UKM - ŚCIĄGA INŻYNIERIA ŚRODOWISKA

PO��CZENIA:

Po��czenia spoczynkowe - ��czonym elementom odbieraj� wszystkie stopnie swobody

Po��czenia ruchome - pozostawiaja elementom ��czonym przynajmniej jeden stopie� swobody

Po��czenia mo�na podzieli� na dwie podstawowe grupy:

1. Po��czenia nieroz��czne ( Do tych po��cze� zalicza si� takie po��czenia, kt�rych nie mo�na roz��czy� bez uszkodzenia wchodz�cych w jego sk�ad element�w. Do tych po��cze� zaliczy� mo�na :po��czenia kszta�towo -

cierne np. po��czenia nitowe, po��czenia sp�jnoœciowe np. po��czenia zgrzewane, spajane, klejowe, spawane itp. po��czenia cierne np. po��czenia skurczowe i wt�aczane, po��czenia kszta�towe np. r�nego rodzaju po��czenia element�w powsta�e przez odkszta�cenie trwa�e np. przez zagi�cie , rozwalcowanie brzeg�w.

2. Po��czenia roz��czne (do po��cze� roz��cznych zalicza si� takie po��czenia, kt�re mo�na dowoln� iloœ� razy ��czy� i roz��cza� bez uszkodzenia element�w sk�adowych. Dziel� si� one na dwie grupy : po��czenia kszta�towe i kszta�towo - cierne. do tych pierwszych zalicza si� po��czenie œrubowe, wpustowe, sworzniowe, ko�kowe. Grup� po��cze� roz��cznych kszta�towo - ciernych tworz� r�ne odmiany po��cze� klinowych np. po��czenia klinowe poprzeczne, wzd�u�ne czy te� po��czenia klinowe nastawcze. Spotyka si� r�wnie� po��czenia spr�yste i rurowe

Wszystkie w zasadzie po��czenia mo�na podzieli� na jeszcze dwie grupy: jedna to po��czenia bezpoœrednie, gdy cz�œci ��czy si� bezpoœrednio, druga po��czenia poœrednie, gdy po��czenia dokonuje si� za poœrednictwem ��cznik�w np. nit�w, œrub, ko�k�w, itp

PO��CZENIA NITOWE (po��cz. spoczynkowe)

W celu po��czenia dwu blach nak�ada si� je na siebie i wierci otwory. W otwory te wk�ada si� kolejno nity. Pod �eb nitu podstawia si� wspornik, a na trzpie� zak�ada si� zakuwnik i uderzaj�c w niego formuje si� zakuwk� zamykaj�c w ten spos�b nit W nitowaniu drobnych konstrukcji stosuje si� troch� inn� zasad� nitowania, a mianowicie polega to na nawiercaniu trzpienia i rozwalcowaniu go.

Nit jako cz�œ� ��cz�ca sk�ada si� przed zanitowaniem z �ba i trzonu, po zanitowaniu z �ba i szyjki i zasuwki. Na nity stosuje si� na og� materia� tego samego rodzaju jak ��czone cz�œci, np. cz�œci stalowe ��czy si� nitami stalowymi, a w przypadku ��czenia r�nych materia��w - takich jak o wi�kszej odkszta�calnoœci. Materia� stosowany na nity powinien by� plastyczny, a�eby �atwo tworzy�a si� zasuwka, bez obawy p�kni�� a przy uderzeniach. Materia�y najcz�œciej stosowane na nity to stal: St 2N, St3N, St4N, miedz, mosi�dz, aluminium. Nity zamyka si� na zimno lub na goraco. Na zimno zamyka si� nity do ��czenia cienkich blach. Zamykanie niy�w mo�e odbywa� si� uderzeniowo, m�otkiem, za pomoc� nitownic (mechanicznych, hydraulicznych, pneumatycznych lub elektrycznych).Po�aczenia nitowe, pod wzgl�dem zastosowania mo�na podzieli� na : mocne, mocno - szczelne, szczelne i specjalne. Po��czenia nitowe mocne s� stosowane wtedy gdy zachodzi potrzeba przenoszenia du�ych obci��e�, a nie jest wymagana szczelnoœ� po��czenia (mosty, maszty, konstrukcje budowlane. Po��czenia nitowe mocno - szczelne s� to po��czenia stosowane w konstrukcji naczy� ciœnieniowych, gdzie wymagana jest du�a szczelnoœ� i przenoszenie du�ych obci��e�. po��czenia szczelne s� stosowane w konstrukcji zbiornik�w na p�yny i gazy, gdzie nie wyst�puje du�e obci��enie, wymagana jest szczelnoœ�. Po��czenia specjalne s� to po��czenia w drobnych mechanizmach, po��czenie materia��w plastycznych z kruchymi, materia��w mi�kkich z metalowymi

Nity zamyka si� na gor�co lub na zimno. Na zimno zamyka si� nity do ��czenia cienkich blach. S� to nity o œrednicach dn � 9 mm. Œrednica pod takie nity jest wi�ksza od œrednicy trzonu nitu od 0.2 do 0.5 mm. Luz wi�kszy odpowiada wi�kszej œrednicy trzonu. Nity o œrednicach trzonu d n > 9 mm zamyka si� na gor�co. Œrednica otworu nitowego jest wi�ksza od œrednicy trzonu o d n 1mm, dla u�atwienia w�o�enia we� rozgrzanego nitu. Zamykanie nit�w mo�e odbywa� si� uderzeniowo, m�otkiem r�cznym lub mechanicznym elektrycznym lub pneumatycznym, a tak�e naciskowo za pomoc� nitownic ( mechanicznych, hydraulicznych, pneumatycznych lub elektrycznych)

Po��czenia nitowe dzieli si� na mocne, mocno - szczelne, szczelne i specjalne.

Po��czenie nitowe mo�e ulec zniszczeniu z trzech powod�w:

1. Zerwania blach wzd�u� osi rz�du nitowego, najcz�œciej rz�du skrajnego ( w szwach pe�nych zawsze rz�du skrajnego)

2. P�kni�cia nit�w

3.Zniekszta�cenia otwor�w nitowych lub nit�w w blasze z powodu zbyt du�ego nacisku nit�w na œciany otwor�w.

Przy obliczaniu po��cze� nitowych nale�y sprawdzi� wi�c trzy warunki wytrzyma�oœciowe. Przyjmuj�c oznaczenia , gdzie P- si�a, jak� przenosi po��czenie, g - gruboœ� blachy , d - œrednica otworu nitowego(m) ,b - szerokoœ� ��czonych blach(m) , kr - dopuszczalne napr�enia na rozerwanie blachy (MN/m2), n - liczba nit�w w rz�dzie . Warunek wytrzyma�oœci na rozerwanie blach mo�na wyrazi� wzorami:

PO��CZENIA SPAWANE ( po��czenie spoczynkowe)

Po��czenie spawane jest tak zwanym po��czeniem sp�noœciowym . Polega ono na stopieniu brzeg�w element�w metalowych, wzgl�dnie dodatkowego metalu ( spoiwa), przy czym p�ynny metal wype�nia szczelin� mi�dzy elementami ��czonymi i po zastygni�iu tworzy ca�oœ� z metalem cz�œci ��czonych. Otrzymuje si� w ten spos�b trwa�e po��czenie. Obci��enie jakie przy�o�one jest do element�w ��czonych przenoszon jest przez si�y sp�jnoœci czasteczek metali. Spawanie jest stosunkowo prosta metod� ��czenia metali. Umo�liwia wykonywanie r�norodnych z�o�onych konstrukji z prostrzych element�w: rur walcowanych, kszta�townik�w, blach ,pr�t�w z odkuwek, odlew�w staliwnych itp.

Do spawania potrzebne jest skupione Ÿr�d�o ciep�a o du�ym nat�zeniu, w celu uzyskania wysokiej temperatury umo�liwiaj�cej stopienie metalu. Pod tym wzgl�dem rozr�nia si� spawanie gazowei elektryczne. Spawanie gazowe stosuje si� przewa�nie do konstrukcji cienkoœciennych. Przy spawaniu gazowym ogrzewani spoiny trwa doœ� d�ugo i nagrzewa si� przy tym stosunkowo duza powierzchnia cz�œci ��czonych.

Spawanie elektryczne stosuje si� cz�œciej ni� gazowe, w szczeg�lnoœci przy ��czeniu element�w grubych. Przy spawaniu elektrycznym Ÿr�d�em ciep�a jest �uk elektryczny, powoduj�cy szybkie nagrzewanie obejmuj�ce mniejsz� powierzchni� metalu. �uk powstaje mi�dzy elektrod� a ��czonym elementem, albo mi�dzy dwoma elektrodami. Elektroda mo�e s�u�y� do doprowadzenia ciep�a (nietopliwa) lub moze byc jednoczeœnie spoiwem ( topliwa ). Najcz�œciej stosowanym spawaniem jest spawanie r�czn� elektrod�. W procesie spawania gazowego jak i elektrycznego zachodzi wypalanie sk�adnik�w metalu. Powstaja tlenki metali( �elaza manganuitp.), kt�rych obecnoœ� w spoinie powoduje jej os�abienie.Powstaj�ce gazy ( tlenek w�gla) powoduj� powstawanie por�w gazowych.Dla zabezpieczenia przed utlenieniem stosuje si� topniki ( krzemionk�, w�glan sodu, w�glan potasu). Tworz� one na powierzchni spoiny �u�el , kt�ry �atwo mo�na usun��. Przy spawaniu elektrycznym pokrywa si� elektrody topnikiem(tzw. elektrody otulone)lub tez stosuje si� specjalne metody spawania. Jedn� z nich jest spawanie �ukiem krytym. Jest to spawanie zautomatyzowane, przy kt�rym spoiny pokrywa sie warstw� topnika. �uk powstaje pod ta warstw�. Za elektrod� s�u�y drut b�d�cy r�wnoczeœnie spoiwem. Zamiast topnika stasuje sie czasem spawanie w os�onie gaz�w ochronnych, np. argonu lub dwutlenku w�gla, kt�re chroni� przed utlenianiem. Mo�na stosowa� spawanie elektrod� topliw� lub nietopliw� ( w�glow� lub wolframow�). Przy spawaniu na ko�cach szwu powstaje zawsze wg�ebienie zwane kraterem. spoiny dzieli si� mi�dzy innymi ze wzgl�du na po�o�enie w stosunku do materia�u ��czonego. Rozr�nia si� spoiny czo�owe i pachwinowe, oraz rzadziej spotyka si� otworowe, szczelinowe , kraw�dziowe i grzbietowe. Spoiny czo�owe stosuje si� na ��czenia na styk blach, pr�t�w, rur, kszta�townik�w itp. Spoiny czo�owe mog� by� p�askie, wypuk�ei z pod pawaniem

Spoiny pachwinowe mog� by� p�askie, wkl�s�ei wypuk�e( rzadko stosowane)

PO��CZENIA ZGRZEWANE ( po��cz. spocz.)

Rozr�nia sie zgrzewanie ogniskowe, gazowe i elektryczne. jednak te dwa pierwsze rodzaje zgrzewa� zosta�y wyparte przez zgrzewanie elektryczne. W ka�dym rodzaju zgrzewania po��czenie metali polega na rozgrzaniu ich do stanu ciastowatoœci i œciœni�ciu. W pierwszym przypadku Ÿr�d�em ciep�a jest ognisko kowalskie. W drugim p�omie� gazowy, a w trzecim pr�d elektryczny. Najcz�œciej stosowane s� zgrzewania oporowe przy zastosowaniu specjalnych moszyn - zgrzewarek. Stosuje sie je do ��czenia cienkich blach i drobnych element�w konstrukcji.Stal twarda ze stal� tward� nie zgrzewa si� ,a natomiast zgrzewa si� stal twarda ze stal� mi�kk� .Zgrzewa� mo�na r�wnieŸ� inne metale jak miedŸ, i jej stopy, aluminium i jego stopy, oraz miedŸ i jej stopy ze stal�. Rozr�nia si� zgrzewanie liniowe, garbowe

PO��CZENIA LUTOWANE ( po��cz. spocz.)

Po��czenia spajane polegaj� na po�aczeniu cz�œci metalowych lub metalowych z ceramicznymi za pomoc� spoiwa ( lutu). Luty s� to materia�y o ni�szej temperaturze topliwoœci od materia��w ��czonych. Luty dzieli si� na mi�kkie, twarde, szlachetne oraz niskotopliwe. ��czenie odbywa si� przez roztopienie lutu i zwil�enie nim powierzchni ��czonych element�w.W procesie lutowania nast�puje dyfuzja lutu z materia�ami ��czonymi. Materia�y topione nie ulegaj� nadtopieniu. Lutowanie mi�kkie stosuje si� do lutowania w po��czeniach nie przenosz�cych wi�kszych obci��e�. Lutuje si� za pomoc� lutownicy lub za pomoc� palnika lib w piecu. W celu uzyskania prawid�owego po��czenia lutowanego, elementy ��czone powinny by� dok�adnie dopasowane. Luz wyst�puj�cy mi�dzy ��czonymi elementami przy lutowaniu miekkim moze wynosi� 0,1 mm,a przy lutowaniu twardym 0,01 mm. Powierzchnie powinny by� oczyszczone z tlenk�w i odt�uszczone. Metal ��czony musi by� rozgrzany do temperatury topnienia lutu. W czasi lutowania stosujemy œrodki zabezpieczajace przed utlenianiem. Jako luty mi�kkie stosuje si� luty, kt�rych temperatura topliwoœci zawarta jest w granicach 473 - 573 K ( 200 - 300 celcjusza). S� to stopy cyny, o�owiu i antymonu. Lutowanie twarde stosuje si� dla ��czenia ze sob� cienkich element�w jak blach, kszta�t�wki, rury oraz dla ��czenia element�w cienkich z grubymi. Do lutowania twardego stosuje sie luty twarde o temperaturze topnienia powy�ej 823 K ( 550 stopni celcjsza). Stosuje si� luty miedziane, mosie�ne i aluminiowe.

PO��CZENIA GWINTOWE ( po��cz. ruchome)

Po��czenia gwintowe s� po��czeniami kszta�towymi. Podstawowymi cz�œciami z��cza gwintowego s�: sruba i nakr�tka. ��cz� sie one ze sob� i przenosz� obci��enia dzi�ki odpowiedniemu ich ukszta�towaniu. wyst�puj�ce si�y tarcia w zasadzie odgrywaj� rol� uboczn�. wykorzystuje sie je jako zabezpieczenie przed rozluŸnieniem sie po��czenia.W przypadku po��czenia tzw. samochodowego uniemo�liwiaj� ruch nakr�tki wzgl�dem œruby pod dzia�aniem dowolnej wielkoœci si�y osiowej. Wsp�praca nakr�tki i œruby odbywa sie na powierzchniach gwintowych tworzacychsrubowe grzbietyi rowki ( wyst�py i bruzdy gwintu) o podobnych zarysach i wymiarach i o tym samym skoku. Umozliwia to �atwe ��czenie i roz��czenie œruby z nakr�tk� ruchem œrubowym oraz przenoszenie obci�ze� wzd�uznych.Po��czenia gwintowe wykonuje sie najcz�œciej za poœrednictwem ��cznik�w gwintowych. Stosuje si� te� po��czenia bezposrednie, gdy w jednym z ��czonych element�w znajduje sie otw�r nagwintowany spe�niaj�cy rol� nakr�tki. Rozr�nia sie trzy rodzaje ��cznik�w: œruby, wkr�ty i nakretki. Œruby s� to ��czniki maj�ce �eb ukszta�towany tak, aby mozna je by�o zakr�ca� za pomoc� odpowiedniego klucza. �by œrub mog� mie� r�zne kszta�ty np. szeœciok�tne, czworok�tne, okr�g�e z naci�ciami do klucza. Wkr�ty s� to �aczniki z �bem majacym naci�cie do wkr�taka, za pomoc� kt�rego s� wkr�cane. Nakr�tki s� to elementy wsp�pracuj�ce ze œrubami lub wkr�tami. Nakretki wykonuje sie przez skrawanie z pret�w szeœciok�tnych lub czworok�tnych, albo przez t�oczenie i gwintowanie. Mi�dzy �eb œruby lub mi�dzy nakretke a cz�œ� ��cz�c� wk�ada si� podk�adk�, mi�dzy innymi w celu zmniejszenia nacisku powierzchniowego. Podk�adki kuliste i sto�kowe stosuje si� wtedy ,gdy sruba mo�e odchyli� sie od swej osi przy zakreceniu. Podk�adki takie wyr�wnuj� obci��enie sruby.

PO��CZENIA KLINOWE POPRZECZNE

klinem nazywamy cz�œc o powierzchniach p�askich, s�u��c� jako ��cznik w po��czeniu.Kliny poprzeczne maj� sw� oœ skierowan� prostopadle do osi po��czenia. Kliny poprzeczne s� stosowane w po��czeniach roz��cznych, szczeg�lnie w przypadku obci��e� zmiennych, np. po��czenie wodzika a trzonem t�okowym w uk�adach korbowych silnik�w i pomp. Przekr�j poprzeczny klina musi by� dopasowany do oyworu tulei i dr�ga. Wbijaj�c klin z si�� P zaciskamy powierzchnie sto�k�w dr�ga i tulei oraz powierzchnie zbie�ne mi�dzy klinem a otworami w dr�gu i tulei. Zaciœni�ta tuleja na dr�gu doputy nie zmieni swego po�o�enia, dop�tyklin nie wysunie si� z otworu tulei i dr�ga, co mo�e nast�pi� przez celowe wybicie go lub w przypadku gdy nie b�dzie zachowany warunek samohamowoœci po��czenia. Najcz�œciej stosuje si� kliny o jednym k�cie zerowym, albo o r�wnych k�tach pochylenia. Oddzieln� kategori� stanowi� kliny nastawcze, kt�re s�u�� do ustalania wzajemnego po�o�enia cz�œci maszynowych

PO��CZENIA KLINOWE WZD�U�NE

Rozr�niamy kliny wpuszczone, p�askie, wkl�s�e i styczne.Kliny wpuszczone s� zaokr�glone lub œci�te albo noskowe. Kliny te maj� na og� zbie�noœ� 1:100. S� one stosowanedo ��czenia wa��w z osadzonymi na nich piastami k�. Kliny noskowe stosuje si� wtedy, gdy w po��czeniu nie ma dost�pu do wybicia klina od ty�u. Kliny wpuszczane s� osadzone w rowku wyci�tym na wale i w rowku piasty, a kliny wkl�s�e s� umieszczone na wale bez rowka i w piaœcie w rowku.

PO�ACZENIA WPUSTOWE ( po��cz. ruchome)

Wpusty s�u�� do ��czenia piast a wa�em i zabezpieczaj� przed obrotem. nie wywieraj� one nacisku promieniowego na piaste i wa� oraz nie centruj� ko�a na czopie. Zak�ada si� je nawet z pewnym luzem mi�dzy dnem rowka w piaœcie a wpustem.

OSIE I WA�Y

Osi� lub wa�em nazywamy element maszyny najcz�œciej mocowany w �o�yskach, na kt�rym osadzone sa czeœci maszynowe wykonuj�ce ruch obrotowe lub wahad�owe. Wa�em nazywamy cz�œ�, kt�rej g��wnym zadaniem jest przenoszenie momentu obrotowego. W zwi�zku z tym wa� poddany jest skr�caniu, przyczym mo�e on jednoczeœnie przenosi� moment zginaj�cy, jak r�wnie� si�y œciskaj�ce lub rozci�gaj�ce.

Oœ nie przenosi momentu obrotowego, jest obci��ona g��wnie momentem gn�cym, s�u�y do utrzymania w zadanym po�o�eniu innych element�w i przeniesienia obci��e� na �o�yska lub podpory. Oœ obracaj�ca si� zamocowana jest w �o�yskach. Oœ sta�a ( nie obracaj�ca si�) jest utwierdzona nieruchomo w uchwytach. Kr�tk� oœ nazywamy cz�sto sworzeniem. Odcinki wa��w i osi, s�u��ce do osadzenia na nich innych element�w wzgl�dnie osadzenia w �o�yskach nazywamy czopami.

Wa�y i osi� dzielimy na:

- g�adkie ( s� wtedy , gdy przekr�j poprzeczny elementu zmienia sie bardzo ma�o wzd�u� d�ugoœci)

- kszta�towe ( gdy przekr�j poprzeczny jest wyraŸnie zmienny, czyli dostosowany do obci��enia wzd�u� osi geometrycznej elementu)

- pe�ne

- dr��one

- okr�g�e

- profilowane

- sztywne

- p�sztywne

- gi�tkie

Osie z regu�y s� proste, wa�y zaœ mog� posiada� korby lub wykorbienia. Podzia� na osie i wa�y uzale�niony jest od funkcji elementu w maszynie, a nie od jego kszta�t�w. Zle�nie od funkcji, jakie spe�niaj� wa�y w maszynach, nosz� one r�zne nazwy: wa� g��wny, wa� pomocniczy, wa� poœredni, wa� nap�dzaj�cy (czynny) wa� nap�dzany i inne. Wa�y mog� by� dwupodporowe, wielopodporowe i bardzo rzadko jednopodporowe. Nazwy te pochodz� od liczby �o�ysk b�d�cych podporami wa��w.Najcz�œciej osie i wa�y wykonane s� ze stali konstrukcyjnej.

SPRZ�G�A

Sprz�g�o jest to zesp� do ��czenia wa��w. Dzi�ki ��czeniu za pomoc� sprz�gie� mo�na oddzielnie wykonywa� silniki, zespo�y nap�dowe i mechanizmy robocze i ��czy� je w trakcie monta�u.

- Sprz�g�a sztywne (w trakcie monta�u mo�na dok�adnie ustawi� wa�y wzgl�dem siebie a ustawienie ich si� nie zmienia).Sprz�g�a s�u�� do utrzymania w�aœciwego po�o�enia wa��w w stosunku do siebie,mo�liwoœ� wzgl�dnych ruch�w zespo��w, powoduj�cych sta�e przemieszczanie si� wa��w wzgl�dem siebie, sprz�g�a si� stosuje ,gdy� maj� dobr� dynamik� przenoszenia obci��e� mi�dzy mechanizmem roboczym a silnikiem ( nag�e w��czenie obci��enia, zadzia�anie nag�ym impulsem, uderzenie lub zmiennoœ� obci��enia na kt�rymœ z cz�on�w nap�du przenosi si� na inne zespo�y). Stosuje sie je przy koniecznoœci roz��czenia i ��czenia zespo��w w trakcie ich pracy ( umo�liwia to unieruchomienie zespo�u roboczego bez zatrzymywania silnika, prze��czenie mechanizmu na inn� pr�dkoœ� obrotow�, zmian� kierunk�w obrot�w.

Sprz�g�adzielimy na :

- Sprz�g�a sztywne, kt�re s�u�� do ��czenia wa��w sztywnych dobrze ustawionych i zachowuj�cych sta�e po�o�enie osi geometrycznych. Nie umozliwiaj� �adnych przemieszcze� wzgl�dnych ��czonych wa��w. Po��czenie element�w sprz�g�a mi�dzy sob� oraz z wa�em jest po��czeniem ciernym lub kszta�towo - ciernym uzyskanym przez docisk eleent�w. Stosowane s� trzy rodzaje sprzegie�: tulejowe, �ubkowe i tarczowe.

- Sprz�g�a przegubowe s� stosowane do ��czenia wa��w o du�ym k�cie mi�dzy osiami (.......). K�t ten mo�e osi�ga� wartoœci do 30 stopni. Idea sprz�g�a przegubowego polega na zastosowaniu sztywnego krzy�a, kt�rego ramiona s� u�o�yskowane w �o�yskach wide�ek osadzonych na ko�cach wa��w. Wide�ki le�� w p�aszczyznach wzajemnie prostopad�ych. Krzy� wykonuje ruch k�listy, ze œrodkiem w punkcie O, umo�liwiaj�cy przeniesienie nap�du z jednego wa�u na drugi. Sprz�g�o tego typu nie jest synchroniczne.

- Sprz�g�a podatne s� wykonywane w ten spos�b, �e zawieraj� podatne elementy umo�liwiaj�ce wzgl�dny obr�t wa�u biernego w stosunku doczynnego, zale�ny od przenoszonego momentu. Zale�noœ� momentu od k�ta skr�cenia jest charakterystyk� spr�yst� sprz�g�a. Je�eli zale�noœ� ta jest liniowa, to mo�emy okreœli� j� za pomoc� jednego wsp�czynnika, zwanego sztywnoœci� sprz�g�a:

- Sprz�g�a w��czalne kszta�towe s� to sprz�g�a umo�liwiaj�ce roz��czanie i ��czenie wa��w w czasie ruchu lub w spoczynku ( sprz�g�a ko�owe, z�bate). W sprz�g�ach ko�owych na czo�owych p�aszczyznach tarcz sprz�g�owych umieszczone s� k�y. W stanie w��czonym k�y wchodz� w wyci�cia na wsp�pracuj�cej tarczy. W��czenie lub roz��czenie sprz�g�a jest mo�liwe dzieki temu, �e jedna z tarcz umieszczona jest na wale przsuwnie za pomoc� wpustu lub wielowypustu. Druga tarcza zwi�zana jest z wa�em bez przesuwu.

- Sprzeg�a cierne - zasada dzia�ania sprzegie� ciernych w��czalnych polega na tym, �e tarcze sprz�g�a dociskowe s� odpowiednio dobrana si��,dzieki czemu wytwarza si� na powierzchniach tarcz si�a tarcia, umo�liwiaj�ca przeniesienie momentu. Sprz�g�a cierne umo�liwiaj� �atwe ��czenie i roz�anczanie wa��w. W szczeg�lnoœci umo�liwiaj� ��czenie wa��w poruszaj�cych si� z r�nymi pr�dkoœciami obrotowymi , przy ��czeniu zapewniaj� p�ynny ruchJako materia�y na elementy cierne w sprz�gle stosuje si� b�dz metale, b�dz specjalne materia�y o du�ym wsp�czynniku tarcia. Sprz�g�o tarczowe jest bardzo prostym typem sprz�g�a ciernego. Sprz�g�o sk�ada si� z dwuch tarcz. Jedna z nich osadzona jest na wale na sta�e, druga przes�wnie. Dla po��czenia tarcz i wa��w nale�y tarcz� przes�wn� przes�wn� docisn�� do sta�ej. Cz�sto stosowane jest sprz�g�o cierne wielop�ytkowe, powstaj�ce przez zwielokrotnienie sprz�g�a tarczowego.P�ytki tego sprz�g�a osadzone s� na przemian, jedna na wypustach zewn�trznych jednej tulei, druga na wypustach wewn�trznych drugiej tulei. W ten spos�b cz�œ� p�ytek mo�e porusza� si� z jednym wa�em , pozosta�e z drugim. P�ytki umieszczone s� luŸno. W celu po�aczenia wa��w nale�y p�ytki zacisn��. Sprz�g�o cierne sto�kowe - tarcze maja sto�kowe powierzchnie cierne, a jedna z nich jest zaklinowana na sta�e, druga no�e si� przesuwa� na wpuœcie

HAMULCE

Hamulce s�u�� do zatrzymywania uk�adu nap�dowego, utrzymania go w sta�ym po�o�eniu i regulacji pr�dkoœci. Najcz�œciej stosuje sie hamulce mechaniczne cierne, rzadziej hydrauliczne lub elektryczne. W hamulcu ciernym hamowanie polega na sprz�ganiu ciernym elementu ruchomego z nieruchomym . Wytworzony moment tarcia wywo�uje op�Ÿnienie uk�adu. Zasada dzia�ania hamulc�w jest podobna jak dla sprz�gie� ciernych, z t� r�nic�, �e hamulec ��czy element ruchomy z nieruchomym w celu unieruchomienia pierwszego.

- hamulce klockowe ( pojedynczy sk�ada si� z dŸwigni osadzonej przegubowo, a na dŸwigni osadzony jest klocek) hamulce klockowe dzieli sie na jedno i dwuklockowe.

- hamulce szcz�kowe- s� to hamulce zaciskowe, w kt�rych szcz�ki s� odsuni�te od b�bna dzi�ki dzia�aniu spr�yn

- hamulce tarczowe

PRZEK�ADNIE

Do najcz�sciej stosowanych mecanizm�w nap�dowych nale�� przek�adnie mechaniczne. Przek�adnie mechanicczne zmieniaj� ruch obrotowy element�w nap�dzaj�cych na ruch obrotowy element�w nap�dzanych. Koniecznoœ� stosowania przek�adni wynika z r�nicy w pr�dkoœciach obrotowych silnik�w i maszyn roboczych. Podstawowymi cechami u�ytkowymi przek�adni mechanicznych s� pr�dkoœ� k�towa, obrotowa i obwodowa. Najprostsza przek�adnia mechaniczna sk�ada si� z dw�ch k� wsp�pracuj�cych ze sob� bezpoœrednio lub rozsuni�tych i opasanych wsp�lnym ci�gnem. W zale�noœci od sposobu przenoszenia ruch obrotowego rozr�nia si� przek�adnie: cierne, ci�gnowe ( a wsr�d nich pasowei �a�cuchowe oraz z�bate)

- przek�adnia z�bata (pojedyncza) jest utworzona przez zesp� dw�ch k� z�batych przenosz�cych ruch dzi�ki wzajemnemu zaz�bieniu si� ich zeb�w, przek�adnia (z�o�ona) jest utworzona przez zesp� przek�adni pojedynczych. Rodzaje przek�adni z�batych:

- walcowe o zaz�bieniu zewn�trznym, sk�adaj�ce si� z k� walcowatych o z�bach prostych, skoœnych i daszkowatych. Jest to przek�adnia r�wnoleg�a

- z�batkowe- jest to przek�adnia r�wnoleg�a

- o zaz�bieniu zewn�trznym

- sto�kowe, sk�adaj�ce si� z k� sto�kowych o z�bach prostych, skoœnych lub krzywoliniowych. Jest to przek�adnia k�towa

- œrubowe i œlimakowe.

W zale�noœci od wzajemnego po�o�enia osi wsp�pracuj�cych k� przek�adnie z�bate dzieli si� na:

- r�wnoleg�e - osie k� s� r�wnoleg�e

- k�towe - osie k� przecinaj� si�

- wichrowate - osie k� nie przecinaj� si� ( nie le�� w jednej p�aszczyŸnie)

W zale�noœci od ustawienia przek�adni pojedynczych przejk�adnie z�o�one dzieli sie na:

- wielostopniowe - z szeregowym ustawieniem przek�adni pojedynczych

- wielorz�dowe - z r�wnoleg�ym ustawieniem przek�adni pojedynczych.

RUROCI�GI I ARMATURA

Ruroci�gami nazywamy urz�dzenia s�u��ce do transportu mteria��w p�ynnych, gazowych oraz sta�ych w stanie rozdrobnionym lub ich mieszanin.Zale�nie od przeznaczenia rozr�nia sie ruroci�gi wodoci�gawe, kanalizacyjne, gazowe , naftowe. Ruroci�g naftowy naprzyk�ad przystosowany jest do bardzo du�ych odleg�oœci i odo olbrzymich wydajnoœci. Sk�ada si� z wielu element�w, takich jak rury, pompy, filtry, zawory, zawieszenia, po��czenia rurowe, rozga��Ÿniki rurowe, zasobniki, armatura, odpowietrzniki, zbiorniki.

Przewody rurowe - materia�y stosowane na rury. Rury wykonuje sie ze staki, staliwa lub �eliwa, z metali nie�elaznych i ich stop�w ( miedzi, mosi�dzu, aluminium, o�owiu.) oraz z materia��w niemrtalicznych ( kamionki, betonu, , topionegobazaltu, szk�a, tworzyw sztucznych. Materia� dobiera si� w zale�noœci od rodzaju i w�asnoœci przewodzonego czynnika oraz jego parametr�w ( ciœnienia i temperatury), uwzgl�dnia sie r�wnie� wymagania technologiczne, wytrzyma�oœciowe oraz wzgl�dy ekonomiczne.

Po��czenia rurowe - w zale�noœci od metody ��czenia rur rozr�nia si� po��czenia nieroz��czne: nitowe, spawane, zgrzewane, lutowane, klejone,rozt�aczane oraz po��czenia roz��czne: kielichowe, gwintowe, ko�nierzowe.Dla utrzymania jednakowej œrednicy przewodu rurowego rury ��czy sie stykowo (czo�owo) lub tez koniec jednej z nich rozwalcowuje si� otrzymuj�c odpowiednio wi�ksz� œrednic�. Nitowanie stosuje si� rzadko i tylko do rur o œrednicach powy�ej 800 mm, gdy jest mo�liwy dost�p do �b�w nit�w od wewn�trz. Rury stalowe s� przewa�nie spawane czo�owo.klejenie jest stosowane przewa�nie do ��czenia rur z tworzyw sztucznych . Po��czenie rozt�aczane powstaje w wyniku rozwalcowania na zimno ko�c�wki rury przy monta�u.Po�aczenia kielichowe stosuje si� przewa�nie do ��czenia rur �eliwnych i kamionkowych , u�ywanych w ruroci�gach wodnych przy ciœnieniu czynnika ok. 0,2 M Pa oraz czasami do rur stalowych. Po��czenia gwintowe stosuje sie do ��czenia rur o ma�ych œrednicach ( do Dn = 80 mm) przewodz�cych czynnik pod ciœnieiem pn do 4 Mpa. Po��czenia ko�nierzowe mog� by� stosowane w bardzo szerokim zakresie, tzn do przewodzenia wszelkich czynnik�w o r�nym ciœnieniu i temperaturze. Stosuje sie po��czenia z ko�nierzami sta�ymi i luŸnymi. Ko�nierze sta�e mog� by� przyspawane do rury, zgrzane przylutowane, przynitowane, nakr�cone na gwint. Przy zastosowaniu pierœcieni luŸnych rury s� zako�czone wie�cem utworzonym przez wywini�te brzzegi rur, lub przez pierœcienie przyspawan do rur. Do uszczelniania po��cze� ko�nierzowych stosuje si� uszczelkip�askie gruboœci do 6 mm, wykonane z mi�kkich metali lub materia��w niemetalowych: tektury, gumy, sk�ry, tworzyw sztucznych, masy azbestowej wzmocnionej siatk� miedzian�.

Zawory - zaworem nazywa sie zesp� element�w s�u��cy do zmiany przep�ywu czynnika ( cieczy lub gazu ). Zmiana ta mo�e polega� na reg�lacji lub odci�ciu ( zamkni�ciu) przep�ywu, utrzymaniu ��danego ciœnienia przed lub za zaworem, zmianie drogi lub rozga��zieniu przep�ywu oraz na przepuszczaniu czynnika tylko w jednym kierunku.

Klasyfikacja i zastosowanie zawor�w:

- regulacyjne - do regulacji przep�ywajacego czynnika

- zamykaj�ce - ( zaporowe )powoduje ca�kowite otwarcie lub szczelne zamkni�cie otworu przep�ywowego

- rozdzielcze - ( wielodrogowe ) s�u�� do zmiany drogi przep�ywaj�cego czynnika

- bezpiecze�stwa, s�u��ce do zabezpieczenia zbiornika lub przewodu przed madmiernym wzrostem ciœnienia

- zwrotna - zapewnia przep�yw czynnika tylko w jednym kierunku

W zale�noœci od ruch�w i kszta�tu zawierad�a rozr�nia sie zawory:

- grzybkowe

- dzwonowe

- kulowe

- iglicowe

- ko�nierzowe

- pierœcieniowe

- klapowe

- motylkowe

- zasuwowe

- t�oczkowe

- kurkowe

- suwakowe