RODZINNE FORMY OPIEKI
RODZINA ZASTĘPCZA
Rodzina zastępcza a inne formy rodzinnej opieki nad dzieckiem:
Nie istnieje społeczeństwo nie borykające się z problemem zapewnienia opieki dzieciom osieroconym i opuszczonym. Od lat poszukiwane są takie formy, które zapewniłyby im optymalne warunki rozwoju. Wypracowano dwa zasadnicze modele: zakładowy i rodzinny.
W Polsce najbardziej krytykowane w ostatnim czasie są domy dziecka. Ze swymi nieodłącznymi cechami takimi jak: znaczna liczba wychowanków przy nielicznym i zmiennym personelu wychowawczym, anonimowość dziecka, brak normalnych kontaktów społecznych z otoczeniem, podporządkowanie codziennych czynności określonym rygorom i regulaminom; nie są one w stanie nawet w przybliżeniu odtworzyć dziecku warunków normalnie funkcjonującej rodziny. Szczególnie dotkliwe są skutki braku indywidualnej więzi między dzieckiem a dorosłym, co prowadzi do osamotnienia uczuciowego dziecka a w konsekwencji do zaburzeń w rozwoju psychicznym i fizycznym.
W ramach systemu całkowitej opieki rodzinnej nad dzieckiem funkcjonują: rodziny adopcyjne, rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, wioski dziecięce oraz rodziny opiekuńcze. Wszystkie te instytucje stawiają sobie za cel pomoc i poprawę warunków życia dziecka opuszczonego. Istnieją jednak pomiędzy nimi poważne różnice prawne i społeczne.
Trudno jest jednoznacznie sprecyzować termin "rodzina zastępcza", według M. Jamrożka jest to forma całkowitej i okresowej opieki nad dzieckiem osieroconym lub z innych przyczyn pozbawionym właściwej opieki rodziców. Powstaje wtedy, gdy małżeństwo lub osoba samotna bierze na wychowanie (opierając się na decyzji władz sądowych lub oświatowych) nie więcej niż 3 dzieci (chyba, że chodzi o rodzeństwo), przy czym pomiędzy tymi osobami a dziećmi nie powstają takie same skutki prawne jak przy adopcji. Na podstawie specjalizacji funkcji opiekuńczych możemy wyróżnić trzy podstawowe typy rodzin zastępczych:
1. Terapeutyczna rodzina zastępcza - to rodzina podejmująca się opieki nad dzieckiem wymagającym ze względu na stan zdrowia szczególnej troski i stosowania stałych specjalistycznych zabiegów leczniczych oraz wychowawczych. Odmienność tego typu rodziny wiąże się ze sposobem kwalifikowania do niej dziecka (odpowiednie badania lekarskie są tu koniecznością, a nie postulatem), z wysokością pomocy materialnej, a także zagwarantowania dziecku stałej pomocy specjalistycznej.
2. W resocjalizacyjnej rodzinie zastępczej wychowuje się dzieci, które nie wkroczyły jeszcze na drogę przestępstwa, ale ich postępowanie ujawnia daleko posuniętą demoralizację i społeczne niedostosowanie , bądź też dzieci zagrożone demoralizacją. Umieszczenie dziecka w resocjalizacyjnej rodzinie zastępczej ma na celu odizolowanie go od szkodliwych wychowawczo wpływów środowiska rodziny naturalnej. Ten typ rodziny jest jeszcze rzadkością w Polsce.
3. Preadopcyjna rodzina zastępcza przyjmuje dziecko z zamiarem jego adopcji w przyszłości. Niekiedy okres pobytu małego w takiej rodzinie jest ściśle określony, czas ten może być wykorzystany na dokonanie ustaleń niezbędnych dla dziecka i orzeczenia adopcji ( zebranie informacji o przysposabiających, ustalenie prognozy rozwojowej dziecka). Takie postępowanie ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci starszych lub chorych, kiedy wskazany jest pewien okres przystosowawczy, poprzedzający adopcję właściwą. Z formalnego punktu widzenia umieszczenie dziecka w preadopcyjnej rodzinie zastępczej jest traktowane jako umieszczenie w zwykłej rodzinie zastępczej. Nie ma normatywnie uregulowanego czasu trwania okresu preadopcyjnego.
Tryb powoływania rodziny zastępczej
W 1913r. odbył się w Belgii I Międzynarodowy Kongres Opieki nad Dzieckiem, 7 lat później powstał Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom, który w 1923r. podjął uchwałę zwaną Deklaracją Praw Dziecka. W 1959r. przedstawiono te prawa w 10 punktach:
-równość wszystkich dzieci, bez żadnego wyjątku ani różnicy
-możliwość szczególnej ochrony prawnej
-prawo do nazwiska i obywatelstwa
-możliwość korzystania z opieki społecznej
-szczególna opieka nad dziećmi specjalnej troski
-miłość i zrozumienie jako podstawa rozwoju
-bezpłatna i obowiązkowa nauka na poziomie przynajmniej podstawowym
-pełna ochrona przed zaniedbaniem, okrucieństwem i wyzyskiem
-wychowanie w duchu pokoju, zrozumienia, braterstwa, tolerancji.
Podstawowe funkcje rodziny zastępczej
Sposób i zakres realizacji funkcji jakie rodzina winna wypełniać bardzo wyraźnie wpływają na życie dziecka.
Według Z . Tyszki funkcje rodziny to:
-funkcje biopsychiczne: prokreacyjna i seksualna
-funkcje ekonomiczne: materialno - ekonomiczna i opiekuńczo - zabezpieczająca
-funkcje społeczno - wyznaczające: klasowa i legalizacyjno
-kontrolna
-funkcje socjopsychologiczne: socjalizacyjno-wychowawcza, kulturalna, rekreacyjno - towarzyska, emocjonalno - ekspresyjna.
Nawet jeśli rodzina zastępcza nie zastąpi dziecku w pełni utraconej rodziny naturalnej, jeżeli nie uchroni go przed poczuciem krzywdy z powodu odtrącenia przez własnych rodziców, to należy przypuszczać, że pozytywne skutki wychowawcze przeważą nad negatywnymi. Dziecko wychowujące się w rodzinie wzrasta w środowisku bardziej naturalnym i bliższym życiu rodzinnemu i społecznemu, niż to ma miejsce w domu dziecka.
W obliczu rosnącej liczby dzieci opuszczonych i zaniedbanych rodzina zastępcza jako jedna z form wychowania - najbardziej zbliżona charakterem do rodziny naturalnej, stanowi bardzo ważny element w systemie opiekuńczo - wychowawczym. Dlatego tez słuszne jest kontynuowanie prac nad jej udoskonaleniem i stwarzaniem takich warunków, które pozwoliłyby rodzicom zastępczym na pełną realizację zadań wychowawczych.
RODZINA ADOPCYJNA
Termin „adopcja” jest równoznaczny z określeniem „przysposobienie”. Przez przysposobienie należy rozumieć powstały z woli osób zainteresowanych taki stosunek prawny, jaki istnieje pomiędzy rodzicami a dzieckiem. Jest to, więc stosunek rodzicielski, w ramach, którego powstają między przysposabiającym a przysposobionym wszelkie obowiązki i prawa właściwe dla naturalnego stosunku rodzicielskiego. Wiąże się z tym stan cywilny polegający na pochodzeniu jednej osoby od drugiej, władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny. Przysposobienie jest, więc formą prawną, która w sposób sztuczny stwarza pokrewieństwo i to pokrewieństwo najbliższe.
rodzina adopcyjna - stanowi najbardziej skuteczną i optymalną formę kompensowania dziecku zaburzonego funkcjonowania rodziny lub jej brak. Jej szczególne walory opiekuńczo-wychowawcze polegają na tym, iż stwarza ona pomiędzy dzieckiem a adoptującymi taką więź rodzinną, jaka istnieje pomiędzy dzieckiem a rodzicami naturalnymi.
Warunki jakie powinni spełniać kandydaci na rodziców adopcyjnych:
-Odpowiedni wiek - do 55 lat
-Pełna zdolność do czynności prawnych
-Cechy osobowościowe rodziców
-Motywy decyzji
Rodzaje adopcji i skutki:
-Przysposobienie pełne, zwane całkowitym (całkowite zerwanie i zatarcie więzi z rodziną naturalną, sporządzenie nowego aktu urodzenie dziecka)
-Przysposobienie pełne, stanowiące podstawę; najczęściej orzekany rodzaj adopcji (dziecko adoptowane przyjmuje nazwisko)
-Przysposobienie niepełne (osoby adoptowane mają kontakt z rodzicami biologicznymi).
Obecnie w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym istnieją trzy rodzaje przysposobienia:
- przysposobienie niepełne
- przysposobienie pełne nierozwiązywalne
- przysposobienie całkowite (nierozwiązywalne)
Adopcja jest w sensie prawnym włączeniem dziecka do nowej rodziny. Rodzina adopcyjna jest pełnoprawna pod każdym względem. Zarówno dziecko, jak i jego rodzice mają wobec siebie takie same prawa i takie same obowiązki, jak w rodzinie naturalnej. Jest to jednak prawna strona zagadnienia.
Adopcja prezentuje zderzające się ze sobą najgłębsze dramaty życia ludzkiego. Tragedia dziecka niechcianego i pozbawionego własnego domu krzyżuje się z dramatem bezdzietności. Marzenie o wyśnionym, kochającym maleństwie zderza się boleśnie z rzeczywistością trudnej miłości - bo adopcja nie jest rodzicielstwem łatwym. Nie wszyscy rodzice adopcyjni zdają sobie sprawę z trudności, z jakimi przyjdzie im się zmagać. A jest ich nie mało.
Kluczowym problemem, przed którym staje każda rodzina adopcyjna jest dokonanie wyboru, czy ukrywać przed dzieckiem fakt adopcji, czy wyjawić mu prawdę. Stanowisko specjalistów jest jednoznaczne - adopcja jawna jest najlepszym rozwiązaniem dla dziecka i dla rodziców. Tajemnica zaś i lęk przed odkryciem prawdy wpływają niekorzystnie na całą rodzinę. Dziecku trzeba powiedzieć prawdę najwcześniej jak to możliwe, najlepiej w wieku przedszkolnym, w atmosferze spokoju i pogody tak, aby mogło rozmowę o adopcji kojarzyć z miłą i intymną sytuacją. Należy pamiętać także o tym, że rozmowa z dzieckiem o adopcji nie powinna być pojedynczym aktem, lecz ciągłym procesem.
Niejednokrotnie trudna sytuacja emocjonalna rodziców adopcyjnych wpływa niekorzystnie na układ więzi rodzinnych.
Małżonkowie muszą wiedzieć, iż adopcja nie może być lekarstwem na ich „kompleks bezpłodności”. Aby była szczęśliwym rozwiązaniem zarówno dla dziecka, jak i małżonków, rodzice muszą pogodzić się ze swoją bezpłodnością.
Obawa, że dziecko mogło odziedziczyć po swoich naturalnych rodzicach jakieś złe cechy, nęka sporą grupę rodziców. Badania wykazują, iż nie znaleziono żadnego związku między złym wyposażeniem genetycznym a późniejszym rozwojem dzieci. Najważniejszy dla dziecka jest właściwy klimat w domu i stosunek między nim a rodzicami, jak również wiek adopcji.
Wiek dziecka osieroconego ma ogromny wpływ na proces adaptacji w nowej rodzinie. Dzieci małe, które w chwili przyjęcia do rodziny nie przekroczyły roku życia, łatwiej adaptują się w nowym środowisku. Inaczej przystosowanie przebiega u dzieci kilkuletnich, gdzie rodzice walczą z opóźnieniem rozwoju i zaburzeniami związanymi z chorobą sierocą. Im starsze dziecko adoptowane, tym większe problemy wychowawcze się pojawiają.
Niekiedy narastające trudności z dzieckiem doprowadzają do tragicznego momentu - przerwania, rozwiązania adopcji. Dzieje się tak za sprawą rodziców, nieprzygotowanych do właściwego pełnienia ról rodzicielskich, którzy niechętnie i nieumiejętnie pokonywali trudności wychowawcze.
Większość adopcji - to na szczęście adopcje udane. Podstawowym czynnikiem decydującym o powodzeniu adopcji jest właściwa postawa rodzicielska rodziców adopcyjnych, następnie - wiek dziecka (najkorzystniejszy to od 3 do 9 miesiąca życia). Przy przysposobieniu dziecka starszego trzeba się liczyć z zaburzeniami osobowości, z których nie wszystkie mogą ustąpić.
Powodzenie adopcji jest przede wszystkim warunkowane świadomym podjęciem decyzji przez przyszłych rodziców. Osoby te muszą wiedzieć, że adopcja to skomplikowane doświadczenie, niosące ogrom trudności, z którymi będą musieli się zmierzyć. Tylko pełna świadomość konsekwencji, płynących z faktu posiadania dziecka, jest warunkiem rozsądnego rozwiązywania problemów i stworzenia dobrej i szczęśliwej rodziny adopcyjnej.
Monia i Marta;)