Defekacja - usuwanie nie strawionych resztek z układu pokarmowego, wydalanie kału przez człowieka.

Wydalanie - proces fizjologiczny mający na celu usuwanie z organizmu zbędnych lub szkodliwych produktów metabolizmu (amoniak, mocznik, kwas moczowy, CO₂, H₂O i nadmiar soli mineralnych).

Osmoza- samorzutne przenikanie rozpuszczalnika przez przegrodę półprzepuszczalną z roztworu o stężeniu mniejszym, do roztworu o stężeniu większym; odgrywa dużą rolę w procesach biologicznych; wynika z dążności układu do wyrównania stężeń. Jej podstawą jest dążność do wyrównania potencjału wody w układzie

Amoniak (NH₃) - powstaje w wyniku rozpadu aminokwasów:

• Silnie toksyczny.

• Dobrze rozpuszczalny w wodzie.

• Charakterystyczny dla bezkręgowców morskich i niższych strunowców.

• Zwierzęta amonioteliczne.

Kwas moczowy

• Powstaje w wyniku przemian kwasów nukleinowych.

• Najbardziej oszczędny sposób wydalania na ladzie.

• Słabo rozpuszczalny w wodzie.

• Mało toksyczny.

• Najkosztowniejszy energetycznie.

• Owady, gady lądowe i ptaki.

• Zwierzęta urykoteliczne.

Mocznik

• Powstaje w wyniku przemian białka.

• Syntezowany w wątrobie w cyklu mocznikowym (mitochondria).

• Mniej toksyczny od amoniaku.

• Jego stężenie w moczu może być większe (oszczędność wody).

• Ryby, płazy i ssaki.

• Zwierzęta ureoteliczne.

Nerki:

• Narząd parzysty.

• Położone poza otrzewną, lewa przylega do śledziony, żołądka, trzustki, prawa do wątroby i dwunastnicy.

• Położone są na tylnej ścianie brzucha na poziomie z ostatnich kręgów piersiowych i trzech pierwszych lędźwiowych.

• Elementy budowy nerki: kora nerki, rdzeń nerki, piramidy nerkowe, ujście przewodów wyprowadzających mocz, tętnica nerkowa, żyła nerkowa, miedniczka nerkowa, kielichy nerkowe, moczowód.

• Nerka:

• Kora - ciałka nerkowe

• Rdzeń - kanaliki nerkowe, pętla Henkego.

Etapy powstawania moczu

	Etap I	Etap II	Etap III
Nazwa	Filtracja	Resorpcja	Sekrecja
Miejsce	Ciałko nerkowe	Kanaliki nerkowe	Pętla Henlego
Na czym polega?	Odfiltrowanie glukozy, jonów wody	Zwrotne wchłanianie glukozy, jonów soli, wody	Odprowadzenie soli, jonów wodoru
Produkt	Mocz pierwotny	---	Mocz ostateczny

Nefron:

• Ciałko nerkowe - powstaje mocz pierwotny, składa się z:

• Torebka nefronu - zbudowana z bardzo cienkiego nabłonka jednowarstwowego płaskiego o dużej przepuszczalności dla wody, jonów i innych substancji drobno cząsteczkowych, otacza kłębuszek naczyniowy.

• Kłębuszek naczyniowy - niewielkie skupienie naczyń włosowatych.

• Kanalik nerkowy -odprowadza mocz pierwotny z ciałka nerkowego do kanalika zbiorczego.

• Kanalik kręty I rzędu,

• Pętla nefronu,

• Kanalik kręty II rzędu.

Wydalanie moczu jest regulowane na drodze nerwowej (międzymózgowie, kora mózgowa, układ wegetatywny) oraz hormonalnej (wazopresyna). Ośrodek regulujący odruch (bezwarunkowy) skurczu pęcherza moczowego i wydalanie moczu - odcinek lędźwiowo-krzyżowy rdzenia kręgowego.

• Usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii.

• Regulacja gospodarki wodno-mineralnej organizmu.

• Usuwanie związków toksycznych lub innych występujących w nadmiarze witamin.

• Regulacja składu płynów ustrojowych, ciśnienia osmotycznego, pH ustroju.

Elementy budowy nefronu:

• Ciałko nerkowe (ciałko Malpighiego):

• Torebka nefronu - zbudowana z bardzo cienkiego nabłonka jednowarstwowego płaskiego o dużej przepuszczalności dla wody, jonów i innych substancji drobnocząsteczkowych, otacza kłębuszek naczyniowy.

• Kłębuszek naczyniowy - niewielkie skupienie naczyń włosowatych.

• Kanalik nerkowy - zbudowany jest z nabłonka jednowarstwowego brukowego, wytworzenie moczu ostatecznego.

• Kanalik kręty I rzędu,

• Pętla nefronu (pętla Henlego),

• Kanalik kręty II rzędu.

Przystosowanie do pełnienia funkcji:

• Kanaliki są krete.

• Sieć dziwna składa się z dwóch tętnic - doprowadzającej o większym świetle i odprowadzającej o węższym świetle, co ma duże znaczenie w filtracji krwi, ponieważ wytwarza się ciśnienie.

• Nabłonek jednowarstwy brukowy z którego zbudowany jest kanalik nerkowy ma zdolność do łatwego i intensywnego transportu jonów i związków organicznych.

Sposoby rozmnażania

Bez udziału gamet		Płciowe
Wegetatywne	Bezpłciowe	Izogamia - gamety jednakowe
Organizm macierzysty pozostaje bez zmian.	Organizm macierzysty ulega podziałowi.	Anizogamia - gamety różnią się wielkością.
Rozmnóżki, odrosty - rośliny, pączkowanie.	Podział poprzeczny, podłużny, amitoza.	Oogamia - gamety różnią się wielkością, kształtem, ruchliwością (np. człowieka).

Rozmnażanie bezpłciowe - nowy organizm powstaje z części ciała organizmu rodzicielskiego:

• Pączkowanie: drożdże, koralowce, stłubia.

• Fragmentacja ciała: niektóre robaki płaskie, rozgwiazdy.

• Powielanie organów wegetatywnych roślin: łodyg, liści lub korzeni.

Rozmnażanie płciowe - następuje w wyniku zapłodnienia komórki jajowej powstaje zygota, która rozwija się w nowy organizm. Jest kombinacją genów pochodzących od obojga rodziców, zapewnia genetyczną różnorodność potomstwa.

Rozmnażanie płciowe przyjmuje różne formy:

• Hermafrodytyzm (obojnactwo) - ten sam osobnik wytwarza zarówno gamety żeńskie, jak i męskie,

• Partenogeneza (dzieworództwo) - jednopłciowe wytwarzanie potomstwa - rozwój zarodka z niezapłodnionej komórki jajowej,

• Rozdzielnopłciowość - prowadzi do wymieszania materiału genetycznego,

• Koniugacja - polega na wymianie materiału genetycznego między dwiema komórkami (orzęski), nie zwiększa liczby osobników.

Rodzaje rozmnażania płciowego ze względu na zróżnicowanie gamet:

• Izogamia - gamety są identyczne pod względem kształtu i ruchliwości.

• Anizogamia - gamety są ruchliwe i różnią się od siebie wielkością.

• Oogamia - gamety różnią się wielkością, kształtem, ruchliwością

Elementy budowy układu rozrodczego
Męskiego	Żeńskiego
Nasieniowód Prącie Cewka moczowa Najądrze Jądro Worek mosznowy Prostata	Macica Jajowód Jajnik Pęcherz moczowy Cewka moczowa Srom Pochwa

Do narządów płciowych zalicza się gruczoły płciowe (czyli gonady) wytwarzające komórki płciowe (plemniki u mężczyzn, jaja u kobiet), drogi je wyprowadzające oraz narządy płciowe zewnętrzne.
Męskie narządy płciowe - to jądro (wytwarzające komórki płciowe) i najądrze, nasieniowód i pęcherzyki nasienne, cewka moczowa, gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe, prącie i moszna.
Żeńskie narządy płciowe - to jajniki (odpowiednik jąder u mężczyzn), jajowody, macica oraz pochwa i zewnętrzne narządy płciowe.

Cykl menstruacyjny

• Faza folikularna (pęcherzykowa, przedowulacyjna) - następuje bezpośrednio po miesiączce. Przysadka mózgowa wydziela hormon folikularny (FSH), który stymuluje rozwój pęcherzyka Graafa, w którym dojrzewa komórka jajowa. Ścianki pęcherzyka Graafa wydzielają estrogen, który wpływa na rozwój błony śluzowej macicy.

• Faza owulacji - wzrost poziomu estrogenu hamuje wydzielanie FSH, rozpoczyna się wydzielanie drugiego hormonu przysadkowego luteinizującego (LH), który powoduje pęknięcie pęcherzyka Graafa i uwolnienie komórki jajowej (jajeczkowanie).

• Faza lutealna (ciałka żółtego, poowulacyjna) - pod wpływem LH, pęknięty pęcherzyk Graafa przemienia się w ciałko żółte, wydzielające hormon progesteron. Wzrost poziomu progesteronu hamuje wydzielanie LH i przygotowuje ścianę macicy (silne spulchnienie i ukrwienie).

• Faza menstruacji - złuszczenie oraz wydalanie błony śluzowej macicy wraz z krwią.

1-4 dni menstruacja

5-7 dni względnej niepłodności

8-16 dni płodne

17-28 dni niepłodne

Dymorfizm - różnopostaciowość

Polimorfizm - wielopostaciowość

Etapy rozwoju zarodkowego (rozwój prenatalny)

• Bruzdkowanie - podziały mitotyczne zygoty prowadzące do powstania blastuli, jednowarstwowego pęcherzyka wypełnionego płynem. Rozpoczyna się kilkanaście godzin po zapłodnieniu. W czasie bruzdkowania ani masa, ani objętość, ani zasadniczy kształt zarodka nie ulegają zmianie.

• Gastrulacja - obejmuje etapy rozwoju zarodkowego od jednowarstwowej blastuli do wytworzenia trzeciego listka zarodkowego, tj. mezodermy. Wyróżniamy trzy typy: embolia - wrastanie, epibolia - obrastanie, inwaginacja - wpuklenie. Rozpoczyna się w drugim i trzecim tygodniu życia zarodka.

• Organogeneza - z listków rozwijają się narządy ostateczne, m.in.: serce, mózgowie, płuca i mięśnie. Rozpoczyna się w kilka tygodni po zapłodnieniu.

Listki zarodkowe

Ektoderma	Endoderma	Mezoderma (95%)
Naskórek i jego wytwory Układ nerwowy Narządy zmysłów Jelito przednie i tylne	Jelito środkowe Trzustka, wątroba Tarczyca, przytarczyce, grasica Układ oddechowy (płuca) Dolne części układu moczowo-płciowego (pęcherz)	Układ mięśniowy Układ krwionośny Układ rozrodczy Układ wydalniczy Skóra właściwa Szkielet Większa część układu moczowo-płciowego

20 marca - pierwszy dzień menstruacji

20 - 23 marca menstruacja

24 - 26 marca dni względnej niepłodności

27 marca - 4 kwietnia dni płodne

5 - 16 kwietnia dni niepłodne

17 - 20 kwietnia menstruacja

21 - 23 kwietnia dni względnej niepłodności

24 kwietnia - 2 maja dni płodne

3 - 14 maja dni niepłodne

15 - 18 maja menstruacja

19 - 21 maja dni względnej niepłodności

22 - 30 maja dni płodne

1 - 12 czerwca dni niepłodne

Dni fazy owulacyjnej w czasie dwóch kolejnych cykli: 24 kwietnia - 2 maja i 22 - 30 maja.

gametogeneza - procesy powstawania gamet

---