Wykład VIII. Rodzina jako grupa społeczna oraz naturalne środowisko wychowawcze

Definicja rodziny; rodzinę określa się jako:

• małą grupę społeczną

• składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych

• rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi - więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie

J. Szczepański - rodzina grupa złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski.

„Są to dwa podstawowe stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny; małżeństwo i pokrewieństwo. Pokrewieństwo może być rzeczywiste (między rodzicami i dziećmi własnymi) lub zastępcze (między rodzicami a dziećmi przybranymi).

Pokrewieństwo zachodzi w linii wstępnej: rodzice, dziedkowie, pradziadkowie oraz w linii zstępnej: rodzice, dzieci wnuki itd. Jest to pokrewieństwo w linii prostej. Lecz do rodziny należą także krewni w linii bocznej (rodzeństwo, ciotki, wujkowie). Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe, obejmujące dwa pokolenia (rodzina mała) lub trzy pokolenia, a czasem także kilka rodzin połączonych pokrewieństwem w linii bocznej.

Rodzina jako naturalne środowisko wychowawcze:

• Obok środowiska lokalnego i grup rówieśniczych jest jednym z naturalnych środowisk wychowawczych.

• Najważniejsze tego typu środowisko

• Pierwsza i fundamentalna grupa w życiu dziecka

• Najczęściej opiera się na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji

• Spełnia ważne funkcje zarówno dla utrzymania ciągłości biologicznej, jak i normalnego rozwoju psychospołecznego jednostki i społeczeństwa

Socjologowie wskazują na określone cechy rodziny występujące powszechnie.

Cechy rodziny:

1. Społeczna akceptacja tej formy trwałego współżycia ludzi, jaką jest rodzina;

2. Akceptacja występującej w niej określonej instytucjonalnie formy małżeństwa

3. System nomenklatury pozwalającej wyrazić stosunki pokrewieństwa i powinowactwa jej członków

4. Wspólnota mieszkaniowa i gospodarcza jaką tworzy rodzina

• Członkowie rodziny żyją pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe. Gospodarstwo to może obejmować dwa a nawet trzy pokolenia.

• Rodzina jest oparta na stałych wzorach postępowania i wzorach wzajemnych oddziaływań

• Role członków rodziny określone są przez wzajemne zaangażowanie uczuciowe jak również przez zbiorowości takie jak: państwo, kościół, różne instytucje opieki nad dzieckiem

• Wzajemne stosunki między członkami rodziny są określone przez uczucia i postawy członków (miłość, szacunek), przez tradycję przekazaną wychowaniem, przez prawo

• Rodzina stwarza również własne środowisko kulturalne, które kształtuje osobowość dzieci

Funkcje rodziny (Z., Tyszka):

• Materialno-ekonomiczna - przejawia się w zaspokajaniu materialnych potrzeb członków rodziny, a pośrednio i niektórych potrzeb społecznych.

• Opiekuczo-zabezpieczająca - polega ona na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do życia środki oraz wspomaganiu osób niesprawnych oraz innych wymagających czasowej lub stałej opieki

• Prokreacyjna - jest formą zaspokajania emocjonalna-rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa

• Seksualna - jest społecznie powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego

• Legalizacyjno-kontrolna - przejawia się w legalizacji niektórych typów zachowań człowieka i w sprawowaniu wzajemnej kontroli członków rodziny.

• Wychowawczo-socjalizacyjna - min. wprowadzanie członków rodziny w szeroko rozumiane życie społeczne łącznie z językiem ojczystym, obyczajami, wzorami zachowań i wartościami kulturowymi, jest konsekwencją funkcji prokreacyjnej:

Funkcja ta jest realizowana dwupłaszczyznowo, jako przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych; wzajemne dostosowanie osobowości małżonków.

Świadoma i intencjonalna socjalizacja nazywa się wychowaniem wewnątrzrodzinnym, które realizuje rodzina jako grupa, zwana też środowiskiem wychowawczym.

• Klasowa - istota jej polega na wstępnym nadawaniu dzieciom i niepracującemu współmałżonkowi pozycji w strukturze klasowo-warstwowej i zawodowej danego społeczeństwa oraz na socjalizacji potomstwa

• Kulturalna - polega na zapoznaniu młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa, wpajaniu odpowiednich norm i systemów wartości, przekazywaniu dziedzictwa kulturowego...

• Rekreacyjno-towarzyska - dom rodzinny jest między innymi miejscem wypoczynku i nawiązywania niezbędnych dla człowieka kontaktów towarzyskich. Kontakty te utrzymywane są w ramach zarówno małej, jak i szerszej rodziny, a także osobami zaprzyjaźnionymi...

• Emocjonalno-ekspresyjna - w gronie rodzinnym najczęściej człowiek zaspakaja znaczną część potrzeb emocjonalnych i potrzeb wyraża swej osobowości

Główne funkcje rodziny:

• Funkcje prokreacyjne

• Przygotowanie dzieci do wejścia w życie społeczne, ich pielęgnowanie i wychowywanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego

• Prowadzenie gospodarstwa domowego

• Sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny

Funkcja prokreacyjna (rozrodcza) - ma zasadnicze znaczenie. Połączona jest z przekazywaniem nowym członkom rodziny cech biologicznych. Przez regulowanie w rodzinie stosunków seksualnych osób będących małżonkami powstają warunki do ustabilizowania ich życia seksualnego. Podstawowe znaczenie mają w tej grupie związki krwi.

Rodzina jest jedyną grupą społeczną zapewniającą sobie kontynuację na drodze biologicznej. Od niej też zależy utrzymanie biologicznej ciągłości społeczeństwa.

Funkcja socjalizacyjna - wiąże się ona z rolą rodziny w procesie socjalizacji. Odbywa się to drogą stopniowego włączania do uczestnictwa w życiu społeczeństwa i przestrzegania obowiązujących norm. Socjalizacja w rodzinie i stopniowe rozszerzanie, wraz z rozwojem dziecka, jego koontaktów ze światem zewnętrznym, zapewnienie mu...

Z funkcją socjalizacyjną rodziny łączy się jej funkcja polegająca na udziale rodziny w utrzymywaniu kulturalnej ciągłości społeczeństwa, przez przekazywanie jego dorobku kulturalnego kolejnym pokoleniom.

Najbardziej optymalne warunki dla pełnienia powyższych funkcji posiada rodzina pełna:

• dwoje rodziców, dzieci

• połączeni ze sobą silną więzią emocjonalną

• w której przestrzega się powszechnie uznawanych zasad, norm, wartości i ideałów

Pozostałe typy rodzin znacznie utrudniają pełnienie w nich funkcji wychowawczej (Natalia Han-Ilgiewicz, Stanisław Kowalski):

• rodziny rozbite

• zastępcze

• zrekonstruowane

• zdezorganizowane

• zdemoralizowane

Scharakteryzowane funkcje odpowiadają dziesięciu podstawowym typom więzi rodzinnej, którymi są:

• więź ekonomiczna

• opiekuńcza

• krwi

• seksualna

• kontrolna

• socjalno-wychowawcza

• klasowa

• kulturalna

• towarzyska

• emocjonalno-ekspresyjna

• August Comte filozod i twórca socjologii podobnie jak Arystoteles uważał rodzinę za kategorię zmienną, historyczną, ulegającą ewolucji w ciągu dziejów

• Badacze, zwłaszcza socjologowie, analizują rodzinę w ujęciu:

• Filogenetycznym - traktującą rodzinę jako „gatunkową” formę życia społecznego na określonym etapie dziejów ludzkich

• Ontogenetycznym - ujmują rodzinę począwszy od narzeczeństwa i wczesnego małżeństwa, przez etap wychowania małych i starszych dzieci, a kończąc na etapie emeryckim i samotnej starości

Współczesne badania socjologiczne koncentrują się przede wszystkim na ontogenetycznej problematyce rodziny.

Takie podejście badawcze narzuca konieczność wyróżnienia w życiu małżeńsko-rodzinnym cykli:

• narzeczeństwo - stanowi zwykle pierwszą fazę życia małżeńsko-rodzinnego, jest oficjalną umową zobowiązującą w określonym czasie do zawarcia związku małżeńskiego.

Instytucja narzeczeństwa uległa ewolucji i przeobraziła się w „chodzenie ze sobą”, które w niektórych przypadkach i raczej minimalnie obliguje do zawarcia małżeństwa.

Akt zawarcia związku małżeńskiego jest aktem uznania dojrzałości społecznej...

• małżeństwo bezdzietne

• rodzina z dzieckiem - nowe role społeczne, jakimi są rola matki i ojca

Ważnym elementem strukturalnym rodziny pełnej, oprócz członków pełniących odpowiednie role społeczne w rodzinie i zajmowanych w niej pozycji, jest więź rodzinna.

• Odchodzenie dzieci

Struktura rodziny i wewnętrzrodzinne stosunki społeczne

F. Adamski - „...struktura rodziny to stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz których przebiega życie i zachowanie małżeńsko-rodzinne”.

Z. Tyszka - strukturę rodziny określa liczba i jakość członków rodziny (liczba dzieci, liczba inny krewnych), układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny, świadcząca o większej lub mniejszej spójności rodziny, podział czynności oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łącząca się dość ściśle z układem pozycji, a także wewnątrzrodzinny rozkład i miłość i względów. Określenie to zawiera najważniejsze komponenty i aspekty struktury rodziny.

Struktura rodziny ma ścisłe powiązania z funkcjami tej grupy i instytucji społecznej oraz ze stosunkami i interakcjami wewnątrzrodzinnymi.

Pojęciem ujmującym całość tych kwestii jest system rodziny, który oznacza...

Typologia małżeństwa i rodziny - podstawą społeczną i biologiczną rodziny i istotny jej element stanowi małżeństwo, czyli społecznie uznany związek jednego (lub więcej) mężczyzny z jedną (lub więcej) kobietą. Małżeństwo jest jedną z najstarszych instytucji społecznych, występującą u wszystkich ludów. Stanowi ono podstawę rodziny.

Istotne w procesie przeobrażeń rodziny współczesnej jest rozróżnienie:

• tzw. rodziny pochodzenia - dzieci i ich rodzice

• rodziny małżeńskiej, zwaną też rodziną prokreacji - małżeństwo zawarte przez któreś z tych dzieci i jego dzieci

Jest to w jednym i drugim przypadku rodzina rozpatrywana w aspekcie dwóch kolejnych pokoleń, mianowicie to samo ogniwo łańcucha pokoleń.

Układ ten stanowi istotę tzw. rodziny małej rozszerzonej. Charakterystyczny dla warunków cywilizacji współczesnej...

Kontakty między rodziną prokreacyjną a rodzinami pochodzenia pary małżeńskiej są w poszczególnych rodzinach bardzo rozmaite.

Rozróżnia się trzy kategorie stosunków międzyludzkich zachodzących w ramach rodziny, a mianowicie stosunki:

• między małżonkami, bądź rodzicami;

• między każdym z rodziców a dziećmi

• między rodzeństwem

Idealny model wzajemnych stosunków opiera się na społecznie określonych rolach członków rodziny: męża, żony, ojca, matki, dziecka, siostry, brata, córki, syna. Rzeczywiste stosunki w konkretnych rodzinach kształtują się natomiast mniej lub bardziej zgodnie, czy też sprzecznie z tymi rolami.

Rodzaje stosunków:

• wzajemnej sympatii czy akceptacji;

• nieodwzajemnionej akceptacji czy sympatii bez wzajemności

• izolacja czy odrzucenie

Oczywisty jest fakt zróżnicowania stosunków między poszczególnymi członkami rodziny. Układy te różnicują się w sposób swoisty w rodzinach rozmaitych typów: mniej lub bardziej licznych, pełnych, rozbitych bądź reorganizowanych przez zawarcie drugiego małżeństwa rodziców. Bogatsze i odpowiednio zróżnicowane są one w przypadkach rodziny wielopokoleniowej.

Ważniejsze cechy współczesnej rodziny.

Stosunki między małżonkami w ostatnich dziesięcioleciach ulegały zapewne naj

Stosunki pomiędzy rodzicami a dziećmi, najlepiej dostrzegalne w postawach rodziców wobec dzieci i w pozycji dziecka w rodzinie.

Stosunki między rodzeństwem integralnie łączące się one z pozycją dziecka w rodzinie.

Przemiany współczesnej rodziny

• zmniejszanie się rodziny

• późniejsze zawieranie małżeństwa

• zmiana roli kobiety/matki

• rozluźnienie więzi

• konwencjonalizacja formy

---