Pamięć
Trzy rodzaje pamięci (Tulving)
pamięć epizodyczna - wspomnienia zdarzeń osobiście doświadczanych.
Informacje uporządkowane są na osi czasu, czyste doznania zmysłowe, informacje o zdarzeniach i faktach, z którymi mieliśmy bezpośredni wpływ
Przechowywana jest informacja o zdarzeniach mających ścisłą lokalizację przestrzenną lub czasową oraz relacjami między nimi (rozumienie sensu zdarzeń).
semantyczna - wiedza ogólna (w odróżnieniu od wspomnień osobistych)
Informacje uporządkowane pojęciowo
Rejestruje informacje na podstawie pośrednich, danych dostarczanych z różnych źródeł i wyrażonych najczęściej za pomocą komunikatów językowych.
Niezbędna do posługiwania się językiem.
„Zorganizowana wiedza jednostki o słowach, ich znaczeniach i desygnatach, o relacjach między nimi, o regułach, formułach i algorytmach manipulowania symbolami, pojęciami i relacjami” (Tulving)
proceduralna - wiedza o sposobach robienia rzeczy, pamięć umiejętności
Trzy procesy pamięci
kodowanie - przekształcanie informacji w taki sposób, by mogła zostać umieszczona w pamięci; zamiana bodźców w ślady pamięciowe
Czynniki sprzyjające: wyrazistość bodźca, sensowność materiału, użyteczność materiału, nastawienie na zapamiętywanie, zgodność materiału z postawami, emocje.
przechowywanie - utrzymywanie informacji pomimo upływu czasu
wydobywanie - odnajdywanie przechowywanej informacji i jej przywrócenie świadomości.
Zasada specyficzności kodowania (Tulving, Thomson) - odtwarzanie zależy od warunków kodowania, np. nurkowanie zapamiętywali i odtwarzali pod wodą i nad wodą.
Zjawisko wspomnień fleszowych (Efekt lampy błyskowej) - wspomnienia dotyczące wydarzeń, które związane są z silnymi emocjami; pamiętane są tak, jakby były zarejestrowane na filmie.
„Nasze wspomnienia są elastyczne i nakładają się na siebie, tworząc panoramiczną tablicę z niekończącym się zapasem kredy i gąbki.” - E. Loftus i K. Ketcham
Trzy stadia pamięci
pamięć sensoryczna - magazyn pamięci superkrótkotrwałej (vstm) - typ lub stadium pamięci, którą odbieramy bodziec napotyka najpierw i w której jest na krótko przechowywany.
Pamięć sensoryczna jest buforem poznawczym, umożliwiającym przechowywanie bodźców przez krótki czas, potrzebny do wykonania prostych operacji, tj. wyodrębnienie cech fizycznych, usunięcie cech nietypowych lub błędnych.
Obejmuje wiele informacji, duża pojemność.
Może występować w zakresie różnych modalności zmysłowych.
Przechowuje informacje o fizycznych właściwościach bodźca, nie rejestruje natomiast ich znaczenia
krótkotrwała (Robocza STM) - typ lub stadium pamięci, w którym informacja może być przechowywana 20-60 sekund, po czym ślad pamięciowy zanika.
W celu utrzymania informacji w magazynie STM używany powtarzania (zdolności metapamięciowe)
Informacje są łatwo dostępne i przywoływane bez wysiłku.
Wszelkie informacje zatrzymuje się tak długo, jak jest to konieczne dla wykonania czynności.
Aby przetrwać dłużej muszą przykuć naszą uwagę.
Informacje filtrowane są pod kątem znaczenia, a nie tylko fizycznej siły bodźca.
Filtr działa inteligentnie, ponieważ jest połączony z częściami mózgu, które rozumieją znaczenie.
Dzięki powiązaniu z już istniejącymi informacjami, mózg nieustannie rejestruje nowe zapisy.
STM porównywana jest do notesu, w którym zapisuje się jakieś cyfry.
Efekt pozycji serii - zapamiętujemy więcej słów na początku i końcu listy.
Efekt pierwszeństwa - lepsze pamiętanie słów na początku listy.
Efekt świeżości - lepsze pamiętanie słów na końcu listy.
długotrwała (LTM) - typ lub stadium pamięci, zdolny do względnie trwałego przechowywania informacji.
Informacje kodowane są w formie semantycznej, czyli z uwzględnieniem ich znaczenia a nie w formie dźwiękowej).
W ciągu minuty zapisać można od 6 do 60 bitów informacji.
Potrzeba 400 godzin, aby zapisać informacje mieszczące się na dyskietce trójcalowej.
Zapisujemy informacje nie tylko w postaci twierdzeń, lecz także w postaci obrazów.
Informacje odbierane przez nasze zmysły są przeglądane automatycznie przez pamięć długotrwałą, zwłaszcza przez jej część semantyczną (bez udziału świadomości).
Dzięki pamięci semantycznej nie musimy zagłębiać się w każdy szczegół.
Jedynie skromny ułamek informacji jest uświadomiony.
Pamięć operacyjna (Baddeley) - pewna część pamięci długotrwałej, obejmująca najbardziej świeżo zaktywizowane zasoby z magazynu LTM połączona jest z uwagą - ekran świadomości (to co mamy na myśli).
Uświadomienie danej treści - podświetlanie części informacji zawartej w pamięci operacyjnej (ułamek sekundy).
Przepływ informacji w magazynach pamięci:
przypomnieć - przywołać do pamięci operacyjnej informuje z pamięci długotrwałej i wyświetlić na ekranie świadomości
zapamiętać - przesłać informacje z pamięci operacyjnej do długotrwałej
Umysł ludzki działa na podstawie uogólnień - wynika to z tendencji do porządkowania świata.
Schemat poznawczy
Uogólniona i wyabstrahowana z konkretów jednostka poznawcza.
Zestaw schematów poznawczych stanowi zawartość naszej pamięci długotrwałej.
Aktywna struktura poznawcza.
Model określonego fragmentu rzeczywistości.
Pełni funkcję reprezentacji rzeczywistości, czyli odzwierciedlenia tego, co w niej najbardziej ogólne i trwałe.
Schemat pełni funkcję przetwarzania informacji o rzeczywistości, czyli organizowania procesów poznawczych poprzez ich ukierunkowanie na potwierdzenie zawartej w schematach wiedzy.
Schematy poznawcze powodują, że poszukuje się określonych informacji i jest się na nie wrażliwym, interpretuje odbierane informacje i zniekształca tak, by były zgodne z oczekiwaniami wypływającymi ze schematów.
Pozwalają odpowiedzieć na pytanie „co to jest?” tj. dokonania oceny stopnia zgodności informacji do nas docierającej i informacji zakodowanej w pamięci długotrwałej.
Interpretacja docierających do nas informacji powoduje uzupełnienie ich przez informacje zawarte w schemacie - pozwala wyjść poza informacje „dane”.
Dzięki schematom dowiadujemy się czegoś więcej niż tylko to, co odbierają nasze zmysły.
Prototypowa budowa schematów - prototyp zawiera reprezentację egzemplarza idealnego oraz okres dopuszczalnych transformacji.
Odgrywa ważną rolę w określeniu przynależności obiektu do kategorii i określeniu stopnia jego typowości.
Dlaczego zapominamy?
Teoria zanikania śladów - ślad z którego nie czyni się użytku zanika
Teoria interferencji - wiedza wyuczona interferuje z wiedzą nowo przyswojoną
Teoria usuwania - magazyn pamięci ma ograniczoną pojemność
Teoria utraty dostępu - trudności w wydobyciu informacji
Teoria motywacyjna - zapominanie intencjonalne
Niezwykłe zjawiska pamięciowe
Amnezja - poważne ubytki pamięci
Amnezja następcza - człowiek nie pamięta tego, co zaszło od czasu traumatycznego wydarzenia, które wywołało amnezję.
Amnezja wsteczna - człowiek nie pamięta tego, co działo się przed traumatycznym wydarzeniem, które wywołało amnezję.
Amnezja dziecięca - niezdolność do przypomnienia sobie wydarzeń z wczesnego dzieciństwa; uzależniona od płci, inteligencji, zdolności werbalnych, czynników kulturowych, pozycji dziecka w rodzinie.
Syndrom wszczepionych wspomnień - związany jest z rekonstrukcyjnym charakterem pamięci. Można umieścić fikcyjne wspomnienia z dzieciństwa w pamięci dorosłych.
Synestezja (pomieszanie zmysłów, doświadczać jednocześnie) - bodziec prezentowany w jednej modalności wywołuje wrażenie w innej modalności np. kolory wyrazów, barwne słyszenie muzyki.
Ejdetyzm - widzenie w którym obraz umysłowy jest żywy i trwały, sprzyja wysokim osiągnięciom w zakresie reprodukcji.
Syndrom sawanta - ciężkie zaburzenie rozwoju intelektualnego, niezwykłe umiejętności w określonej dziedzinie, np. obliczenia matematyczne, zdolności plastyczne, muzyczne, pamięciowe.
Zdolności te często korelują z autyzmem (50% sawantów).
Umiejętności sawantów są autonomiczne, automatyczne i nie wymagają namysłu ani uwagi.
Pamięć nieświadoma - pamiętamy więcej niż możemy sobie przypomnieć - „cicha nieznajoma”, pamięć bez wspomnień, działa w ukryciu i wymyka się spod kontroli
rejestruje nawet to, na co nie zwracamy uwagi,
ułatwia percepcję, podsuwa pomysły,
dostraja nasze zachowanie do zmian w otoczeniu,
notuje reguły, których sobie nie uświadamiamy.
Przypadki pacjentów chorych na amnezję:
E. Calparede (szpilka), S. Korsakow (wstrząsy elektryczne), A.R. Damasio
Pamięć utajona u zdrowych osób - podprogowa ekspozycja bodźców, np. ekspozycja figur geometrycznych
Można wywołać wrogie nastawienie do niezidentyfikowanej osoby poprzedzając prezentacje jej fotografii eksponowanymi podprogowo słowami o negatywnym zabarwieniu.
Kryptomnezja - jakieś treści poddawane jako własny pomysł, który nagle pojawił, a w rzeczywistości są to informacje przeczytane lub usłyszane kiedyś zapomniane.
Zjawisko „Deja Vu” - ktoś ma poczucie, że już kiedyś przeżył tę sytuację, w której obecnie się znajduje, że obiektywnie nowe doświadczenie jest mu znane, chociaż nie potrafi określić skąd je zna.
Zjawisko to może być efektem zmian w przetwarzaniu informacji spowodowanych torowaniem percepcyjnym lub pojęciowym pewnych elementów zdarzenia.
Mnemonista - człowiek wykazujący niezwykle wysoki poziom pamięci dzięki posługiwaniu się specjalnymi technikami pamięciowymi.
Mnemotechniki - specjalne sposoby pomagające w doskonaleniu pamięci.
Myślenie
Na czym polega praca umysłu?
Umysł to zbiór jednostek poznawczych przemieszczających się w ramach struktur pamięci i chodzących ze sobą w interakcje.
Interakcja jednostek poznawczych polega na wymianie fragmentów ich zawartości informacyjnej.
Myślenie to przemieszczanie przetwarzanie odpowiednio reprezentowanej informacji wewnątrz struktury pamięci - z pamięci krótkotrwałej do operacyjnej, a także w odwrotnym kierunku.
Proces myślenia to przebiegająca w czasie zmiana zawartości informacyjnej umysłu.
Wewnętrzne czynności operowania informacjami (danymi), a w szczególności ich selekcja i wytwarzanie, dzięki której dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości.
Operacje myślowe
Analiza - myślowe rozkładanie na części, wykrywanie części składowych.
Synteza - myślowe scalanie rozdzielonych w analizie elementów.
Porównywanie - zestawianie ze sobą, a następnie ujmowanie podobieństw i różnic.
Abstrahowanie - wyróżnianie jakiejś właściwości, a jednocześnie pomijanie innych.
Uogólnianie - ujmowanie właściwości wspólnych; odrzucanie tego, co jednostkowe, a zatrzymywanie tego, co wspólne.
Wewnętrzna reprezentacja przedmiotów - skuteczna interakcja z przedmiotami wymaga skonstruowania wewnętrznej reprezentacji tych przedmiotów i relacji między nimi.