Prawo - pojęcie
Prawo to uporządkowany zbiór generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania (norm prawnych) ustanowionych lub uznanych przez państwo, których realizacja zabezpieczona jest zorganizowanym przymusem państwowym.
Jest to prawo przedmiotowe (pozytywne).
Podział prawa przedmiotowego ze względu na sposób jego tworzenia
Prawo stanowione, czyli normy zawarte w aktach prawodawczych organów państwa; dające także możliwość tworzenia w drodze umowy.
Prawo oparte na praktyce:
Prawo zwyczajowe
Precedensy (reguły zawarte w aktach stosowania prawa).
Stanowienie prawa
Stanowienie jest:
a) aktem woli - jednostronna decyzja
b) uprawnionego organu (tzn. kompetentnego tj. posiadającego kompetencje do takiego działania)
c) kreującym (tworzącym) normy prawne - czyli ma charakter konstytutywny
d) a zarazem takim, dla ważności którego nie jest konieczna ani wymagana zgoda adresatów stanowionych norm.
Przykłady stanowienia prawa:
a) przyjecie ustawy przez parlament,
b) przyjecie uchwały przez radę miasta np. Krakowa lub radę gminy,
c) wydanie rozporządzenia przez ministra,
d) wydanie zarządzenia przez Rektora UEK.
Umowa
Tworzone w taki sposób prawo, nazywane prawem konsensualnym (inaczej: kontraktowym) powstaje nie w wyniku jednostronnej decyzji organu władzy publicznej- tak jak to ma miejsce w przypadku stanowienia - lecz w drodze porozumienia (układu) zawartego między zainteresowanymi podmiotami.
Szczególne znaczenie w stosunkach międzynarodowych, a mniejsze w stosunkach wewnątrzpaństwowych.
Obecnie w Polsce w ten sposób tworzona jest:
a) część norm prawa pracy - są to tzw. układy zbiorowe pracy,
b) unormowania dotyczące stosunków między państwem a Kościołem katolickim.
Precedens
Na kontynencie europejskim
Precedens - jest to zawarta w decyzji sądowej norma ogólna, która wpływa na podejmowanie innych indywidualnych decyzji przez inne sądy. Decyzja jest podejmowana w konkretnej, indywidualnej sprawie a organ podejmujący tę decyzję jednocześnie formułuje normę generalną, którą kieruje się wydając swą decyzje.
Ta nowo sformułowana norma generalna staje się od tej chwili wiążąca dla innych organów, szczególnie dla sądów o niższej lub takiej samej pozycji prawnej, które w przyszłości mogą rozstrzygać w podobnych sprawach.
Natomiast w krajach anglosaskich (Anglia, USA) precedens jest formalnym źródłem prawa i jak dotychczas - miał tam nieporównanie większe znaczenie, niż stanowienie.
Prawo zwyczajowe
Prawo zwyczajowe odgrywa istotną rolę:
a) jako źródło międzynarodowego prawa publicznego; ma znaczenie w dyplomacji;
b) w większości państw afrykańskich i azjatyckich,
c) w Europie Średniowiecznej - to była dominująca forma tworzenia prawa.
Systemy prawa
Wyróżniamy:
1) system prawa kontynentalnego
występuje na całym terenie Europy Kontynentalnej oraz Ameryki Południowej;
2) system prawa anglosaskiego (Wielka Brytania, Irlandia, USA za wyjątkiem Luizjany i Porto Rico, Kanada za wyjątkiem Quebeku i pozostałe kraje wspólnoty brytyjskiej).
Różnice między systemami
Prawo stanowione
a) generalnie sądy nie tworzą prawa a najistotniejszą formą jego tworzenia jest
stanowienie;
b) historycznym źródłem prawa kontynentalnego jest prawo rzymskie.
Common law
a) sądy mogą tworzyć prawo i robią to bardzo często - PRECEDENS
Stąd prawo anglosaskie bardzo często nazywane bywa prawem precedensowym.
b) brak recepcji prawa rzymskiego.
Podział systemu prawa
Cały system prawa dzielimy na działy nazywane gałęziami. O przynależności przepisu do gałęzi prawa decyduje charakter stosunku społecznego, którego przepis dotyczy.
Prawo publiczne i prawo prywatne
Normy regulujące stosunki miedzy państwem a obywatelami oraz między organami publicznymi tworzą prawo publiczne, zaś normy które dotyczą spraw tylko między obywatelami tworzą prawo prywatne. Przykładem prawa publicznego są normy prawa konstytucyjnego, finansowego, karnego. Do prawa prywatnego należy ogromna grupa norm cywilnoprawnych.
Prawo materialne i prawo formalne
Prawo materialne: normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowania ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie.
Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny, stanowią istotę systemu prawa (są to m.in. normy zawarte w kodeksie cywilnym, kodeksie karnym, kodeksie wykroczeń).
Prawo formalne to:
normy, które odnoszą się do:
a) organizacji aparatu państwa dbającego o przestrzeganie prawa materialnego np.
- aparat administracji publicznej
- aparat dochodzeniowo-śledczy (policja, prokurator)
- aparat skarbowy( urzędy i izby skarbowe)
b) trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne, oraz szczegółowo określają procedury postępowania.
Prawo formalne ma charakter wtórny.
Są to np. przepisy:
- kodeksu postępowania karnego,
- kodeksu postępowania cywilnego,
- kodeksu postępowania administracyjnego.
Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne
Normy prawa międzynarodowego powstają w wyniku porozumienia
się państw. Zawsze są wytworem kompromisu, bowiem nie
uwzględniają interesów tylko jednego państwa lecz wszystkich, którzy
chcą sie porozumieć się.
Prawo międzynarodowe to inaczej prawo międzypaństwowe.
Reguluje stosunki (relacje) między:
a) poszczególnymi państwami
b) oraz między poszczególnymi państwami a organizacjami państw.
Normy prawa wewnętrznego są wytworem jednego państwa, które reguluje:
a) postępowanie jednostek,
b) wszelkiego rodzaju organizacji,
c) a także zachowanie sie państwa wewnątrz kraju.
Przestrzeganie
Na straży przestrzegania norm prawa wewnętrznego stoi aparat przymusu tego państwa.
Natomiast dotychczas nie wymyślono takiego aparatu przymusu, który byłby w stanie skutecznie egzekwować od poszczególnych państw przestrzeganie norm prawa międzynarodowego (chociaż są takie próby: wojska ONZ, misje pokojowe podejmowane przez poszczególne państwa, działalność Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości).
Gałęzie prawa
1) Prawo konstytucyjne (inaczej: państwowe);
2) Prawo administracyjne;
3) Prawo finansowe (nazywane też prawem skarbowym);
4) Prawo cywilne;
5) Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych;
6) Prawo karne;
7) Prawo procesowe.
Prawo podmiotowe
To wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób
wyznaczona przez normę prawną i przez normę prawną zabezpieczona. Możność postępowania polega na możliwości podejmowania określonych działań, gdyż co do zasady podmiot uprawniony nie ma obowiązku wykonywania prawa podmiotowego.
Normatywne postaci praw podmiotowych
Prawa podmiotowe bezpośrednie.
Roszczenia.
Uprawnienia kształtujące.
Zarzuty.
Prawa podmiotowe bezpośrednie
Takie prawo polega na możności podejmowania przez podmiot uprawniony określonych przez normę prawną działań względem oznaczonego dobra prawnego. Uprawnieniu temu towarzyszy obowiązek wszystkich pozostałych podmiotów nieingerowania w sferę możności postępowania
osoby uprawnionej (np. prawo własności).
Roszczenia
Roszczenie to uprawnienie do żądania od określonej osoby konkretnego zachowania. Roszczenia najczęściej występują w stosunkach o charakterze zobowiązaniowym (stanowią element wierzytelności), chociaż mogą towarzyszyć prawom podmiotowym bezpośrednim (np. roszczenie
windykacyjne). Roszczenia mogą mieć charakter majątkowy lub niemajątkowy.
Uprawnienia kształtujące
Takie uprawnienie to kompetencja do zmiany lub zakończenia już istniejącego stosunku cywilnoprawnego jednostronnym oświadczeniem woli podmiotu uprawnionego. Realizacja uprawnienia kształtującego nie wymaga udziału drugiej strony (np. wypowiedzenie umowy najmu).
Zarzuty
Zarzut to uprawnienie polegające na odmowie zachowania się zgodnie z treścią roszczenia. Zarzut jest kierowany przeciwko osobie, której roszczenie przysługuje.
Zarzut jako prawo podmiotowe musi wynikać z przepisów ustawy i jego podniesienie może prowadzić do trwałego wyłączenia prawa podmiotowego (np. zarzut przedawnienia) albo czasowego ograniczenia realizacji prawa podmiotowego (np. zarzut braku wymagalności
roszczenia).
Rodzaje praw podmiotowych kryterium: skuteczność prawa podmiotowego względem osób trzecich:
Prawa bezwzględne
To prawa skuteczne wobec wszystkich (erga omnes). Uprawnieniom podmiotu tego prawa odpowiada obowiązek wszystkich innych osób nieingerowania w sferę możności jego postępowania. W polskim prawie cywilnym obowiązuje zamknięty katalog praw bezwzględnych.
Prawa bezwzględne to:
Prawa rzeczowe.
Prawa służące ochronie dóbr osobistych.
Prawa względne
To prawa skuteczne tylko przeciwko oznaczonej osobie lub grupie osób (inter partes) np. wierzytelność. Prawo polskie dopuszcza kształtowanie określonych typów praw względnych, co jest możliwe dzięki zasadzie swobody umów.
Rodzaje praw podmiotowych kryterium: typowy interes ekonomiczny podmiotu uprawnionego:
Prawa majątkowe
To wszystkie prawa podmiotowe, które w sposób pośredni lub bezpośredni są uwarunkowane interesem ekonomicznym.
Do praw majątkowych należą:
Prawa rzeczowe,
Wierzytelności,
Prawo do spadku,
Niektóre prawa rodzinne,
Roszczenia z tytułu ochrony dóbr osobistych o charakterze majątkowym,
Prawa na dobrach niematerialnych o charakterze majątkowym.
Prawa niemajątkowe
To wszystkie prawa podmiotowe, które nie są uwarunkowane interesem ekonomicznym. Do praw niemajątkowych należą:
Prawa osobiste, których przedmiotem są dobra osobiste,
Co do zasady, prawa wynikające ze stosunków rodzinnych,
Niemajątkowe prawa twórcy.
Rodzaje praw podmiotowych kryterium: możność przeniesienia na inny podmiot w drodze czynności prawnej:
Prawa zbywalne
To co do zasady prawa majątkowe, gdyż w określonych wypadkach ustawa wyłącza możliwość rozporządzania prawem. Niezbywalne są:
użytkowanie,
służebność osobista,
prawo odkupu,
prawo pierwokupu,
prawo dożywocia.
Prawa niezbywalne
To wszystkie prawa niemajątkowe.
Rodzaje praw podmiotowych kryterium: związek pomiędzy prawami podmiotowymi:
Prawa akcesoryjne (niesamoistne) służą umocnieniu innego prawa podmiotowego
o charakterze samoistnym. Są to tzw. prawa zabezpieczające: zastaw, hipoteka, poręczenie. Ustanowienie i istnienie tych praw zależy od istnienia wierzytelności, którą zabezpieczają.
Prawa związane to prawa, które nie mogą powstać i istnieć bez związku z innym prawem podmiotowym. W odróżnieniu od praw akcesoryjnych, związek polega na tym, że podmiotem prawa związanego może być tylko ten, kto jest podmiotem prawa głównego.
Nadużycie prawa podmiotowego
Polega na wykonywaniu prawa podmiotowego zgodnie z jego treścią, ale sprzecznie z zasadami
współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Art. 5 KC zawiera generalny zakaz nadużywania prawa podmiotowego. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego.
Norma prawna
Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.
N.p. charakteryzuje sie 3 podstawowymi cechami:
1) ma charakter ogólny to znaczy nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z tej normy obowiązek, czyli każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę ma obowiązek (lub prawo) zachowywać się zgodnie z normą;
2) norma prawna ma charakter dwustronny z każdej normy dla jednej osoby wynika obowiązek, a dla drugiej prawo, oznacza to, że to co jedna strona może, druga musi;
3) norma prawna jest zagwarantowana przymusem państwowym, czyli stosowanie się do niej nie jest zależne od woli zainteresowanych osób.
Normy prawne a przepisy prawne
Normy prawne wyrażane są w przepisach prawnych.
Przepis prawny to część aktu prawnego wyodrębniona
przez ustawodawcę jako:
a) artykuł,
b) paragraf,
c) ustęp,
d) punkt,
e) podpunkt
W większych aktach normatywnych np. w ustawach (każdy kodeks jest ustawą!) przepisy są pogrupowane w:
a) księgi,
b) części,
c) działy,
d) rozdziały, itd.
Budowa normy prawnej
Norma prawna zbudowana jest z 3 części:
1) hipotezy - określenie sytuacji, której norma dotyczy
2) dyspozycji - określenie zachowania w tej sytuacji
3) sankcji
BUDOWA NORMY PRAWNEJ
Art. 449¹ § 1 k.c.
Kto wytwarza w zakresie swojej działalności gospodarczej (producent) produkt niebezpieczny, (hipoteza) odpowiada za szkodę wyrządzaną komukolwiek przez ten produkt (dyspozycja).
Podział norm prawnych
Kryterium adresata: generalne i indywidualne;
Kryterium przedmiotowe: abstrakcyjne i konkretne;
Kryterium zachowania wskazanego w dyspozycji: nakazujące, zakazujące, upoważniające i mieszane;
Kryterium sposobu obowiązywania: imperatywne, semiimperatywne i dyspozytywne.
Stosunek prawny
1. Stosunek prawny jest:
a) społecznym stosunkiem stanowionym,
b) wyznaczonym przez normę prawną
c) i powstającym między co najmniej dwoma podmiotami prawnymi.
2. Polega na tym, że:
a) określona norma prawna
b) wyznacza określonemu podmiotowi określone zachowanie
c) które odnosi się do innej osoby lub spraw innej osoby.
Powstanie stosunku prawnego
Przyczyną powstania stosunku prawnego są zdarzenia (czyli fakty) prawne.
Fakty prawne można podzielić na 3 grupy:
1) takie, które powodują powstanie (zaistnienie) stosunku prawnego np. urodzenie dziecka, zawarcie małżeństwa, śmierć - przy czym chodzi tu o powstanie prawa do spadku, zawarcie umowy np. najmu,
2) takie, które powodują zmianę istniejącego stosunku prawnego np. zawarcie umowy o pracę na nowych warunkach płacowych z tym samym pracodawcą, zmiana wysokości czynszu za mieszkanie,
3) takie, które powodują wygaśnięcie istniejącego stosunku prawnego np. śmierć małżonka, orzeczenie rozwodu, upływ czasu (chodzi o instytucje przedawnienia), spełnienie świadczenia np. spłacenie ostatniej raty zaciągniętego w banku kredytu, rozwiązanie umowy o pracę.
Elementy stosunku prawnego
Podmioty;
Przedmiot;
Treść.
Źródła prawa -art. 87 Konstytucji
1.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
Konstytucja
Konstytucja nazywana jest inaczej ustawą zasadniczą. Jest aktem normatywnym o najwyższej mocy prawnej. O randze konstytucji w hierarchii aktów prawnych świadczy:
1) szczególna treść zawartych w niej przepisów prawnych,
2) szczególny tryb jej uchwalania i zmiany (nowelizacji) - bardziej rygorystyczny, niż obowiązujący przy stanowieniu ustaw zwykłych,
3) szczególna moc prawna wyrażająca się koniecznością zgodności wszystkich pozostałych aktów normatywnych z konstytucją.
Konstytucja określa:
a) podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego w państwie,
b) katalog podstawowych praw i wolności obywatelskich,
c) źródła prawa,
d) strukturę, sposób powoływania, kompetencje i wzajemne zależności pomiędzy najważniejszymi organami państwa.
Ustawy
Ustawa to akt normatywny zawsze pochodzący od parlamentu (w Polsce jest to Sejm + Senat).
Określają prawa i obowiązki obywateli. Materia ustawowa poszerzona jest o kwestie dotychczas definiowane w ustawie zasadniczej.
Akty prawne z mocą ustawy.
Obecna Konstytucja przewiduje możliwość wydawania rozporządzeń z mocą ustawy przez Prezydenta RP (art. 234 K.), ale w ograniczonym przedmiotowo zakresie.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Są zawierane przez:
1) dwa państwa - są to umowy bilateralne,
2) lub więcej państw lub organizacji międzynarodowych - są to umowy multilateralne.
Umowy mogą mieć różne nazwy: traktat, pakt, konwencja, układ, porozumienie, karta, konkordat.
W Polsce umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent RP. Natomiast ratyfikacja niektórych umów przez Prezydenta wymaga zgody parlamentu wyrażonej w formie ustawy.
Zgoda taka jest warunkiem podpisania umowy jeżeli dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych albo układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego finansowego obciążenia państwa.
Umowy międzynarodowe
Ratyfikowane umowy międzynarodowe są w Polsce źródłem powszechnie obowiązującego prawa.
Umowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli zachodzi kolizja miedzy treścią ratyfikowanej umowy międzynarodowej a treścią ustawy krajowej.
ROZPORZĄDZENIA
Rozporządzenia mogą być wydawane tylko przez organy wskazane w Konstytucji tj. przez:
1) Prezydenta RP
2) Radę Ministrów
3) Prezesa Rady Ministrów (Premiera)
4) poszczególnych ministrów
5) Krajową Radę Radiofonii i Telewizji
Rozporządzenie stoi w hierarchii aktów normatywnych niżej niż ustawa.
Podstawa rozporządzenia
Podstawą wydania rozporządzenia jest upoważnienie zawarte w ustawie - czyli tzw. delegacja ustawowa. Rozporządzenia są wydawane:
a) na podstawie ustaw
b) i w celu ich wykonania
c) a organ upoważniony w ustawie do wydania rozporządzenia nie może swej kompetencji przekazać innemu podmiotowi.
Akty prawa miejscowego
Konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia są aktami normatywnymi obowiązującymi na terenie całego kraju.
Akty normatywne obowiązujące tylko na pewnym terytorium to akty prawa miejscowego.
Obowiązywanie aktów prawa miejscowego
Zasięg terytorialny obowiązywania aktów prawa miejscowego ograniczony jest do obszaru działania organu, który ustanowił taki akt. Na podstawie obowiązującej od 1 stycznia 1999 r. ustawy o samorządzie terytorialnym
a) rady gmin,
b) rady powiatów
c) sejmiki województw
otrzymały kompetencje do stanowienia na swoim terenie prawa miejscowego (terytorialnego), które
ma postać UCHWAŁ.
Prawo Unii Europejskiej
Na mocy art. 91 ust. 3 Konstytucji prawo Unii Europejskiej:
a) stało się częścią naszego prawa wewnętrznego (krajowego)
b) podlega bezpośredniemu stosowaniu na terenie państwa polskiego,
c) a w razie kolizji ma pierwszeństwo przed normami polskiego prawa wewnętrznego.
Prawo pierwotne
Prawo pierwotne stanowią głównie:
a) traktaty założycielskie ustanawiające Wspólnoty Europejskie
b) oraz inne umowy równe rangą traktatom tj. umowy z kolejnymi państwami przystępującymi do Unii.
Prawo pierwotne jest wiążące:
a) dla państw, które podpisały traktaty,
b) oraz dla osób fizycznych,
c) i osób prawnych znajdujących się na terytorium tych państw.
Prawo pierwotne określa podstawy działalności Unii Europejskiej i jej instytucji.
Prawo wtórne
Jest stanowione przez organy Unii Europejskiej na podstawie upoważnień zawartych w prawie pierwotnym. Prawo wtórne (pochodne) jest to prawo o charakterze ponadnarodowym (specyficznym).
Prawo wtórne UE można podzielić na:
a) wiążące - rozporządzenia, dyrektywy, decyzje;
b) niewiążące - zalecenia i opinie.
Rozporządzenie
- obowiązujące bezpośrednio w zakresie zawartych w nich postanowień a nie wyłącznie celów,
- obowiązujące we wszystkich Państwach Członkowskich wobec Państw i obywateli (osób prawnych zarejestrowanych lub działających w Państwie).
Dyrektywy
Adresowane do Państw Członkowskich. Wiążą co do celów. Pozostawiają organom Państw Członkowskich swobodę w doborze form i metod. Do czasu wskazanego w niej jako termin wykonania NIE jest bezpośrednio skuteczna, ale gdy upłynął termin i państwo nie wykonało postanowień dyrektywy można przeprowadzić test jej bezpośredniej skuteczności.
Decyzje:
- wiążą w całości,
- wiążą podmiot do którego są adresowane,
- (co do zasady) muszą być notyfikowane adresatowi.
Publikatory
Dziennik Ustaw;
Monitor Polski;
Dzienniki poszczególnych ministerstw oraz urzędów centralnych;
Dzienniki poszczególnych województw;
Monitor Sądowy i Gospodarczy
Wykładnia prawa
Wykładnia prawa - to inaczej interpretacja prawa; jest to działanie zmierzające do prawidłowego ustalenia znaczenia przepisu prawnego. W. to proces myślowy zmierzający do wyjaśnienia treści, sensu konkretnego przepisu prawnego. Wykładnia prawa służy przezwyciężaniu trudności
w rozumieniu tekstu prawnego, które związane są z:
a) wieloznacznością wyrazów,
b) nieprecyzyjnym, niedokładnym sformułowaniem przepisu prawnego,
c) lub problemem wynikającym z luki prawnej.
Wykładnia nie polega na tworzeniu nowych przepisów lecz ma charakter wtórny, pomocniczy
w stosunku do prawa obowiązującego.
PODZIAŁ WYKŁADNI PRAWA NA PODSTAWIE METOD JEJ DOKONYWANIA
I. Wykładnia gramatyczna (językowa)
II. Wykładnia systemowa (systematyczna)
III. Wykładnia historyczna
IV. Wykładnia logiczna
V. Wykładnia celowościowa (funkcjonalna)
VI. Wykładnia porównawcza
Wykładnia językowa
Polega na ustalaniu znaczenia norm prawnych poprzez analizę językową, (gramatyczną) przepisów, poprzez ustalenie znaczenia poszczególnych wyrazów i zwrotów ze szczególnym uwzględnieniem różnicy jaka zachodzi między językiem prawnym a językiem literackimi potocznym.
Wykładnia systemowa -wyjaśnia sens normy prawnej poprzez jej umiejscowienie w systemie prawa.
Wykładnia celowościowa - jest dokonywana przez analizę celu, który był brany pod uwagę przy ustanawianiu określonej normy prawnej.
Wykładnia logiczna
Wykładnia logiczna - opiera się na logicznym rozumowaniu zawartych w normie prawnej przesłanek.
Rodzaje wnioskowania prawniczego:
wnioskowanie z celu na środki
argumentum a maiori ad minus
argumentum a minori ad maius
argumentum a contrario
Wykładnia historyczna
Sięga do motywów, jakimi kierowali się autorzy aktu normatywnego, wyciąga wnioski z okoliczności
towarzyszących powstaniu tego aktu. Źródłem informacji będą np.:
a) uzasadnienia projektów ustaw,
b) treść wystąpień w trakcie debaty parlamentarnej,
c) protokoły obrad właściwych komisji parlamentarnych.
Termin w. historyczna odnosi się także do porównywania regulacji obowiązujących
z nieobowiązującymi.
Wykładnia celowościowa
Treść normy prawnej ustala się odwołując się do celu regulacji prawnej (tzw. ratio legis). Cel w jakim zostały ustanowione przepisy prawa czy akty normatywne ma znaczenie przy dokonywaniu interpretacji.
Wykładnia porównawcza
Treść norm zawartych w przepisach jest ustalana w zestawieniu z przepisami do nich podobnymi. Można się odwoływać do przepisów należących do innych systemów prawa lub do przepisów dawniej obowiązujących.
PODZIAŁ WYKŁADNI PRAWA NA PODSTAWIE ZESTWAIENIA UZYSKIWANYCH REZULTATÓW
I. Wykładnia rozszerzająca
II. Wykładnia zwężająca
III. Wykładnia stwierdzająca
IV. Wykładnia uchylająca
Wykładnia rozszerzająca
Nakazuje interpretowana normę rozumieć i stosować szerzej, niby to wynikało z wykładni literalnej (słownej).Wykładnia rozszerzająca ma zastosowanie w prawie cywilnym.
Wykładnia zwężająca
Jest odwrotnością wykładni rozszerzającej - nakazuje interpretowana normę rozumieć węziej, niż to wynika z wykładni literalnej(słownej).
Ma szczególnie duże zastosowanie w prawie:
- konstytucyjnym,
- administracyjnym,
- karnym.
Wykładnia uchylająca
Uznaje się, że jeden stan faktyczny jest regulowany przez sprzeczne normy (tzw. antynomia). Należy sprawdzić czy jest to stan pozorny czy rzeczywisty stosując
następujące reguły:
Lex superior derogat legi inferiori
Lex posterior derogat legi priori
Lex specialis derogat legi generali
Lex posteriori generalis non derogat legi priori specialis
PODZIAŁ WYKŁADNI PRAWA NA PODSTAWIE PODMIOTU DOKONUJĄCEGO WYKŁADNI
I. Wykładnia autentyczna, wykładni może dokonywać organ, który wydał przepis.
II. Wykładnia legalna, wykładni może dokonywać inny upoważniony organ.
III. Wykładnia praktyczna, wykładni może dokonywać organ stosujący prawo.
IV. Wykładnia doktrynalna, wykładni mogą dokonywać pracownicy naukowi w publikacjach z dziedziny prawa.
Wykładnia autentyczna - przykłady
- Sejm może dokonać wykładni ustawy,
- minister może dokonać wykładni rozporządzenia, które sam wydał,
- rektor AR może dokonać wykładni zarządzenia, które sam wydał.
Wykładnia autentyczna ma charakter obowiązujący i nie można od niej odstąpić.
Wykładnia legalna - przykłady
- uchwały Trybunału Konstytucyjnego dotyczące stosowania ustaw,
- niektóre uchwały Sadu Najwyższego rozstrzygające w kwestii stosowania prawa,
- urzędowa interpretacja przepisów prawa podatkowego dokonywana przez Ministra Finansów
CZYNNOŚCI SKŁADAJĄCE SIĘ NA AKT STOSOWANIA PRAWA
1.Ustalenie obowiązujących norm prawnych
2.Uznanie określonego faktu za udowodniony
3. Tzw. subsumcja
4. Ustalenie konsekwencji prawnych faktu uznanego za udowodniony
Typy stosowania prawa
sądowy;
kierowniczy.