„...niejeden wróg chciał zniszczyć nasz naród, niejeden ofiarował pomoc - zawiódł...”

POWSTANIE WIELKOPOLSKIE I WŁĄCZENIE ZIEM BYŁEGO ZABORU NIEMIECKIEGO DO POLSKI

I.Paderewski wracając do Polski przez Gdańsk zatrzymał się 26.12.1918 w Poznaniu, w hotelu Bazar. Mimo, iż miasto administrowali Niemcy, udekorowano je polskimi flagami i urządzono patriotyczne demonstracje. 27.12.1918 Niemcy zorganizowali kontrdemonstracje; znieważali flagi polskie i Ententy, zdemolowano siedzibę Naczelnej Rady Ludowej, ostrzelano Bazar. Polacy odpowiedzieli ogniem i tak się zaczęło Powst. Wlkp.

W ciągu kilku godzin Polacy opanowali centrum miasta a 6.01.1919 Poznań w całości był w polskich rękach. Komisariat NRL powołał mjr. Taczaka na komendanta powstania. Później jego miejsce zajął Muśnicki. Tam gdzie Polacy dysponowali przewagą liczebną usunięcie władz niemieckich obyło się bez większych starć. Ciężkie walki rozgorzały w Chodzieży, Inowrocławiu i Nakle.

W połowie stycznia Niemcy zgromadzili większe siły i przystąpili do kontrofensywy w Bydgoszczy i w rejonie Dolnego Śląska. Krwawe walki toczono w rejonach Leszna, nad Odrą i nad Notecią. Komisariat NRL podjął akcję dyplomatyczną za pośrednictwem KNP w Paryżu. 16.02.1919 przerwano walki i w Trewirze podpisano rozejm obejmujący linię demarkacyjną pomiędzy powstańcami a Niemcami w Wielkopolsce. Uchroniło to powstanie przed miażdżącą klęską (Niemcy trzymali przy granicy 350 tys. żołnierzy!).

Traktat wersalski ustalił granicę polsko-niemiecką przyznając Polsce Pomorze wschodnie bez Gdańska i prawie całą Wielkopolskę. Na Górnym Śląsku przeprowadzono plebiscyt. Odbył się on 20.03.1921 r. Za Polską opowiedziało się 478 tys. ludzi, za Niemcami 708 tys. Po III powstaniu śląskim, 12.10.1921 Rada Ligi Narodów podzieliła Śląsk tak, że Polsce przypadły powiaty: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, świętochłowicki i tarnogórski czyli 29% obszaru plebiscytowego (3,2 tys km²). W obszarze tym znajdowała się większość przemysłu. W lipcu 1922 r. Polska przejęła ostateczną administrację na Górnym Śląsku.

Na Warmii i Mazurach też odbył się plebiscyt, z tym że sprawa polskości na tych terenach nie znalazła dostatecznego poparcia rządu polskiego. Plebiscyt odbył się 11.07.1920 gdy Armia Czerwona zbliżała się do Prus wschodnich. Polacy z tych terenów uznali, iż dni niepodległej Polski są już policzone. Plebiscyt zakończył się więc dla Polaków klęską. W przededniu bitwy warszawskiej Rada Ambasadorów w Paryżu uznała dotychczasową granicę Prus wsch. Oddając Polsce jedynie skrawki terenu (kilka wsi i trochę terenów nad Wisłą).

OŚRODKI WŁADZY, ZASIĘG ODDZIAŁYWANIA I ICH PROGRAMY W LATACH 1918-1919

Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (powstała 19.10.1918). Działała na Śląsku Cieszyńskim. 30.10. ogłosiła objęcie władzy państwowej na Śląsku Cieszyńskim. Podzieliła ten rejon wg zasady etnicznej. Prezydium: Londzin, Michejda, Reger

Polska Komisja Likwidacyjna (28.10.1918). Działała w Galicji lecz nie Galicji wsch. Gdzie toczyły się walki polsko - ukraińskie. Wg rezolucji PKL ziemie wchodzące w skład monarchii habsburskiej należą do państwa polskiego a Komisja obejmuje zwierzchnią władzę nad Galicją. Komitet wykonawczy: Witos, Daszyński, Skarbek.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (6/7.11.1918). Powstał w Lublinie ale jego aspiracje miały zasięg ogólnopolski. Wzywał aby budować niepodległą i zjednoczoną Ludową Rzeczpospolitą
Polską. Zapowiadał szybkie wybory do Sejmu Ustawodawczego. W programie mowa była o nacjonalizacji niektórych dziedzin gospodarki (np. lasy), reformie rolnej, rozwoju samorządu, równouprawnieniu wszystkich obywateli, wolności słowa, druku, strajków i zgromadzeń. 8-godzinny dzień pracy. Był bardzo lewicowy, działał kilka dni i po powrocie Piłsudskiego do Warszawy rozwiązał się. (Daszyński, Moraczewski, Arciszewski, Traugutt).

Naczelna Rada Ludowa działała w zaborze pruskim i zażądała od Ententy przyłączenia do Polski byłego zaboru pruskiego. Jej celem była zjednoczona Polska (Korfanty, Adamski)

TWORZENIE ADMINISTRACJI I WŁADZ II RP 1918-1921

11.listopada 1918 roku Piłsudski przejął z rąk Rady Regencyjnej władzę naczelną nad wojskiem. 18.11 powołano rząd Moraczewskiego, który ogłosił manifest do narodu obiecując państwo bardziej ludowe. Zapowiadał reformę rolną i nacjonalizację niektórych gałęzi przemysłu. Rząd Moraczewskiego z założenia był prowizoryczny - Piłsudski poszukiwał kandydata na premiera, który nie byłby członkiem PPS ale PPS mógłby go zaakceptować i nie był z ND ale do przyjęcia dla endecji.

26.01.1919 odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. Mimo nawoływań komuchów do bojkotu frekwencja była wysoka. Wybory zdecydowanie wygrała ND. Ogółem w połowie 1919 r. Sejm Ustawodawczy liczył 394 posłów gdzie 36% to ND, 15% PSL - Wyzwolenie, 12% PSL - Piast (Witos) - 9% mieli socjaliści. Sporo mandatów miały też ugrupowania centrum. Układ sił w parlamencie był dość równomierny - prawica, centrum i lewica posiadały po ok. ⅓ mandatów. 10.02.1919 odbyło się pierwsze posiedzenie sejmu, które otworzył Piłsudski. Marszałkiem sejmu został Trąmpczyński. 20.02. Piłsudski złożył swój urząd a sejm przyjął tzw. Małą Konstytucję. Władzę ustawodawczą sprawował sejm, Naczelnik wraz z rządem miał być najwyższym wykonawcą uchwał sejmowych.

27.11.1919 gabinet Paderewskiego poddał się do dymisji. Centrum wzmocniło się na tyle, że mogło wysunąć własnego kandydata na premiera. Premierem został Skulski (w jego rządzie duże wpływy miał sam Piłsudski) , lecz straciwszy poparcie PSL zdymisjonował. Ponieważ nie można było wytworzyć większości zdolnej powołać rząd, polecono Grabskiemu utworzenie gabinetu fachowców czyli rządu pozaparlamentarnego. 1.07.1920 r. uchwalono ustawę o Radzie Obrony Państwa (decydowała we wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz zawieraniem pokoju). Ustawa dawała Radzie bardzo szerokie kompetencje, umożliwiając szybkie podejmowanie decyzji. Rada istniała 3 miechy a 3.lipca wydała odezwę o powołaniu Armii Ochotniczej, której dowódcą został Haller (zgłosiło się 100 tys. ludzi). 15.07.1920 Sejm uchwalił ustawę o reformie rolnej, która zresztą nie weszła w życie bo okazało się, iż jest niezgodna z konstytucją. 24.lipca powołano Rząd Obrony Narodowej pod prezesurą Witosa. Witos miał wykrzesać ze społeczeństwa energię i ofiarność a dać mu nadzieję.

Od chwili ukonstytuowania się Sejmu Ustawodawczego pełną parą prowadzono prace nad przygotowaniem konstytucji. 17.03.1920 r. przyjęto konstytucję.

Pod względem administracyjnym Polska podzielona była na 17 województw. Województwa centralne obejmowały miasto stołeczne Warszawę, warszawskie, łódzkie, kieleckie, lubelskie i białostockie, województwa wschodnie : wileńskie, nowogródzkie, poleskie i wołyńskie, województwa południowe: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie, województwa zachodnie: pomorskie, poznańskie, śląskie.

PRZEJĘCIE WŁADZY I TERYTORIÓW Z RĄK ZABORCÓW PO I WŚ

Galicja: 16.10.1918 cesarz austriacki Karol I proklamował przekształcenie monarchii w związek niezależnych państw. 19.10. powołano do życia Polska Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego. 28.10. powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna, która ogłosiła się tymczasowym rządem dzielnicowym (przewodniczący Witos). 30.10.1918 POW, legioniści i młodzież pod dowództwem płk. Roji rozbroili i usunęli z Krakowa austriaków, a następnie wyjebano ich z innych galicyjskich miast. We Lwowie wycofujący się austriajacy oddali władzę Komitetowi Wojskowemu Ukraińców, którzy stanowili w mieście większość. Walki o Lwów rozpoczęły konflikt polsko-ukraiński w tym rejonie.

W zaborze pruskim w lutym 1918 tajną działalność rozpoczęło POW. Latem powstał w Poznaniu Centralny Komitet Obywatelski związany z paryskim KNP. W przeddzień kapitulacji Niemiec komitet ujawnił się jako Komisariat Naczelnej Rady Ludowej.

W Królestwie, dzięki udziałowi w akcji Związku Dowborczyków, POW oraz Komendy Bojowej Narodowego Związku Robotniczego a nawet ludności cywilnej, rozbrajanie żołnierzy niemieckich odbywało się bez większych strat. Dzięki kolejarzom polskim nie udały się próby wywiezienia maszyn i urządzeń przez okupantów.

6/7.11.1918 powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie. Stojący na jego czele Daszyński tak określał zadania rządu: opanować koleje, rozbroić załogi, zabrać wojskowe magazyny i dać krajowi administrację.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ GRANIC II RP

Granice zachodnie i północne omówione zostały w punkcie o granicach z Niemcami.

Śląsk Cieszyński: w trakcie ofensywy bolszewickiej doszło do niekorzystnego dla Polski rozstrzygnięcia sporu o Śląsk Cieszyński. Rada Ambasadorów podjęła decyzję o arbitralnym podziale tego terenu
( bez plebiscytu). Ze spornego obszaru Polska otrzymała 1000 km² i 143 tys. ludności, Czechosłowacja 1300 km² oraz 284 tys. ludności. Po stronie czeskiej pozostało 120 tys. Polaków. Spisz i Oława przypadła Czechom i jakby im tego było mało 23.01.1919 łamiąc porozumienie z 1918 r. wjebali się na Śląsk Cieszyński.

W grudniu 1918 w zasięgu działania rządu polskiego pozostawały ziemie byłego królestwa, zachodnia część Galicji oraz Lwów. Na północy : zachodnie Pomorze i Śląsk były w rękach niemieckich, zaś wyzwolenie Wielkopolski w wyniku czynu powstańczego musiało być uprawomocnione decyzją konferencji pokojowej.

W wyniku traktatu wersalskiego Gdańsk został wolnym miastem, zarządzono plebiscyty na Śląsku oraz Warmii i Mazurach. Generalnie potraktowano tam Polskę jak jakiś pierwotną, plemienną społeczność, ale o traktatach w innym miejscu.

W połowie kwietnia 1919 Piłsudski podjął działania ofensywne na Wileńszczyźnie. Chciano utworzyć federację Litwy i Ukrainy z Polską jako przeciwwagę wpływów rosyjskich w tej części Europy. Federacji sprzeciwiała się ND-cja chcąc wcielić do Polski ziemie wyznaczone biegiem : Dźwiny, Prypeci i Dniestru oraz asymilować mniejszości narodowe. Ani Litwinom ani tym bardziej Ukraińcom taka federacja nie była w kolor. W wyniku ofensywy z 14.05.1919 polska zajęła znaczne obszary Białorusi. Pod koniec września po polskiej stronie frontu znalazła się cała Zachodnio Ukraińska Republika Ludowa, natomiast późną jesienią front wschodni przebiegał od Dyneburga przez Połock do Kamieńca Podolskiego.

Kończący wojnę polsko-radziecką traktat w Rydze ustalił polską granicę wschodnią. Ciągnęła się ona od Dźwiny do Karpat czyli na linii Dzisna - Dokrzyce - Słucz - Ostróg - Zbrucz. Pod koniec wojny gen. Żeligowski zajął okręg wileński tworząc tzw. Litwę Środkową. Ludność tego terytorium opowiedziała się za przynależnością do Polski. W 1922 roku, gdy granice zostały ukształtowane RP liczyła 388,6 km² i graniczyła z Niemcami (1912 km), Czechosłowacją (984 km), Rumunią (347 km), ZSRR (1412 km) oraz Litwą i Łotwą (łącznie 753 km). Granica morska wynosiła 140 km.

INTEGRACJA SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO PO ODZYSKANIU NIEPODLEGŁOŚCI

Po odzyskaniu niepodległości przed władzami stanął problem unifikacji kraju w sferze gospodarczej, prawnej, oświatowej i naukowej a także administracyjnej. W porozbiorowej Polsce obowiązywało 9 różnych systemów prawnych i 6 walut. Jedną z najważniejszych spraw było stworzenie jednolitego systemu oświatowego, gdyż szkoła w zaborze pruskim a także i ruskim spełniała głównie funkcje wynaradawiające. Wschodnia część kraju była bardziej zacofana w stosunku do zachodniej. Różnorodne nacje zamieszkiwały tereny polskie, różnorodne były także obyczaje i mentalność ludności. Przez kutasów z niemiec i rosji a także nawet knedli Polska określana była jako państwo sezonowe.

Jednakże niezależnie od różnic dzielących społeczeństwo Polacy byli całkowicie jednomyślni, że „niepodległe państwo polskie jest ich prawem i pragnieniem”. Wobec tego faktu na bok poszły spory i różnice w poglądach

Najważniejsza była obrona dopiero co uzyskanej niepodległości. Śmiertelne zagrożenie spowodowało mobilizację wszystkich sił narodowych we wszystkich dzielnicach na potrzeby wojny. Pozytywnym skutkiem niebezpieczeństw wojennych było wzmocnienie wartości moralnych i duchowych, które stanowiły o pełni świadomości narodowej i o woli samodzielnego bytu państwowego. Ogromną rolę w tym procesie odegrało Wojsko Polskie, walczące o niepodległość na wszystkich frontach. Często niedożywione i uzbrojone w lichą broń ale bijące się za umiłowaną ojczyznę do ostatniej kropli krwi. Ono w dużej mierze sprawiało, że zacierały się różnice między Polakami pochodzącymi z różnych dzielnic i jednoczyły się wszystkie klasy społeczne. Wojsko stanowiło szkołę patriotyzmu, poboru nie traktowano jako przymusu ale jako daninę dla Ojczyzny. Jest bardzo znamienny fakt, iż na pomoc walczącemu Lwowowi jako jedni z pierwszych z odsieczą pośpieszyli Poznaniacy, mimo iż Wielkopolska nie wchodziła jeszcze wówczas w skład państwa polskiego. Organizacja wojska jak soczewka skupiała cechy Polaków: zapał, ofiarność, patriotyzm i wielkie zdolności improwizacyjne, które w kraju zdewastowanym, zróżnicowanym i pogrążonym w powojennym chaosie okazały się cechami na wagę złota.

RÓŻNICE MIĘDZY POGLĄDAMI NA POWSTAJĄCE PAŃSTWO POLSKIE

R. DMOWSKIEGO I J. PIŁSUDSKIEGO

Narodowa Demokracja pod przewodnictwem Dmowskiego głosiła program inkorporacji czyli integralnego wcielenia do Polski tych ziem, na których Polacy stanowili znaczny % zamieszkałej ludności i główną siłę kulturalną i gospodarczą.

Dmowski mówił: „Na wschód od językowego obszaru polskiego leży ogromny kraj z 25-milionową ludnością, który należał do dawnej Polski (1772) i gdzie Polacy są w mniejszości (...). Mniejszość polska przedstawia tu kulturę i zamożność (...) cywilizacja polska wbrew wrogim wysiłkom rządu rosyjskiego przeważa na tym obszarze (...) polskość jest tu jedynym czynnikiem postępu”.

Obszar, który miałby należeć do Polski był jednak mniejszy od obszaru sprzed rozbioru pierwszego.

Odmienne koncepcje prezentował Piłsudski. Uważał, że Rosja stanowi zagrożenie dla Polski i należałoby ja osłabić. Uczynić to można skutecznie i trwale przez rozbicie jej jako „więzienia narodów”. Do tego oczywiście potrzebna była czynna wola i wysiłek zbrojny ujarzmionych przez Rosję ludów, realizowany przy pełnym poparciu Polski. Z tym wiązała się również konieczność wejścia Wojska Polskiego na ziemie etnicznie niepolskie. Piłsudski przewidując taką sytuację, stwierdził: „Za nic w świecie nie chciałbym, aby Polska posiadała wielkie przestrzenie zamieszkane przez ludność wrogo usposobioną. Historia dowiodła nam, że na długą metę te niejednolite skupienia ludności są niebezpieczne (...). Przyniesienie wolności ludom z nami sąsiadującym będzie punktem honoru mego życia, jako męża stanu i żołnierza.”

Dążeniem Piłsudskiego było, aby na północy i wschodzie Polski, gdzie przez tyle wieków panował carski gwałt i ucisk, powstały wolne państwa narodowe. Państwa te, wobec niebezpieczeństwa rosyjskiego, same będą dążyć do federacji lub sojuszu z Polską. Chodziło przede wszystkim o federację z Litwą i Białorusią, a następnie o sojusz tej federacji z samodzielną narodowo Ukrainą i Łotwą.

GŁÓWNE PARTIE I UGRUPOWANIA POLITYCZNE W LATACH 1918-1926

Najsilniejszymi ugrupowaniami w życiu politycznym były: Polska Partia Socjalistyczna oraz działająca już wcześniej we wszystkich trzech zaborach Narodowa Demokracja. Inne ugrupowania posiadające duże wpływy, szczególnie na wsi, to stronnictwa ludowe (PSL Wyzwolenie, PSL Piast)

Na lewicy usytuowana była PPS. Zjednoczyła się na zjeździe w kwietniu 1919. Jej kierownictwo stało ma gruncie reformizmu, licząc na ewolucję ustroju burżuazyjnej demokracji parlamentarnej w państwo demokracji socjalistycznej. Naczelnym hasłem PPS była walka o niepodległość a po jej odzyskaniu obrona praw robotniczych (8-godzinny dzień pracy, 46-godzinny tydzień, płatne urlopy wakacyjne dla pracowników i robotników, zakaz pracy dzieci, przepisy BHP) oraz umocnienie demokracji poprzez rozszerzanie swobód obywatelskich. Wśród działaczy tej partii należy wymienić Daszyńskiego, Feliksa Perla, Norberta Balickiego.

Usytuowana na lewo od PPS, Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (od 1925 KPP po zjednoczeniu SDKPiL oraz PPS Lewicy) liczyła na wybuch rewolucji na podobieństwo radzieckiej. Dlatego też jej kierownictwo (Adolf Warski, Maria Koszutska) zbojkotowało wybory 1919. W wyborach 1922 wystąpili jako Związek Proletariatu Miast i Wsi uzyskując jedynie 2 mandaty. KPRP nie kumała totalnie, że Polacy po latach niewoli chcą mieć niezależne i suwerenne państwo a pragnieniem ich nie jest zwycięstwo jakiejś pierdolniętej rewolucji i ziejąca hipokryzją dyktatura proletariatu.

Stronnictwem zaliczanym do największych ugrupowań prawicowych była Narodowa Demokracja. Na konferencji w 1919 r. przyjęła nazwę Związku Ludowo-Narodowego. Politycy tej partii występowali z programem respektowania przez władze „polityki narodowej” i rozszerzania polskich wpływów polskich szczególnie na Kresach Wschodnich gdzie „handel i przemysł żydowski hamuje rozwój polskiego stanu średniego”. ZLN opowiadał się za takimi reformami w państwie, które zapewniłyby utrzymanie równowagi społecznej oraz przestrzeganie zasad moralności chrześcijańskiej. Celem ND było umocnienie polskości we wszystkich dziedzinach życia społecznego ( kupowanie polskich produktów, popieranie własnego przemysłu, walka z obcym handlem). Rządził i dzielił w ND Romek Dmowski.

PSL-Piast, ugrupowanie doświadczone w pracy parlamentarnej z racji uczestnictwa w życiu politycznym Galicji, było usytuowane na prawicy ruchu ludowego. Witos, Rataj, Kiernik, Dąbski

Popierające Piłsudskiego PSL-Wyzwolenie miało największe wpływy w Królestwie. Radykalizm „dołów partyjnych” z trudem hamowało kierownictwo tej partii czyli Thugutt, Nocznicki czy Bagiński. Do wyborów 1922 utworzyła Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, nazywany przez lewicowych przeciwników Chjeną. Efektem rozłamu PSL Wyzwolenie w 1924r. była Niezależna Partia Chłopska Fiderkiewicza i Wojewódzkiego kumająca się z białoruską Hromadą. Program NPCh zakładał reformę rolną bez odszkodowań, sojusz z ZSRR i zmianę polityki państwa wobec mniejszości narodowych. To lewicowe ugrupowanie rozwiązane zostało w 1927r.

Generalnie rozbicie w ruchu ludowym spowodowane było majątkowym rozwarstwieniem występującym na wsi a także przenikaniem do tego środowiska innych ugrupowań, szczególnie endecji a także piłsudczyków i komuchów.

W 1920 r. powstała prawicowa Narodowa Partia Pracy głosząca hasła solidaryzmu społecznego i antysemityzmu.

KWESTIA POLSKA NA KONFERENCJACH MIĘDZYNARODOWYCH 1919-1925

Konferencja Paryska (1919). Traktat wersalski ustalił granicę polsko-niemiecką (patrz granice polskie na zachodzie). I o ile Francuzi popierali polskie roszczenia (czyli te ziemie na zach., które nie należały do nas przed 1772 r. a zamieszkiwane były przez zwarte skupiska Polaków, przy rezygnacji z części ziem białoruskich i ukraińskich) o tyle Anglia żądała Górnego Śląska i części Wielkopolski dla Niemiec. Podczas konferencji paryskiej zajęto się też wschodnią granicą Polski. Komisja Cambona działała jednak bardzo niekonsekwentnie w tym temacie. Z jednej strony wspierali walkę Polaków z bolszewikami, dostarczając broń i amunicję, a z drugiej strony protestowali przeciw polskim akcjom zbrojnym na Białorusi i Ukrainie, których obszar, siły antybolszewickie w Rosji chciały zachować w Imperium Rosyjskim. Ostatecznie Rada Najwyższa dopuściła administrację polską na zachód od linii Curzona (Bug - Kuźnica - Pińsk). Ponadto Polska otrzymała mandat Ligi Narodów na zarządzanie Galicją Wschodnią przez 25 lat.

Dla Polski układ w Rapallo (kwiecień 1922) oznaczał porozumienie potężnych, żądnych rewindykacji terytorialnych sąsiadów czyli Rosji i Niemiec. Dlatego polska dyplomacja zabiegała o zabezpieczenie swej pozycji na arenie międzynarodowej systemem sojuszy obronnych. Po konferencji w Genui i traktacie z Rapallo Francja musiała zacieśnić stosunki z sojusznikami wschodnioeuropejskimi. W maju 1923 r. marszałek Foch został marszałkiem Polski i omówił ewentualność akcji zbrojnej przeciw Niemcom.

W Locarno (październik 1925) podpisano traktat arbitrażowy między Polską a Niemcami gwarantowany przez Francję. Wyniki postanowień locareńskich w istocie zachęciły Niemcy do szukania dróg ekspansji na wschodzie Europy gdyż gwarancje Niemiec dla granic zachodnich osłabiały wartość nie gwarantowanych przez Berlin granic z Polską i Czechosłowacją. Wobec rozwiązań narzuconych przez żywiących pacyfistyczne złudzenia dyplomatów angielsko - francuskich Polska nie mogła wiele zrobić. Pozostawało wierzyć we francuskie gwarancje dla granicy polsko - niemieckiej (Francja zobowiązała się do obrony naszej zachodniej granicy w wypadku wojny).

PRZYCZYNY, PRZEBIEG I SKUTKI POWSTAŃ ŚLĄSKICH

Decyzje traktatu wersalskiego dotyczące losów Śląska wywołały wiele rozgoryczenia wśród Polaków zamieszkujących Górny Śląsk. Na obszarze tym ludność polska stanowili głównie robotnicy przemysłowi oraz chłopi, podczas gdy właścicielami banków, kopalń, hut i majątków obszarnych byli Niemcy. Konflikty narodowościowe pokrywały się na G.Ś. z podziałami społecznymi, poprzez co ich natężenie było znacznie poważniejsze.

Latem 1919 doszło na Śląsku do zajść w kopalni „Mysłowice” a następnie do generalnego strajku, który przekształcił się w I Powstanie Śląskie. Trwało ono jedynie tydzień, ponieważ uczestniczyli w nim niewyszkoleni i słabo uzbrojeni ludzie. Po stłumieniu powstania Niemcy wzmogli terror wobec ludności polskiej.

W styczniu i w lutym 1920 przybyły na G.Ś. wojska francuskie, włoskie i angielskie. Rozpoczęła działalność Komisja Międzysojusznicza, której przedstawiciele roztoczyli pewną kontrolę nad administracją Śląska toteż zelżał ucisk Polaków. Wojska niemieckie opuściły obszar plebiscytowy. Jednakże w sierpniu 1920r. na fałszywe wieści o zdobyciu przez bolszewików Warszawy w wielu miejscowościach Śląska doszło do pogromu Polaków przeprowadzonego przez Niemców i ich policję bezpieczeństwa (Sipo). Terror bojówek niemieckich oraz zamachy na polskich działaczy (np. na Wojtka Korfantego, redaktora polskiego pisma „Górnoślązak”) przyczyniły się do wybuchu II Powstania Śląskiego w nocy z 19/20.08.1920r. Oddziały francuskie zachowały neutralność wobec powstańców, podczas gdy Włosi współdziałali z Niemcami w tłumieniu powstania. Po stronie niemieckiej opowiedziało się także tamtejsze wyższe duchowieństwo katolickie. Powstańcy, wśród których byli członkowie śląskiej POW, opanowali powiaty katowicki i bytomski oraz część tarnogórskiego. Domagali się usunięcia policji niemieckiej i innych sił zbrojnych a utworzenie w to miejsce polsko - niemieckiej policji plebiscytowej. Ponieważ postulaty te zostały spełnione przez Komisję Międzysojuszniczą, 28.sierpnia po podpisaniu polsko - niemieckiego układu, akcja powstańcza została wstrzymana.

Wybuch III Powstania Śląskiego (2/3.05.1921) zaważył na dalszych losach tego rejonu. Śląska POW liczyła wówczas ok. 40 tys. gotowych do czynnej walki ludzi. Wybuch powstania poprzedził strajk generalny. Dzięki zaskoczeniu przeciwnika w pierwszych dniach walk, oddziały powstańcze zajęły prawie cały obszar plebiscytowy. Kierował nimi Korfanty, który ogłosił się dyktatorem powstania. Korfanty traktował powstanie jako demonstrację zbrojną ale dalszy rozwój wydarzeń zmuszał Polaków do staczania regularnych bitew. W połowie maja Niemcy uruchomili tzw. korpusy ochotnicze znane z okrucieństwa wobec Polaków. Z całej Polski przybywali ochotnicy by pomagać powstańcom a na wiecach w Warszawie i Krakowie wzywano rząd do większej determinacji w obronie Ślązaków, których niemiecka propaganda określała mianem mówiących po polsku prusaków. Do najbardziej zaciętych walk doszło 21.05 - 5.06. Ich kulminacyjnym punktem była bitwa o górę św. Anny. W lipcu walczące strony podpisały zawieszenie broni a uzbrojone oddziały opuściły G.Ś. Widząc determinację Polaków w walce o G.Ś. i fakt, iż 1500 Polaków zginęło w III P.Ś. zachód uświadomił sobie, że dowolne dysponowanie tym rejonem bez uwzględnienia chociaż w pewnym zakresie woli jego mieszkańców jest niemożliwe. Tak więc w październiku 1921 Rada Ambasadorów wytyczyła nową linię podziału G.Ś. Polsce przypadła bardziej rozwinięta część Śląska.

POSZCZEGÓLNE ETAPY WOJNY POLSKO - ROSYJSKIEJ (1919 - 1920)

Nie czekając na atak bolszewicki na Białorusi, 25.04.1920 Piłsudski podjął wspólnie z oddziałami Petlury (atamana reprezentującego Ukraińską Radę Ludową) ofensywę na Ukrainie. Zajęto Kijów (7.05.) co spotkało się z entuzjazmem prawicy. 10.06. wojska polskie ewakuowały się z Kijowa po podjęciu przez bolszewików akcji zaczepnych na Ukrainie. 4.07. rozpoczęła się ofensywa frontu północno-zachodniego pod dowództwem Tuchaczewskiego. W ciągu 2 tygodni bolszewicy zajęli Mińsk, Grodno, Wilno i Pińsk. 10.08. wojska polskie

Opuściły linię Bugu i zgrupowały się nad Wieprzem i Wisłą do rozstrzygającej bitwy. Jednocześnie 4. Armia bolszewicka nacierając wzdłuż granicy z Prusami Wschodnimi wdarła się pod Mławę i Płock.

Na zajętych terenach bolszewicy organizowali swoje ośrodki władzy. 1.08. utworzono Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (manifest Marchlewskiego). Polska stać się miała republiką radziecką. Polacy olali TKRP.

W momencie największego zagrożenia do armii polskiej wstąpiła 100 tys. ochotników, mnożyły się dobrowolne datki na Fundusz Obrony Państwa, do obrony ojczyzny i chrześcijaństwa nawoływał Episkopat. Po konferencji w Spa gdzie to jebani angole znowu wypieli się na Polskę żądając uznania linii Curzona w zamian za ich pośrednictwo w rozmowach pokojowych padł rząd Grabskiego. Powstał Rząd Ocalenia Narodowego. Ogólnie wszelkie rokowania zakończyły się fiaskiem. Polacy woleli rozstrzygnąć wszystko na polu walki.

W pierwszych dniach sierpnia sytuacja Polski w tej wojnie stawała się beznadziejna. Wszystkie ambasady, prócz Watykanu wycofały swoich przedstawicieli z Warszawy a dostawy sprzętu wojskowego odcinane były przez Niemców i Czechosłowację. Jednakże ruski front północno - zachodni Tuchaczewskiego liczył 130 tys. żołnierzy przy 170 tys. Polaków. Polski plan obejmował związanie głównych sił bolszewickich pod Warszawą i koncentrację grupy manewrowej w sile 5 dywizji pod dowództwem Piłsudskiego do wykonania decydującego uderzenia znad Wieprza na północne skrzydło wojsk sowieckich. 12-15.08.1920 rozegrała się decydująca bitwa o Warszawę. Polskie wojska zatrzymały uderzenie radzieckie pod Radzyminem. Uderzenie grupy gen. Sikorskiego zmusiło ruskich do cofnięcia się. Front sowiecki został przerwany. Dowódcy polscy : front północny Haller, Front środkowy Rydz Śmigły, front południowy Iwaszkiewicz

16.08. siły atakujące od południa, znad Wieprza rozbiły grupę mozyrską Armii Czerwonej i zmusiły Rosjan do odwrotu spod Warszawy. Na początku września ostre walki trwały koło Równego. Wojska polskie nacierały na całym froncie a odwrót Armii Czerwonej zamienił się w bezładną ucieczkę. Nad Niemnem 20-26.09. ponownie przełamano opór radziecki. W trakcie pogoni za oddziałami bolszewickimi wojska polskie ponownie wkroczyły na tereny stanowiące przedmiot sporu z Litwą. Piłsudski nakazał gen. Żeligowskiemu upozorowanie buntu i wkroczenie z podległymi mu oddziałami do Wilna. Po zajęciu miasta utworzono tam Komisję Rządzącą Litwy Środkowej.

Wobec wyczerpania wojennego obu stron 12.10.1920 podpisały w Rydze umowę rozejmową i podjęły rokowania pokojowe.

TRAKTAT RYSKI I STOSUNKI POLSKO-RADZIECKIE W LATACH 20.

Rokowania w Rydze trwały 5 miechów. Podpisany 18.03.1921r. traktat ryski ustalał granicę na linii Dzisna-Dokrzyce-Słucz-Ostróg-Zbrucz. Obie strony gwarantowały prawa w dziedzinie kultury, szkolnictwa i swobody wyznaniowej dla mniejszości polskiej po wschodniej a rosyjskiej i ukraińskiej po zachodniej stronie granicy. Polska miała otrzymać zwrot dóbr zagrabionych po 1772r a także otrzymać 30 mln rubli rekompensaty za udział ziem polskich w gospodarce Imperium Rosyjskiego.

Traktat ryski był dla bolszewików wyrazem doraźnej konieczności ale od początku nie zamierzali go respektować. O ile w Polsce podtrzymywano koncepcję prometeizmu dążącego do rozczłonkowania imperium bolszewickiego i oderwania odeń narodów nierosyjskich o tyle bolszewicy rozwinęli szeroko zakrojoną akcję zmierzającą do oderwania od Polski Kresów Wschodnich. W 1924 r podczas rozmów z Anglikami delegat radziecki nakreślił plan oderwania od Polski Kresów. Polski rząd zareagował oficjalnym protestem. Ponadto Polska nie otrzymała sum przyznanych w traktacie ryskim, odmawiano także zwrotu dóbr kultury zagrabionych po rozbiorach. Polacy nadal zapełniali więzienia Czeka a repatriacja natrafiała na rozliczne przeszkody. Władze bolszewickie ze szczególna zajadliwością tępiły aktywność religijną Polaków (profanacja szczątków bł. Andrzeja Boboli na wystawie w Moskwie). Szerokim echem odbił się też haniebny proces arcybiskupa Czeplana i innych księży w marcu 1923 zakończony dwoma wyrokami śmierci.

Podpisano w Rosji pakt o nieagresji w Moskwie. Jednak napięcie między Polska a Rosją wzrosło, kiedy jesienią 1923 r. wybuchło w Niemczech komunistyczne powstanie. Ruscy zażądali od Polski zgody na transport zboża do Niemiec ( w rzeczywistości chodziło o transporty broni). Na granicy polsko-radzieckiej wzmacniano siły Armii Czerwonej. Międzynarodówka w Moskwie rzuciła Polsce wyzwanie: czy chce być mostem czy może barierą między ZSRR a Niemcami.

W lecie 1924 zaostrzeniu uległa sytuacja na Kresach Wschodnich gdzie bojówki terrorystyczne z ZSRR napadały na polskie domy i miasteczka a także na dygnitarzy polskich.

W 1925 roku ZSRR zaproponował Polsce pakt o nieagresji w zamian za zrzeczenie się spłat należności wynikających z traktatu ryskiego. Jednocześnie z informacji polskiego wywiadu wynikało, że niemiecko-radzieckie negocjacje stanęły w miejscu gdyż obie strony nie są gotowe do takiego rozwiązania. W sierpniu i wrześniu 1925r. doszło jednak do zawarcia umowy polsko - radzieckiej o rozstrzyganiu zatargów granicznych oraz do wizyty w Warszawie radzieckiego komisarza spraw zagranicznych. Na zachodzie rozmowy te wywołały zaskoczenie, lecz ich praktyczna wymowa była niewielka.

Po przewrocie majowym kierownictwo radzieckie rozpoczęło gwałtowną nagonkę na nowy rząd Polski, nazywając go faszystowskim. Dążąc do dezorientacji opinii ZSRR zaproponował Polsce dwustronny pakt o nieagresji. Rozmowy przerwano gdy w Warszawie zamordowano posła ZSRR Wojkowa. Choć zabójcą był Rosjanin a czyn jego spotkał się potępieniem władz polskich, Kreml obciążył odpowiedzialnością Polskę i wznowił kampanię antypolską.

W grudniu 1928 podpisano protokół Litwinowa, którego sygnatariusze wyrzekli się stosowania siły w dochodzeniu do swych pretensji terytorialnych. Dotyczyło to głównie roszczeń ZSRR do Kresów Wschodnich.

ZNISZCZENIA ZIEM POLSKICH PO ZAKOŃCZENIU DZIAŁAŃ WOJENNYCH W POCZĄTKACH LAT 20.

Działania zbrojne objęły 66% terytorium II RP z czego na ¼ toczyły się walki zacięte i długotrwałe. Prawie 40 % budynków w miastach powiatowych i mniejszych uległo zniszczeniu, zaś w małych miasteczkach o drewnianej zabudowie pożary trawiły ¾ zabudowy. Zniszczona została także połowa mostów. W zaborze rosyjskim pod koniec wojny 30 % ziemi ornej leżało odłogiem. Rolnictwo straciło prawie 2mln sztuk bydła i prawie milion koni. Nie było więc czym uprawiać ziemi. Okupanci wywieźli z ziem polskich 4250 silników elektrycznych, 4 tys. obrabiarek i 98 tys. ton części maszyn. Elementy miedziane wyłamywano z maszyn gdyż pod koniec wojny Niemcy odczuwali coraz większy brak surowców. Na konferencjach przedstawione wojenne straty Polski oceniono na 73 mld franków szwajcarskich. A to tylko część strat bo działania wojenne trwały jeszcze do jesieni 1920 r. czyli 2 lata dłużej niż wielka wojna. Powodowało to wzrost strat ale i ogromny wysiłek finansowy budżetu powstającego państwa.

WYBORY I ZAMACH NA PIERWSZEGO PREZYDENTA II RP ORAZ WYJŚCIE Z KRYZYSU WYWOŁANEGO TYM WYDARZENIEM

Wybory do Sejmu i Senatu odbyły się 5.11.1922 r. Głosowało 68% uprawnionych. W rezultacie wyborów w Sejmie powstał nowy układ polityczny. Prawica skupiona w bloku Chrześcijańskiej Jedności Narodowej dostała 28 % mandatów, centrum poniosło duże straty zdobywając 30 % mandatów, lewica wzmocniła się nieco sięgając po 22 % mandatów. Mniejszości uzyskały w sumie 20 % mandatów w tym Żydzi 8%, Niemcy 4% i Białorusini 3%. W parlamencie znalazła się również niewielka reprezentacja ukraińska. W Senacie prawica uzyskała aż 36 % mandatów, centrum 25 %, lewica 14% a mniejszości aż 24%. Nowy układ sił w parlamencie nie dawał żadnej partii możności utworzenia własnego rządu.

9.12.1922 zebrało się Zgromadzenie Narodowe, by wybrać prezydenta. Zgłoszono 5 kandydatur, z których po pierwszych III turach głosowania pozostał tylko kandydat prawicy hr. Zamoyski, części lewicy i mniejszości Narutowicz oraz kandydat centrum i reszty lewicy Wojciechowski. W czwartym głosowaniu odpadł Wojciechowski i to właśnie jego elektorat miał zdecydować o wyborze. Ostatecznie wygrał Narutowicz stosunkiem głosów 289 do 227. Prawica narodowa odczuła bardzo boleśnie porażkę swego kandydata. Wybór Narutowicza stał się powodem gwałtownej akcji propagandowej ND, która twierdziła, iż prezydent został wybrany głosami mniejszości narodowych co nie do końca było prawdą gdyż o wyborze tym w dużej mierze zadecydowała postawa PSL Piast. Podkreślano, że prezydent jest niewierzący oraz większość życia spędził zagranicą. ND zorganizowała wiele manifestacji pod hasłami niedopuszczenia prezydenta do władzy. Piłsudski wskazywał na możliwość prawicowego zamachu stanu i żądając nadzwyczajnych pełnomocnictw dla uspokojenia tłumów groził, że też „potrafi w mordę bić”. Narutowicz nie ugiął się pod presją, przyjął wybór i zapowiedział, że będzie prezydentem wszystkich obywateli.

W dniu uroczystości zaprzysiężenia 11.12. tłumy zwolenników ND zatarasowały drogę do Sejmu. Doszło do gwałtownych starć z policją. Narutowicz mimo to został zaprzysiężony. Otrzymywał listy z pogróżkami, grożono mu nawet śmiercią. Kryzys ujawnił niedojrzałość polityczną narodu oraz jego podatność na oszczerstwa i narodowy frazes. Wojna domowa wisiała na włosku.

Dwa dni po oficjalnym przejęciu władzy z rąk Piłsudskiego, Narutowicz otwierał wystawę w warszawskiej Zachęcie. Dostał tam 3 kulki od niezrównoważonego malarza Eligiusz Niewiadomskiego ideowo związanego z ND. Po skazaniu i straceniu mordercy niektóre koła prawicowe rozpoczęły kult jego osoby.

W odpowiedzi na gwałty endeckie warszawska organizacja PPS zamierzała zorganizować kontrdemonstrację a następnie poprosić Piłsudskiego o zastosowanie nadzwyczajnych środków i przejęcia pełni władzy. Plan upadł ponieważ przeciwstawił mu się Daszyński. Zgodnie z konstytucją funkcje prezydenta przejął marszałek Sejmu Rataj. Powołał on natychmiast nowy gabinet z umiarkowanym gen. Sikorskim na czele, co doprowadziło do pewnego uspokojenia nastrojów. 20.12.1922 Zgromadzenie Narodowe zebrało się ponownie w celu wyboru prezydenta. Wybrano kandydata centrum i lewicy Wojciechowskiego.

PAKT LANCKOROŃSKI, DZIAŁALNOŚĆ II RZĄDU WITOSA ORAZ SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W 1923

W swoim expose 19.01.1923 premier Sikorski winą za wydarzenia grudniowe obarczył prawicę. Wywołało to oburzenie ND ale i poklask w PSL Piast, NPR a także mniejszości słowiańskich (jako pierwszy polski premier votum zaufania dla mniejszości). Pozycja jego rządu była jednak chwiejna. Endecja nie dawała za wygrana mając nawet szansę na utworzenie rządu koalicyjnego a zwolennicy Piłsudskiego doszli do wniosku, że demokracja parlamentarna wypaliła się i należy stworzyć silną ponad partyjną władzę.17.05.1923 r. w wyniku poufnych negocjacji endecji i PSL Piast porozumienie polityczne zwane jako Pakt Lanckoroński. Przewidywało ono powołanie do życia rządu polskiej większości parlamentarnej opartej na koalicji ND, Chrześcijańskiej Demokracji i Piasta. W kwestiach politycznych pakt ten był sukcesem prawicy, która przeforsowała swój punkt widzenia w sprawach mniejszości, polonizacji Kresów wschodnich, ograniczenia ustawodawstwa społecznego oraz zmniejszenia kompetencji Piłsudskiego jako przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej. Piast uzyskał ustępstwo ND w sprawie reformy rolnej. W wyniku paktu do dymisji podał się rząd Sikorskiego. Rozpoczęły się rządy Chjeno - Piasta z Witosem na czele. Głównym zadaniem jakie stało przed nowym rządem było zahamowanie inflacji. Jednak partie powiązane z grupami nacisku, które korzystały z inflacji, nie kwapiły się z ustalaniem ustaw uderzających w burżuazję i ziemiaństwo. Tymczasem inflacja przeszła w hiperinflację, która położyła kres koniunkturze inflacyjnej, gdyż zniknęła premia eksportowa i zmniejszyła się chłonność rynku wewnętrznego. Szybko rosnące ceny utrudniały jakąkolwiek kalkulację opłacalności. Następowała ucieczka od waluty polskiej, bogacili się spekulanci. Położenie ludności stawało się coraz cięższe. We wrześniu wstrząsnęła krajem fala strajków w górnictwie, hutnictwie, przemyśle włókienniczym i na kolejach. Komuchy liczyli iż wzburzenie mas ułatwi im działania rewolucyjne w Polsce. Bojówka KPRP zwana wojskówką zorganizowała serie zamachów, w których ginęli ludzie. Prawicowe grupki faszystowskie w rodzaju Pogotowia Patriotów Polskich sugerowały, że ojczyznę zbawić może jedynie droga dyktatury. Mimo wprowadzenia stanu wyjątkowego 5.11. w Krakowie rozpoczęto strajk powszechny. Lud chwycił za broń wojsko odpowiedziało ogniem - zginęło kilkadziesiąt osób. Mediacja PPSu rozładowała dopiero sytuację. Wypadki małopolskie bardzo podkopały wiarygodność rządu. 14.12.1923. gdy grupa posłów Piasta wystąpiła ze stronnictwa, większość stanowiąca podstawę rządu przestała istnieć i musiał się on podać do dymisji. Nastąpiło to w momencie całkowitego załamania się gospodarki z dnia na dzień rosły ceny, bezrobocie i niezadowolenie społeczne.

REFORMY GOSP. RZĄDU GRABSKIEGO I ICH ZNACZENIE DLA OGÓŁU OBYWATELI

Program Grabskiego zakładał zrównoważenie budżetu i zastąpienie marki polskiej pełnowartościowym złotym. Pozaparlamentarny gabinet Grabskiego uzyskał nadzwyczajne uprawnienia n pół roku. Rząd błyskawicznie przystąpił do działania. Przyspieszono płatność nadzwyczajnej daniny majątkowej, skrócono terminy wpłat zwaloryzowanych podatków bezpośrednich. Dla zlikwidowania deficytu PKP, obciążającego budżet, podniesiono taryfy kolejowe. Zlikwidowano ministerstwo zdrowia i robót publicznych, zaciśnięto pas w administracji. 28.04.1924 nowo powołany, prywatny Bank Polski rozpoczął emisję złotego w stosunku 1zł = 1,8 mln marek. Złoty miał pokrycie ustawowe w 30 % zapasów kruszcowo - dewizowych Banku Polskiego.

W ramach reformy Grabskiego przeprowadzono też reorganizację banków państwowych.

Pierwszy etap reformy zakończył się sukcesem. Na wiosnę 1924 ceny nominalne przestały rosnąć, wzrosły płace realne. Dolar oscylował w okolicach 5 zł. Nasiliło się powszechne zaufanie do rządu. Robotnicy skłonni byli do ustępstw, by umożliwić realizację reformy. Większość jej następstw poniósł jednak kapitał prywatny płacąc ogromną daninę majątkową. Polska dokonała tej reformy wewnętrznymi siłami. Wzrost ciężarów podatkowych dla przedsiębiorców i ziemian musiał odbić się na koniunkturze toteż wraz z postępami w równoważeniu budżetu rosły opóźnienia podatkowe wśród przedsiębiorców.

20.07.1925 Sejm uchwalił ustawę o reformie rolnej, która przewidywała parcelację majątków ponad 180 ha. Parcelacja miała być dobrowolna, ale mógł zostać zastosowany przymus parcelacyjny. Miała być ona rozłożona w czasie. Pierwszeństwo w nabywaniu ziemi mieli robotnicy rolni, bezrolni i małorolni.

GENEZA, PRZEBIEG I SKUTKI DLA SPOŁECZEŃSTWA ZAMACHU MAJOWEGO

Przygotowania do zamachu stanu trwały od jesieni 1925. Piłsudski nie tylko pragnął władzy ale widział pogarszanie się sytuacji Polski - zagrożenia zewnętrzne i zajadłe walki między partiami. Uważał, że należy prowadzić rządy bardziej zcentralizowane. W maju 1926 gdy kruszyła się koalicja Chjeno - Piasta będąca podstawą rządu Skrzyńskiego, postanowiono działać. 10. Maja gen. Żelichowski pod pozorem ćwiczeń zgromadził specjalnie dobrane oddziały na poligonie w Rembertowie. 12.05. już pod komendą Piłsudskiego oddziały te rozpoczęły marsz na Warszawę. Szybko opanowano Dworzec Wschodni ( przy pomocy pułków z Garwolina, Pułtuska i Ciechanowa). Inne grupy sprzyjające Piłsudskiemu obsadziły gmach MSW. W stolicy Piłsudski miał 2 tys. żołnierzy i 3 baterie artylerii podczas gdy zaskoczony rząd miał do dyspozycji 700 chłopa i jedno działo... Prezydent Wojciechowski, sądząc, że uda mu się powstrzymać akcję , spotkał się z Piłsudskim na moście Poniatowskiego. Rozmowa nie przyniosła nic, rząd nie ugiął się pod żądaniami zamachowców a marszałek uznał, że rokowania to temat zamknięty.

Wieczorem 12. 05. Po zdobyciu mostu Kierbedzia, oddziały Piłsudskiego zajęły plac zamkowy, krakowskie przedmieście, gmach Prezydium Rządu i Sztabu Generalnego. Piłsudski spróbował jeszcze negocjacji ale Prezydent i Premier stwierdzi9li, iż zamach na legalne władze państwa to czyn haniebny wielce i nie ustąpią. Popierające zamach PPS ogłosiło strajk powszechny, kolejarze natychmiast go rozpoczęli blokując tym samym dostawy wojskowe dla rządu. Pod wieczór 14.05. położenie wojsk rządowych pod dowództwem gen. Rozwadowskiego stało się beznadziejne. Rząd i Prezydent wycofali się do Wilanowa a następnie zaprzestali oporu. Ustępując, Prezydent przekazał swe uprawnienia marszałkowi sejmu Ratajowi, który15.05 nakazał rządowym oddziałom zaprzestania walk. Zginęło w nich 215 żołnierzy i 164 osoby cywilne. Rannych zostało ponad 900 osób. Taką cenę zapłaciło społeczeństwo za pragnienie Piłsudskiego by zwiększyć dyscyplinę w państwie. Marszałek głosił hasła pojednania po walkach

Przewrót majowy wycelowany był bardziej w parlament niż społeczeństwo, choć podstawowym założeniem filozofii politycznej Piłsudskiego było przekonanie o nadrzędności państwa nad wszelkimi formami organizacji społecznych a interesowi państwa winien być podporządkowany interes klas i warstw społecznych. Starał się w oczach społeczeństwa skompromitować parlament, chcąc udowodnić społeczeństwu iż system partyjny jest zły bo reprezentuje swoją klientelę. Chciał oprzeć siłę państwa na politycznym podporządkowaniu społeczeństwa obozowi rządzącemu.

DZIAŁALNOŚĆ OPOZYCJI PARLAMENTARNEJ 1926 - 1935

Przewrót majowy był dotkliwą porażka dla endecji. Broniąc swego stanu rzeczy kierownictwo ND powołało do życia Obóz Wielkiej Polski (4.12.1926). Na czele Wielkiej Rady OWP stanął oczywiście Dmowski. W PSL Piast do głosu doszli działacze zmierzający do porozumienia z Piłsudskim tacy jak np.. Rataj czy Bojko, jednak powrót Witosa do czynnego życia politycznego wzmocnił także i grupę zdecydowanie opozycyjna wobec sanacji.

Największą dezorientację przeżywały jednak stronnictwa lewicy PPS, PSL Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie poparły przewrót majowy licząc na zasadnicze reformy społeczne. Kiedy to nie następowało lewica przestał popierać sanację. Kilka organizacji społecznych takich jak Związek Strzelecki czy Związek Powstańców Śląskich stworzyło wybitnie prorządowy Związek Naprawy Rzeczypospolitej stanowiąc lewicę ruchu piłsudczykowskiego

W rezultacie porażki wyborczej w 1928 r. endecja zdecydowała o rozszerzeniu współpracy z młodzieżą. Nazwę partii zmieniono na Stronnictwo Narodowe. Po odejściu piłsudczyków z PPS wraz z PSL, PSL Wyzwolenie i Stronnictwem Chłopskim utworzono z tych partii Komisję Porozumiewawczą Stronnictw Lewicowych. Wraz z chadecją i NPR podjęli oni na specjalnym spotkaniu uchwałę, że jedynym forum walki politycznej jest Sejm. 5.12.1929 PPS postawił wniosek votum nieufności dla rządu. Wniosek przeszedł a wraz z tym upadł gabinet Świtalskiego. 22 dni później Bartel utworzył nowy rząd, w którym zabrakło najbardziej krytykowanych ministrów z tzw. rządu pułkowników. Opozycja uznała to za swój sukces i zapowiedź bardziej demokratycznych metod rządzenia.

Jednak przed wyborami w 1930 roku aresztowano pod zarzutem wywoływania zamieszek 19 byłych posłów opozycji ( w tym Witosa). Osadzono ich w twierdzy brzeskiej, gdzie byli traktowani brutalnie a nawet bici. Wkrótce nastąpiły kolejne aresztowania przeciwników sanacji. W wyborach 1930 pozycja endecji wzrosła natomiast centrum i lewica poniosły dalsze straty przedstawicielskie. Po wyborach opozycja została zepchnięta do roli obserwatora poczynań sanacji. Skonsolidowało to partie opozycyjne. W marcu 1931 PSL Piast, PSL Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie utworzyło Stronnictwo Ludowe pod przywództwem Witosa (który wyemigrował z kraju w 1933 r. po procesie brzeskim). W kwietniu 1935 mimo protestów opozycji weszła w życie konstytucja kwietniową zwana, w maju umarł Piłsudski a wraz z jego śmiercią sanacja zaczęła się rozsypywać.

POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ BBWR

Przed wyborami 1928 sanacja wycofała swoich przedstawicieli ze stronnictw sejmowych i powołała do życia Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem ze Sławkiem na czele. W wyniku energicznej akcji do BBWR przystąpiły różnorodne organizacje i grupy polityczne, reprezentujące różnorakie grupy społeczne od ziemiaństwa, poprzez księży do masonów i robotników. Siłą jednoczącą Blok był autorytet marszałka a także idea budowy państwa na zasadach solidaryzmu społecznego. Część funduszy bloku pochodziła z kasy państwa co było wbrew prawu.

W wyborach 4.03.1928 BBWR stał się największą frakcją parlamentarną ale posiadając niecałe 28 % mandatów nie mógł kontrolować procesów legislacyjnych, nawet wespół z drobnymi sojusznikami z NPR Lewica i Związku Chłopskiego. Na pierwszym posiedzeniu sejmu BBWR nie zdołał przeprowadzić Bartla na stanowisko marszałka sejmu. Został nim lewicowy Daszyński. Nie oznaczało to jednak niemożliwości współpracy BBWR z Daszyńskim. Do starcia Sejmu z rządem doszło na początku 1929 gdy przed trybunałem stanu postawiono ministra skarbu Czechowicza za przekroczenie budżetu. 14.04.1929 powstał gabinet z płk. Świtalskim na czele zwany rządem pułkowników. Po upadku rządu Bartla prezes BBWR Sławek w marcu 1930 utworzył nowy gabinet.

Wybory 1930 odbywały się w cieniu aresztowań posłów opozycji. BBWR przez unieważnienie list głównych partii opozycyjnych wyeliminowała poważną konkurencję w czwartej części okręgów dzięki czemu blok wygrał wybory z dużą przewagą. Uzyskane 55,6% mandatów dawały rządowi swobodę działania w sprawach bieżących. Wybory 1930 obudziły nadzieje, że uda się zmienić konstytucję, jednak nie udało im się zagłuszyć protestów. Ograniczone rządy demokratyczne dryfowały ku autorytaryzmowi przez co rosło społeczne niezadowolenie. Rozpoczęły się strajki a w sierpniu zginął z rąk terrorystów wiceprezes BBWR Hołówko. W kwietniu 1935 BBWR przeforsowało konstytucję, która wzmacniała władzę wykonawczą. I był to ostatni akord BBWR. Wkrótce umarł Piłsudski, we wrześniowych wyborach sanacja poniosła klęskę i tak w październiku 1935 BBWR przestało istnieć.

WIELKI KRYZYS GOSPODARCZY LAT 20-tych/30-tych W POLSCE I JEGO WPŁYW NA SPOŁECZEŃSTWO

Wielki kryzys ogarnął Polskę jesienią 1929 i trwał dłużej niż w innych krajach bo aż do 1935r.. Było to spowodowane tym, że Polska była krajem słabiej rozwiniętym z przewagą gospodarki rolnej. W rolnictwie spadły ceny artykułów produkowanych i sprzedawanych przez wieś. Spadek cen pogrążył polską wieś w ogromnych długach i nie znanej od czasów wojny nędzy. Nad ludnością wiejską niektórych okolic na Kresach i w Galicji zawisła groźba głodu. Ograniczenie możliwości zbytu artykułów rolniczych i spadek przychodów wsi odbiły się na zmniejszeniu do minimum zakupu art. Przemysłowych.

Kryzys objawił się głównie w przemyśle. W 1932 r. produkcja spadła do ok. 69 % poziomu z 1929 r. Rosła liczba spółek wykazujących straty lub bankrutujących. Położenie materialne bezrobotnych w miastach było podobnie tragiczne jak najbiedniejszych warstw ludności wiejskiej. Spadło wydobycie węgla.

W 1929 r. rozpoczął się szybki odpływ kredytów zagranicznych i wycofywanie wkładów z polskich banków. Wydatnie zmalały obroty na warszawskiej giełdzie. Charakterystycznym zjawiskiem w polskiej gosp. Tego okresu było opanowanie przemysłu przez kartele. Powstało wiele porozumień monopolistycznych, regulujących rozmiary i podział podaży między przedsiębiorców, a w konsekwencji i także ceny. Dlatego też ceny art. Przemysłowych malały wolniej niż rolnych. Społeczną konsekwencją spadku produkcji przemysłowej było gwałtowne zwiększenie bezrobocia. W latach 1932-1933 osiągnęło ono poziom 750 tys. - 780 tys. osób. Rząd próbował przeciwdziałać temu zjawisku przez organizacje i finansowanie robót publicznych z utworzonego w 1933r. Funduszu Pracy. Państwo przejmowało też udziały w upadających przedsiębiorstwach. Trzeba podkreślić, że w dobie wielkiego kryzysu jeszcze wyraźniej zaznaczyły się różnice między zachodnio- centralną Polską A a wschodnio i częściowo południową Polską B.

DZIAŁALNOŚĆ POLSKICH KOMUCHÓW (DO 1926 r.)

Zaraza działająca na ziemiach polskich zwana lewicą internacjonalistyczną przed 1918 r. odrzucała potrzebę walki o niepodległość jako nie do pogodzenia z rewolucyjną walką o „wyzwolenie proletariatu”. Na początku 1918 r. zakładali w większych skupiskach przemysłowych (Łódź, Zagłębie Dąbrowskie) Rady Delegatów Robotniczych. Był to program o charakterze rewolucyjnym, realizowany przez SDKPiL oraz PPS-Lewica. Pod koniec 1918 r. połączyły się te partie tworząc Komunistyczną Partię Robotniczą Polski. I zjazd KPRP odrzucił program niepodległości Polski, zapowiedział walkę z kontrrewolucyjną armią polską! Oponowali przeciw zwoływaniu Sejmu Ustawodawczego za to domagali się trybunałów rewolucyjnych i odebrania „reakcji” praw obywatelskich.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w zajętym przez ruskich Białymstoku kapuś Marchlewski wyskoczył z manifestem Tymczasowego Rewolucyjnego Komitetu Polski zapowiadając utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W 1923 r. bojówka KPRP zwana wojskówką zorganizowała wybuch w Cytadeli gdzie zginęło 28 osób. Partia liczyła, że wzburzenie mas jakie miało miejsce w tym czasie ułatwi jej rewolucyjne działania, a akcje terrorystyczne były często stosowane przez KPRP jako tzw. ubojowienie mas. Przez większość Polaków komuniści byli traktowani jako radziecka agentura w RP. W kierownictwie KPRP przebywającym głównie w ZSRR dochodziło do walk o władzę między Leńskim-Leszczyńskim, Warszawskim-Warskim, Kostrzewą- Koszutską i innymi funkcjonariuszami. W 1926 r. poparli przewrót majowy jednak już po miesiącu stwierdzili, iż jest to przewrót faszystowski. Przemianowana w 1925 r. na Komunistyczna Partię Polski proradziecka klika nie miała większego znaczenia. Została zresztą wkrótce rozbita aresztowaniami działaczy.

KOSTYTUCJA MARCOWA 1921 A KWIETNIOWA 1935

Podział władz	Konstytucja marcowa - 1921	Konstytucja kwietniowa - 1935
Ustawodawcza	Należała do sejmu i senatu. Tylko sejm miał prawo inicjatywy ustawodawczej, senat zaś prawo do veta zawieszającego. Uchwały sejmu dotyczyły: zaciągania pożyczek, systemu monetarnego, budżetu, poboru rekruta. Podlegał mu prezes NIK Posłów - 444, senatorów - 111	Sejm pełnił funkcję ustawodawczą, kontrolował działalność rządu, ustalał budżet państwa, nakładał ciężary na obywateli. Rola sejmu ograniczona: funkcje „rządzenia państwem nie należą do sejmu”. Ustawy sejmowe uzyskiwały moc obowiązującą po podpisaniu ich przez prezydenta. Posłów - 208 Senat powołany w ⅓ przez prezydenta, w ⅔ wybierany (96 senatorów)
Wykonawcza	Prezydent mianował i odwoływał premiera, na jego wniosek ministrów, obsadzał urzędy wojskowe i cywilne. Miał prawo inicjatywy ustawodawczej, był wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe. Prezydent sprawował władzę przez ministrów, którzy poprzez kontrasygnatę brali odpowiedzialność za każdy akt urzędowy, wychodzący z kancelarii prezydenta. Rząd był odpowiedzialny przed sejmem.	Na czele państwa prezydent odpowiedzialny „wobec Boga i historii”. Podlegały mu: rząd, sejm, senat, siły zbrojne, sądy. Stanowił o wojnie i pokoju. Miał szereg uprawnień osobistych: wskazywał jednego z kandydatów, zarządzał głosowanie powszechne, mianował i odwoływał Prezesa Sądy Najwyższego, prezesa NIK, Naczelnego Wodza, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, powoływał ⅓ senatorów. Mógł oddawać członków rządu pod sąd Trybunału Stanu oraz odwoływać rząd, niezależnie od stanowiska sejmu i senatu. Był wybierany przez Zgromadzenie Elektorów na 7 lat. Rząd miał rozszerzone uprawnienia - kierował wszystkimi sprawami państwa nie zastrzeżonymi dla innych organów władzy.
Sądownicza	Należała do niezależnych sędziów. Mianował ich prezydent i podlegali tylko ustawom. Członków Trybunału Stanu powoływał sejm i senat	Niezawisłe sądy Trybunał Stanu powoływany przez prezydenta spośród sędziów przedstawionych przez sejm i senat
Prawa wyborcze	Pięcioprzymiotnikowe : powszechne, równe, bezpośrednie, tajne, proporcjonalne Cenzus wyborczy : 21 lat do sejmu i 25 lat do senatu	Czteroprzymiotnikowe: powszechne, tajne, równe, bezpośrednie Wybory do senatu nie były powszechne. Cenzus wyborczy: 24 lata do sejmu i 30 lat do senatu

STANOWISKO PPS WOBEC OBOZU SANACYJNEGO (1926 - 1935)

Już w 1927r. PPS był właściwie w opozycji do sanacji (choć Moraczewski, główny współpracownik Piłsudskiego na lewicy był w rządzie a był członkiem PPS), gdyż nie nadchodziły społeczne reformy, na które liczyli. Choć w PPS utrzymywała się grupa zwolenników Marszałka i dominowali oni w warszawskiej organizacji partii i w końcu dokonali oni frondy w postaci PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej. Po odejściu piłsudczyków PPS stała się bardziej jednolita partia, przybliżyła się do partii chłopskich, będąc w opozycji do rządu. W listopadzie 1928 powstała Komisja Porozumiewawcza Stronnictw Lewicowych, dla obrony republiki z udziałem również PPS. W twierdzy brzeskiej znalazło miejsce 6 posłów PPS i byli też sądzeni w procesie brzeskim 26.10.1931 r. Od 1934 r. PPS coraz widoczniej zmierzał na lewo.

STAN I ZMIANY POLSKIEJ GOSPODARKI W II POŁOWIE LAT 30-tych

Pod koniec 1935 r. zaznaczyła się w Polsce wyraźna poprawa koniunktury. Wzrost przychodów wsi rozszerzył rynek zbytu na wyroby przemysłowe. Ożywił się ruch budowlany. Rosły obroty handlowe i utrzymywało się dodatnie saldo handlu zagranicznego. Wraz z poprawą koniunktury rosło zatrudnienie. Jednak bezrobocie nie spadało ponieważ na rynek pracy trafiało rocznie dużo młodych ludzi a na wsi utrzymywało się duże przeludnienie. Rząd był zmuszony do szukania rozwiązania narastających problemów społecznych, istniejący bowiem potencjał gospodarczy nie gwarantował zatrudnienia paru milionów obywateli. Program gosp. wicepremiera Kwiatkowskiego zakładał rozwój sił produkcyjnych kraju w ramach 4-letniego planu inwestycji państwowych. W latach 1936-1940 zamierzano zainwestować ze źródeł rządowych blisko 1800 mln złotych. W lutym 1937 r. rząd rzucił hasło budowy COP (patrz punkt niżej) w widłach Sanu i Wisły. Pod koniec 1938 r. produkcja przemysłowa Polski była już o 19% wyższa niż w roku 1928. W okręgu warszawskim rozwinął się przemysł lotniczy, optyczny, zakłady tele i radiotechniczne. Drugim centrum była COP gdzie stworzono wiele ogromnych zakładów. Rozwój przemysłu odbywał się pod znakiem powiększania się sektora państwowego, rząd przejął na własność m. in. największy koncern przemysłowy „Wspólnota interesów” na Górnym Śląsku. Nieco wolniej rozwijało się rolnictwo. Trudna sytuacja materialna chłopów zahamowała proces parcelacyjny w ramach reformy rolnej. Największym partnerem handlowym Polski pozostawały Niemcy ale udział ich w polskich obrotach malał. Poważny postęp notowano w rozbudowie portu w Gdyni. W grudniu 1938 r. Kwiatkowski wystąpił z ogólnym projektem 15-letniego planu rozwoju gosp. Polski. Miał on być podzielony na 3 pięciolatki i skupić się miano na produkcji zbrojeniowej, systemie komunikacyjnym, rolnictwie i oświacie a także na urbanizacji, uprzemysłowieniu i zatarciu różnic między Polską A i Polską B. Do połowy 1939 opracowano konkrety i rozpoczęto realizację pierwszego odcinka planu.

BILANS PRZEMIAN SPOŁECZNO - GOSPODARCZYCH LAT 30-tych ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLEDNIENIEM COP

W rolnictwie nie zdołano wyeliminować głównego źródła niedorozwoju, jakim okazał się przede wszystkim, wyjąwszy zachodnie dzielnice Polski, niski stan kultury rolnej. Szczególnie dramatycznie przedstawiał się on na krańcach wschodnich gdzie dodatkowym czynnikiem utrudniającym modernizacyjne poczynania tych ziem była narodowościowa struktura. W rezultacie obok zasobnych „farmerskich” gospodarstw w Poznańskiem funkcjonowały składające się z kilkunastu rozrzuconych kawałków ziemi gospodarstwa w Małopolsce, a na Polesiu mieszkańcy wsi żyli wręcz w warunkach gosp. naturalnej.

Dysproporcja między Polską A i Polską B nie została zlikwidowana również na polu przemysłowym. Ponad 90% polskiego przemysłu przetwórczego skupiało się na obszarze ⅓ terytorium kraju, czego nie zdołano zmienić pomimo wielkiego zaangażowania w budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego. COP był przedsięwzięciem obliczonym na zaktywizowanie regionów zaniedbanych gospodarczo. Zlokalizowano go na pograniczu województw kieleckiego, lubelskiego, krakowskiego i lwowskiego. Obejmował 15,4 % obszaru państwa z 18 % ludności. Dał zatrudnienie 100 tys. osób, jednak nie wyeliminował trwałego elementu pozaborowego dziedzictwa jakim była właśnie wschodnia część Polski.

Gospodarka stała się też ważnym czynnikiem integrującym obszary byłych zaborów. Łączyły je nowe kolejowe szlaki, zespalające- tak jak uczyniła to biegnąca z Górnego Śląska do Gdyni magistrala węglowa - ważne dla rozwoju przemysłu punkty. Wydatnie pomnożono zasoby energetyczne. Od podstaw tworzono lub radykalnie modernizowano poszczególne gałęzie przemysłu - od chemicznego i elektrotechnicznego po zbrojeniowy i lotniczy. Stworzono rodzimą, wyjątkowo dynamicznie rozwijającą się gospodarkę morską, a inwestowania w gdyński port nie przerwano nawet w najgorszych latach czasach kryzysu.

PROBLEMY OBRONNOŚCI II RP W LATACH 1921 - 1939

Polska miała o tyle chujową sytuację terytorialną, że leżała pomiędzy Niemcami, którym wiecznie brakowało przestrzeni życiowej oraz czerwoną Rosją chcącą komunę rozlać na całą Europę. Nie mogli się oni także pogodzić z faktem, że naród, który generalnie przestał istnieć po 123 latach odrodził się tworząc państwo. Ziemie, które przez czas rozbiorów należały do nich, wchodziły w skład II RP. Więc wyciągali łapy jak po swoje. Polska nie była jeszcze na tyle silna by sama sobie poradzić z zakusami sąsiadów (choć w 1920 najebaliśmy ruskim sami), stąd sojusze i pakty o nieagresji. Pierwszy sojusz wojskowy Polska zawarła z Rumunią w styczniu 1921r. Uzupełnienie do układu stanowiła konwencja przymierzu obronnym podpisana w marcu 1921 r. w Warszawie. Polska i Rumunia zobowiązały się do wzajemnej pomocy na wypadek wojny. Gdy któreś z państw zostanie zaatakowane ze strony wschodniej, drugie udzieli mu zbrojnej pomocy. O wiele ważniejszy jednak był dla państwa polskiego układ z Francją z 1921 r. We Francji widziano potężnego gwaranta pozycji międzynarodowej Polski, zabezpieczającego przed rewizjonistycznymi dążeniami ze strony Niemiec oraz do udzielenia pomocy w obronie przeciwko armii sowieckiej. W maju 1923r. marszałek Foch został marszałkiem Polski i omówił plan ewentualnej akcji zbrojnej przeciw Niemcom. W październiku 1924 Polska podpisuje tzw. protokół genewski potępiający wojnę napastniczą oraz przewidujący ograniczenia zbrojeń. W lutym 1929 r. podpisano w Moskwie plan Litwinowa. Sygnatariusze (ZSRR, Polska, Estonia, Łotwa, Rumunia) wyrzekli się stosowania siły w dochodzeniu swych pretensji terytorialnych. W 1932 r. polsko-radziecki pakt o nieagresji, przedłużony w 1934r. na 10 lat. Co z tych sojuszy i paktów wyszło dobrze wiemy.

MODERNIZACJA GOSP. II RP I JEJ WPŁYW NA UNOWOCZEŚNIENIE POLSKIEJ ARMII

W lipcu 1936r. Kwiatkowski rozpoczął wdrażanie w życie 4-letniego planu inwestycyjnego. Do połowy 1940 r. na finansowanie inwestycyjnych poczynań rząd zamierzał przeznaczyć 1,8 miliarda złotych. Ta niebagatelna kwota miała zaowocować rozbudową polskiego przemysłu, głównie obronnego. Sztandarową inwestycją tego planu był COP, w którego obrębie zmodernizowano zakłady zbrojeniowe w Radomiu i Starachowicach, zakłady samolotowe w Mielcu. Produkcja dział i czołgów odbywała się w Rzeszowie. Amunicję i materiały wybuchowe produkowano w Kraśniku, Krasnystawie, Dębicy i Gorajowicach k/ Jasła. W Stalowej Woli zbudowano hutę połączoną z fabryką armat i silników lotniczych. W Ostrowcu Św. produkowano działa i bomby. W latach 1939-1942 Polska miała skoncentrować się na rozbudowie przemysłu obronnego

NAJWAŻNIEJSZE DOKONANIA II RP W SFERZE KULTURY

Najbardziej syntetycznym wskaźnikiem postępu w kulturze masowej był spadek odsetka analfabetów w Polsce z 33% w 1921r. do około 15% w 1939r. Obowiązkiem szkolnym w latach 30. objętych było przeciętnie 90 % dzieci choć w mniejszościach narodowych tak dobrze już nie było. Na wysokim poziomie postawiono szkolnictwo wyższe. W 1938 r. prawie o 100 % wzrosła ilość uczelni w porównaniu z rokiem 1924.

Poważnie rozwinęły się organizacyjne ramy nauki polskiej i instytuty badawcze, towarzystwa naukowe. W wielu dziedzinach polscy naukowcy należeli do światowej czołówki. Pod względem liczby wydanych książek Polska co prawda sytuowała się za Europą zach. Ale przewyższała debili z ZSRR oraz USA i Hiszpanię. W 1937 r. wydawano prawie trzykrotnie więcej tytułów prasowych niż przed 1914 r.

Z pisarzy wybijali się: Dąbrowska, Iwaszkiewicz, Nałkowska, Schulz, Makuszyński, w poezji wymienić można Leśmiana, Lechonia, Czechowicza, Staffa, Tuwima, w dramacie Szymanowskiego czy Witkacego. W dziedzinie teatru szczególna była rola Schillera czy Osterny. Wśród malarzy na wyróżnienie zasługują Malczewski, Kossak. Wśród kompozytorów na plan pierwszy wysuwa się przede wszystkim twórca baletu Harnasie Szymanowski. Sport także stał na dobrym poziomie, o czym świadczą osiągnięcia Kusocińskiego, Konopackiej czy też polskich piłkarzy, którzy na Mistrzostwach Świata w 1938r.w ćwierćfinale stoczyli pasjonujący bój z wielką Brazylią. Do grona ścisłej czołówki należeli polscy bokserzy, jeźdźcy, narciarze i piloci.

OSIĄGNIĘCIA I PORAŻKI W DZIEDZINIE SPOŁECZNO - GOSPODARCZEJ II RP

Szybko udało się zjednoczyć ziemie trzech zaborów w jeden organizm państwowy. Dokonały się ważne procesy modernizacyjne (budowa linii kolejowych, dróg, budowa Gdyni, COP, nowoczesnego w rezultacie tzw. reform jędrzejowiczowskich systemu szkolnego). Jednak różnica między Śląskiem a Polesiem była różnicą epok. Poza powszechną szkołą (choć na najbiedniejszych, wschodnich terenach owa powszechność była fikcją) w procesie tworzenia nowoczesnego społeczeństwa dużą rolę odegrała armia, kształtując państwową świadomość poborowych. Nastąpił rozwój prasy. Dzienniki docierały do środowisk, które dawniej nie miały żadnego kontaktu z gazetą codzienną. Pod koniec lat 30. Powszechniejsze było radio. Z drugiej strony nie umiano ułożyć dobrych stosunków z mniejszościami narodowymi, nie potrafiono przełamać egoizmu warstw posiadających i przeprowadzić nowoczesnej reformy rolnej.

PRZEMIANY W JUŻ ISNIEJĄCYCH I TWORZENIE NOWYCH OŚRODKÓW NAUKOWYCH ORAZ ROZWÓJ WYŻSZEGO SZKOLNICTWA II RP

Przed I wojną działało tylko kilka uczelni akademickich. Do istniejących wcześniej uniwersytetów w Krakowie, Lwowie i Warszawie oraz politechniki lwowskiej dodano wkrótce nowo utworzone uniwersytety w Poznaniu i Wilnie, a także KUL. Powstały także liczne uczelnie specjalistyczne, jak Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie czy wyższa Szkoła Handlu Zagranicznego we Lwowie. W 1924 r. działało w Polsce już 17 uczelni, na których studiowało 37 tys. studentów. Krakowską Akademię Umiejętności przekształcono w ogólnokrajową Polską Akademię Umiejętności. W wielu dziedzinach polscy naukowcy osiągali wybitne sukcesy (np. 2 noble dla Skłodowskiej, antropolog Malinowski czy matematyka Sanpiński. Powołano Instytut Gospodarstwa Wiejskiego na Puławach. W Państwowym Zakładzie Higieny, prof. Funk prowadził badania nad witaminami, zaś mikrobiolog Hirszfeld nad ustalaniem grupy krwi. Światowy poziom uzyskały badania z zakresu fotoluminescencji prof. Pieńkowskiego (twórcy zresztą Zakładu Fizyki Doświadczalnej). W dobie międzywojennej państwo stało się wielkim organizatorem różnych instytutów naukowych. Szkolnictwo wyższe w Polsce stale się rozwijało. W 1938r mieliśmy już 32 uczelnie wyższe z ponad 50 tys. studentów.

PROGRAMY I DZIAŁALNOŚĆ PARTII WYWODZĄCYCH SIĘ Z ENDECJI (LATA 30.)

W latach 30. w ruchu narodowo-demokratycznym narastała różnica poglądów między przywódcami ze starszego pokolenia jak Seyda czy Rybarski a młodzieżą, w której prym wiedli Bielecki i Kowalski i którą poparł Dmowski. O ile pierwsi bronili w zasadzie demokracji parlamentarnej pod warunkiem silnej władzy wykonawczej o tyle ci drudzy opowiadali się za zhierarchizowanym państwem faszystowskim. W rezultacie coraz większego niezadowolenia społecznego związanego z kryzysem gospodarczym, rosły szeregi Obozu Wielkiej Polski, a także siła oddziaływania haseł nacjonalistycznych a także antysemickich i antydemokratycznych. W kwietniu 1934 doszło do zasadniczego rozłamu w endeckim Związku Młodych Narodowców. W rezultacie powstał samodzielny Obóz Narodowo-Radykalny z Janem Mosdorfem i Heniem Rossinarem na czele. Program ONR głosił parcelację większych majątków, unarodowienie obcego kapitału, oparcie ustroju państwa na zasadach hierarchicznych a także usunięcia żydów z Polski. Pod koniec 1934 r. w Obozie doszło do podziału na skrzydło ONR - ABC obejmujące trzydziestolatków oraz ONR-Falangę, skupiają ludzi jeszcze młodszych. Śmierć Dmowskiego 21.01.1939 była ciosem dla spójności ruchu narodowego. Jeszcze bardziej radykalny i antysemicki program głosił ONR - Falanga z Bolkiem Piaseckim na przedzie. Opierał się na koncepcji ustroju monopartyjnego z zasadą wodzostwa i ograniczeniem praw mniejszości narodowych.

DZIAŁALNOŚĆ PARTII I ORGANIZACJI CHŁOPSKICH W LATACH 30.

15.03.1931 r. przedstawiciele PSL Piast, PSL Wyzwolenie i Stronnictwa Chłopskiego utworzyli jednolite Stronnictwo Ludowe. Na czele Rady stanął Witos. Po zjednoczeniu ruch ludowy przesunął się nieco w lewo, wzrosło zaangażowanie chłopów w walce politycznej co wykorzystał Witos do wzmożonej propagandy na wsi. Byli za parcelacją folwarków bez odszkodowania. Gdy Witos i paru innych przywódców SL udało się na emigrację w partii nastąpił kryzys. W części kierownictwa przeważyły skłonności ugodowe wobec rządów BBWR, natomiast Związek Młodzieży Wiejskiej „ Wici” poszedł za radykalnym programem agrarystycznym S. Miłkowskiego. Po powstaniu Obozu Zjednoczenia Narodowego tzw. Ozonu w 1937 r. SL zapowiedziało zaostrzenie walki z sanacją, żądało amnestii dla emigrantów politycznych i demokratyzacji rządów. Ponieważ rząd tych postulatów nie spełnił w sierpniu 1937 r. SL podjęło decyzję o strajku chłopskim. Strajk polegał na powstrzymaniu się przez tydzień od jakichkolwiek zakupów i sprzedaży oraz blokadzie dróg. Największe rozmiary przybrał w województwie krakowskim i lwowskim. W starciach z policją zginęło kilkudziesięciu strajkujących. W wyborach 1938 r. SL zdobyło 11% głosów mimo, że obok PPS i SN ogłosiło bojkot wyborów.

PRZEDSTAW SPOŁECZEŃSTWO II RP

Ludność Polski wzrosła z 27,2mln w 1921 r. do 35,1mln w 1939. Był to przyrost większy niż przeciętna europejska, mimo to Polska nadal była 6 w Europie pod względem liczby ludności. Skład narodowościowy nie uległ większym zmianom. Polacy nadal stanowili 66% ludności, Ukraińcy-14%, Białorusini-4% a nimca było u nas 2%. Okres międzywojenny przyniósł postęp w urbanizacji. O ile w 1921 r. w miastach mieszkało 24,6 % ludzi o tyle w 1938 już ponad 30%. Warszawa osiągnęła 1,3mln obywateli. Polonizacji ulegały miasta zwłaszcza z byłego zaboru pruskiego. Pośród ludności miejskiej najliczniejsi byli robotnicy (ponad 20% ludności) przy czym połowę spośród nich zaliczyć można do robotników przemysłowych. Drobnomieszczaństwo, z wyraźną przewagą ludności żydowskiej, zajmującej się głównie rzemiosłem, wynosiło ok. 3mln. ludzi. Inteligencja, obejmująca pracowników umysłowych jak i reprezentantów tzw. wolnych zawodów, stanowiła znaczącą, blisko 2-milionową rzeszę. Do burżuazji w całym międzywojniu zaliczyć można ok. 100 tys. osób czynnych zawodowo. (wraz z ich rodzinami - trzykrotnie więcej). Zmiany struktury społecznej odzwierciedlały niskie tempo rozwoju gosp. W 1921r. z rolnictwa utrzymywało się 64% ludności, w 1938 zaś ponad 59% przy czym przeludnienie agrarne nie tylko się nie zmniejszyło ale nawet nieco wzrosło. Najliczniejszą klasę stanowiącą ponad połowę ludności kraju, a niemal 70 % ludności wiejskiej stanowili chłopi. W latach 1919-1939 wyemigrowało ogółem 2mln. osób, wróciło ok. 1mln. Jeśli chodzi o wyznanie to dominowali katolicy obrządku rzymskiego (ok.60%) obywateli. Obrządek greckokatolicki deklarowało około 12%, w większości Ukraińcy. Kościół prawosławny skupiał ok.11% ludności, głównie ruscy i Białorusini. Ok.1mln obywateli II RP należało do Kościoła ewangelickiego. Niecałe 11% wyznawało religię mojżeszową. Na Wileńszczyźnie mieszkały też niewielkie skupiska mahometan pochodzenia tatarskiego oraz karaimów.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE W II RP I ICH STOSUNEK DO PAŃSTWA POLSKIEGO

Po Polakach następną co do wielkości grupą byli Ukraińcy (16% ogółu ludności), potem kolejno żydzi (10%), Białorusini (6%), Niemcy (2,4%). Ruscy, Litwini, Czesi i inni stanowili razem 1%.

Ukraińcy i Białorusini zamieszkiwali wschodnie ziemie Rzeczpospolitej. Była to przede wszystkim ludność chłopska. Żydzi mieszkali w miastach b. zaboru austriackiego i rosyjskiego. Na Śląsku i byłym zaborze pruskim żydzi stanowili mniejszość. Niewielka liczba Niemców mieszkała w Łodzi i okolicach, trochę pozostało ich na Śląsku i byłym zaborze pruskim. Na tych terenach Niemcy musieli dokonać wyboru obywatelstwa. Ci, którzy wybierali obywatelstwo niemieckie musieli opuścić Polskę. Najtrudniejsze jednak okazało się ułożenie stosunków z Ukraińcami i Żydami.

Ukraińcy tworzyli dwie różne społeczności. Ponad połowa to greko katolicy z silnie rozbudowaną świadomością narodową z Galicji wsch. Uznawali oni Polaków za okupantów. Druga, około 2-milionowa społeczność ukraińska zamieszkiwała Wołyń i Polesie. Wyznawali oni prawosławie i nie mieli oni silnie rozbudowanej świadomości narodowej. Byli też o wiele zacofani kulturowo i ekonomicznie. Polacy starali się utrzymać te odrębności. Generalnie społ. Ukraińska w II RP była zbyt słaba by wymusić na państwie daleko idące ustępstwa, na tyle jednak silna aby nie można było o niej zapomnieć. Demonstrowała swoje aspiracje, wysuwała różne postulaty, objawiała niezadowolenie co czasem prowadziło do zaburzeń i niepokojów. W Polsce domniemywano, iż w zachodnich województwach toczy się cicha wojna narodowościowa, że Ukraińcy kumają się z Niemcami i ruskimi, bojkotują polskie instytucje. Traktowali Polskę jak wroga i tak też odbierani byli w Polsce.

Społeczność żydowska była natomiast lojalna wobec państwa polskiego. Znajdywała się jednak garstka oszołomów, którzy stawali się komuchami i wypowiadali wojnę burżuazyjnej Polsce, ale ci byli potępiani przez swoich ziomków z żydowskich środowisk. Polonizacja stanowiła dla żydów zerwanie z religią i wystąpienie z gminy wyznaniowej. Żydzi stanowili dla Polaków konkurencję w handlu detalicznym, handlu obnośnym, hurtowym i w przemyśle odzieżowym. Na ogół Żyd pracował u Żyda co wiązało się z zakazem pracy w sobotę (szabas). Była to bardzo zamknięta społeczność. To, że musieli czytać Torę sprawiało, iż liczba analfabetów wśród żydów znikoma była. Gdy latem 1920 r Armia Czerwona zbliżała się do Warszawy utworzono obóz w Jabłonnej dla ponad 17 tys. żydów ujawniających sympatie do wkraczających czerwonoarmistów. Działania Polaków były w tym wypadku sprzeczne z podst. demokracji. We wrześniu 1920 zlikwidowano obóz tenże. Społeczność żydowska była politycznie zróżnicowana. Od Bundu czyli partii socjalistycznej po ugrupowania skrajnie prawicowe opierające swe programy o ortodoksyjność religijną. W parlamencie polskim stali ponad podziałami zachowując lojalność wobec państwa polskiego.

PROBLEM POLSKIEJ GRANICY ZACHODNIEJ W DZIAŁALNOŚCI NASZEJ DYPLOMACJI W LATACH 20-tych

Niemcy już od początku niepodległej Polski nie rezygnowali z odzyskania ziem dawnego zaboru pruskiego. Dlatego też dyplomacja polski starała się zawierać sojusze z Francją i Anglią. W 1921 r. podpisano konwencję wojskową z Francją. Mimo to, gdy na początku 1925 r. rząd niemiecki zgodził się na zawarcie paktu gwarantującego zachodnią granicę Niemiec bez równoczesnego zapewnienia gwarancji granic wschodnich, w Paryżu zareagowano raczej pozytywnie. W Polsce odebrano to jako zamach na bezpieczeństwo naszej granicy z Niemcami. Premier Grabski oświadczył w Sejmie, że jakiekolwiek próby naruszenia terytorialnego status quo spotkają się ze zdecydowaną reakcją Polski. Szef polskiej dyplomacji Skurzyński zarzucił zachodnim mocarstwom, że na ofiarę zadośćuczynienia żądaniom niemieckim wybrano Polskę. W listopadzie 1924r. minister spraw zagranicznych Niemiec Stresemann oświadczył, iż „gwałtem od Niemiec odcięte Prusy Wschodnie zostaną pewnego dnia połączone z macierzą”. Klęską polskiej dyplomacji był układ w Locarno z 1925r. , który oznaczał możliwość oderwania od Polski niemieckich prowincji na wschodzie, bronić granicy zachodniej miała tylko Francja. Francja prowadziła w ogóle politykę ustępstw wobec Niemiec, dlatego też sojusz nasz z Francuzikami uległ osłabieniu. W styczniu 1927 Stresemann wysunął stwierdzenie, że traktat wersalski nie wyklucza zmian wschodniej granicy Niemiec.

STOSUNKI POLSKO - NIEMIECKIE W LATACH 30-tych

Piłsudski uznał, że hitleryzm jest zjawiskiem przejściowym a mentalność Hitlera mniej groźna dla interesów Polaków od ducha pruskiego. W antykomunizmie Hitlera upatrywał równowagi między Niemcami a ZSRR. Pomylił się jednak Marszałek dość zasadniczo. Już w pierwszych dniach rządów Hitler stwierdził, iż sytuacja w „ korytarzu polskim” jest nie do zniesienia i powinien on zostać zwrócony Niemcom.

Poprawa stosunków polsko - radzieckich miała spory wpływ na postawę Berlina. 26.01.1934 podpisano tekst wspólnej deklaracji o niestosowaniu przemocy we wzajemnych stosunkach. Był to niewątpliwie krok naprzód, choć deklaracja nie mówiła nic o problemach terytorialnych i mniejszościowych. W obawie przed coraz większą militaryzacją Niemiec w 1936 r. Rydz - Śmigły nakazał opracowanie planu wojny z Niemcami, choć Polska starała się o utrzymanie dobrych stosunków. Hitler tymczasem próbował wciągnąć Polskę w sojusz antykomiternowski. W październiku 1938 r. Hitler zaproponował Polsce wejście do Paktu Antykomiternowskiego. I przedłużenie paktu o nieagresji w zamian za włączenie Gdańska do Rzeszy wraz z przeprowadzeniem eksterytorialnej szosy i linii kolejowej między Niemcami a Prusami Wsch. W styczniu 1939 żądania nasiliły się. 28.04. Hitler wypowiedział polsko -niemiecki układ o nieagresji z 1934 r. Po podpisaniu paktu Ribbentrop - Mołotow los Polski był przesądzony. Choć zachodni dyplomaci próbowali uratować pokój. Hitler stawiał twarde warunki : najpierw zgoda Polski na Gdańsk i korytarz a potem rozmowy. I gdy 31. sierpnia ambasador Polski w Rzeszy, Lipski zgłosił się do niemieckiego MSZ by otrzymać warunki niemieckie, Ribbentrop oznajmił wiarołomnie, że ultymatywny termin minął. Nazajutrz nazistowski ścierwo wdarło się na terytorium RP.

WOJNA NA DWA FRONTY W 1939

Polskie plany zakładały aby nie dać się pobić w boju granicznym oraz czekać na reakcję i ewentualną pomoc swoich super sojuszników. Szczególnie w Wielkopolsce bo gdy niemcy zajęliby ten rejon to mogłoby dojść do drugiego Monachium i frajerstwo zachodnie oddałoby Wlkp. faszystom.

Polacy nie znali pojęcia pokoju za wszelką cenę. Tak więc trzeba było tłuc niemca. Jednakże za mocno to nie wychodziło w pierwszych dniach wojny, gdyż przewaga skurwieli ze swastykami na czole była miażdżąca. Do tego zaatakowali nas z zachodu i od północy (w sumie od południa też wleźli) prowadząc przy tym tzw. Blitzkrieg czyli wojnę błyskawiczną - szybką, z zaskoczeniem i bez żadnej kultury i poszanowania konwencji międzynarodowych. Wynikiem tego wszystkiego było szybkie przełamanie polskiego oporu. Już pierwszego dnia walk niemcy osaczyli i rozbili Armię Pomorze w okolicy Borów Tucholskich. Aby uniknąć odcięcia wycofała się na wschód Armia Poznań. Zacięty opór stawiały polskie bazy w Gdyni, na Helu i w Pucku. W zmaganiach o północne Mazowsze Armia Modlin uległa w bitwie pod Mławą i wycofała się na linię Wisły i Narwi. Kluczowe znaczenie miało niemieckie uderzenie na Armię Łódź i Armię Kraków. Pod naporem znacznie przeważających sił zostały one zmuszone do odwrotu, a w powstałą pod Częstochową lukę w polskiej obronie błyskawicznie wdarły się niemieckie dywizje pancerne. Faszystom otworzyła się droga na Warszawę. W nocy z 4. na 5. września nastąpiła ewakuacja rządu, instytucji państwowych i złota z Banku Polskiego. Po siedmiu dniach skapitulowało Westerplatte. Napór na stolicę nieco zelżał w wyniku polskiego zwrotu zaczepnego z nad Bzury, zainicjowanego przez gen. Kutrzebę (Armia Poznań). 9.09. 1939 oddziały polskie rozpoczęły atak na Łęczycę i Łowicz, który zresztą został odbity. 12.09. atak polski zakończył się wskutek wyczerpania żołnierzy i braku obwodów. Szwankowała też łączność, toteż zdolności manewrowe ograniczone były. Ale akcja ta powstrzymała niemiecki pochód. 14.09. niemiecki korpus pancerny uderzył na Brześć. Na zachodzie oddziały obwodowej Armii Prusy zostały rozbite nad Iłżą, oddając przeprawy w Dęblinie. Zgrupowanie polskie między Wisłą a Bugiem podzielono na front północny gen. Dąba-Biernackiego i front środkowy gen. Piskora oraz południowy gen. Sosnkowskiego. 14.09. niemcy zajęli Zamość, dwa dni później większość zachodniej i środkowej Polski znalazła się w rękach wroga. Jednak w rejonie między Wisłą a Bugiem a także na Kresach Wschodnich istniało jeszcze 25 dywizji a zatem połowa sił polskich.

Zdradziecka agresja ZSRR z 17.09.1939 przypieczętowała klęskę polskiej armii. W decydujących bojach pod Tomaszowem Lubelskim 18-20.09. rozbiciu uległ front środkowy. Front północny został (podczas drugiej bitwy w okolicach Tomaszowa Lub.) otoczony i pokonany przez niemców z zachodu i kacapów od wschodu. Siły frontu południowego uległy rozbiciu pod Lwowem, który 22.09. skapitulował przed Armią Czerwoną. 28.09. skapitulowała Warszawa a 2.10. załoga Helu. W dniach 2-5.10. rozegrała się ostatnia bitwa wojny obronnej 1939 r. Pod Kockiem Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie”, dowodzona przez gen. Kleeberga, stoczyła walkę z przeważającymi siłami niemieckimi i dopiero w wyniku wyczerpania zapasów amunicji zmuszona była się poddać.

Na skutek ogromnego nasilenia walk Polska straciła 70 tys. żołnierzy i oficerów, a 133 tys. odniosło rany. Do niewoli niemieckiej dostało się ponad 300 tys. żołnierzy i oficerów a do radzieckiej 180 tys. we wrześniu, następnie 50 tys., których wyłapano już po zakończeniu działań. Do Rumunii, Litwy i Łotwy przedostało się ok. 83 tys. żołnierzy i oficerów polskich, skąd później trafiali do polskiej armii organizowanej na zachodzie.

WYWÓZKA, PRZESIEDLENIA I WYSIEDLENIA OBYWATELI RP Z ZIEM POLSKICH WŁĄCZONYCH DO RZESZY I JAKIE REPERKUSJE SPOŁECZNE MIAŁY TE KWESTIE

Do Rzeszy włączone zostało 30,9 % terytorium Polski z 1939 r. wraz 10 milionami ludzi. Tereny te miały być forsownie germanizowane już podczas wojny, a proces ten miał w ciągu 10 lat zakończyć się całkowitym zatarciem polskości. Ludność polska miała być usunięta, jej miejsce mieli zająć niemieccy koloniści. Polskie elity mordowano lub wywożono do niemieckich obozów koncentracyjnych. Pewną część wysiedlonych kierowano na roboty w głąb niemiec, resztę do Generalnej Guberni. Sposób przeprowadzania deportacji powodował, że przesiedlenie równało się wywłaszczeniu. Ogólnie liczbę ludności polskiej wysiedlonej z ziem wcielonych w latach 1939-1941 ocenić można na 700-800 tys.

Złote wymieniano na marki w stosunku 2 zł za markę podczas gdy siła nabywcza obu walut kształtowała się odwrotnie. Oczywiście Polacy stracili na tej wymianie. Transakcje czarnorynkowe karano śmiercią. W rolnictwie nadwyżki produkcji ponad określone minimum należało odstawić niemcom po zaniżonych cenach. Często płacono wódką co miało na celu rozpicie społeczeństwa.

Akcje zniszczenia polskości na ziemiach wcielonych przebiegały szybciej i bezwzględniej niż w GG.

STAN SZKOLNICTWA, OŚWIATY I NAUKI POLSKIEJ POD RÓŻNYMI OKUPACJAMI 1939-1941

Na obszarze włączonym do Rzeszy zamknięto wszystkie szkoły wyższe i średnie. Polacy mogli mieć jedynie zawodówkę, ponieważ traktowani byli jako podludzie i mieli służyć niemieckim „panom”. Zabroniono mówić po polsku, zlikwidowano polska prasę, zbiory biblioteczne i muzealne bądź spalono, bądź wywieziono w głąb niemiec. Tylko nieco lepsza sytuacja była w Generalnym Gubernatorstwie (czyli tej części Polski, której nie wcielono do rzeszy a na której obowiązywał dystrykt niemiecki). Utrzymywano tu język polski i niektóre instytucje takie jak PCK czy PKO. Szkoły wyższe i średnie działały tylko do listopada 1939 r. (kiedy to powstało GG 7.11.) a wykładowcy trafiali do obozów lub tracili życie. Rozwinęło się więc tajne nauczanie. Zrodzone z indywidualnych inicjatyw, ukształtowało się w system konspiracyjnego szkolnictwa od podstawowego po wyższe. W strukturze i wymogach formalnych odwoływano się do zasad przedwojennego systemu szkolnego. Uczniowie i studenci opanowywali materiał przeważnie w tzw. normalnym wymiarze godzin, który pomniejszono głównie o przedmioty uzupełniające. Najtrudniej było organizować tajne nauczanie na terenach wcielonych, ale i tam w roku szkolnym 1940/1941 tajnym nauczaniem podstawowym objęto ponad 15 tys. dzieci, a średnim 1200. W GG tajne nauczanie rozpoczęto od młodzieży gimnazjalnej i licealnej, już w roku 1939/1940 kształcąc 17,5 tys. uczniów a w roku następnym 31,5 tys. W roku 1940/1941 rozwinięto także naukę przedmiotów zakazanych przez okupanta w szkołach podstawowych, obejmując nią ponad 62 tys. uczniów.

Na terenach zagarniętych przez ZSRR również niszczono ślady polskości. Za oficjalny uznano język białoruski i ukraiński ale i tak dominował ruski. Zamknięto biblioteki i księgarnie polskie, książki w języku polskim były rzadkością. Rabowano zbiory muzealne i archiwa. Od samego początku okupacji obowiązywały nowe programy szkolne, oparte na materialistycznych zasadach. Na lekcjach historii sławiono osiągnięcia radzieckie i prowadzono prymitywną propagandę anty kapitalistyczną i anty polską. Podobne hasła płynęły z radia, prasy i ekranu kinowego. Ograniczano praktyki religijne. Wiosną 1940 r. uruchomiono druk pism w języku polskim, z których najważniejsze były „Nowe widnokręgi”. Jednak treści publikacji były ściśle korelowane z ruską propagandą.

GŁÓWNE PARTIE I UGRUPOWANIA POLITYCZNE NA ZIEMIACH POLSKICH 1939-1944

Wobec obciążenia sanacji odpowiedzialnością za klęskę wrześniową główną rolę na scenie politycznej odgrywały partie przedwojennej opozycji. Obóz narodowy został rozbity, a jego największym ugrupowaniem było Stronnictwo Narodowe, na czele którego w kraju stali kolejno M. Trajdos i S. Sacha. SN brało udział we wszystkich inicjatywach między partyjnych, jednakże zachowywało pewien dystans wobec rządu Sikorskiego. SN opowiadało się za odbudową Polski jako państwa, w którym pełnie praw posiadaliby tylko Polacy, opartego na zasadach katolicyzmu. Poza SN pozostała grupa działaczy endecji z Matłachowskim i Stojanowskim na czele, która stworzyła Narodowo-Ludową Organizację Wojskową. Natomiast ze środowisk przedwojennego Obozu Narodowo- Radykalnego wywodziły się: Organizacja Polska „szaniec” T. Salskiego oraz kontynuująca tradycje ONR Falanga, Konfederacja Narodu z Bolkiem Piaseckim na czele.

Niejednolity okazał się ruch socjalistyczny. Większość czołowych działaczy PPS utworzyła Centralne Kierownictwo Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi WRN (od wolność, równość, niepodległość) z Arciszewskim, Pużakiem i Zarembą na czele. Ruch ten opowiadał się za odbudową Polski jako państwa demokracji. Głównego przeciwnika WRN widziała w obozie nacjonalistycznym a sojusznika w ruchu ludowym. Wyłonił się jeszcze nurt lewicy socjalistycznej, który postrzegał wojnę jako kolebkę rewolucji społecznej, z którego wyłonią się socjalistyczne Stany Zjednoczone Europy. Byli oni ponadto antyendeccy i antysanacyjni. Pod koniec 1941 r. przyjęli nazwę Polskich Socjalistów.

Ruch ludowy okazał się najbardziej zwarty. Dominującą pozycję zajmowało w nim Stronnictwo Ludowe. Po aresztowaniu Rataja w marcu 1940 r. szefem został Osiecki. SL kierowało się ideologią agraryzmu, która uznawała chłopstwo za dominującą warstwę narodu, reprezentującą szczególnie cenne wartości społeczne i polityczne. Krytykując kapitalizm a jednocześnie odżegnując się od socjalizmu ludowcy pragnęli demokratyzacji ustroju politycznego, reformy rolnej nastawionej na samowystarczanie, rodzinne gospodarstwa chłopskie oraz zapewnienia ludności wiejskiej awansu kulturalnego i ekonomicznego.

Nieporównywalnie słabsze były wpływy chadecji. Najsilniejszym jej ugrupowaniem pozostawało Stronnictwo Pracy, dysponujące osobistym poparciem Sikorskiego. Po aresztowaniu Tempki kierował tym Kwasiborski. Obok SP w chadecji działała również z rolą intelektualną Unia z Braunem, Kossak-Szczucką i Jankiem Hoppe.

Do marca 1941 socjaliści i ludowcy scaleni Politycznym Komitetem Porozumiewawczym podtrzymywali koncepcję jednolitej wojskowo politycznej struktury podziemia. Stronnictwa polityczne popadły w konflikt z rządem, gdyż same chciały decydować o obsadzie delegata. PKP w marcu 1943 przekształcił się w Krajową Reprezentację Polityczną

15.08.1943 r. została ogłoszona deklaracja programowa porozumienia czterech stronnictw. Postulowano w niej utrzymanie przedwojennych granic Polski na wschodzie oraz uzyskanie nabytków na zachodzie i północy. Zapowiadanie przeprowadzenie reform społecznych (w tym rolnej), oparcie ustroju państwa na demokracji parlamentarnej. 9.1.1944 powołano do życia RJN.

Z punktu widzenia późniejszych wydarzeń szczególne znaczenie miało utworzenie na początku 1942 r. Polskiej Partii Robotniczej. Jej rolę wyznaczała nie tylko rzeczywista skala oddziaływania na społeczeństwo

Polskie, ale przede wszystkim rosnący wpływ ZSRR na losy Polski. Po nieudanych próbach wejścia w struktury podziemia związanego z rządem, PPR podjęła samodzielne przygotowania do sięgnięcia po władzę.

POLITYKA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA III RZESZY I ZSRR NA RÓŻNYCH TERENACH OKUPOWANYCH ZIEM POLSKICH

Na okupowanych terenach niemcy przejęli praktycznie pełną kontrole nad życiem gosp. Skonfiskowano własność państwa polskiego. Przedsiębiorstwa prywatne należały formalnie, zwłaszcza w GG do właścicieli ale zarząd nad nimi przeszedł w ręce zarządców komisarycznych. Polityka przemysłowa niemiec w GG przed 1941 polegała na maksymalnym ogołoceniu tego obszaru z ważniejszych zakładów i urządzeń przemysłowych. Kontyngenty w rolnictwie coraz bardziej rosły, ściągano je w warunkach coraz większego terroru. Bank Emisyjny w GG emitował złotówki (tzw. młynarki) ale wartość tej waluty była coraz niższa wobec inflacyjnego wzrostu cen.

Po ataku na ZSRR władze niemieckie zmieniły częściowo założenia polityki gosp. w GG. Pragnąc przekształcić tereny te w kraj niemiecki, a także pragnąc przenieść część produkcji zbrojeniowej na wschód dla ułatwienia transportu, zaprzestano demontażu i wywózki urządzeń produkcyjnych. Ogólny wskaźnik produkcji przemysłowej na ziemiach polskich spadł, wzrósł tylko w zbrojeniówce. Sytuacja materialna ludności stale się pogarszała. Spadła produkcja to wzrosło bezrobocie (ukrywane w obawie przed wywózką na roboty do rzeszy). Konfiskaty mienia, zamrożenie płac przy stale rosnących kosztach utrzymania, wszystko to powodowało pauperyzację (czyli ubożenie ludności) zwłaszcza wśród robotników. Coraz większa część ludności nie dojadała, a źródłem dodatkowych dochodów była często wyprzedaż rzeczy. Pewną szansę stanowił nielegalny handel i szmugiel żywności do miast. Upowszechniło się zdobywanie środków do życia przez okradanie władz okupacyjnych (np. wynoszenie narzędzi i materiałów z fabryk).

Ludność polska pozostała na Kresach wschodnich znalazła się w bardzo trudnych warunkach. Państwo radzieckie zagarnęło majątki ziemskie, fabryki i banki a złote polskie wymieniano na ruble w stosunku 1:1, co przyniosło olbrzymie straty wszystkim posiadaczom polskiej waluty. Zablokowano wszelkie konta bankowe i oszczędnościowe. Ze sklepów znikały towary wykupywane masowo przez przyjezdnych ruskich. Do tego dołączyły się oficjalne rekwizycje własności prywatnej i rabunek dokonywany przez żołnierzy i ruskich urzędasów. Większość Polaków, pozbawiona dotychczasowych warsztatów pracy, a niezatrudnionych w gospodarce radzieckiej znalazła się w nędzy. Cały rocznik 1940 został powołany do Armii Czerwonej (wcielono ok. 150 tys. Polaków ogólnie). Około 100 tys. Polaków wcielono do specjalnych batalionów budowlanych (strojbaty), gdzie pracowali w warunkach przypominających obozy. Dużo Polaków trafiało do Gułagów, skąd rzadko kiedy wracało się...

PRZYKŁADY ANTYPOLSKIEJ WSPÓŁPRACY III RZESZY I ZSRR

23.08.1939 pakt Ribbentrop - Mołotow i czwarty rozbiór Polski wzdłuż linii Narew - Wisła - San. 28.09.1939 zmieniono układ granic i miały one przebiegać wzdłuż Pisy - Narwii - Bugu - Sanu. W porównaniu z pierwotną linią demarkacyjną Kreml oddał niemcom część woj. Warszawskiego i lubelskiego w zamian otrzymując Litwę. Tego samego dnia podpisano też protokół o wspólnym zwalczaniu podziemia polskiego na terenie obu okupacji. W sprawie wyniszczania Polaków NKWD i Gestapo współpracowały ze sobą, czego przykładem są konferencje dwustronne zorganizowane w marcu 1940 r. Krakowie i willi Pan Tadeusz w Zakopcu. W czasie powstania warszawskiego hitlerowcom pomagali ruscy z organizacji RONA.

SYTUACJA MIĘDZYNARODOWA POLSKI I POSTAWA PAŃSTW ZACHODNICH NA WYDARZENIA ZACHODZĄCE NA NASZYCH ZIEMIACH 1939-1945

Sojusznicy zachodni nie kwapili się z podjęciem działań przeciw niemcom. Ba, nie dość, że nie udzielili nam wsparcia, to jeszcze podawali fałszywe wiadomości o rzekomym ataku na faszystów (choć oficjalnie wypowiedziały wojnę niemcom). 12.09.1939 r. Francja i Anglia wstrzymały jakiekolwiek akcje przeciw niemcom (już bez udawania). ZSRR zaoferowało Polsce surowce i materiały wojenne, jednak 12. września ambasador ZSRR opuścił Polskę a 5 dni potem banda czerwonoarmistów wpadła na nasze ziemie. Rząd polski został internowany w Rumunii. Prezydent Mościcki mianował swym zastępcą przebywającego we Francji Raczkiewicza a ten powołał rząd z Sikorskim na czele. Z Paryża przeniósł się rząd ten do Anges a po poddaniu się Francji do Londynu.

Anglia jak i Francja klęskę wrześniową traktowały jako słabość polskiej armii. Szczególnie dziwi stanowisko Francji, której armia w sile porównywalnej do armii niemieckiej poddała się po tygodniu walk. Podpisała oficjalną kapitulację czego wojska polskie w tej wojnie nie uczyniły nigdy... Mimo swojego męstwa traktowani byliśmy jak szmaciarze, lokaje a nie sojusznicy. Delegacje polską w Najwyższej Radzie Wojennej dopuszczano do udziału w posiedzeniach bezpośrednio ją dotyczących. A i tak bardziej chodziło o pozyskanie żołnierza polskiego niż o faktyczną pomoc Polsce w odzyskaniu niepodległości.

ZSRR ignorował istnienie rządu polskiego na emigracji. Oficjalnie władze RP nie były w wojnie z ZSRR jedna de facto stan wojny istniał na skutek agresji z 17.09.

Rząd RP nie wypowiadał wojny Włochom, gdyż przez ich terytorium przejeżdżali Polacy chcący załapać się do polskiej armii we Francji. Dopiero w czerwcu 1940 gdy Włochy włączyły się do wojny przeciw Francji i Anglii ambasador RP opuścił Rzym.

W encyklice z października 1939 r. papież Pius XII wymienił Polskę jako kraj, który „oczekuje upragnionego dnia gdy z racji sprawiedliwości i trwałego pokoju będzie mógł wydobyć się z powodzi.”

Rząd Rumuński na jesieni 1940 r. zawiesił stosunki z Polską gdyż Rumunia straciła niepodległość.

Pełen sympatii stosunek do sprawy polskiej wykazywała Turcja.

Poważne trudności wyłoniły się w stosunkach rządu RP z państwami neutralnymi, które pod presją niemiec i ruskich nie przysłały swych przedstawicieli do Angers.

Jesienią 1940 r. Sikorski podjął koncepcję utworzenia federacji środkowoeuropejskiej i nawiązał kontakt z szefem emigracyjnego rządu Czechosłowacji Beneszem. Podpisano deklarację zapowiadającą ścisły związek polityczno-gospodarczy. Obaj panowie mieli jednak odmienny pogląd na oparcie wyzwolenia Europy przez Armię Czerwoną.

Ruscy po napadzie Niemców w 1941 dostali sraczki i zaczęli się kumać z zachodem, który zrozumiał, że wygrać wojnę można w sojuszu z ZSRR. 1.01.1942 Polska wraz z USA, Anglią, ZSRR i innymi państwami koalicji antyhitlerowskiej podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych. Ale już w marcu 1942 r. Chujchill zawiadomił Sikorskiego, że jeśli ZSRR pokona Niemcy to i tak zdecyduje o granicach, jeśli przegra to układ pozostanie bez znaczenia. Sikorski zaprotestował przeciw tej decyzji, oznaczającej uznanie skutków paktu Ribbentrop - Mołotow, Anglików jednak mało to obchodziło. Sikorski postanowił ponownie przelecieć się do USA. Roosevelt zapowiedział, że USA nie uznaje żadnych rozstrzygnięć terytorialnych do zakończenia wojny. Wydawało się, że podziela polski pogląd, iż uznanie przez Londyn zachodniej granicy ZSRR uczyni z naszego kraju łatwy łup dla Stalina, jednakże w półoficjalnych wypowiedziach administracja amerykańska głosiła pogląd, że ZSRR wyjdzie z wojny jako mocarstwo światowe, w czym nie powinna przeszkodzić suwerenność mniejszych państw. Stanowisko to oznaczało groźbę dla niepodległości Polski. Rok później Roosevelt i Churchill ustalili, że Polska będzie musiała uwzględnić roszczenia ZSRR wobec swych ziem wschodnich oraz, że to wielkie mocarstwa rozstrzygną jakie ziemie przypadną Polsce. Było to ustalenie w oczywisty sposób sprzeczne z Kartą Atlantycką.

Podczas Powstania Warszawskiego alianci zwlekali ze zrzutami. Pierwsze odbyły się w nocy z 4 na 5.08 lecz większość zrzutów przejmowali Niemcy. Duże straty wśród załóg lotniczych spowodowały więc wstrzymanie akcji przez angoli. Rząd brytyjski argumentował, że wobec braku uzgodnienia planów powstańczych nie mógł przygotować współdziałania. Tłumaczenie to było wątpliwe, delikatnie mówiąc, gdyż otrzymywali stale raporty o realizacji akcji „Burza” i przygotowaniach do powstania. Rządy USA i Anglii dopiero 30.08. uznały AK za armię aliancką! Od tej chwili każde akty represji w stosunku do jej żołnierzy były pogwałceniem konwencji genewskiej. Gdy Stalin odmówił lądowań załóg lotniczych (składających się z polskich ochotników z Anglii) na radzieckich lotniskach polowych obok Warszawy, Churchill zagroził, że dalsza odmowa spowoduje wstrzymanie dostaw wojskowych da ZSRR.

Po Jałcie dla brytyjskiego rządu ważniejszy od granicy miał być skład Polskiego rządu. Podobne stanowisko miało USA. Zdawali sobie jednak sprawę, że są właściwie pozbawieni wpływu na rozwój wypadków w Europie Wschodniej. Po podpisaniu układu o przyjaźni polsko - radzieckiej z kwietnia 1945 r. zachód jednak zareagował i to ostro stwierdzając, że nie pochodzący z wyboru i nie reprezentujący narodu Rząd Tymczasowy nie miał prawa do podpisywania takowej umowy. Truman, który zastąpił Roosevelta na stanowisku prezydenta USA, ostrzegł Mołotowa, że załamanie się rokowań w sprawie rządu polskiego może zachwiać współpracę Wielkiej Trójki. Churchill wysłał do Stalina obszerną depeszę z naleganiem na przyspieszenia prac komisji trzech. Odrzucił przy tym projekt radziecki uzupełnienia Rządu Tymczasowego i wspomniał o aresztowaniu przywódców Polski Podziemnej oraz deportacjach Polaków, podkreślając, że Kreml uniemożliwił zbadanie faktycznego stanu rzeczy na miejscu. Stalin miał głęboko w dupie te wypociny rządców zachodu bo Armia Czerwona stała już w Berlinie i wiedział doskonale, że wykrwawiony zachód nie podejmie przeciw niemu żadnych działań zbrojnych. Rząd Polski wskutek manipulacji Moskwy i nie konsekwentnej polityki państw zachodnich nie był nawet reprezentowany na konferencji założycielskiej ONZ w kwietniu 1945 r.

KWESTIA POLSKA NA KONFERENCJACH MIĘDZYNARODOWYCH 1943-1945

Na konferencji w Teheranie (28.11 - 1.12.1943) kwestia polska omawiana była parokrotnie. Stalin opowiedział się za przyznaniem nam granicy na Odrze, co zostało zaaprobowane przez Churchilla i Roosevelta. Roosevelt wyraził nadzieję na przywrócenie stosunków polsko - radzieckich, Stalin odparł, że zerwanie stosunków było rezultatem przyłączenia się rządu RP do Hitlera i oszczerstw przeciw ZSRR. Chujchill zaproponował by państwo polskie znalazło się między Odrą a linią Curzona z włączeniem do Polski Prus Wschodnich i prowincji opolskiej, przy czym ostateczne wytyczenie granic wymaga dokładnych studiów w niektórych punktach i ewentualnych przesiedleń ludności. Stalin się na to zgodził, Roosevelt też, przy czym chciał by tego nie ogłaszać. Zdawał sobie sprawę jaką kosą dla sprawy polskiej będzie formuła teherańska a zależało kutasowi na głosach polonii amerykańskiej w wyborach prezydenckich w USA.

W Jałcie alianci skupili się na kwestii wyborów w Polsce powojennej sugerując kontrolę komisji międzysojuszniczej nad ich przebiegiem. Stalin twierdził, że jakakolwiek kontrola polskich wyborów byłaby ingerencją w wewnętrzne sprawy Polski (jakby, kurwa, cała ta konferencja nie była taką ingerencją). Roosevelt i Chujchill widząc, że sprawa wymyka im się z rąk, próbowali osłabić wymowę postanowień jałtańskich w kwestii granicy zachodniej. Nie chcieli bowiem dawać rządowi kontrolowanemu przez ZSRR zbyt mocnego oparcia na linii Odry i Nysy. 11.02.1945 ustalono, iż polska granica wschodnia powinna oprzeć się na linii Curzona z odchyleniami 5-8 km na korzyść Polski. Uznano też, iż na zachodzi i północy powinniśmy uzyskać znaczny przyrost terytorialny, jednak ostateczny kształt granicy zachodniej miała ustalić konferencja pokojowa z Niemcami. Wsparcie rządu uzgodniono z formułą : „działający obecnie w Polsce Rząd Tymczasowy powinien być przekształcony na szerszej podstawie demokratycznej z włączeniem przywódców demokratycznych z samej Polski i Polaków z zagranicy.” Gabinet ten miał otrzymać nazwę Polskiego Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej i obowiązek przeprowadzenia jak najszybciej wolnych wyborów opartych na demokratycznym głosowaniu. Tworzeniem rządu jedności kierować miała angielsko- amerykańsko - radziecka Komisja Dobrych Usług, natomiast wybory miały się odbyć już bez kontroli międzynarodowej! Powstała formuła o dopuszczaniu do wyborów partii demokratycznych i antynazistowskich bez podania, kto ma te partie oceniać. Dało to drzwi do radzieckich manipulacji. Rząd Arciszewskiego nazwał te ustalenia 5 rozbiorem Polski.

W Poczdamie (17.07. - 2.08.1945) Wielka Trójka z uznaniem powitała TRJN, który zobowiązano do szybkiego przeprowadzenia wolnych wyborów. Postanowiono oddać pod administrację polską byłe terytoria Niemiec leżące na wschód od linii Odra - Nysa, część Prus Wschodnich oraz Gdańsk. Ponownie stwierdzono, że ostateczna granica zachodnia ustalona będzie po konferencji z Niemcami. Jednocześnie zdecydowano się na całkowite przesiedlenie ludności niemieckiej do Niemiec lub jej części pozostałej jeszcze w Polsce.

Zachód i ZSRR zostawiły sobie w ten sposób otwarte wrota w kwestii Niemiec kosztem Polski. Popierają interesy Polski i żądają dla niej granic na Odrze i Nysie Stalin uzależnił od siebie polskie państwo. Zgoda USA i Anglii na formułę poczdamską wynikała z faktu, iż państwa te nie chciały wzmacniać terytorialnie Polski skazanej na skomunizowanie.

WSZYSTKIE ASPEKTY ZBRODNI KATYŃSKIEJ

13.04.1943 Niemcy donieśli o odkryciu grobów oficerów polskich w lasku katyńskim koło Smoleńska, oskarżając o zbrodnię NKWD. Kreml zareagował komunikatem stwierdzającym, że polscy jeńcy zatrudnieni przy robotach na Białorusi wpadli w ręce niemieckie w lecie 1941 r. i to wówczas zostali zamordowani. Rząd polski stanął przed dylematem. Ponieważ przez półtora roku strona radziecka nie potrafiła wyjaśnić losu oficerów polskich z obozu w Kozielsku, których ciała odkryto w Katyniu, dla władz polskich było jasne, że tajemnica wydała się wbrew woli Moskwy. 17. 04. Rząd RP zgłosił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie z prośbą o wyjaśnienie sprawy. Niestety w tym samym dniu znalazła się tam podobna prośba niemiecka. Stalin uznał więc, że Polska współpracuje z Hitlerem i zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem RP, choć Sikorski odmówił Niemcom prawa do czerpania z tragedii argumentów do obrony własnej przypominając długą listę zbrodni hitlerowskich. Zabiegi dyplomatyczne wokół sprawy katyńskiej i zerwanie stosunków polsko - radzieckich pomijały jednak istotę sprawy, czyli odpowiedzialność za zbrodnię. Wina ruskich nie ulegała wątpliwości. Co więcej obszerna dokumentacja na ten temat znalazła się wkrótce w posiadaniu rządów USA i Wielkiej Brytanii, które nie chciały wówczas wyjaśnić prawdy. Przewrotność, cynizm stanowiska radzieckiego polegały na tym, że do zerwania stosunków z polskim rządem emigracyjnym użyto na Kremlu oficerów polskich. Raz zamordowani przez NKWD, posłużyli ruskim do uśmiercenia normalnych stosunków między rządami obu państw.

Niemcom sprawa katyńska też przyniosła propagandowe profity. Goebells wykorzystał polskich oficerów do skłócenia aliantów. Chujchill jednak zakochany w swym wschodnim sojuszniku i uznający zasadę, że bez ZSRR wojny się nie wygra stawał się jakby ślepy na rażące dowody winy czerwonego kurewstwa, nie chcąc „drażnić lwa”. A faktem jest, że na rozkaz Stalina wiosną 1940 r. władze ZSRR planowo, z premedytacją zamordowały w Katyniu, Charkowie i Miednoje strzałami w tył głowy 22 tys. Polaków - ponad 14 tys. oficerów, jeńców wojennych i ponad 7 tys. cywilów (policjantów, lekarzy, profesorów, duchownych, urzędników), którzy trafili do sowieckich obozów i więzień po agresji ZSRR na Polskę w 1939 r. Znamienne jest, że do dziś nikt tych skurwysynów za tą zbrodnię nie rozliczył, ba nawet wypierają się jej...

POŁOŻENIE, PROCES ZAGŁADY, ORAZ PRÓBY OPORU LUDNOŚCI ŻYDOWSKIEJ W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ

Jednym z głównych celów hitleryzmu było od początku wyniszczenie Żydów. W styczniu 1940 r. skonfiskowano majątek polskich Żydów. Od jesieni 1939 trwało tworzenie gett w większości polskich miast (pierwsze getto w Piotrkowie powstało). Stłoczeni w nieludzkich warunkach, pozbawieni środków do życia Żydzi nie mogli opuszczać gett pod karą śmierci. Racje żywnościowe były zatrważająco niskie. Co więcej tylko 5 % mieszkańców getta warszawskiego miało stałą pracę, toteż 50% zgonów było wynikiem śmierci głodowej. Szerzyły się epidemie, głównie tyfusu. W 1941 r. nastąpiło zaostrzenie akcji antyżydowskich. Żydzi zostali wyjęci spod prawa, więc za zabicie Żyda nie groziła żadna kara. Hitlerowcy uznali jednak, że tempo likwidacji Żydów jest zbyt wolne. Dlatego też rozpoczęto realizację tzw. „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. Wstępem do tej akcji było masowe rozstrzeliwanie ludności żydowskiej na Kresach Wschodnich. Na początku 1942 r. następowała likwidacja gett i wywózka mieszkańców do obozów zagłady.

Żydzi próbowali wskrzeszać powstanie (Białystok, Warszawa). Najbardziej mocny opór stawili niemcom w czasie powstania w getcie warszawskim. Kiedy 19.04.1943 r. hitlerowcy przystąpiły do likwidacji resztek getta przywitały ich strzały. Powstaniem kierowała Żydowska Organizacja Bojowa. Powstańcy zdołali zadać Niemcom duże straty, jednak gdy do akcji weszły wzmocnione siły Wehrmachtu i SS pod komendą J. Stroopa było po sprawie. Niszczyli i palili dom po domu. Wraz z około 100 tys. ofiar bestialstwa kundli faszystowskich z powierzchni ziemi zniknęła duża dzielnica Warszawy.

PLANY NIEMIECKIE WOBEC POLAKÓW I ICH REALIZACJĘ W LATACH II WŚ

Władze hitlerowskie chciały by naród polski wyginął. Początkowo brali Polaków na roboty do niemiec jako tanią siłę roboczą. Próbowano też germanizacji. W marcu 1941 r. ogłoszono Niemiecką Listę Narodową z podziałem na 4 grupy: 1 - osoby występujące za czasów polskich czynnie na rzecz niemiec, 2 - zachowujący się wówczas biernie, 3 - ludność, którą próbowano wyodrębnić z polskości (współmałżonkowie niemców, Kaszubi, Górale, Mazurzy), 4 --osoby spolonizowane. Szczególną presję wywierano na Polaków z Pomorza i Śląska. I to właśnie z tych rejonów Polacy najczęściej byli wcielani do Wehrmachtu. Niszczono też polskość poprzez wychowywanie i germanizowanie polskich sierot. Eksterminacja Polaków w obozach.

OBOZY TWORZONE PRZEZ NIEMCÓW NA OKUPOWANYCH TERENACH

W lecie 1940 r. hitlerowcy zaczęli organizować na ziemiach polskich obozy koncentracyjne. Podlegały one Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy, kierowanego przez szefa SS Himmlera. Obok zastraszania społeczeństwa chodziło również o uzyskanie darmowej siły roboczej grabież mienia. Ciężka praca fizyczna przy głodowym wyżywieniu, brak ciepłej odzieży i pomocy lekarskiej, a także bestialstwo i sadyzm dozorców wszystko to prowadziło szybkiego wymierania więźniów. Pierwsze obozy powstały w Oświęcimiu, Stutthoffie (Pomorze) i Treblince. W dalszych latach stale były rozbudowywane. Powstawały też nowe: w Brzezince, na Majdanku, w Chełmnie, Sobiborze, Bełżcu i w około 200 innych miejscowościach. Okresowo przeprowadzano wśród więźniów selekcję, niezdolnych do pracy uśmiercano. Ocenia się, iż w 1943 r. 300 tys. więźniów mogły pomieścić wszystkie obozy na ziemiach polskich. Obozy były gehenna szczególnie dla Żydów, których z gett przywożono prosto do komór gazowych.

TWORZENIE POLSKIEGO PODZIEMIA (DO KOŃCA 1943)

Inicjatywa organizacji podziemnego wojska i władz wyszła od gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza. Po konsultacjach z przedstawicielami głównych partii politycznych, zwłaszcza opozycyjnych, powstała Służba Zwycięstwu Polski. Sikorski obawiając się nadmiernego wpływu oficerów sanacyjnych na działanie SZP, rozwiązał ją, a na jej miejsce powołał Związek Walki Zbrojnej, ściśle podporządkowany rządowi emigracyjnemu. Na czele ZWZ stanął gen. Sosnkowski i zgodnie z instrukcją przywiezioną do kraju w styczniu 1940 r. miała to być ogólnonarodowa organizacja wojskowa, oddzielona od politycznych komitetów porozumiewawczych. Komendantowi przebywającemu we Francji mieli podlegać gen. Grot-Rowecki jako dowódca obszaru okupacji niemieckiej i gen Tokarzewski-Karaszewicz jako dowodzący z okupacji radzieckiej.

24.02.1940 utworzono Polityczny Komitet Porozumiewawczy przy ZWZ dla harmonizowania przygotowań wojska i społeczeństwa do walki o niepodległość. W czerwcu 1940 zmieniono nazwę na Główny Komitet Polityczny. Najlepiej wyglądała współpraca socjalistów z ludowcami. Endecy zajmowali zwykle stanowisko odmienne. W lipcu 1940 r. do komitetu, jako czwarte ugrupowanie, weszło Stronnictwo Pracy. 30.06.1940 r. ustanowiono komendę główną ZWZ z Roweckim na czele. W tym samym czasie GKP przejął funkcje Delegatury Rządu RP na kraj. W rocznice wybuchu wojny Delegatura wydała odezwę o powstrzymaniu się od rozrywek, zakupu prasy okupacyjnej (tzw. gadzinówek). W ten sposób zapoczątkowano walkę cywilną, która znalazła szeroki oddźwięk i poparcie społeczne. Ponieważ rząd Sikorskiego odmówił zatwierdzenia Delegatury, pod koniec września 1940 r. wznowił działalność PKP. Delegatem rządu na kraj został Ratajski, który miał być łącznikiem między rządem a krajem i współpracować ze stronnictwami. W latach 1941-1943 nastąpił dalszy rozwój organizacyjny Delegatury Rządu na kraj. W 1942 r. w Departamencie Spraw Wewnętrznych działało Biuro Ziem Nowych, które przygotowywało plany przejęcia przez Polskę Prus Wschodnich, Pomorza Zachodniego i Śląska Opolskiego po zakończeniu wojny. Departament ten zorganizował też Państwowy Korpus Bezpieczeństwa, zalążek policji, który miał się ujawnić w chwili obejmowania władzy. Głównym zadaniem Departamentu Informacji i Prasy było dostarczanie ludności w okupowanym kraju prawdziwych informacji i przeciwdziałanie propagandzie niemieckiej. Departament Oświaty i Kultury zajął się ratowaniem dzieł sztuki, pomników kultury polskiej. Departament Pracy i Opieki Społecznej roztaczał opiekę nad więźniami politycznymi i ich rodzinami. W 1942 r. rozbudowano też sieć delegatur wojewódzkich i powiatowych.

15.08.1943 r. ogłoszono w kraju Deklarację Porozumienia Politycznego czterech stronnictw: SN, SP, SL i PPS-WRN dotyczącą ich współdziałania do czasu ogłoszenia wyborów parlamentarnych w wolnej Polsce. Deklaracja ta była również wyrazem poparcia dla rządu RP w Londynie. Zapowiedziano powołanie do życia zastępczego parlamentu podziemnego i organizowanie aparatu rządowego opartego na wszystkich partiach demokratycznych. Podkreślano zasadę nienaruszalności wschodniej granicy i szerokiego dostępu Polski do morza, konfederacji środkowoeuropejskiej, autonomii mniejszości narodowych, reformy rolnej i powszechnego prawa do pracy.

POWSTANIE I ROZBUDOWA PODZIEMNYCH SIŁ ZBROJNYCH (DO STYCZNIA 1945)

Służba Zwycięstwu Polski powstała jeszcze w czasie kampanii wrześniowej. Po rozwiązaniu zmieniono nazwę na ZWZ. W przeciwieństwie do założeń SZP, która miała organizować jak najszybciej akcje bojowe i sabotażowe (i nawet chcieli odjebać Hitlera w czasie defilady Wojskowej w Warszawie 5.10.1939), instrukcje ZWZ zakładały długi okres przygotowawczy. 18.06.1940 r. Rowecki został zastępcą Sosnkowskiego (komendant główny) a już 30.06. Roweckiego mianowano komendantem głównym ZWZ na kraj.

Obok głównego nurtu konspiracyjnego rozwijały się liczne inicjatywy na mniejszą skalę. Partyzancki Oddział Wojskowy mjr Hubala - Dobrzańskiego kontynuował walki zapoczątkowane we wrześniu 1939 aż do wiosny 1940 r. Środowiska bliskie sanacji zorganizowały Tajną Organizację Wojskową oraz Organizację Orła Białego. Pierwsza zachowała przejściowo odrębność, druga włączyła się do ZWZ. Do ugrupowań piłsudczykowskich, które nie weszły w skład ZWZ należały Konwent Organizacji Niepodległościowych i Obóz Polski Walczącej. Prawie wszystkie partie działające w podziemiu tworzyły swoje organizacje wojskowe. SL powołało Chłopską Straż, socjaliści Gwardię Ludową i Socjalistyczną Organizację Bojową, SN Naród. Org. Wojsk., a chadecja Organizację wojskową Unia. Ponadto stopniowo powstawały inne związki konspiracyjne takie jak Szare Szeregi czyli podziemne harcerstwo, Tajna Armia Polska Czy Związek Czynu Zbrojnego. Niektóre z nich włączyły się w struktury organizacyjne ZWZ i Delegatury.

ZWZ początkowo nie podejmował akcji zbrojnych na szerszą skalę kierując się trzeźwą oceną szans i skupiając się na organizowaniu sieci konspiracyjnej, gromadzeniu broni, szkoleniu. Wyjątkiem był rozkaz Sikorskiego, by podjąć działania sabotażowo - dywersyjne w okresie kampanii francuskiej w 1940 r. oraz rozkaz z lutego 1941 r. gdy niszczono zapasy paliwa i żywności oraz amunicji w obawie przed atakiem głównym Niemiec na Anglię. Operacjami kierował wtedy, powołany w 1940 r. Związek Odwetu. Akcje ośmieszające hitlerowców prowadziła Organizacja Małego Sabotażu Wawer utworzona w Szarych Szeregach.

Zdaniem Naczelnego Dowództwa w Londynie jednoczenie organizacji zbrojnych, zakładanych żywiołowo przez różne środowiska było zbyt powolne. Dlatego też 14.02.1942 r. ZWZ przemianowano na Armię Krajową, na czele której stanął Rowecki. Pod koniec 1942 r. AK liczyła już 200 tys. żołnierzy, w lecie 1944 prawie 300 tys. Naczelnym jej celem była samoobrona oraz przygotowanie powszechnego powstania w momencie załamania się Niemiec. Wśród różnorodnych działań podejmowanych przez AK duże znaczenie miało utrzymanie łączności między krajem i władzami na emigracji przy pomocy radiostacji i kurierów. W ramach szkolenia zorganizowano szkoły podoficerskie i podchorążych rezerwy. W 1943 r. kształciło się w nich 3 tys. osób. Gromadzone przez AK uzbrojenie pochodziło z zapasów zakopanych po 1939 r. zakupów, zrzutów i produkcji własnej. Jednym z największych sukcesów AK było wykrycie i zlokalizowanie produkcji pocisków V1.

Dla kierowania oporem społeczeństwa delegat rządu i komendant główny AK mianowali jeszcze w kwietniu 1941 r. wspólnego pełnomocnika w osobie Korbońskiego z SL. Ogłosił on w grudniu 1942 r. powstanie Kierownictwa Walki Cywilnej, którego zadaniem było rozpowszechnianie zasad walki cywilnej w całym kraju i ich egzekwowanie. Miały temu służyć sądy podziemne KWC.

Pod koniec 1942 r. z inicjatywy organizacji podziemnych powołano do życia Radę Pomocy Żydom „Żegota”.

Mniej więcej w tym samym czasie jednostki sabotażowo - dywersyjne AK połączono w Kierownictwo Dywersji (Kedyw), którego szefem został płk. Nil - Fieldorf. Zasłynęli z akcji pod Arsenałem w marcu 1943 r. Kedyw rozbudowywał oddziały partyzanckie w terenie.

5.07.1943 r. połączono KWC z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej (w skład KWK wchodził Kedyw, kontrwywiad, komórka N do dywersji propagandowej u Niemców) w Kierownictwo Walki Podziemnej. Odtąd wszystkie akowskie akcje przeciw okupantowi były koordynowane przez KWP. Od 1943 do połowy 1944 r. zlikwidowano ponad 2 tys. agentów Gestapo, odbito kilkuset więźniów a kulkę dostał nawet szef policji dystryktu warszawskiego gen. SS Kutschera. Wykolejono 700 transportów sprzętu bojowego, zniszczono liczne magazyny paliw i surowców a także wykonano wadliwie ogromne partie produkcji zbrojeniowej.

Lata 1943-44 przyniosły poważny rozwój partyzantki AK. Na tyłach niemieckich zamierzano podjąć wzmożoną akcję dywersyjną pod kryptonimem „Burza”, której cele wojskowe zostały osiągnięte (mieli napierdalać niemców na tyłach frontu).

W 1944 r. zamordowano w obozie w Sachsenhausen, aresztowanego w czerwcu 1943 r. Roweckiego. Następcą jego został Bór - Komorowski, który wkrótce także dostał się do niewoli. Ostatnim komendantem AK był gen. Okulicki. Rozkazał on organizowanie konspiracji tak, by przetrwać okupację radziecką i działania NKWD oraz przy minimum strat robić maksimum szumu na arenie międzynarodowej. W styczniu i lutym 1945 rozegrał się ostatni akt dramatu „Burzy”. W warszawskiem i kieleckiem oddziały AK zaatakowały cofających się niemców, wzięły też udział w zdobyciu Krakowa wraz z Armią czerwoną. Specjalny oddział AK bronił także Jasnej Góry. Jednak współdziałanie AK i AC było pozorem. Ujawniający się żołnierze i dowódcy AK wpadali w łapy NKWD i UB. To równało się albo ciężkim pierdlem albo też wywózką na Sybir. Sytuacja w kraju była rozpaczliwa. Centralne ośrodki państwa i wojska podziemnego działały w coraz większym rozproszeniu. Ujawnienie się AK nie miało sensu, dlatego 19.01.1945 r. gen. Okulicki wydał rozkaz jej rozwiązania. Wykonano go tylko częściowo (niektórzy żołnierz przeszli do głębszej konspiracji a okręg białostocki odmówił w ogóle wykonania rozkazu.

NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA, KTÓRE MIAŁY MIEJSCE NA NASZYCH ZIEMIACH W 1944

Wymienić tu można 3 najważniejsze moim zdaniem wydarzenia : akcja Burza, Powstanie Warszawskie oraz manifest PKWN i powstanie TRJN.

Akcja Burza to dywersyjne działania na tyłach niemieckich wojsk. AK miała Armię Czerwoną traktować jako sprzymierzeńca i unikać z nią starć, oprócz koniecznej samoobrony. Jednak po wspólnych działaniach z AC działo się tak, że ruscy żądali rozwiązania się oddziałów albo włączenia ich do sił armii Berlinga - totalnie podporządkowanej Moskwie. Najczęściej aresztowano ujawniających się oficerów AK i delegatów polski podziemnej a potem wywożono ich w głąb ZSRR. Tak było z oddziałami, które najwcześniej rozpoczęły akcję czyli z okręgu wołyńskiego i lwowskiego oraz na Wileńszczyźnie a także w okręgu lubelskim. W innych okręgach min. w łódzkim gdy NKWD zaczęło rozbrajać żołnierzy, zaprzestano kontaktów z władzami radzieckimi. Do maja 1945 w więzieniach radzieckich i obozach znalazło się ponad 50 tys. żołnierzy AK aresztowanych w trakcie akcji Burza.

1.08.1944 rozpoczęło się w Warszawie powstanie, w którym siły polskie wynosiły ponad 37 tys. żołnierzy a siły niemieckie początkowo ok. 25 tys. później zgromadzili około 50 tys. lepiej uzbrojonych od powstańców. Wybuch powstania zaskoczył Niemców. Celem pierwszego natarcia było opanowanie kluczowych punktów w mieście i utrzymanie ich do wejścia Armii Czerwonej. Pierwsze dni walk przyniosły powstańcom pewne sukcesy. Jednak 5.08. niemcy posuwali się na przód wykorzystując jako żywe tarcze ludność cywilną. Atak ten odciął od Śródmieścia Stare Miasto gdzie znajdowała się komenda główna AK, delegat rządu i władze cywilne. 5-11 oddziały AK zostały wyparte z Ochoty. Zacięte walki o Śródmieście zakończyły się porażką powstańców. Po 1 dniach zaciętych walk niemcy zajęli cały lewy brzeg Wisły. 24-26 padł Mokotów i Żoliborz. Pod koniec września położenie powstańców i ludności stało się katastrofalne. Głód, bród i pożary. Po 63 dniach walk przedstawiciele KG AK 2.10.1944 podpisali kapitulację. Do niewoli dostał się Bór - Komorowski. Delegat rządu Jankowski, przewodniczący RJN Pużak a także członkowie Delegatury RJN, Rady Ministrów do spraw kraju opuścili Warszawę wraz z ludnością cywilną.

Podczas Powstania Warszawskiego zginęło ponad 20 tys. polskich żołnierzy i ponad 180 tys. ludności cywilnej przy 17 tys. niemca. Zniszczono prawie 80 % budynków. Polityczne cele powstania nie zostały osiągnięte, jednak uchroniło ono Polskę przed losem kadłubowej republiki radzieckiej.

21.07.1944 r. powstał w Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, na czele którego stanął Osóbka - Morawski. W wydanym Manifeście wezwano Polaków do walki z okupantem i podkreślano rolę AC w wyzwoleniu Polski. Przyszły ustrój kraju miał się opierać na konstytucji z 1921 r. Komitet uznał się za jedyną legalną władzę w Polsce, rząd londyński określając mianem faszystowskiego. Zapowiadał reformę rolną w postaci parcelacji bez odszkodowania majątków pow. 50 ha w Polsce Centralnej i ponad 100 ha na terenach włączonych do Rzeszy. Zapowiadano możliwość powrotu do kraju wszystkich Polaków z wyjątkiem tych, którzy zdradzili Polskę w 1939r. Deklarowano przywrócenie swobód demokratycznych. W sprawie granic zapowiadano przyłączenie Pomorza i Śląska opolskiego, na wschodzie zaś, linie przyjaznego sąsiedztwa opartą na zasadzie ziemie polskie Polsce, reszta do ZSRR. Manifest PKWN miał charakter propagandowo dezinformacyjny.

STOSUNKI POLSKO - RADZIECKIE 1939 - 1945

„Pchnięcie nożem w plecy” z 17.09.1939 było pogwałceniem wszelkich paktów z Polską i zostało potępione przez przedstawicieli Polski w Paryżu, Londynie i Waszyngtonie. Stosunki obu państw zostały „zamrożone”.

30. 07.1941 podpisano w Londynie układ Sikorski - Majski, w którym strona ruska uznała, że traktaty niemiecko - radzieckie z sierpnia 1939 straciły moc. Zapowiedziano przywrócenie stosunków dyplomatycznych i pomoc w walce z Niemcami. Układ ten umożliwiał utworzenie wojska polskiego w ZSRR. Jednak gdy tylko pozycja ZSRR w wojnie stawała się lepsza, Kreml usztywniał swoje stosunki z Polska. W czasie wizyty Sikorskiego pod koniec 1941 roku podpisano deklarację, w której stwierdzono, że Polska i ZSRR będą wraz z aliantami zachodnimi prowadzić wojnę z Niemcami do ostatecznego zwycięstwa, a po jej zakończeniu zapewnią stały i sprawiedliwy pokój przez „nową organizację stosunków międzynarodowych, opartą na zjednoczeniu demokratycznych krajów w trwałym sojuszu”. Stalin i Sikorski naturalnie odmiennie rozumieli treść tej deklaracji. Po wyprowadzeniu armii Andersa z ZSRR stosunki polsko - radziecki znalazły się w głębokim impasie. Zaniechano dalszej rekrutacji do armii polskiej i odmówiono zgody na ewakuację ludności polskiej z terenów ZSRR. W styczniu 1943 r. obywatelstwo radzieckie nadano ponownie wszystkim Polakom zamieszkującym wschodnie ziemie RP lub deportowanym stamtąd po 1939 r. po odkryciu grobów katyńskich Stalin zerwał stosunki z Polską. I właściwie od tego momentu Polska nie miała nic do gadania w swojej sprawie co wiązało się z utratą suwerenności bo zachodni idioci nic dla Polski nie potrafili ustalić. Moskwa nie uznawała delegatur rządu emigracyjnego RP na ziemiach polskich a stosunki między uzurpatorami komunistycznymi a ZSRR były jednoznaczne. Rząd ZSRR nie tylko porównywał dążenia rządu emigracyjnego RP do hitleryzmu ale również zamierzał poddać tej manipulacji Polaków, których jedynym ratunkiem w ZSRR mogła być akceptacja podobnego stylu myślenia.

UTWORZENIE I KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI RZĄDU POLSKIEGO NA EMIGRACJI (DO 1943)

30.09.1939 przebywający we Francji prezes Światowego Związku Polaków Raczkiewicz został zaprzysiężony na prezydenta RP. Powołał on tego samego dnia rząd z Sikorskim na czele. W skład rządu weszli przedstawiciele głównych partii opozycji antysanacyjnej : SN, SP, SL, PPS, oraz niektórzy politycy sanacyjni. W rządowym programie z listopada 1939 r. zapowiadano kontynuację walki przeciw niemcom u boku Anglii i Francji oraz współudział w organizacji powojennej Europy. Gabinet Sikorskiego bezkrytycznie ufał Francji. Rząd stacjonował w Angers a po klęsce Francji przeniesiono go do Londynu. Rząd Sikorskiego był nieufnie nastawiony do Sowietów jednak zależało mu na dobrych stosunkach z ZSRR. Pozostawał jednak nieugięty w sprawach granic wschodnich Polski i sprawie przyszłego kształtu politycznego naszego państwa. Sikorski także zabiegał o stworzenie federacji środkowoeuropejskiej. Chciał również wzmocnić rolę AK jako części sił sojuszniczych. Przygotowywano też koncepcję operacji alianckiej przez Bałkany w kierunku Polski. Sikorski za żadne skarby nie chciał dopuścić by Polskę zajęła Armia Czerwona. W 1943 r. podtrzymywał swe stanowisko w sprawie granic uznając jednak ułożenie stosunków z ZSRR za jedną z głównych wytycznych polskiej polityki. Wielu zarzucało mu nadmierną ustępliwość w stosunku do Kremla, gdyż rozważać już zaczął możliwość odstąpienia części Kresów Wschodnich. 4.07.1943 zginął w tajemniczej katastrofie koło Gibraltaru.

GENEZA I DZIAŁALNOŚĆ ZPP i 1 DP im. KOŚCIUSZKI

W lutym 1943 powstał w Moskwie Komitet Organizacyjny Związku Patriotów Polskich. Zapowiadał powstanie i naprawę wolnej i niepodległej Polski połączonej bratnimi i sąsiednimi stosunkami z ZSRR. ZPP podjął się tworzenia nowego wojska polskiego. Wśród organizatorów ZPP na czoło wysunęła się Wasilewska, Lampe, Berling. Deklaracja programowa ZPP stwierdzała, że jego głównym celem jest organizowanie walki zbrojnej Polaków u boku Armii Czerwonej. Toteż w maju 1943 rząd radziecki zaakceptował plan stworzenia 1 Dywizji im. Kościuszki, na czele której stanął Berling. Dywizję zaczęto tworzyć w Sielcach nad Oką. Napływały tam z różnych stron ZSRR masy ochotników polskich, którzy w tej dywizji widzieli jedyną szansę ocalenia. Rekrutom oferowano program demokratyczny i patriotyczny unikający wzmianek o republice radzieckiej i kolektywizacji. Prawie 70 % oficerów było ruskich z czego 70 % nie miało wyższego a 14 % nawet średniego wykształcenia. Stalin mianował Berlinga generałem a jego zastępcami byli Zawadzki i Świerczewski. 12.10.1943 wzięła udział w bitwie pod Lenino gdzie została skierowana na najcięższy odcinek walki i doznała poważnych strat. W marcu 1944 r. przekształcono ją w 1 Armię Polską

GENEZA ORAZ DZIAŁANIA 1 i 2 ARMII WP

Kadrę 1 i 2 armii stanowili ruscy. Po powstaniu warszawskim gdzie nie udał się desant 1 Armii Berling przestał być generałem a jego miejsce zajął Popławski z AC. Armie te walczyły u boku Armii Czerwonej w jej marszu na Berlin. 16.04.1945 rozpoczyna się operacja berlińska Armii Czerwonej, w której udział bierze 1 i 2 Armia WP w sile 183 tys. żołnierzy.

DZIAŁALNOŚĆ POLITYCZNA RZĄDU S. MIKOŁAJCZYKA I DZIAŁANIA PODEJMOWANE NA RZECZ ZACHOWANIA GRANICY RYSKIEJ

14.07.1943 r. następca Sikorskiego Mikołajczyk w przemówieniu programowym położył nacisk na pogłębienie współpracy z aliantami zachodnimi, podtrzymał ofertę federacji z Czechosłowacją oraz stwierdził, że Polska dąży do współpracy z Kremlem, ale opartej na wzajemnym szacunku i poszanowaniu własnych spraw i interesów. Rząd nie godził się na wprowadzenie na ziemiach polskich alianckiej administracji wojskowej, gdyż prowadziłoby to do kontroli ZSRR nad Polską. Przygotowując grunt pod konferencję w Teheranie rząd Mikołajczyka podkreślał znaczenie ewentualnej akcji zbrojnej AK na tyłach niemieckich w momencie zbliżania się ofensywy. Anglicy krzywili się na to wiedząc, że Stalin nieprzyjaźnie potraktuje AK. Nie mając gwarancji alianckich dla terytorium Polski z nabytkami na zachodzie Mikołajczyk obstawał przy dotychczasowym stanowisku czyli Prusy Wschodnie, część Pomorza zachodniego, Gdańsk, i cała Opolszczyzna do Polski, okupacja lewego brzegu Nysy Łużyckiej i Odry wraz ze Szczecinem i Rugią a na wschodzie linia ustalona w 1921 r. w Rydze. Ponieważ, dzięki ZSRR i USA nie mógł uczestniczyć w konferencji teherańskiej wystosował memorandum do Churchilla i Roosevelta, że rząd polski nie może podejmować dyskusjo o granicach przy braku gwarancji niepodległości ze strony aliantów zachodnich.

Na początku 1944 r. już po konferencji teherańskiej Mikołajczyk namawiany był przez Churchilla do przyjęcia Linii Curzona. Zgodził się na rozmowy ale obstawał przy granicy ryskiej. Mimo rozbieżności zdań Mikołajczyka i wodza naczelnego Sosnkowskiego przyjęto w końcu kompromisowe rozwiązanie. Odrzucono Linie Curzona, ale dopuszczono dyskusję w sprawie granic Polski i proponowano ustanowienie tymczasowej linii demarkacyjnej na wschód od Wilna i Lwowa. Stwierdzono też, że skład rządu RP nie może być zależny od ingerencji z zewnątrz. Churchill przyjął to oświadczenie z rozdrażnieniem. 3.08.1944 Mikołajczyk był w Moskwie ale w sprawie granic nic nie uzyskał. Na początku października 1944 Mikołajczyk drugi raz gościł w Moskwie na posiedzeniu polsko - brytyjsko - radzieckim. Chujchill nalegał by Mikołajczyk przyjął Linie Curzona twierdząc, że Polska wyjdzie z wojny wzmocniona o ziemie nad Odrą i Nysą oraz Bałtykiem, zarysował nawet projekt porozumienia polsko - radzieckiego opartego na Linii Curzona, gwarancji w nieingerencje w rząd złożony pół na pół z PKWN i rządu londyńskiego. Mikołajczyk nie przyjął tego. Jednak pod naciskiem wyraził w końcu zgodę na linię Curzona jako linie demarkacyjną polsko - ruską. Stalin chciał by była to granica a nie linia. Mikołajczyk oświadczył, że przyjęcie tego zdezawuowało by go w oczach rządu i opinii publicznej w kraju. USA też umyło ręce od sprawy Polski więc po odrzuceniu dyktatu alianckiego przez Komitet Koordynacyjny polskich czterech stronnictw rządowych Mikołajczyk podał się do dymisji.

DZIAŁALNOŚĆ POLITYCZNA OBOZU „LONDYŃSKIEGO” W POLSCE 1944-1945

Klęska Powstania Warszawskiego była także klęska podziemnych władz krajowych. Zostały rozmieszczone w różnych miejscach Polski. W październiku 1944 delegat rządu wydał odezwę informującą, że KRN i RJN opuściły Warszawę i wykonują nadal swe ustawowe funkcje. 15-16.12.1944 w Piotrkowie odbyło się pierwsze po powstaniu spotkanie władz krajowych. Pesymistycznie oceniono politykę zachodu wobec Polski i wypowiedziano się przeciw ustępstwom proponowanym przez Mikołajczyka. W kraju narastała jednak opozycja SL wobec delegata i kierownictwa RJN. Delegat Jankowski opowiadał się za kompromisem i porozumieniem z ruskimi, jednak podobnie jak RJN uznawał Jałtę za rozbiór Polski. Stan dwuwładzy nie mógł trwać wiecznie dlatego też podjęto na zaproszenie Kremla rozmowy w willi w Pruszkowie. Rozmowy zakończyły się aresztowaniem 16 działaczy polskiego podziemia. Sytuacja rządu polskiego stawała się bez wyjścia. Rząd londyński wraz z najbardziej opornymi siłami w kraju nie godziły się z faktami dokonanymi. RJN i Delegatura przekonane były, że dalszy opór nie ma szans. Kapitulacja w Polsce nie oznaczała jednak bezpieczeństwa gdyż NKWD i UB kontynuowały działania przeciw wszystkim siłom niezależnym od dyktatu Kremla.

ROZBUDOWA I DZIAŁALNOŚĆ POLSKIEGO WOJSKA NA RÓŻNYCH FRONTACH 1940 - 1945

Po wojnie obronnej w 1939 r. armia polska zaczęła formować się we Francji. Armia ta tworzona z żołnierzy napływających z Węgier i Rumunii oraz ochotników polonii francuskiej miała podlegać Naczelnemu Dowództwu RP a w czasie wojny Naczelnemu Wodzowi Francji. Dzięki ogromnemu wysiłkowi organizacyjnemu w maju 1940 r. gen. Sikorski dysponował 84 tys. żołnierzy i oficerów. Po klęsce Francji rozbiciu uległy polskie oddziały walczące w czasie kampanii francuskiej m.in. Dywizja Grenadierów, wojacy Maczka z Dywizji Pancernej, Brygada Podhalańska. Część żołnierzy dostała się do niewoli niemieckiej, część Dywizji Strzelców internowano po przekroczeniu przez nią granicy szwajcarskiej a poborowi z polonii francuskiej wrócili do domów. Jedyną dużą jednostką polską, która ocalała była Samodzielna Brygada Karpacka gen. Kopańskiego w Syrii. Ogólnie z Francji wydostało się 27,6 tys. żołnierzy i oficerów polskich. Walczyli oni od tej chwili u boku Anglii m.in. w bitwie o Anglię (dywizjony lotnictwa 300-309, 315-318) a w Szkocji zaczęto formować jednostki lądowe I Korpusu pod dowództwem gen. Kukiela (1 brygada strzelców i 1 brygada pancerna). Brytyjczycy przekazują Polsce 8 okrętów. Ogólna liczebność Polskich Sił Zbrojnych w Anglii sięga 27 tys. osób.

W maju 1940 Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich bierze udział w bitwie o Narwik w Norwegii. W obronie Norwegii walczą też polskie niszczyciele: Błyskawica, Grom i Burza oraz jeden okręt podwodny.

W 1941 r. zaczęto formować polskie wojsko w ZSRR z dopiero co zwolnionym z więzienia NKWD gen. Andersem na czele. Mimo wielu trudności jakie stawiały jebane władze radzieckie w lutym 1942 armia Andersa liczyła 75 tys. ludzi. Przy okazji wyszła na jaw tragedia 1,5 mln obywateli RP w tym 15 tys. więźniów obozów jenieckich, których instytucje polskie nie mogły się doliczyć podczas ewidencji. W końcu sierpnia 1942 r. na mocy rusko - angielskiego układu przewieziono 44,5 tys. wojska i służb pomocniczych oraz 26 tys. ludności do Iranu w celu wsparcia sił brytyjskich w Egipcie. Nie wybrała się tam ekipa Berlinga. Armię tą Stalin chciał zatrzymać w ZSRR na wypadek ponownej akcji werbunkowej tym razem już przy kompletnej kontroli władz ruskich.

W połowie 1942 r. nastąpiła reorganizacja PSZ walczących z niemcami. Nadal trwała rozbudowa I Korpusu oraz lotnictwa polskiego w Anglii. W sierpniu 1941 r. Samodzielna Brygada Karpacka wzięła udział w walkach o Tobruk, następnie przerzucono ją do Palestyny, gdzie przekształciła się w Dywizję Strzelców Karpackich. W kwietniu 1942 r. wzmocnił ją pierwszy rzut żołnierzy ewakuowanych z ZSRR. We wrześniu 1942 r. Anders rozpoczął w Iraku formowanie Armii polskiej na wschodzie przemianowanej potem na II Korpus Polski, który 18.05.1944 r. wsławił się w walkach pod Monte Cassino gdzie otworzyli Polacy aliantom drogę na Rzym. 15-21.08.1944 1 Dywizja Pancerna gen. Maczka odznaczyła się w bitwie pod Falaise, będąc „korkiem od butelki”, w której zamknięto jednostki niemieckie. To co miało uczynić kilka dywizji angielskich i kanadyjskich wojacy Maczka uczynili sami. Był to początek zwycięskiego marszu 1 Pancernej. Od Falaise do Wilhemshaffen nie przegrali ani jednej bitwy, lejąc niemca niemiłosiernie i wyswobadzając przy tym pół Holandii.

We wrześniu 1944 Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Sosnkowskiego wzięła udział w operacji desantowej Market Garden, mającej na celu uchwycenie mostów na Renie. W skutek złych wyliczeń aliantów, walcząc pod Arnhem poniosła ciężkie straty.

www.stiudent.pl

1

35

---