POLITOLOGIA

WYKŁAD I

WYBRANE KONCEPCJE EWOLUCJI POLITYCZNEJ I SPOŁECZNEJ

Teoria Elliotta

• progresywna struktura rozwoju

Teoria Tofflera

• pierwsza fala - cywilizacja agrarna

• oparta na ziemi

• struktura społeczna: koterie arystokratyczne (M.Weber) , kultura parafialna

• ustrój: monarchia absolutna

ustrój - sposób politycznej organizacji życia

• na wzrost podmiotowości politycznej i świadomości społecznej wpłynęły: reformacja (jako proces przełamujący monopol w sferze wartości), rewolucje narodowe - francuska i angielska (w ich konsekwencji społeczeństwo zostało podzielone na liberałów i konserwatystów), rewolucja przemysłowa (konsekwencje tej rewolucji)

podmiotowość polityczna - zdolność do czynności politycznych

świadomość społeczna - zdolność pewnej abstrakcyjnej refleksji na płaszczyźnie społecznej

• druga fala - cywilizacja industrialna

• już nie ziemia a kapitał jest podstawowym czynnikiem partycypowania ekonomicznego

• struktura społeczna: model klasowy (każda warstwa posiada swoją elitę - kluby polityczne), kultura parafialna zmienia się w poddańczą

• ustrój: monarchie zmieniają się na konstytucyjne (niektóre na ustroje republikańskie)

• gwałtowny wzrost podmiotowości politycznej konsekwencją upowszechnienia prawa wyborczego

• trzecia fala - cywilizacja informacyjna

• nie ziemia, nie kapitał a informacja (nie liczy się wielość źródeł informacji, najbardziej istotne jest mieć możliwość tworzenia informacji i dotarcie z nią do wysublimowanej grupy odbiorców)

• struktura społeczna: pojęcie demokracji mniejszości, teoria cyrkulacji elit politycznych, zasada systemu przedstawicielskiego, partie polityczne - kultura polityczna partycypacyjna

• ustrój: demokracja policyjna? (przykładem Hongkong, Singapur)

legitymacja polityczna - prawomocność (albo się ją posiada albo nie, nabywa się ją w procesie legitymizacji politycznej)

legitymizacja polityczna - uprawomocnienie (trzy rodzaje legitymizacji: społeczna, charyzmatyczna, instytucjonalna)

przywództwo - ma charakter podmiotowy (trzy rodzaje przywództwa: autorytarne, charyzmatyczne, legalne)

władza - ma charakter przedmiotowy (instytucjonalny)

Teoria Huntingtona

• wyznacza warunki mówiące o fali demokratyzacji

• gospodarka wolnorynkowa

• posadanie pluralistycznego systemu partyjnego

• zamożność społeczeństwa

Teoria Maira

• demokratyzacja po I wojnie światowej

• demokratyzacja po II wojnie światowej

• demokratyzacja w latach 70. w Hiszpanii, Portugalii, Grecji

• demokratyzacja w państwach postkomunistycznych (Europa środkowa i wschodnia)

majorytaryzm - silnie skonfliktowane społeczeństwo

konsensualizm - wzorzec współpracy (przeciwieństwo majorytaryzmu)

Teoria Kitschelta

• polaryzacja polityczna albo dystans ideologiczny

• na scenie politycznej mamy skrajną lewicę i skrajną prawicę a pomiędzy nimi wiele partii „trochę” lewicowych i „trochę” prawicowych

• poglądy lewicy i prawicy

• lewica: liberalizm społeczny, interwencjonizm państwa w sferze gospodarki

• prawica: konserwatyzm społeczny, liberalizm ekonomiczny

• obecnie zmiana w poglądach lewicy i prawicy

• lewica: liberalizm społeczny, liberalizm ekonomiczny

• prawica: konserwatyzm społeczny, liberalizm ekonomiczny

typy polaryzacji: dośrodkowa (zmniejszająca dystans ideologiczny), odśrodkowa (zwiększająca dystans ideologiczny)

Teoria Fukuyamy

• wielki wstrząs, który kończy rewolucja konserwatywna

• polaryzacja opisowa

WYKŁAD II

DEMOKRACJA A SYSTEMY PARTYJNE

Demokracja - mówimy o niej gdy istnieją:

• element polityczno-gospodarczy, polityczno-ekonomiczny - ustrój ekonomiczny, ustrój gospodarczy państwa (wolny rynek)

• system partyjny (w znaczeniu przedmiotowym - system polityczny a system partyjny; i w znaczeniu podmiotowym - kiedy będzie tworzony przez partie polityczne)

Modele demokracji:

• teoretyczne:

• madisonowski

• decyzyjny

• emipiryczne:

• majorytarny

• konsensualny

Model madisonowski

• oparty na klasycznym monteskiuszowskim trójpodziale władzy

• interesują nas relacje pomiędzy tymi trzema typami władzy

• władza ustawodawcza (nazywana też ustrojodawczą) - najczęściej parlament (jednoizbowy lub dwuizbowy)

bikameralizm - dwuizbowość

• władza wykonawcza - możemy mówić o jej jednorodności (charakterystyczna dla systemów o silnej władzy wykonawczej - systemy prezydenckie, semiprezydenckie) lub wieloistości (charakterystyczna dla systemów o dwóch instytucjach władzy wykonawczej, np. w Polsce prezydent i rada ministrów)

• władza sądownicza - oczywiście sądy ale też trybunały

• model teoretyczny gdyż:

• istnieją instytucje, których nie da się zakwalifikować do żadnej z tych trzech władz

• władze te teoretycznie powinny być niezależne od siebie a w rzeczywistości tak nie jest (chociażby minister sprawiedliwości, który jest równocześnie nie dość że prokuratorem generalnym to jeszcze członkiem rządu)

• w systemie społeczeństwa obywatelskiego nie da się zapewnić niezależności władzy sądowniczej (przykładem media, które coraz częściej wydają wyroki)

• w praktyce odejście od trójpodziału władzy bywa nazywane systemem naczelnych organów administracji publicznej; system ten składa się z:

• instytucji ustawodawczych (Sejm i Senat) i ustrojodawczych (Zgromadzenie Narodowe)

• instytucji rządowych (w Polsce - Rada Ministrów, prezydent)

• instytucji administracyjnych

• sądów, trybunałów, instytucji kontrolnych (takich jak NIK, RPO, KRRiT, RPP)

• organów prokuratorskich (prokuratura, policja, US, Regionalne Izby Obrachunkowe, ewentualnie jeszcze służby penitencjarne)

• instytucji kontrolujących konstytucyjność stanowionego prawa (TK)

Model decyzyjny

• nie skupia się na samych instytucjach ale bada relacje między tymi instytucjami (proces decyzyjny w szczególności)

• analiza systemowa - proces decyzyjny

• wejścia do systemu - żądania albo poparcia

• konwersja wewnętrzsystemowa - to co dzieje się wewnątrz systemu

• wyjścia z systemu - decyzje albo zaniechania

• sprzężenie zwrotne - to co dzieje się przy „wyjściu” ma wpływ na „wejście”

Model majorytarny

• jest nastawiony na rywalizację w świecie polityki, charakteryzuje się silnym skonfliktowaniem i silną władzą wykonawczą (system prezydencki, semiprezydencki)

Model konsensualny

• jest nastawiony na współpracę, charakteryzuje się silną władzą ustawodawczą (system parlamentarny, parlamentarno-gabinetowy)

W modelach empirycznych decydują wzorce rywalizacji politycznej, które są funkcją występującej kultury politycznej

Model majorytarny a model konsensualny - różnice

• model majorytarny - jednopartyjne rządy, model konsensualny - wielopartyjne rządy

• model majorytarny - równowaga pomiędzy poszczególnymi władzami, model konsensualny - dominacja parlamentu (gabinetu)

• system wyborczy: większe szanse na system większościowy w modelu majorytarnym, większe szanse na system proporcjonalny w modelu konsensualnym

• liczba partii relewantnych: w modelu majorytarnym mała, najczęściej poniżej 4 partii, w modelu konsensualnym większa liczba partii, powyżej 4

relewantność - istotność, ważność partii w systemie; o relewantności świadczą:

- potencjał koalicyjny (czyli zdolność zawierania trwałych koalicji w parlamencie)

- możliwość szantażu politycznego (wpływanie na decyzje innych partii)

• liczba wymiarów sporu politycznego, liczba podziałów socjopolitycznych: w modelu majorytarnym jeden główny dominujący podział socjopolityczny, a w modelu konsensualnym ok. 4-5 sporów socjopolitycznych

Funkcjonalne cele systemów partyjnych

• wyłanianie stabilnego rządu

• zgodność decyzji reprezentantów z hipotetyczną wolą wyborców

• konsensualny model podejmowania decyzji politycznych

• sprzyjanie wyborowi kompetentnych reprezentantów

• reprezentacja wszystkich istotnych grup interesu

TYPOLOGIE SYSTEMÓW PARTYJNYCH

Typologie systemów partyjnych

• wymiar ilościowy

• wymiar jakościowy

• wymiar relewantności

Typologie ilościowe - M.Duverger

• jednopartyjny

• dwupartyjny

• wielopartyjny

Typologie ilościowe - J.Blondel

• dwupartyjny

• dwuipółpartyjny (dwie duże partie i jedna mała, która może być koalicjantem każdej z dużych partii)

• wielopartyjny z partią dominującą (jedna partia przynajmniej od trzech kadencji sprawuje nieprzerwanie rządy)

• wielopartyjny rozproszony (brak kryterium partii dominującej)

Typologie jakościowe - G.Smith

• nierównowagi (wysoka labilność partii politycznych)

• rozproszony (nie można opisać labilności partii politycznych)

• zrównoważony (niska labilność partii politycznych)

labilność partii politycznych = chwiejność partii politycznych (partie pojawiają się i znikają)

Typologie jakościowe - P.Mair

• system partii wielkich (partia wielka - powyżej 25%, 20% głosów w wyborach)

• system partii małych

• systemy pośrednie (nie jest to ani system partii wielkich ani system partii małych)

• systemy przejściowe (charakteryzują się przejściowym przesuwaniem się partii pomiędzy systemem partii małych a systemem partii wielkich)

Typologie jakościowe - M.Wheaton

• systemy pragmatyczne

• systemy zideologizowane (występuje tylko w jednym państwie - w Irlandii)

Typologie relewantności - G.Sartori

• jednopartyjny z partią predominującą

• dwupartyjny

• wielopartyjny spolaryzowany umiarkowanie (do 5 partii politycznych)

• wielopartyjny spolaryzowany ekstremalnie (powyżej 5 partii politycznych)

polaryzacja - dystans ideologiczny; o systemie spolaryzowanym decyduje m.in. liczba, wielość partii politycznych

Typologie relewantności - M.Sobolewski

• system partii dominującej

• rozbicia wielopartyjnego

• wielopartyjny ustabilizowany (dwublokowy)

• kooperacji partii (doraźne sojusze a nie trwałe koalicje)

TEORIA I PRAKTYKA FUNKCJONOWANIA PARTII POLITYCZNYCH

Typologia partii politycznych

• kryterium ideologiczne

• kryterium programowe

• kryterium strukturalno-funkcjonalne

• kryterium systemowe

Partie działają na trzech płaszczyznach

• aksjologicznej

• ideologicznej

• programowej

W swoich działaniach partie odwołują się do sfery przekonań (bezpośrednio lub poprzez próbę instrumentalizacji sfery aksjologii)

Kryterium programowe (doktrynalne)

• socjaldemokratyczna (lewica)

• konserwatywna (prawica)

• liberalna (centrum)

antytetyczność - wpływ jednych partii politycznych na drugie partie polityczne ze względu na miejsce, które zajmują na osi lewica-prawica

Kryterium ideologiczne

• lewicowe: skrajnie lewicowe, komunistyczne, socjalistyczne, socjaldemokratyczne, nowolewicowe

• centrowe: liberalne, ludowe, agrarne, populistyczne

• prawicowe: chadeckie, chrześcijańsko-narodowe, nacjonalistyczne, skrajnie prawicowe

Kryterium strukturalno-funkcjonalne

• kadrowe: wysoki stopień zideologizowania, spersonalizowane jednostkowe przywództwo, mała liczba członków, jeden główny cel działania

• masowe: nieco niższy stopień ideologizacji, kolegialne przywództwo, wysoka liczba członków, zwiększenie zakresu działania

• kierownicze: niska ideologizacja, zmniejszenie liczby członków, spersonalizowane jednostkowe przywództwo, konkretyzacja celów działania

• wyborcze: bezideologiczne, zdepersonalizowane przywództwo, odejście od członkostwa (nie jest ono sformalizowane), jeden podstawowy cel działania - wygranie wyborów

Kryterium systemowe

• relewantne - istotne

• irrelewantne - nieistotne

• antysystemowe - zarówno istotne jak i nieistotne

Główne podziały socjopolityczne

• centrum - peryferie

• miasto - wieś

• państwo - kościół

• pracodawcy - pracobiorcy

• postkomuniści - Solidarność

podziały socjopolityczne - podziały, które w sferze wartości skłaniają nas do opowiedzenia się po jednej ze stron

Wymiary rywalizacji politycznej

• wymiar społeczno-ekonomiczny (zwolennicy czy przeciwnicy redystrybucji)

• wymiar polityczny

• wymiar aksjologiczny (świeckość państwa czy wpływ czynnika religijnego)

Relacje partie - społeczeństwo

• zachowania wyborcze

• tożsamość partii

• zakorzenienie w systemie społecznym

Modele zmian zachowania wyborczego

• przeniesienie preferencji wyborczych

• proces zaniku lojalności partyjnej

• przesunięcie poparcia wyborczego

Zarządzanie partią polityczną

• teoria wyboru politycznego

• makrootoczenie partii politycznej

• otoczenie konkurencyjne

• potencjał wewnętrzny

• podstawowe rodzaje strategii

---