KONSTYTUCJA RP Z DNIA 23.03.1921 ( KONSTYTUCJA MARCOWA )

Wraz z odzyskaniem niepodległości rozpoczęły się przygotowania do zwołania polskiego Sejmu, który dla Polaków miał ogromne znaczenie historyczne i był niejako dowodem odzyskania suwerenności. Bardzo szybko utworzono aparat państwowy, po trzech miesiącach po odzyskaniu niepodległości ( 11.11.1918 ) funkcjonował rząd, wybrano parlament, zwiększał się stan armii. 10.02.1919 rozpoczęły się w Warszawie obrady jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego. Otwierając go, Maciej Rataj powiedział: "jest Polska, jest Sejm". W skład Sejmu na podstawie ordynacji wyborczej z 1918 wchodzić miało 526 posłów, w końcu kadencji było ich jednak 423. Żadna z parlamentarnych reprezentacji partii politycznych nie uzyskała w ciągu kilku lat trwałej przewagi, co prowadziło do częstych zmian gabinetów.

Zasadniczym celem Sejmu Ustawodawczego było ustalenie zasad ustroju państwa i uchwalenie pierwszej ustawy zasadniczej Polski Niepodległej. Był więc konstytuantą. Nie ustalono terminu upływu kadencji dla spełnienia funkcji ustrojodawczej Sejmu Ustawodawczego, który był sejmem nadzwyczajnym.

1. Monarchia czy republika?

Gdy rodziły się koncepcje walki o odbudowę państwa polskiego, równocześnie myślano o nadaniu mu konkretnego kształtu ustrojowego. Chociaż w oficjalnych enucjacjach podkreślano przede wszystkim konieczność walki o niepodległość Polski jako takiej, to jednak wyobrażano ją sobie w pewnym kształcie ustrojowym, nawet jeśli sprowadzał się on do alternatywy- monarchia czy republika. W momencie rozpoczęcia I wojny światowej były w Europie tylko 3 republiki- Francja, Szwajcaria, Portugalia. Wydarzenia z okresu I wojny, które potwierdzały koncepcję monarchii:

• odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza- zjednoczenie ziem polskich pod berłem dynastii Romanowów.

• Akt 5 Listopada- Królestwo Polskie

• Rada Regencyjna, instytucja zastępująca nieobecnego lub małoletniego monarchę

• za monarchią opowiadały się kręgi konserwatywne, Monarchistyczna Organizacja Włościańska, jednak po uzyskaniu niepodległości były to już tylko życzenia

W roku 1923 było w Europie poza II RP 13 republik i 15 monarchii. W plebiscycie na temat określenia formy ustroju w 1922 przez „Ilustrowany Kurier Codzienny” za monarchią opowiedziało się 30% ankietowanych, ale poparcie dla tej koncepcji było bardzo niskie. Dotychczasowi zaborcy Polski przechodziły rewolucję w kierunku ustroju republikańskiego. Republikański charakter miały:

• Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej ( 07.11.1918 ), manifest

• rozwiązanie się Rady Regencyjnej ( 14.11.1918 )

• dekret 22.11 o organizacji najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej ( prekonstytucja ): podkreślenie republikańskiego charakteru państwa, głową państwa stał się Józef Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, który miał wyłączne prawo powoływania rządu przed nim odpowiedzialnego i mianowania, na wniosek premiera, najwyższych urzędników, zatwierdzał także dekrety rządu, obowiązywać miało to do zwołania Sejmu Ustawodawczego. W ten sposób Piłsudski otrzymał władzę dyktatorską.

2. Wybory do Sejmu Ustawodawczego- 26.01.1919

• przyczyny: większość organizacji politycznych deklarowała akceptację haseł zwołania Sejmu, miał on stać się najważniejszym wyrazicielem woli narodu, źródłem praw i władzy, twórcą ustroju państwa, powoływano się na rolę parlamentu w I RP, ugrupowania lewicowe- reformy społeczno- gospodarcze, zjednoczenie ziem polskich, niepodległość, republikański charakter państwa, ruch ludowy- reforma rolna prawica- neutralizacja napięć społecznych, skierowanie walki na tory parlamentarne, KPRP- bojkot Sejmu jako elementu kapitalistycznego, PKL domagała się zwołania Sejmu w ciągu 10 tygodni, zobowiązali się Daszyński i Piłsudski w momencie rozwiązania się Rady Regencyjnej.

• ordynacja wyborcza ( 28.11.1918 )- prawo wyborcze czynne i bierne przysługiwało każdemu obywatelowi państwa polskiego, bez różnicy płci, wyznania, który ukończył 21 lat z wyjątkiem żołnierzy służby czynnej ( nie licząc Armii Wielkopolskiej składającej się z ochotników ) i osób niewłasnowolnych. Wybory były równe ( głos każdego obywatela miał taką samą wartość ), tajne, bezpośrednie ( wyborcy głosowali bezpośrednio na osoby mające zasiąść w parlamencie ), proporcjonalne ( liczba mandatów przypadających poszczególnym listom był proporcjonalna do głosów na nie oddanych ). Nie wolno było kandydować urzędnikom administracji państwowej, skarbowej i sądowej w okręgach, na które rozciągał się zakres ich władzy.

Przyjmując zasadę proporcjonalności podkreślano, iż umożliwi ona walkę idei i programów. Za program wystarczały jednak nazwiska, a w zmaganiach łatwiej było dyskwalifikować kandydatów niż rozwijać własne założenie programowe.

• w wyborach w Królestwie Polskim zwyciężył Narodowy Komitet Wyborczy Stronnictw Demokratycznych ( 40% ), PSL „Wyzwolenie”- 20%, w Galicji- PSL „Piast” i PSL- Lewica- 50%, socjaliści uzyskali w Królestwie tylko 9% i 18% w Galicji. W związku z przyłączaniem do Polski nowych ziem przeprowadzano wybory uzupełniające- w lutym w Suwalskiem, w marcu na Śląsku Cieszyńskim, w czerwcu w Wielkopolsce ( 98% głosów zdobyła endecja ), białostockim. , w maju 1920 na Pomorzu, w marcu 1922 dokoptowano posłów z Litwy Środkowej. Pod koniec kadencji liczba posłów wyniosła 432.

• układ sił w Sejmie

Niemieckie Stronnictwo Ludowe	Wolny Związek Posłów Narodowości Żydowskiej	Związek Parlamentarny Polskich Socjaistów	PSL Lewica	PSL „Wyzowlenie”	Narodowy Związek Robotniczy	PSL „Piast”	Polskie Zjednoczenie Ludowe	Klub Pracy Konstytucyjnej	ZLN
2	9	35	11	57	17	44	31	17	109

W składzie klubów zachodziły zmiany, w 1922 klubów było już 19, słabła prawica i lewica, rosła rola centrum ( w 1920- 59% )

• 10.02.1919 zebrał się na inaugracyjnym posiedzeniu Sejm Ustawodawczy, otworzył go Józef Piłsudski, podkreślając, iż parlament jest jedynym panem i gospodarzem w państwie. Marszałkiem seniorem zostal Ferdynard Radziwiłł, a właściwym Wojciech Trąpczyński, były poseł do Reichstagu.

• Mała Konstytucja- 20.02.1919- ponieważ uchwalenie właściwej konstytucji wymagało dłuższych prac, konieczne stało się znalezienie rozwiązania tymczasowego. Uchwała zatytuowana była: O powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa. Piłsudsski złożył urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa i przyjął tytuł Naczelnika Państwa do momentu uchwalenia konstytucji. Władzą suwerenną i ustawodawczą był sejm, przyjęte uchwały ogłaszał z kontrasygnatą premiere i ministra marszałek sejmu, Naczelnik reprezentował państwo na zewnątrz, był najwyższym wykonawcą uchwał w sprawach cywilnych i wojskowych, powoływał rząd w porozumieniu z Sejmem, przed którym był odpowiedzialny.

Najważniejszym zadaniem Sejmu Ustawodawczego było uchwalenie konstytucji.

3. Konstytucja marcowa- 17.03.1921 ( obowiązująca od 01.06.1921, postanowienia wprowadzono w życie do końca 1922, ustrój zaczął w pełni funkcjonować 14.12.1922 w dniu złożenia przez Józefa Piłsudskiego jako Naczlenika państwa w ręcie prezydenta Gabriela Narutowicza

projekty konstytucji: komisje konstytucyjne: Ankieta ( Michał Bobrzyński, polityk konserwatywny ), Komisja Konstytucyjna ( Władysław Seyda, Maciej Rataj, Mieczysław Niedziałkowski ), projekty: naród ( ogół obywateli ) jedynym źródłem władzy państwowej, 5- przymiotnikowe prawo wyborcze, naczelne miejsce sejmu, odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem, głowa państwa miała być wybierana przez obywateli pośrednio, nie mogła rozwiązywać parlamentu, kontrowersje: jedno- lub dwuizbowy parlament, uprawnienia Kościoła katolickiego, prawa mniejszości narodowych, uprawnienia głowy państwa ( prawica dążyła do ich ograniczenia, obawiając się, iż zostanie nią Piłsudski ), sprawa senatu ( prawica- senat z wirylistami ), lewica ( jednoizbowy ), na przyspieszenie prac wpłynął zbliżający się plebiscyt na Górnym Śląsku, najbardziej kontrowersyjną sprawę senatu rozwiązano w ten sposób, iż wprowadzono go na próbę na okres jednej kadencji, a sejm II kadencji miał rozstrzygnąć własnymi głosami, bez udziału izby wyższej, o jej ewentualnym dalszym istnieniu.

USTRÓJ POLITYCZNY WG. KONSTYTUCJI MARCOWEJ

Budowa konstytucji:

Tekst konstytucji marcowej obejmuje "Wstęp" poprzedzony apostrofą sakralną "W imię Boga Wszechmogącego" i 126 art. podzielonych na 7 rozdziałów.

Rozdział I- podstawy ustrojowe państwa,

Rozdział II- władza ustawodawcza,

Rozdział III- władza wykonawcza,

Rozdział IV- sądownictwo,

Rozdział V- pozycja jednostki,

Rozdział VI- rewizja konstytucji,

Rozdział VII- postanowienia przejściowe

Tekst opublikowano w Dz.U RP z 01.06.1921.

Zasady ustroju:

Art.1: Państwo polskie jest Rzecząpospolitą- wynika z niego republikański charakter państwa, określonego tradycyjnie jako Rzeczpospolita. Od schyłku 1918 republikańska forma rządów stała się trwałym składnikiem polskiego ustroju politycznego.

Art. 2: Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej należy do Narodu. Jest to kontynuacja poprzedniego artykułu, ponieważ republikańska forma rządów opiera się na zasadzie zwierzchnictwa Narodu, pojmowanego jako ogół obywateli.

Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzy wykonawczej- Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości niezawisłe Sądy- określono tu, w jaki sposób Naród tę władzę sprawuje- przez wybieralny organy, co oznaczało przyjęcie zasady demokracji reprezentacyjnej ( w Konstytucji marcowej nie ma wzmianki o demokracji bezpośredniej ). Strukturę państwa oparto na monteskiuszowskiej zasadzie trójpodziału władz. Zakładano harmonijne współdziałanie organów, pomiędzy które rozdzielono kompetencje.

Władza ustawodawcza:

W skład parlamentu wchodziły dwie izby: Sejm i Senat o nierównorzędnej pozycji. Dawniej sejm obejmował Izbę Poselską i Senat. Sprzeczne z tą tradycją nazewnictwo utrzymano również po 1989.

Wybory

Sejm składał się z 444 posłów wybieranych na 5 lat w głosowaniu równym, powszechnym, tajnym, bezpośrednim, stosunkowym ( art. 11 ). Czynne prawo wyborcze posiadał każdy obywatel polski, w pełni zdolny do czynności prawnych i zamieszkujący w okręgu wyborczym co najmniej w przededniu ogłoszenia wyborów w Dz.U z wyłączeniem wojskowych w służbie czynnej. Głos mógł zostać oddany tylko osobiście ( art. 12 ). Bierne prawo wyborcze uzyskał każdy obywatel powyżej 25 roku życia, w pełni zdolny do czynności prawnych, niezależnie od miejsca zamieszkania, łącznie z wojskowymi w służbie czynnej ( art. 13 ) natomiast z wyłączeniem skazanych za przestępstwa ( art. 14 ). Państwowi urzędnicy skarbowi, administracyjni i sądowi nie mogli być wybierani w okręgach, w których pełnili swą służbę, z wyłączeniem urzędników centralnych ( art. 15 ). Dokładne zasady wyboru miała określić ordynacja wyborcza ( art. 18 ). Ważność wyborów niezaprotestowanych sprawdzał Sejm, a o ich ważności rozstrzygał Sąd Najwyższy ( art. 19 ).

Senat składał się ze 111 członków wybieranych przez województwa w głosowaniu powszechnym, tajnym, bezpośrednim, równym i stosunkowym. Województwo stanowiło okręg wyborczy. Czynny prawo wyborcze przysługiwało każdemu obywatelowi, który miał ukończone 30 lat, miał czynne prawo wyborcze do Sejmu i zamieszkiwał w okręgu wyborczym co najmniej od roku ( chyba że byli to koloniści korzystający z reformy rolnej oraz robotnicy zmieniający czasowo miejsce pracy oraz urzędnicy przeniesieni służbowo ). Bierne prawo wyborcze miał każdy posiadający czynne prawo wyborcze do Senatu, łącznie z wojskowymi w służbie czynnej i miał ukończone lat 40 ( art. 36 ). Nie można było być jednocześnie członkiem obu izb.

Posłowie

Posłowie byli przedstawicielami całego narodu, nie wiązały ich instrukcje wyborców ( art. 20 ). Wprowadzono zasadę incompatibilias. Poseł nie mógł wykonywać płatnej służby państwowej ( wyjątki: minister, profesor wyższej uczelni ) ( art. 17 ). Poseł nie mógł na swe albo obce imię kupować lub uzyskiwać dzierżaw państwowych, przyjmować dostaw publicznych i robót rządowych, ani otrzymywać od rządu koncesji ani innych korzyści osobistych, odznaczeń z wyj. odznaczeń wojskowych ( art. 22 ), nie mógł być redaktorem odpowiedzialnym ( art. 23 ). Otrzymywał dietę poselską i prawo do bezpłatnego korzystania ze środków komunikacji na terenie całego kraju ( art. 24 ). Państwowi urzędnicy administracyjni, sądowi i skarbowi z chwilą wyboru na posła otrzymywali urlop ( nie dotyczyło to ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyższych uczelni ). Lata spędzone na wykonaniu mandatu poselskiego wliczano do służby ( art. 16 ). Obowiązki swoje wykonywali osobiście ( art. 27 ).

Odpowiedzialność

Posłowie posiadali immunitet parlamentarny zwalniający ich od odpowiedzialności karnej z tytułu sprawowania mandatu. Byli oni nietykalni. W związku z tym wymagana była zgoda Sejmu do odpowiedzialności posła lub senatora, który dopuścił się przestępstwa karnego lub naruszył prawa osoby trzeciej. Jeśli poseł zostanie złapany na gorącym uczynku, a areszt wydaje się uzasadniony, władza sądowa miała obowiązek zawiadomienia o tym Marszałka Sejmu i uzyskania zgody Sejmu na areszt. Na żądanie Marszałka przetrzymywany musiał być uwolniony. ( art. 21 ).

Tryb obrad

Na czele Sejmu stał wybrany przez niego Marszałek. Prezydium obejmowało Marszałka, wicemarszałka i sekretarzy ( art. 28 ). Sposób obrad miał określić regulamin sejmowy. Marszałek mianował urzędników sejmowych, za których działania odpowiadał przed Sejmem ( art. 29 ). Posiedzenia Sejmu były jawne, chyba że wniosek o utajnienie zgłosił Marszałek, przedstawiciel rządu lub 30 posłów ( art. 30 ). Nie można było być pociągniętym do odpowiedzialności za zgodne z prawdą sprawozdanie z obrad Sejmu lub komisji sejmowych ( art. 31 ). Sejm mógł powoływać do zbadania poszczególnych spraw komisje nadzwyczajne z prawem przesłuchiwania stron zainteresowanych, wzywania świadków i rzeczoznawców ( art. 34 ). W Sejmie przyjęto sesyjny tryb prac parlamentarnych. Przeważająca część uchwał wymagała uzyskania zwykłej większości głosów przy obecności 1/3 ustawowej liczby posłów ( quorum ) ( art. 32 ). Dla prawomocności najważniejszych uchwał wymagana była kwalifikowana większość ( w różnych postaciach ) przy równoczesnym podwyższeniu quorum. Posłowie mieli prawo zwracać się z interpolacjami do Rządu lub ministrów, minister miał obowiązek udzielić ustnie lub pisemnie odpowiedzi w ciągu 6 tygodni albo uzasadnić jej brak. Odpowiedź rządu mogła być przedmiotem dyskusji i uchwały ( art. 33 )

Postanowienia dla Senatu

Postanowienia artykułów 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32 i 33 stosowane był odpowiednio także do Senatu, względnie jego członków.( art. 37 ).

Rola władzy ustawodawczej

Najważniejszym uprawnieniem parlamentu było ustawodawstwo, które według Konstytucji marcowej "obejmuje stanowienie wszelkich praw publicznych i prywatnych i sposobów ich wykonania. Nie ma ustawy bez zgody Sejmu wyrażonej w sposób regulaminowo ustalony" ( art. 3 ). Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługiwało Sejmowi i rządowi ( art. 10 ). Do kompetencji ustawodawstwa należało: ustalanie Budżetu państwa na rok następny ( art. 4 ), ustalanie stanu liczebnego armii i wyrażanie zgody na pobór rekruta ( art. 5 ), zaciągnięcie pożyczki państwowej, handel nieruchomym majątkiem państwowym , nakładanie podatków i opłat publicznych, ustanawianie ceł i monopolów, ustalenie systemu monetarnego, przyjęcie gwarancji finansowej ( art. 6 ), zatwierdzanie przedstawionego przez rząd zamknięcia wydatków państwowych ( art. 7 ), kontrola nad długami państwa ( art. 8 ).

Rola Senatu, który nie posiadał inicjatywy ustawodawczej, ograniczona została do możliwości wnoszenia poprawek do aktów prawnych uchwalonych przez Sejm Poprawki Senatu mogły być odrzucone przez Sejm większością 11/20 głosów ( art. 36 ). Ustawy uchwalone przez Sejm i Senat podpisywał prezydent ( promulgacja ) i zarządzał ich ogłoszenie ( publikacja ) w Dz.U. Żadna ustawa nie mogła być sprzeczna z Konstytucją ( art. 38 ).

Najwyższa Izba Kontroli

Do kontroli finansowej administracji, badania zamknięć rachunku państwa, przedstawiania wniosku Sejmowi o udzielenie lub odmówienie absolutorium powołano Najwyższą Izbę Kontroli, opartą na zasadzie kolegialności. Jej członkowie mogli być usunięcie większością 3/5 głosów Sejmu. Prezes NIK zajmował stanowisko równorzędne ministrowi, nie wchodził jednak w skład Rady Ministrów, a odpowiedzialny za sprawowanie swego urzędu i podległych mu urzędników był bezpośrednio przed Sejmem ( art. 9 ).

Władza wykonawcza

Prezydent

Na czele organów władzy wykonawczej stał Prezydent oraz ministrowie tworzący Radę Ministrów pod przewodnictwem Prezesa ( art. 55 ). Prezydenta wybierały na 7 letnią kadencję Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów ( art. 39). W przypadku niemożności sprawowania urzędu w wyniku śmierci, zrzeczenia się czy opróżnienia urzędu zastępował go Marszałek Sejmu ( art. 40). Jeśli urząd Prezydenta był opróżniony, to Sejm i Senat mają obowiązek połączenia się w Zgromadzenie Narodowe w celu jego wyboru, a jeśli są rozwiązane, to Marszałek zarządza wybory do obu izb ( art. 41 ). Jeśli Prezydent nie sprawuje swego urzędu przez 3 miesiące, Sejm mógł większością 3/5 głosów przy obecności połowy ustawowej liczny posłów zarządzić opróżnienie jego urzędu. ( art. 42 ). Prezydent otrzymać miał uposażenie określone osobną ustawą ( art. 52 ), nie mógł należeć do Sejmu i Senatu, ani sprawować jakiegokolwiek urzędu ( art. 53 ). Przed objęciem urzędu składał przed Zgromadzeniem Narodowym przysięgę ( art. 54 ).

Prezydent nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej i cywilnej. Mógł natomiast być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej. Postawienie w stan oskarżenia Prezydenta RP przez Sejm wymagało uzyskania większości 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczny posłów. Postępowanie to przewidziano w wypadku dopuszczenia się przez Prezydenta zdrady kraju, przestępstwa karnego, pogwałcenia ustawy zasadniczej. Organem powołanym do rozpatrywania i orzekania w tych sprawach był Trybunał Stanu ( art. 51 ).

Konstytucja przyznała Prezydentowi RP szereg tradycyjnych uprawnień przysługujących głowie państwa. Reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych, przyjmował i wysyłał przedstawicieli dyplomatycznych ( art. 48 ). Zawierał umowy międzynarodowe, niektóre z nich wymagały jednak zgody Sejmu, jak np. dotyczące zmiany granic państwowych, handlowe i inne pociągające za sobą obciążenia finansowe państwa ( art. 49 ). To samo odnosiło się do wypowiedzenia wojny i zawarcia pokoju ( art. 50 ).

Władze wykonawczą sprawował Prezydent przez odpowiedzialnych przed Sejmem i podległych mu ministrów ( art. 43 ). Powoływał i odwoływał premiera, a na jego wniosek poszczególnych ministrów, stosując się do większości parlamentarnej oraz obsadzał stanowiska wojskowe i cywilne ( art. 45 ). Był zwierzchnikiem sił zbrojnych, ale Konstytucja zabraniała sprawowania przez niego naczelnego dowództwa w czasie wojny Na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony przez Ministra Spraw Wojskowych, mianował Naczelnego Wodza ( art. 46 ). Miał prawo łaski z wyjątkiem ministrów osądzonych przez Sejm oraz amnestii, która mogła być udzielona tylko w drodze ustawodawczej ( art. 47 ). Prezydent wydawał rozporządzenia, zarządzenia, nakazy i zakazy, ale konstytucyjny wymóg kontrasygnaty wszystkich aktów rządowych przez premiera i odpowiedniego ministra uzależniał go faktycznie od rządu i pozbawiał go samodzielności w tym zakresie ( art. 44 ).

Rząd

Drugim członem władzy wykonawczej był rząd pod przewodnictwem premiera będącego pierwszym między równymi ( primus inter pares ). Dokładne przepisy dotyczące kompetencji Rady Ministrów określić miała osobna ustawa ( art. 63 ). Najważniejszym zadaniem rządu było określenie ogólnego kierunku polityki wewnętrznej i zagranicznej Polski. W praktyce głównie rząd korzystał z prawa inicjatywy ustawodawczej, był także uprawniony do wydawania rozporządzeń wykonawczych i innych aktów prawnych w tym uchwał. Ministrowie ponosili odpowiedzialność za swoje czynności urzędowe w charakterze członków rządu oraz z tytułu kierowania poszczególnymi resortami administracji państwowej. Ministrowie jako członkowie rządu solidarnie odpowiadali za kierunek polityki Rady Ministrów i ponosili parlamentarną i konstytucyjną odpowiedzialność za działalność kierowanych przez siebie resortów ( art. 56 ). W tym zakresie obowiązywała solidarna i indywidualna odpowiedzialność ministrów za akty urzędowe Prezydenta RP ( art. 57 ). Wniosek o udzielenie wotum nieufności dla rządu lub ministra wymagał uzyskania poparcia zwykłej większości głosów w Sejmie. Utrata zaufania ministrów pociągała za sobą dymisję rządu lub ministra ( art. 58 ). Odpowiedzialność konstytucyjna miała charakter indywidualny. Ponosił ją minister w wyniku niezgodności jego działania z konstytucją i ustawami. Pociągnięcie do odpowiedzialności ministra w tym zakresie przez Sejm wymagało uzyskania kwalifikowanej większości głosów. Rozpatrywanie tego rodzaju spraw i wyrokowanie należało do właściwości Trybunału Stanu, który mógł orzec o utracie prawa do piastowania urzędów ( art. 59 ). Ministrowie i delegowani przez nich urzędnicy uczestniczyli normalnie w posiedzeniach sejmowych i przemawiali poza kolejnością ( art. 60 ). Nie mogli sprawować żadnego innego urzędu ani uczestniczyć w organizacjach nastawionych na zysk ( art. 61 ). Jeśli urząd ministra sprawował jego zastępca, odnosiły się do niego odpowiednio wszystkie powyższe przepisy. Premier mógł powierzyć zastępstwo swego urzędu jednemu z ministrów ( art. 62 ).

Władza sądownicza

Sądy w RP dzieliły się na powszechne orzekające w sprawach karnych i cywilnych oraz na szczególne, utworzone do rozstrzygania specjalnych kategorii spraw. Organami pomocniczymi były prokuratura, adwokatura, notariat oraz Prokuratura Generalna. Wszystkie sądy wymierzały sprawiedliwość w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej ( art. 74 ). Według konstytucji dokładne zasady organizacji sądów określić miały szczegółowe ustawy ( art. 75 ),l podobnie jak stanowisko sędziów ( art. 80 ), sądów przysięgłych do orzekania o zbrodniach stanu i przestępstwach politycznych ( art. 83 ), sądów wojskowych ( art. 85 ) Sędziowie byli mianowani przez Prezydenta, jeśli spełniali odpowiednie wymogi ( art. 76 ). Sędziowie byli niezawiśli i podlegali tylko ustawom ( art. 77 ). Gwarancją niezawisłości sędziów była w szczególności zasada, zgodnie z którą złożenie z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, jak i przeniesienie na inne miejsce urzędowania bądź w stan spoczynku wbrew woli sędziego mogło nastąpić wyłącznie na drodze orzeczenia sądowego i zgodnie z przepisami ustawy ( chyba, że przeniesienie na inne miejsca bądź w stan spoczynku jest wynikiem zmian w organizacji sądów ) ( art. 78 ). Wyrażoną w ten sposób zasadę niezawisłości wzmacniał immunitet sędziowski ( art. 79 ). Z kompetencji sądów wyłączono uprawnienia do badania legalności aktów ustawodawczych ( art. 81 ). Rozprawy były jawne, chyba że ustawa przewidziała od tego wyjątki ( art. 82 ). Do rozstrzygania sporów pomiędzy organami administracji państwowej a sędziami powołano Trybunał Kompetencyjny ( art. 86 ), a jako najwyższą instancję sądownictwa powszechnego- Sąd Najwyższy ( art. 84 ). Organem właściwym do osądzania osób pociągniętych przez Sejm do odpowiedzialności konstytucyjnej był Trybunał Stanu. Dotyczyło to prezydenta i ministrów, wobec których mogły być orzeczone kary na podstawie kodeksu karnego. Przewodniczącym TS był I prezes Sądu Najwyższego, a jego członkowie pochodzili z wyboru Sejmu ( 8 ) i Senatu ( 4 ). ( art. 64 ). Konstytucja określiła formy sądowej kontroli nad działalnością administracji publicznej. Miano utworzyć specjalne sądy administracyjne oddzielone od sądów powszechnych. Miały one orzekać o legalności aktów administracji rządowej i samorządowej. Obywatelowi przysługiwało od takich orzeczeń odwołanie do sadu wyższej instancji ( tylko jednej- art. 71 ) z wyłączeniem decyzji karnych, w których można było wyczerpać wszystkie instancje ( art.72 ). W 1922 zgodnie z art. 73 powołano Najwyższy Trybunał Administracyjny z/s. w Warszawie. Skład obejmował pierwszego prezesa, prezesów i sędziów, mianowany był przez Prezydenta. Każdy obywatel i osoba prawna, którego prawo zostało naruszone, mógł złożyć do niego skargę, także w wypadku gdy nałożono na niego obowiązek bez podstawy prawnej. Przedmiotem skargi do NTA mogła być jedynie ostateczna decyzja administracyjna. Spod jego kompetencji wyłączono decyzje podejmowane w resortach spraw zagranicznych oraz spraw wojskowych. NTA był sądem kasacyjnym i dlatego oddalał lub uchylał zaskarżoną decyzję administracyjną.

Administracja

Bezpośrednia realizacja funkcji wykonawczej państwa należy do administracji publicznej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości na jej terytorium obowiązywało kilka systemów administracyjnych, przezwyciężeniu tego stanu służyła stopniowa unifikacja systemu administracji. Podzielono ją na centralną i terytorialną ( lokalną ). Administracja terytorialna obejmowała administrację rządową i samorząd. W obrębie administracji rządowej istniała administracja polityczna i specjalna. Administrację oparto na zasadzie hierarchiczno- instancyjnej. Samorząd dzielił się na terytorialny, zwany powszechnym oraz na gospodarczy i zawodowy.

Konstytucja stanowiła, iż dla celów administracyjnych Państwo Polskie podzielone będzie w drodze ustawodawczej na województwa, powiaty i gminy wiejskie i miejskie, które będą równocześnie jednostkami samorządu terytorialnego ( art. 65 ). Przewidziano zasadę dekoncentracji, organy administracji państwowej w poszczególnych jednostkach terytorialnych miały być zespolone w jednym urzędzie pod jednym urzędem ( art. 66 ). Tym centralnym organem była Rada Ministrów, której zadaniem była koordynacja działalności administracji. W związku z tym rząd wydawał zarządzenia i inne akty administracyjne. Premier sprawował ogólne kierownictwo i nadzór w sprawach personalnych, ministrowie kierowali poszczególnymi resortami administracji państwowej.

Wyrazem udziału czynnika obywatelskiego w administracji miały być samorządy terytorialne. Konstytucja deklarowała, iż RP, opierając swój ustrój na zasadzie szerokiego samorządu terytorialnego, przekaże przedstawicielstwu samorządu właściwy zakres ustawodawstwa, zwłaszcza z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa ( art. 3 ).Zasady te uwzględniono różnie. Jednostki samorządu terytorialnego pokrywały się z jednostkami podstawowego podziału administracyjnego. Decyzje dotyczące samorządu podejmowały organy wybieralne ( art. 67 ). Jednostkom samorządu nadano osobowość cywilnoprawną jak i publicznoprawną. Cechą charakterystyczną wprowadzonej organizacji samorządu było współdziałanie organów wykonawczych jednostek samorządu na szczeblu powiatu i województwa z organami administracji ogólnej. Jednostki samorządu uzyskały prawo do łączenia się w celu realizacji zadań przekraczających możliwości danej gminy ( art. 65 ). Formą przymusowego zrzeszania osób, zajmujących się określoną dziedzina wytwórczości, był samorząd gospodarczy ( art. 68 ). Jego zadaniem było zaspokajanie potrzeb grupowych, jak i współdziałanie z organami państwowymi w kierowaniu życiem gospodarczym. Źródła dochodowe administracji publicznej i samorządy miały być ściśle rozgraniczone ( art. 69 ). Państwo sprawowało nadzór nad samorządem przez wydziały samorządu wyższego stopnia, nadzór ten mógł być przekazany sądownictwu administracyjnemu ( art. 70 ).

Wolności, prawa i obowiązki obywatelskie

Treść regulacji dotyczących powszechnych praw i obowiązków obywatelskich świadczy o przyjęciu przez twórców Konstytucji marcowej liberalnej koncepcji podmiotowych praw jednostki. Tekst aktu wymienia obok obowiązków prawa polityczne, obywatelskie, wolnościowe i społeczne.

Obywatelstwo polskie nabywało się przez urodzenie z rodziców, mających obywatelstwo polskie lub przez nadanie go przez władze państwową ( art. 88 ). Obywatel polski nie mógł być jednocześnie obywatelem innego państwa ( art. 87 ). Charakterystyczne, że Konstytucja wysunęła obowiązki przed prawa obywatelskie. Pierwszym obowiązkiem obywatela była wierność RP ( art. 89 ), następnie: szanowanie i przestrzeganie konstytucji i innych aktów prawnych ( art. 90 ), służbę wojskową ( art. 91 ), ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych ( art. 92 ), szanowanie władzy publicznej i ułatwianie jej działania ( art. 93 ) oraz obowiązek wychowania swoich dzieci na prawach obywateli i zapewnienia im co najmniej początkowego wykształcenia ( art. 94 ). Obowiązkowa dla wszystkich obywateli była nauka w szkole powszechnej ( art. 118 ).

Dopiero po obowiązkach wymieniono prawa obywatelskie: zupełną ochronę życia, wolności, mienia bez różnicy pochodzenia, narodowości, rasy, języka lub religii. Cudzoziemcy również korzystali z tych praw, chyba że ustawa wymagała wyraźnie obywatelstwa polskiego ( art. 95 ). Wszyscy obywatele byli równi wobec prawa, nie uznawano żadnych przywilejów rodowych, stanowych, herbów i tytułów rodowych ( art. 96 ). Ograniczenia wolności osobistej możliwe były tylko w wypadkach przewidzianych ustawą. W ciągu 48 godzin konieczne było dostarczenia polecenia sądowe z nakazem rewizji czy aresztowania, jeśli nie zostało podane na piśmie w ciągu tego czasu, aresztowany odzyskiwał wolność ( art. 97 ). Podkreślano zasadę powszechności i dostępności sądów oraz zakaz stosowania kar połączonych z udręczeniami fizycznymi ( art. 98 ). Obywatelom przyznano uprawnienie do dochodzenia w drodze sądowej odszkodowania z tytułu bezpodstawnego postępowania organów państwa ( art. 121 ).

Do praw wolnościowych należały: wolność słowa i przekonań ( art. 104 ), prasy ( art. 105 ), sumienia i wyznania ( art. 111 ), nauki i nauczania, prowadzenia badań naukowych ( art. 117 ), osiedlania się, przesiedlania się, zamieszkania i pobytu na terytorium państwa, wychodźstwa ( art. 101 ), zgromadzenia się oraz zawiązywania stowarzyszeń i związków ( art. 108 ). Zapewniono grupową ochronę mniejszości narodowych, etnicznych i wyznaniowych ( art. 110 ). Każdy obywatel miał prawo do pielęgnowania swej narodowości i tożsamości. Ustawy miały zapewnić mniejszościom swobodny rozwój ich właściwości narodowych ( art. 109 ). Zagwarantowano tajemnicę korespondencji ( art. 106 ) oraz prawo wnoszenia petycji do ciał reprezentacyjnych, państwowych i samorządowych ( art. 107 ). Mieszkanie obywatela było nietykalne, a rewizja mogła nastąpić tylko na polecenie władz sądowych, opartym na upoważnieniu ustawowym ( art. 100 ). Szczególnie doniosłe znaczenie miały regulacje prawa własności: konstytucja uznawała wszelką własność, jako jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego i równocześnie dopuszczała zniesienie lub ograniczenie własności, czy to osobistej, czy to zbiorowej ze względów wyższej użyteczności, za odszkodowaniem ( art. 99 ). Wynika stąd uznanie interesu społecznego za granicę nienaruszalności własności.

Nie występującą wcześniej kategorią praw były prawa społeczne, których realizacja uzależniona była od aktywności organów państwowych. Konstytucja postanawiała, że praca jako główna podstawa bogactwa RP pozostawać ma pod szczególną ochroną państwa ( art. 102 ).Akt ten zapewniał każdemu obywatelowi prawo do ochrony pracy. Przyznano prawo do szczególnej ochrony pracy kobiet i młodocianych ( zakaz pracy nocnej- art. 103 ). Zakazano wykonywania pracy zarobkowej przez dzieci poniżej 15 roku życia. Konstytucja gwarantowała prawo do ubezpieczenia społecznego w razie braku pracy i niezdolności do pracy. Wprowadzona zasada bezpłatności nauczania na wszystkich szczeblach szkół państwowych i samorządowych została w praktyce zrealizowana jedynie w zakresie szkoły powszechnej ( art. 119 ).

Postanowienia praw obywatelskich stosowano także do osób będących w służbie wojskowej, chyba że ustawy wojskowe określały wyjątki ( art. 122 ). Wojsko mogło być użyte tylko na żądanie władzy cywilnej do uśmierzenia rozruchów lub do wyegzekwowania przepisów prawnych. Wyjątki możliwe były przy stanie wyjątkowym i wojny ( art. 123 ).

Istniała możliwość czasowego zawieszenia praw obywatelskich: wolności osobistej, nietykalności mieszkania, wolności prasy, tajemnicy korespondencji, prawa koalicji, zgromadzenia, stowarzyszeń zarówno dla całego terytorium państwa jak i dla poszczególnych miejsc, w których okazało się to konieczne ze względu na bezpieczeństwo publiczne. Zawieszenia mogła zarządzić Rada Ministrów za zezwoleniem Prezydenta podczas wojny lub groźby jej wybuchu, rozruchów wewnętrznych, zdrady stanu. Zarządzenie RM musi być natychmiast przedstawione Sejmowi do zatwierdzenia. Jeśli Sejm odmówi zatwierdzenia, stan wyjątkowy traci natychmiast moc obowiązującą. Szczegółowe zasady ustalić miały ustawy o stanie wyjątkowym i stanie wojennym ( art. 124 ).

Religia

Na obszarze odrodzonej Polski obowiązywały różnorodne przepisy określające pozycję prawną związków wyznaniowych. Uznawano pilną potrzebę określenia podstaw relacji pomiędzy państwem a związkami religijnymi, co w szczególności odnosiło się do Kościoła katolickiego. Pogląd na rolę Kościoła katolickiego w przeszłości miał istotny wpływ na przebieg debaty konstytucyjnej. Lewica i prawica wysuwały wykluczające się koncepcje regulacji stosunków państwa ze związkami wyznaniowymi. PPS dążyła do laickiego charakteru państwa , a prawica- do wyznaniowego. Ostatecznie Konstytucja stwierdzała wolność sumienia i wyznania ( art. 111 ). Po raz pierwszy w dziejach Polski deklarowano tak szeroki zakres wolności sumienia i wyznania. Na tej podstawie obywatel miał prawo do niewyznawania jakiejkolwiek religii, jak i do przyjęcia światopoglądu ateistycznego. Państwo było zobowiązane do poszanowania prawa obywatela do nieujawniania swoich przekonań religijnych. Pewnym ograniczeniem wolności sumienia i wyznania było jednak wprowadzenie przez Konstytucję obowiązku nauki religii dla uczniów do 18 roku życia, uczęszczających do szkół w całości lub części utrzymywanych przez państwo lub władze samorządowe ( art. 120 ).

Konstytucja wprowadziła zasadę równouprawnienia wszystkich związków wyznaniowych, jednocześnie rozróżniła związki prawnie uznane od nie uznanych ( art. 116 ) Państwo polskie zachowało zwierzchnie prawa nad wszystkimi organizacjami religijnymi działającymi na jego terytorium ( art. 113 ). Uznano prymat ustawodawstwa państwowego nad prawem wewnętrznym związków wyznaniowych ( art. 115 ) Określenie prawnego stanowiska Kościoła katolickiego miało nastąpić w sposób szczególny. Uprzywilejowane miejsce wśród związków wyznaniowych de iure ( pojęcie to nie zostało bliżej sprecyzowane ) uzyskało wyznanie rzymskokatolickie, które „zajmuje w Państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań” ( art. 114 ). Sformułowanie to dało powód do prezentowania różnorodnych interpretacji prawnych. Stosunek państwa do Kościoła katolickiego miał być uregulowany w konkordacie, określono też jego autonomię.

Konstytucja wprowadziła dwa sposoby regulacji statusu związków wyznaniowych prawnie uznanych. Związki te z mocy konstytucji uzyskały w szczególności prawo: urządzania zbiorowych i publicznych nabożeństw, samodzielnego prowadzenia swoich spraw wewnętrznych, posiadania majątku ruchomego i nieruchomego oraz nauczania religii w szkołach państwowych. Administracja w sprawach wyznaniowych należała do kompetencji ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego. W województwie uprawnienia te uzyskał wojewoda.

Zmiana konstytucji

Konstytucję zmienić można było przy obecności co najmniej połowy posłów, względnie senatorów, większością 2/3 głosów. Wniosek o zmianę konstytucji złożyć powinna grupa co najmniej 111 posłów, zapowiedzianą na co najmniej 15 dni Drugi z rzędu wybrany podczas obowiązywania Konstytucji sejm mógł dokonać jej rewizja własną uchwałą, większością 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy posłów. Co 25 lat po uchwaleniu Konstytucji mogła być ona poddana rewizji przez Sejm i Senat połączonych w Zgromadzenie Narodowe zwykłą większością głosów ( art. 125 ).

Postanowienia przejściowe

Konstytucja uzyskała moc obowiązującą z dniem jej ogłoszenia. Wszelkie obowiązujące przepisy prawne z Konstytucją niezgodne miały być uregulowane w ciągu roku ( art. 126 ).

Co należy podkreślić w Konstytucji marcowej?

Zasada ciągłości państwa polskiego: Niepodległa polska nie była państwem nowym, powstałym w XX w., ale państwem wskrzeszonym po przeszło 100- letniej niewoli. Odbudowane państwo było organizacją polityczną tego samego narodu, który istniał w końcu XVIII w. Potwierdzenie ciągłości tradycji narodowo- państwowej zawierał wstęp do konstytucji głoszący: „My, Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtorawiekowej niewoli, wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze wysiłki swoje sprawnie niepodległości bez przerwy poświęcały, nawiązując do świetlanej tradycji wiekopomnej Konstytucji 3 Maja (...) - tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym uchwalamy i stanowimy.

Republikańska forma rządów: „Państwo Polskie jest Rzecząpospolitą”. Nazwa ta nawiązywała do tradycji przedrozbiorowej i podkreślała ciągłość państwa.

Zasada zwierzchnictwa narodu: „Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu:, Była to podstawa teoretyczną ustroju państwa. Naród był źródłem i piastunem władzy zwierzchniej, oznaczało to formalne dopuszczenie wszystkich obywateli- demokracji. Z zasady tej wynikała swoboda tworzenia i działania partii politycznych, spełniających funkcje ogniwa pośredniczącego między społeczeństwem a państwem.

Zasada demokracji reprezentacyjnej: Naród był dzierżycielem władzy zwierzchniej, ale nie sprawował jej bezpośrednio, jedynie przez odpowiednie organy. Nie przewidziano form demokracji bezpośredniej. Przedstawicielami Narodu były wybierane przez Naród Sejm i Senat. Naród miał tylko jedną wolę i może mieć tylko jednego reprezentanta. Stąd władza ustawodawcza uzyskała tak szerokie kompetencje.

Zasada trójpodziału władz: Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa były sejm i senat, w zakresie władzy wykonawczej Prezydent łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, a w zakresie wymiaru sprawiedliwości niezawisłe sądy. Koncepcję podziału władzy twórcy Konstytucji rozumieli jako podział kompetencji pomiędzy jej poszczególne organy. Organy ustawodawcze wyposażone były w pewne kompetencje wykonawcze i vice versa. Podział władz miał umożliwić harmonijną współpracę organów ustawodawczych, hamować zakusy dyktatorskie organów wykonawczych oraz gwarantować prawa obywatelskie.

System rządów parlamentarnych: Stosunki pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą oparto na systemie rządów parlamentarnych. Powoływany przez głowę państwa rząd sprawował władzę wykonawczą tak długo, jak długo posiadał zaufanie większości parlamentu. Z chwilą jego utraty musiał podać się do dymisji, a głowa państwa obowiązana była go odwołać. Parlament wyrażał swoje stanowisko wobec rządu przez instytucję odpowiedzialności parlamentarnej ministrów.

Zasada państwa liberalnego: Państwo było organizacją stworzoną dla ochrony interesów indywidualnych. Cele jednostkowe uważano za nadrzędne wobec celów państwa. Państwo liberalne pozostawiało jednostce szeroką swobodę dla rozwijania działalności gospodarczej, politycznej, społecznej i kulturalnej. Wyrazem tej koncepcji był szeroki katalog praw obywatelskich.

4. Konstytucja a rzeczywistość.

Przepisy konstytucji marcowej tworzyły ramy, w których toczył się proces kształtowania i wykonywania władzy państwowej . Nie wskazywały przeważnie, jakie siły uruchomią ten skomplikowany mechanizm i nadadzą mu konkretny kierunek działania. Jednostka była wyposażona w prawa polityczne, ale izolowana i osamotniona w swych dążeniach, nie była w stanie wywierać wpływu na sprawy publiczne. Ogniwami zespalającymi dążenia jednostek, walczącymi o ich realizację były partie polityczne. Czyniły one społeczeństwo zdolnym do politycznego działania.

Ustrój wprowadzony przez Konstytucję stwarzał formalnie dla wszystkich równe prawa w życiu politycznym i wpływania na kształtowanie się decyzji państwowych. W praktyce korzystanie z tych praw zależało od środków finansowych. Partie dysponujące większymi funduszami mogły efektywniej oddziaływać na liczne kręgi niedojrzałych i chwiejnych politycznie wyborców. Umożliwiło im to uzyskanie większego przedstawicielstwa w Sejmie, a co za tym idzie wywierania większego wpływu na decyzje organów państwowych.

Od początku istnienia II RP pozbawiono prawa do legalnej działalności partię komunistyczną przez postanowienie organów administracyjnych i sądowych. Przesłanką tego było dążenie partii komunistycznej do obalenia ustroju konstytucyjnego w Polsce.

Kształtowanie i wykonywanie władzy państwowej tego okresu opierało się na zasadach właściwych dla systemu rządów parlamentarnych. Określały one reguły postępowania i rozstrzygania sporów między partiami uczestniczącymi w legalnym życiu politycznym. Terenem rywalizacji politycznej były wybory parlamentarne, posiedzenia Sejmu i Senatu, komisji sejmowych, senackich, procesy tworzenia rządów, gabinety koalicyjne, opinia publiczna. Walki między partiami o udział i wpływ na kierunek polityki państwa toczyły się formalnie przy wyeliminowaniu siły fizycznej ( w rzeczywistości nie zawsze znajdywało to zastosowanie- np. zabójstwo prezydenta Gabriela Narutowicza, walki lewicowych bojówek KPP ze skrajnie nacjonalistycznymi organizacjami ). Spory i konflikty rozstrzygała w ostatniej instancji większość, centralna zasada mechanizmu parlamentarnego. Do 1926 funkcjonowanie organów ustawodawczych opierało się na przestrzeganiu tych zasad.

Równe prawo wszystkich partii do współdecydowania w sprawach państwowych było podważane już przy wyborze pierwszego prezydenta. Pojawiły się postulaty, aby mniejszości narodowe odsunąć od tej możliwości.

Sprawne i efektywne funkcjonowanie modelu rządów parlamentarnych zależało od wypełnienia zadań przez Sejm, zarówno w zakresie kompetencji ustawodawczych, jak i przy wyłanianiu rządu. W tym systemie ustrojowym rząd uważany był za eminację większości Sejmu. Struktura polityczna Sejmu I kadencji nie rokowała rządom parlamentarnym pomyślnych perspektyw. Rozbicie polityczne Sejmu zaciążyło na jego działalności, a w konsekwencji odbiło się ujemnie na funkcjonowaniu całego systemu politycznego. Brak trwałej większości utrudniał opracowanie jednolitych założeń polityki państwa, obejmującej węzłowe kwestie życia gospodarczego.

Rola Naczelnika Państwa i Prezydenta R.P. w funkcjonowaniu rządów parlamentarnych mieściła się w ramach nakreślonych przez ustawy konstytucyjne. W praktyce Naczelnik Państwa Józef Piłsudskie potrafił zapewnić sobie realny udział w procesie tworzenia rządów i istotny wpływ na kierunek ich działalności, zwłaszcza w zakresie spraw wojskowych i polityki zagranicznej. Prezydent Stanisław Wojciechowski ograniczał swój udział w tworzeniu rządów do akceptacji stanowiska większości sejmowej, nie próbował też oddziaływać na kierunek polityki rządu.

Rozdrobnienie sejmu utrudniało proces tworzenia rządów. Do przewrotu majowego tylko 5 gabinetów opierało się na koalicjach stronnictw sejmowych, a 8 było pozaparlamentarnymi. Sejm wykazywał skłonność do przekształcania rządu w swoją komisję wykonawczą pozbawioną samodzielności funkcjonalnej.

Natomiast na proces tworzenia rządów i ich działalność wywierały wpływ rozmaite grupy nacisku: Lewiatan, związki obszarników, Kościół katolicki.

Prawa polityczne i wolnościowe przyznane obywatelom przez Konstytucję nie były realizowane w pełni. Ograniczenia będące następstwem istniejących ustaw i polityki organów państwowych zwracały się przeciwko rewolucyjnemu ruchowi robotniczemu i dążeniom politycznym mniejszości narodowych. Ograniczono dostęp do szkolnictwa i prasy mniejszościom ukraińskiej i białoruskiej. Nawet wówczas, gdy zostały anulowane wszystkie restrykcje ustrojowe, a organy administracji nie stawiały przeszkód, sytuacja ekonomiczna robotników i chłopów uniemożliwiała im korzystanie w szerszym stopniu z praw wolnościowych. Istniał rozdźwięk pomiędzy posiadaniem praw a możliwością skorzystania z nich.

Wprowadzony w 1919 i potwierdzony w 1921 ustrój parlamentarny był demokratyczną formą ustroju politycznego. Pozwalał teoretycznie społeczeństwu uczestniczyć w życiu politycznym, które toczyło się jawnie i pod kontrolą opinii publicznej. Przyspieszał proces społecznego uświadomienia i politycznego organizowania różnych grup i warstw społeczeństwa. Jednocześnie Konstytucja nie uregulowała najważniejszych spraw: kwestii reformy rolnej, której realizację w zasadzie zablokował art. 99, unormowania kwestii związków wyznaniowych ( jeśli jakaś religia zajmuje naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań, to znaczy, że jednak nie są one równouprawnione ). System oparty na konstytucji 1921 nie funkcjonował sprawnie i w którymś momencie przemienił się w polityczną karykaturę demokracji, zaś ustawa zasadnicza nabrała charakteru fikcyjnego i to jeszcze przed jawnym jej łamaniem z chwilą przewrotu majowego.

1

---