DZIAŁ II
SPORY O STATUS NAUK HUMANISTYCZNYCH (w wersji 40 h - 8h; w wersji 30h - 6h)
Pozytywizm - antypozytywizm
Analiza istoty naturalizmu i antynaturalizmu oraz budowanych na ich podstawie koncepcji edukacyjnych.
Pozytywizm - Antypozytywizm
Pozytywizm - kierunek myśli w filozofii zainicjowany przez A. Comte`a w połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej) i kontynuowany do czasów współczesnych.
Pozytywizm podkreśla znaczenie wiedzy empirycznej, naukowości, odrzuca metafizykę, nieuprawnioną spekulację, wiedzę mistyczną.
Pozytywizm naukowy Comte'a zakładał zaprzestanie pytań o pierwszą przyczynę ("dlaczego?"), ograniczając wszelką wiedzę do (pozytywnego) opisu praw natury ("jak?") wyrażonych językiem matematycznym. Odkrywanie tych praw sprowadzać się miało do ustalania stałych relacji, które jednolicie opisują zjawiska fizyczne obserwowane w wielokrotnie powtarzanych doświadczeniach. Uważano, że w ten sposób teoria naukowa jest pozytywnie zweryfikowana. - liczą się fakty poddające się empirycznemu pomiarowi
w pozytywizmie nastąpiło przesunięcie w sferze wartości związanych z ludzkim poznaniem - osłabiona została AUTOTELICZNA WARTOŚĆ POSZUKIWANIA PRAWDY na rzecz wytwarzania WIEDZY PRZYDATNEJ DO ROZWIĄZYWANIA KONKRETNYCH PROBLEMÓW w określonym czasie i miejscu
Pozytywizm cechuje nadmierny: scjentyzm, technokratyczność, adaptacyjność, behawioryzm, zewnętrzność, instrumentalizm, sterowność
Celem poznania jest realizacja OŚWIECENIOWEJ IDEI POSTĘPU i wczesnokapitalistycznej efektywności, produktywności, praktyczności, skuteczności, użyteczności - Prawda wg Wiliama Jamesa 1898 Pragmatyzm -????? prawda to jest to, w co warto wierzyć
Utylitaryzm - John Stuart Mill angielski filozof, politolog i ekonomista.
Wychodząc ze stanowiska empiryzmu uznawał, że pojęcia ogólne nie są nam poznawczo dane bezpośrednio lecz są poprzedzane jakimś doświadczeniem. Doświadczenia zaś są zawsze doświadczeniami jednostkowymi, stąd tylko dzięki rozumowaniu indukcyjnemu możemy dojść do twierdzeń ogólnych. Dedukcja jest możliwa, lecz jest wtórna wobec indukcji, ponieważ indukcja wywodzi twierdzenia ogólne, które następnie stanowią pożywkę dla dedukowania kolejnych twierdzeń. Ze względu na uprzywilejowany stosunek do poznania indukcyjnego Uporządkował zasady rozumowania indukcyjnego w postaci tzw. kanonów Milla: kanony „jednej zgodności”, „jednej różnicy”, „reszty”, „zmian towarzyszących” oraz „zgodności i różnicy”.
Scjentyzm (od łac. scientia - wiedza) - poglądy filozoficzne; postawa myślowa i światopoglądowa; podejście metodologiczne - prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarczają jedynie nauki przyrodnicze. Rozwinął się w drugiej połowie XIX w. z empiryzmu i pozytywizmu. Za jego twórcę uważa się A. Comte`a. Według tego poglądu nauki przyrodnicze, są jedyną drogą do uzyskania rzetelnej wiedzy o rzeczywistości. Wszystkie problemy, których nie da się zbadać empirycznie są nierozstrzygalne lub całkowicie nonsensowne i wynikają z niejasności językowych. IDEA SCJENTYZMU JAKO POSTAWY MYŚLOWEJ WYRAŻA SIĘ W HAŚLE: "NAUKA ZAMIAST RELIGII".
A zatem nauka stała się fundamentem cywilizacji Zachodniej XIX i XX wieku, wręcz religią.
NAUKA JAKO SWOISTA RELIGIA XX WIEKU.
Podstawy teoretyczne przekonania:
filozofia pozytywna Auguste Comte - XIX wieku (Europa)
ZNANA Z WCZEŚNIEJSZYCH WYKŁADÓW O POZYTYWIZMIE
materializm - krytyczny wobec religii i wszelkiej metafizyki (dwa wcześniejsze stadia w historii nauki, na nich się opierały) oraz wobec poznania właściwego dla filozofii, teologii i sztuki. Jedynym realnym bytem jest świat materialny, zaś wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka. Przeciwieństwem materializmu jest idealizm. - Francis Bacon Nauka - siła wiodąca do postępu technicznego i społecznego.
Ewolucjonizm - zmienił sposób myślenia o człowieku i jego miejscu w świecie. Rzeczywistość przyrodnicza i społeczna jest w procesie nieustannej zmiany o charakterze ewolucyjnym, a postęp i rozwój nauki jest w stanie rozwiązać niemalże wszystkie problemy tego świata (zarówno przyrodnicze, jak i społeczne).
1858 Karol Darwin O powstaniu gatunku. DARWIN SWOJĄ TEORIĄ EWOLUCJI NASTAWIŁ MYŚLENIE PEDAGOGICZNE NA ROZWÓJ.
utylitaryzm (pragmatyzm) - nauka jest najbardziej skutecznym środkiem przekształcania świata zgodnie z potrzebami człowieka. ( łac. utilis - użyteczny) - postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi.” C. S. Pierce, W. James, J.Dewey - pragmatyzm (USA)
PRZEŁOM ANTYPOZYTYWISTYCZNY
Czas sprzeciwu wobec filozofii scjentystycznej i naturalistycznej metodologii, przypadający na ostatnie dziesięciolecie XIX wieku.
Różnorodne były orientacje pozytywistycznej krytyki, poczynając od neoidealizmu Diltheyowskiego, poprzez filozofię Bergsona, do Husserlowskiej postawy antypsychologicznej. Celem ataku stało się pojęcie naukowości wywodzące się z przyrodoznawczych kierunków filozofii pozytywistycznej
Czas przełomu antypozytywistycznego jest okresem narodzin nowoczesnej humanistyki, niezależnej od determinant dyscyplin naturalnych.
Najbardziej charakterystyczną cechą modelu postpozytywistycznego uprawiania nauki jest uznanie, że świat człowieka i jego wytworów - badany przez nauki humanistyczne - musi być inaczej badany niż świat przyrody, bo nie da się zamknąć człowieka w żadnej formule definicyjnej i poznać przy zastosowaniu metod tylko empirycznych.
Świat ideałów, dążeń i wartości moralnych człowieka BARDZIEJ PRZYPOMINA ŻYWĄ ODCZUWAJĄCĄ ISTOTĘ, A NIE MECHANICZNE URZĄDZENIE, dlatego domaga się nowego źródła poznania. Świat wciąż ewoluuje i trwa przesycony pędem życia, któremu nie sposób położyć kres. Chcąc zrozumieć sens życia, trzeba najpierw sprecyzować wartości, które nadają ów sens. Badanie tych wartości, określających cel postępowania człowieka, kłóci się z pozytywizmem. Teraz nauka ma być podporządkowana prawdzie, moralności - a twórczość pięknu.
Wilhelm Dilthey podjął zamiar wyznaczenia podstaw nauk humanistycznych.
NATURALIZM - ANTYNATURALIZM
Opozycja Naturalizm - Antynaturalizm zrodziła się pod koniec XIX w. nazwana tak została dopiero w XX w. przez Karla Poppera.
Naturalistyczna wizja świata i człowieka
Mówiąc o naturalizmie, mam na myśli, po pierwsze, pewien zbiór zasad metodologicznych (naturalizm metodologiczny) oraz, po drugie, pewien obraz świata, w tym - człowieka, wyłaniający się w perspektywie respektującego te zasady procesu poznania (naturalizm ontologiczny).
Swoją prawomocność zasady te wywodzą z praktyki badawczej nowoczesnych nauk przyrodniczych (pozytywizmu), według których nauka jest najlepszym źródłem zdobywania wiedzy. BADA TYLKO DOSTĘPNE DOŚWIADCZENIU BYTY.
Naturalizm ontologiczny głosi, że za realnie istniejące wolno wyłącznie byty dostępne doświadczeniu. Naturalizm ontologiczny przyjmuje, że nauki przyrodnicze dostarczają nam najbardziej wiarygodnej i adekwatnej wiedzy na temat rzeczywistości - tego, co istnieje. Metody badawcze - czerpane z nauk przyrodniczych (nauk o naturze - stąd nazwa poglądu)
naturaliści głosili jedność teoretyczno - metodologiczną wszystkich nauk
źródłem założeń naturalizmu była MATERIALISTYCZNA WIZJA ŚWIATA I BEHAWIORALNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA
naturaliści koncentrowali się na zachowaniach ludzi (bo są mierzalne i obserwowalne) a nie na świadomości (światopoglądzie) ludzi - to obszar zainteresowania antynaturalistów (Hejnicka, Ped og. S.326)
MATERIALIZM FILOZOFICZNY GŁOSI:
- teza ontologiczna - przedmiotem doświadczania i badania są byty materialne
- założenie epistemologiczne - świat przyrodniczy i świat społeczny jest poznawalny, tzn. może być poznany, podstawą jest metoda i narzędzia poznania
- teza aksjologiczna - źródłem wszelkich wartości jest natura (prawa naturalne). Problemem jest ich odkrycie. Poszukiwać tych praw należy w naturalnych interakcjach człowieka ze środowiskiem (przyrodniczym i społecznym) zorientowanym na zaspakajanie tych potrzeb. Człowiek nie powinien nadmiernie tłumić popędów, instynktów, odruchów - ograniczeniem egoizmu jednego człowieka jest egoizm drugiego - stąd podstawą relacji międzyludzkich jest „umowa społeczna”
Założenia ontologiczne i metodologiczne naturalizmu stały się podstawą paradygmatu pozytywistycznego
Naturalizm w pedagogice - idea, doktryna, kierunek myślowy - pedagogika naturalistyczna, pajdocentyczna, funkcjonalna, psychologiczna
na przełomie XIX i XX w. czerpie z psychologii behawiorystycznej znalazł odzwierciedlenie w ruchu Nowego wychowania Europejskiego (J. Dewey, M. Montessori) oraz Progresywizmu amerykańskiego współczesnych pedagogiach wpisujących się w Ideologię liberalną
edukacja powinna być dostosowana do potrzeb i indywidualnych możliwości rozwojowych, które charakteryzują aktualną fazę rozwojową człowieka.
PAJDOCENTRYZM - jest najpełniejszym wyrazem ideologii naturalizmu
zwolennicy naturalizmu przeciwstawiają się wszelkim formom przymusu edukacyjnego, narzucania czegokolwiek, wprowadzania uczniów w jakiekolwiek systemy wiedzy
Cele edukacyjne - wyprowadzone są z „natury” (świata przyrodniczego i społecznego, a obydwa te światy mają charakter materialny) i dostosowane do potrzeb i możliwości jednostki.
Proces rozwoju człowieka jest procesem indywidualnym i niepowtarzalnym, a zatem najważniejszą rolę odgrywają procesy naturalnego wzrastania i wrastania w grupy społeczne i kulturę.
Rolą pedagoga jest wspieranie naturalnego rozwoju człowieka, a najbardziej przydatne do pełnienia tej roli jest jego praktyczne doświadczenie, które może być wspomagane wiedzą wytwarzaną przez nauki biologiczne oraz wiedzę psychologiczną o rozwoju człowieka.
szkoła powinna być „na miarę” możliwości dziecka, a wychowanie powinno być „funkcją” jego rozwoju i potrzeb
Przedstawiciele: Jan Jakub Russeau, John Locke, Pestalozzie, Ellen Key, John Dewey
Antynaturalistyczna wizja świata i człowieka
przełom antypozytywistyczny
antynaturaliści dostrzegali odrębność teoretyczno - metodologiczną nauk humanistycznych i nauk przyrodniczych, nie negując dorobku naturalizmu w badaniu świata przyrody (Hejnicka, Ped og. S.326)
antynaturaliści koncentrowali się na świadomości (światopoglądzie) ludzi, a nie jak naturaliści tylko na zachowaniach (co są mierzalne i obserwowalne)
Antynaturalizm eksponuje opozycję natury i kultury oraz konieczność odmiennego ich badania - rozróżnienie na nauki przyrodnicze (dążące do opisania i wyjaśnienia natury) i nauki humanistyczne (dążące do rozumienia) zapoczątkował Wilhelm Dilthey
Kultura (sensy, symbole, znaczenia, zasady, reguły, które tworzy/ zmienia człowiek) różni się od świata przyrody, zmieniają się, są dynamiczne - stąd potrzeba odmiennej metodologii badań dostosowanych do obiektu badań - dążenie do interpretacji
Antynaturalizm XIX i XX wieku w Europie opiera się na koncepcjach filozoficznych IDEALIZMU I REALIZMU FILOZOFICZNEGO które powstały w Niemczech
MYŚLENIE O EDUKACJI W KONTEKŚCIE IDEALIZMU FILOZOFICZNEGO
idealizm opiera się na założeniach Platona (kontynuowany przez niemiecką filozofię idealistyczną przełomu XVIII i XiXw. Johann G. Fichte, Georg W.F. Hegel)
teza ontologiczna - istnieje świat rzeczywisty, którym jest świat IDEI (wieczny, niezmienny, uporządkowany) i świat pozorów ujawniany w opiniach, poglądach i przekonaniach ludzi (wynika z doświadczeń jednostki, stad też jest doraźny, nieuporządkowany, fragmentaryczny, poznawczo zdeformowany).
teza epistemologiczna - umysł człowieka powinien podjąć trud rozpoznania i przybliżenia się do świata idei uniwersalnych (uzyskać wgląd poprzez introspekcję)
teza aksjologiczna - wartości istnieją realnie, niezależnie od preferencji i wyborów człowieka. Wartości są wieczne, absolutne, niezmienne, uniwersalne
EDUKACJA
ma wspomagać ucznia w dążeniu do poznania idei i wartości oraz uzyskania wglądu i zrozumienia świata rzeczywistego (którym jest świat idei), a nie naszych doświadczeń, mniemań, oczekiwań
odwołuje się do intelektu, ma budzić zaangażowanie intelektualne i wolę porządkowania i zmiany swego subiektywnego doświadczenia
podział przedmiotów na dyscypliny naukowe
bardzo ważne wykształcenie językowe oraz kształtowanie myślenia, respektującego logiczne reguły rozumowania (dowodzenie i wyjaśnianie)
MYŚLENIE O EDUKACJI W KONTEKŚCIE REALIZMU FILOZOFICZNEGO
prekursorzy: Arystoteles, Tomasz z Akwinu
realizm jest w opozycji do idealizmu filozoficznego
teza ontologiczna - świat zewnętrzny dany nam w doświadczeniu istniej realnie, niezależnie od naszych aktów poznawczych i procesów zachodzących w umyśle poznającego
teza epistemologiczna - świat jest poznawalny i człowiek nie ma żadnych (realizm naiwny) lub prawie żadnych problemów (realizm krytyczny) z procesem poznawania rzeczywistości. Dane zmysłowe są najlepszym gwarantem „dobrego” poznania.
teza aksjologiczna - wartości istnieją obiektywnie i mogą być przez człowieka weryfikowane - poznawane, racjonalnie oceniane według zewnętrznych i zobiektywizowanych kryteriów związanych z podejmowanymi przez człowieka działaniami oraz jego opiniami, poglądami i przekonaniami. Człowiek myśli i działa racjonalnie.
EDUKACJA
koncepcja szkoły tradycyjnej oraz konserwatywna ideologia edukacji
zadaniem szkoły (systemu oświatowego) jest wyposażanie uczniów w wiedzę i taki rozwój ich kompetencji poznawczych, aby mogli podejmować racjonalne decyzje i działania
dobry nauczyciel - wysoki poziom wykształcenia ogólnego, kierunkowego na poziomie akademickim miał decydować o statusie społecznym nauczyciela, jego autorytecie i profesjonalizacji roli zawodowej
naczelnym zadaniem szkoły jest realizacja procesu kształcenia (przygotowanie do adaptacji i rekonstrukcji kultury), a nie wychowywanie
szkoła jako ważne narzędzie realizowania oświeceniowej idei powszechnego oświecenia ludzi
Relacja pomiędzy natura a kulturą:
Natura i kultura to dwa odrębne światy. Pierwszy badany przez nauki przyrodnicze jest niezależny od podmiotu badającego. Drugi badany przez nauki jest wytworem człowieka, z tego powodu badanie zjawisk kulturowych prowadzi do odmiennych rezultatów poznania, mających swe źródło w świadomości i interesach podmiotu poznającego.
Nauki przyrodnicze nie znajdują się poza kręgiem świata humanistycznego. Wręcz przeciwnie! Wielokrotnie nauka o gwiazdach stawała się nauką o poznającym człowieku. Wielu fizyków, matematyków, lekarzy było i jest humanistami, np. Antoni Kępiński. Badania humanistyczne mogą mieć antyhumanistyczny charakter, badania przyrodnicze mogą mieć charakter humanistyczny. Cała nauka jest wielkim ludzkim przedsięwzięciem!
Kultura nauk społecznych stara się znosić przeciwieństwo kultura - natura i dąży do ogólnego paradygmatu nauki, do wizji świata obejmującego naturę i kulturę człowieka. Człowiek pozostaje w centrum uwagi i nauk przyrodniczych i humanistycznych.
7