Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania wykłady R. Tritt, Studia


LITERATURA:

WPROWADZENIE ZAGADNIENIA BIOMEDYCZNEJ. ZARYS BUDOWY MORFOLOGICZNEJ I ANATOMICZNEJ CZŁOWIEKA.

Pojęcie BIOLOGIA pochodzi z greki, bios - życie, logos - nauka. Czyli jest to nauka o życiu, jego postaniu, przejawach i właściwościach. Zajmuje się funkcjonowaniem organizmów żywych takich jak: miktoorganizmy, rośliny, grzyby, zwierzęta. Od 1735 roku Karol Linneusz przypisał człowieka do świata zwierząt.

Życie w ujęciu biomedycznym (bios - grec.; vitae - łac.):

Jest to zawsze dynamiczny stan organizmów przejawiający się określonymi cechami:

  1. wzrostem - następuje dzięki mitozie (podziale komórek somatycznych)

  2. rozwojem

Wyróżniamy tu:

    1. życie wewnątrz maciczne:

* zapłodnienie,

* zygota,

* okres zarodkowy,

* okres embrionalny,

* okres płodowy.

    1. życie zewnątrzmaciczne:

* narodziny ,

* okres noworodkowy (łac. neonats - noworodek),

* okres niemowlęcy (od 2 miesięcy do 1 roku życia),

* okres poniemowlęcy (od 1 do 2 r.ż.),

* okres wczesnoszkolny lub przedszkolny (od 3 do 5 r.ż.),

* okres szkolny lub późnodziecięcy (od 6 r.ż.)

* okres dojrzewania (asdalestencji) u dziewczyn 10 - 12 r.ż., u odmiany rasowej czarnej wcześniej, u odmiany rosowej żółtej później. Wyznacznikiem dojrzewania jest menarche - pierwsza miesiączka. U chłopców jest ok. 2 lata później. Wyznacznikiem jest emarche - pierwszy wytrysk, zwany zmazy nocne, polucją.

* okres młodzieńczy (do 25 r.ż),

* okres pełnej stabilizacji i dojrzałości (26 do 59 r.ż.)

* okres starzenia, podzielony na wczesną (od 60 r.ż.) i późną (od 80r.ż.) starość. Nauka o starzeniu się - geonkologia, nauka o chorobach seniorów - genriatria. Śmierć (letalis, mortis) to kres życia osobniczego na skutek nieodwracalnych zmian w równowadze biologicznej, w tzw. homeostazie. Są 2 etapy umierania: śmierć kliniczna (ustanie oddychania i krążenia) oraz śmierć biologiczna (stałe, nieodwracalne zmiany w neuronach). Mamy również śmierć nagłą (zawał serca mięśniowego) oraz śmierć długotrwałą (proces nowotwórczy). Są to śmieci patologiczne. Mamy również śmierć fizjologiczną (wygasanie procesów życiowych).

  1. czynności życiowe

  • pobudliwość - układ nerwowy i zmysły - jest to zdolność do odbierania wrażeń.

  • rozmnażanie - dotyczy całej populacji, ale nie dotyczy pojedynczego osobnika. Gdyby każdy osobnik w populacji się rozmnażał doszło by go przegęszczenia, czego skutkiem jest brak terytorium i pożywienia. Dlatego z wyboru nie rozmnażają się osoby zakonne, osoby homoseksualne, zwierzęta homoseksualne (ok. 1500 gat.), dotyczą każdej populacji od owadów do ssaków. Nie pełnią funkcji rozrodczej, natomiast pełną funkcję opiekuńczą i krewniaczą.

  • ruch - dotyczy również roślin kierując liście do światła - FOTOTROPIZM

  • adaptacja - do warunków otoczenia

    • Rozpatrując świat organizmów żywych można zaobserwować olbrzymią bioróżnorodność, czego wyrazem są liczne gatunki, podgatunki, odmiany, formy, rasy. Jednak istnieją cechy wspólne łączące żywe organizmy:

    1. podobny schemat budowy komórkowej

    2. zdolność do dziedziczenia i przekazywania cech (zjawisko samopowielania się) - możliwe dzięki kwasowi DNA (deoksyrybonukleinowy)

    3. obecność w organizmach żywych wybranych związków nieorganicznych (wody) oraz organicznych (białek, lipidów, sacharydów, makroelemanty, mikroelementy.

    4. utrzymanie równowagi biologicznej, tzw. homeostazy

    5. ewolucja K. Darwin, Jean-Baptiste de Monet Lamarck (wprowadził pojęcie biologii). Jest procesem nieuchronnym i podlegają mu wszystkie żywe organizmy.

    6. oddziaływania między populacyjne i między osobnicze. Dotyczą 3 sposobów oddziaływania: pozytywne, neutralne, negatywne.

    7. wielopoziomowa struktura - wyróżniamy tu poziomy:

    Cały świat organizmów żywych jest podzielony na 2 nadkrólestwa

    NADKRÓLESTWO PROCARIOTA - bezjądrowce

    KRÓLESTWO: MONERA

    Bakterie - bacteriophyta

    Sinice - cyjanophyta

    Jądro komórkowe jest zastąpione przez nukleoid.

    NADKRÓLESTWO: EUCARIOTA - jądrowce

    KRÓLESTOW: PROTISTA

    Pierwotniaki - protaza - dla człowieka zagrożeniem jest zarodek malarii, ameba - choroba amebozy, pierwotniak TOPSOPLAZMAGONGI powoduje topsoplazmozę, powoduje obumieranie płodu

    Śluzowce - myxomycetes

    Glony - algae

    KRÓLESTRO: FUNGI

    Grzyby (kapeluszowate i grzybicy) - mycota

    Porosty - lichenes

    KRÓLESTWO: PLANTAE - rośliny

    Mszaki

    Paprotniki

    Rośliny nasienne (nagonasienne - iglak, okrytonasienne - drzewa 1,2 roczne)

    KRÓLESTWO ANIMALIA

    NADTYP: BEZKRĘGOWCE

    Jamochłony

    Gąbki

    Płazińce

    Obłe

    Pierścienice

    Stawonogi (skorupiaki, owady, pajęczaki)

    Mięczaki (ślimaki, małże, głowonogi)

    Szkarłupnie (rozgwiazdy, jeżowce, strzykwy, wężowidła)

    NADTYP: STRUNOWCE

    Bezczaszkowce

    Kręgowce (ryby, płazy, gady, ptaki, ssaki)

    WYBRANE POJĘCIA DOTYCZĄCE BUDOWY I FUNKCJONOWANIA CZŁOWIEKA.

    Człowiek myślący zwany człowiekiem rozumnym określany jako HOMO SAPIENS SAPIENS przynależy do królestwa zwierząt do typu strunowce.

    Królestwo

    Zwierząt

    Typ

    Strunowce

    Podtyp

    Kręgowce

    Gromada

    Ssaki

    Podgromada

    Łożyskowce

    Rząd

    Naczelne

    Podrząd

    Małpy

    Nadrodzina

    Małpy człekokształtne

    Rodzina

    Człowiekowate

    Rodzaj

    Homo

    Gatunek

    Homo sapiens sapiens

    Karol Darwin

    WYBRANE POJĘCIA, KTÓRE STANOWIĄ DYSCYPLINY PODSTAWOWE W MEDYCYNIE I BIOLOGII

    1. Morfologia - budowa zewnętrzna

    2. Anatomia - budowa wewnętrzna

    3. Fizjologia - nauka o czynnościach komórek, tkanek, narządów, układów

    4. Cytologia - nauka o komórkach

    5. Histologia - nauka o tkankach

    6. Patologia - nauka o procesach chorobowych

    7. Immunologia - nauka o odporności

    8. Onkologia - nauka o nowotworach

    9. Genetyka - bada dziedziczenie i zmienność

    10. Higiena - zajmuje się zapobieganiem w walce z chorobami. Jest to zmniejszenie zagrożeń dla zdrowie i życia człowieka.

    Medycyna zajmuje się rozpoznaniem i leczeniem chorób oraz niedopuszczenia rozwoju procesu chorobowego. Oparta jest na biologii, posiada liczne dyscypliny kliniczne zajmujące się leczeniem wybranych jednostek chorobowych.

    SPECJALIZACJE KLINICZNE MEDYCYNY ZAJMUJĄCE SIĘ JEDNOSTKAMI CHOROBOWYMI

    1. Neonatologia - choroby noworodków i niemowląt

    2. Pediatria - choroby dzieci

    3. Higiena, medycyna szkolna - szczepienia kontrole

    4. Geriatria - choroby seniorów

    5. Chirurgia - jest podzielona na podspecjalizacje:

    -miękka - zabiegi na jamie brzusznej i klatce piersiowej

    -twarda, kostna - Ortopedia

    -urazowa - Traumatologia

    -naczyniowa - żylaki

    -plastyczna

    -oparzeniowa

    6. Ginekologia - choroby układu rozrodczego kobiet

    7. Położnictwo - opieka nad kobietą w trakcie ciąży, porodu, połogu (6 tygodni od wydalenia łożyska)

    8. Seksuologia - bada aspekty życia seksualnego ludzi

    9. Andrologia - problemy płodności mężczyzn

    10. Wenerologia - choroby przenoszone drogą płciową

    11. Neurologia - choroby układu nerwowego

    12. Psychiatria - choroby psychiczne (w pedagogice chorobami psychicznymi zajmuje się oligofrenlopedagogika)

    13. Okulistyka - choroby narządów wzroku (w pedagogice - tyflopedagogika)

    14. Laryngologia - choroby gardła, krtani, uszu, jamy nosowej (w pedagogice - durdopedagogika)

    15. Endokrynologia - choroby układu hormonalnego

    16. Hematologia - choroby krwi

    17. Stomatologia - choroby jamy ustnej, przyzębia (język, dziąsła)

    18. Interna - choroby wewnętrzne

    -diabetologia - chorzy na cukrzycę

    -kardiologia - chorzy na serce

    -hypertensjoligia - leczenie pacjentów z chorobą nadciśnieniową

    -angiologia - choroby naczyń krwionośnych

    -plumonologia - choroby płuc

    -alergologia - chorzy na alergię, astmę

    -urologia - choroby pęcherza, moczowodów, cewki moczowej

    -nefrologia - choroby nerek

    -gastrologia - choroby żołądka

    -enterologia - choroby jelit

    -proktologia - choroby odbytu

    ZARYS BUDOWY ANATOMICZNEJ CZŁOWIEKA

    1.Komórka - podstawowa jednostka aktywności biologicznej na poziomie której zachodzą wszystkie procesy warunkujące życie. Wyróżniamy komórki:

    -nerwowe - neurony

    -glejowe - odżywiają neurony w zależności od kształtu, przyjmują różne nazwy np. astroglejowe

    -rozrodcze kobiet - jaja

    -płciowe mężczyzn - plemniki

    -w siatkówce oka - czopki, pręciki

    -wątrobowe - hepatocyty

    -kostne - osteocyty

    -nabłonkowe

    -mięśniowe - miocyty

    -chrzęstne - chondrocyty

    -trzustki - pankreocyty

    -jelitowe - enterocyty

    -płucne - pneumocyty

    -żołądka - gastrocyty

    -krwi - erytrocyty, trombocyty, leukocyty (limfocyty, makrofagi, monocyty)

    Może stanowić odrębny organizm w bakterii pierwotniaków lub jest przykładem elementu składowego elementów wielokomórkowych.

    2.Zraziki - są to większe zespoły komórek, które tworzą określone funkcje np. zraziki wątrobowe, trzustkowe

    3.Tkanki

    -krew

    -limfa

    -nabłonkowa

    *rozrodczy

    *zmysłowy

    *gruczołowy

    -nerwowa

    -glejowa

    -łączna

    *zarodkowa

    *włóknista

    *tłuszczowa

    *oporowo-kostna

    *chrzęstna

    -mięśniowa

    *gładka

    *poprzecznie prążkowana, szkieletowa

    *mieszana, serce

    4.Organy - w większości przypadków organy są zaliczane do pojedynczych układów. Istnieje 6 wyjątków, które przynależą równocześnie do dwóch układów:

    5.Układy - zespoły narządów pełniące określone funkcje

    -owłosienie głowy

    -owłosienie ciała

    -skóra, naskórek, skóra właściwa, tkanka podskórna

    -gruczoły skórne

    *potowe

    *łojowe

    -zapachowe - uaktywniają się w okresie dojrzewania, wydzielają woń

    -gruczoły mleczne - tylko u kobiet, związane z laktacją (produkcją mleka)

    - 1 część SOMATYCZNĄ - ciało

    *1 podczęść

    CUM - centralny układ nerwowy: mózgowie, rdzeń kręgowy

    CEREBRUN - mózg właściwy

    CEREBELLUM - móżdżek

    MEDULA OBLONOATA - rdzeń przedłużony

    *2 podczęść

    OBUM - ubwodowy układ nerwowy. Składa się z 12 par nerwów mózgowych zwanych czaszkowymi oraz 31 par nerwów rdzeniowych, które odchodzą symetrycznie od rdzenia kręgowego.

    - 2 część AUTONOMICZNĄ

    Autonomia - niezależność. Unerwia narządy wewnętrzne niezależne od wili człowieka, jest podzielona na 2 podczęści, które w stosunku do sienie działają antagonistycznie czyli przeciwstawnie.

    *1 podczęść - współczulna

    *2 podczęść- przywspółczulna

    Obie podczęści dążą do utrzymania równowagi.

    *wzrok - oko

    *słuch - równowaga ucha

    *smak - kubki smakowe na języki: gorzki, słodki, słony, kwaśny

    *węchu - komórki węchowe rozmieszczone w jamie nosowej

    *dotyku - receptory wspólne

    Rolę nadrzędną pełni przysadka mózgowa, która na zasadzie sprzężeń zwrotnych wpływa na inne gruczoły dokrewne z wyjątkiem gruczołów przytarczycznych

    Gruczoły dokrewne: szyszynka, grasica, tarczyca, gruczoły przytarczyczne w liczbie 2 par, trzustka, nadnercza, gonady żeńskie - jajniki; męskie - jądra.

    Żyły, tętnia - naczynia odprowadzające krew.

    Naczynia kapilarne - włosowate - najdrobniejsze zakończenia żył w tętnicy

    Naczynia zatokowe i jamiste - występują w łechtaczce i penisie.

    Zalicza się różnej wielkości naczynia włosowate małe, średnie, duże, węzy chłonne, duże pnie limfatyczne łączą się z żyłami w kątach żylnych. Do układu limfatycznego

    dodatkowo zalicza się narządy limfotwórcze: śledziona, grasica, migdałki podniebienne.

    Zaczyna się jamą ustną, kończy odbytem DEFEKACJA - wydalanie moczu.

    3 gruczoły trawienne: wątroba, trzustka, ślinianki.

    -górne drogi oddechowe: jama nosowa, gardło

    -dolne drogi oddechowe - krtań, tchawica, oskrzela, płuca

    Najważniejsze narządy to nerki oraz drogi wyprowadzające mocz - moczowody, pęcherz, cewka moczowa, która różni się z zależności u płci. U kobiet jest krótka - ok. 3-5 cm, przekrój owalny i służy do wydalania moczu (MIKCJA). Cewka mężczyzn jest długa 17-20 cm. Przekrój podłużny, służy do wydalania moczu i spermy (EJAKULACJA).

    występuje 206 oddzielnych kości u dorosłego człowieka, u dziecka 356.

    Układ kostny dzielimy na 2 części:

    - osiowa: czaszka, klatka piersiowa, kręgosłup

    - oberczowa: miednica, kości kończyn górnych, kości kończyn dolnych.

    450 mięśni u dorosłego człowieka. Są to biologiczne silniki wykonujące pracę mechaniczną.

    narządy zewnętrzne, zwane sromem niewieścim: wargi sromowe mniejsze, większe, łechtaczka

    narządy wewnętrzne: pochwa (vagina), macica, jajowody, jajniki

    narządy zewnętrzne: penis (nazywany też członkiem męskim, fallusem lub prąciem), korzeń z podstawą ukryty za moszną, trzon, żołądź okrywana napletkiem, więzidełko. Wnętrze penisa to ciała gąbczaste, jamiste. Moszna stanowi ochronę dla jąder, nazywana workiem mosznowym.

    Narządy wewnętrzne: jądra, najądrza, nasieniowody - ok. 50-60 cm, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy, prostata, gruczoły opuszkowo cewkowe, przewody wytryskowe.

    ZARYS BUDOWY MORFOLOGICZNEJ CZŁOWIEKA

    Rozpatrując budowę morfologiczną człowieka wyróżnia się 2 strony ciała:

    Owłosienie męskie uwarunkowane jest genetycznie i hormonalnie,.

    W przypadku niektórych kobiet obserwuje się zjawisko nadmiernego owłosienia - HIRSUTYZM, co jest spowodowane wzrostem hormonu.

    Oprócz głównych elementów w budowie morfologicznej można wymienić mniejsze obszary nazywane OKOLICAMI, np. okolica skroniowa, czerwieni wargowej, policzkową, sutkową, brzuszną, łonową, międzypośladkową, kolanową przednią, kolanową tylnią, piętową, potyliczną, karkową, międzyłopatkową.

    W dermatologii używa się pojęcie D ERMATONY , czyli większe obszary skóry.

    Rozpatrując budowę morfologiczną i anatomiczną przez ludzkie ciało można poprowadzić 3 podstawowe płaszczyzny:

    1 - płaszczyzna pośrodkowa od szczytu głowy do krocza, nazywana też strzałkową, planum sagitalle

    2 - płaszczyzna czołowa, nazywana wieńsową - planum fronstale

    3- płaszczyzna pozioma planuhorizontale

    Ciało ludzkie podzielona płaszczyzną pośrodkową pozwala na wstępną ocenę dającą wrażenie 2 części symetrycznych względem siebie. W rzeczywistości jest to wrażenie pozorne. Istnieje wiele asymetrii w organizmie np. asymetrię dostrzega się w budowie uszu, nosa, sutków.

    W większości przypadków kończyna górna prawa jest silniejsza i minimalnie dłuższa od lewej.

    Lewa stopa jest większa od prawej.

    Asymetrię dostrzegamy również w narządach wewnętrznych np. nerka po stronie lewej jest położona wyżej niż prawa, jądro po lewej jest większe i niżej położone w mosznie, płuco lewe ma 2 płaty, a prawe 3.

    Na przestrzeni wieków biorąc pod uwagę cechy w budowie wewnętrznej próbowano dokonać różnych klasyfikacji. Najbardziej przyjęła się niemieckiego Kreshera. Wyróżnił on 3 typy budowy ciała człowieka:

    Narządy wewnętrzne człowieka są chronione w jamach ciała i jamy te są wysłane surowicznymi błonami.

    Wyróżniamy 6 podstawowych jam i 3 dodatkowe

    1) jama czaszki - chroni mózgowie

    2) kanał kręgowy - chroni rdzeń kręgowy

    3) jama klatki piersiowej - chroni płuca, serce

    4)przepona DIAPHRAGMA - jest największym mięśniem wydechowym

    5) jama brzuszna - chroni jelita, wątrobę, trzustkę

    6) miednica - chroni pęcherz, moczowody, macicę.

    Dodatkowo:

    1) jama nosowa

    2) jama ustna

    3) otwory uszne

    WYBRANE ZAGADNIENIA Z ANTROPOLOGII

    Antropologia - nauka o pochodzeniu człowieka.

    0x08 graphic
    0x08 graphic
    DROPITEK zwierzęce przodki

    DRAMAPITEK

    AUSTRALOPITEK - 2 odmiany ROBUSTUS i AFROCANIS

    HOMOHALILIZM czyli małpoczłowiek

    HOMO ERECTUS czyli człowiek wyprostowany, określany jako praczłowiek

    HOMO NEARDELTALESIS czyli człowiek neardeltalski

    HOMO SAPIENS SAPIENS człowiek myślący

    Z punktu widzenia sekwencji kwasy DNA człowiek wykazuje znaczące podobieństwo z małpami człekokształtnymi. Największe podobieństwo występuje między człowiekiem, a szympansem i wynosi na poziomie DNA 99,4%.

    Na drugim miejscu w sekwencji DNA jest goryl.

    Na 3 podobieństwo między cłowiekiem, a aorangutanem.

    A na 4 miejscy między człowiekiem, a gibonem.

    Jeżeli chodzi o zachowania seksualne zachodzi podobieństwo między człowiekiem, a podgatunkiem szympansa - bombo.

    Mimo znaczącego podobieństwa na sekwencji DNA istnieją cechy ludzkie tylko związane z człowiekiem. Należą do nich:

    RÓŻNICE W WYBRANYCH CECHACH ANATOMICZNYCH I MORFOLOGICZNYCH MIĘDZY CZŁOWIEKIEM A MAŁPAMI CZŁEKOKSZTAŁTNYMI ORAZ ISTOTAMI PRZEDLUDZKIMI

    CECHY

    CZŁOWIEK

    MAŁPY CZŁEKOKSZTAŁTNE I ISTOTY PRZEDLUDZKIE

    Postawa ciała

    Pionowa

    Niepionowa

    Sposób poruszania się

    lokomocja dwunożna

    Z użyciem 4 kończyn

    Owłosienie ciała

    W większości zanikło w przypadku mężczyzn obfite po przodkach tzw ATALIZM

    Silne i gęste w postaci sierści

    Rozwój czaszki

    Rozwinięta mózgoczaszka

    Trzewioczaszka

    Uzębienie

    Kły nie wystają poza linię zgryzu

    Kły wystają poza linię zgryzu

    Kształt kręgosłupa

    Wygięty eSowato

    Wygięty łukowato

    Kształt klatki piersiowej

    Spłaszczona grzbietobrzusznie

    Walcowata lub spłaszczona bocznie

    Kształt kończyny górnej

    Większy zakres ruchu, kciuk jest w pełni przeciwstawny

    Zakres ruchów jest mniejszy. Kończyna górna pełni rolę podporową. Kciuk nie jest w pełni przeciwstawny

    Kształt kończyny dolnej

    Funkcja podporowa, w stopie wyróżnia się 3 punkty podparcia: palce (paluch jest nieprzeciwstawny, śródsopie, pięta, stopa jest wklęsła, nie jest płaska

    Stopa płaska, wiąże się z funkcją chwytną, palce długie, paluch jest przeciwstawny, kończyna krótka

    Miednica

    Szeroka, krótka, środek ciężkości położony na kości krzyżowej

    Niezbyt szeroka i dłuższa, środek ciężkości jest na kości łonowej

    Sposób odżywiania się

    Wszystkożerne

    Zasadniczo roślinożerne

    Rozwój osadniczy

    Dziecko długo zależne od rodziców

    Potomstwo szybko uniezależnia się

    Ośrodek węchu

    Zredukowany

    Bardzo dobrze rozwinięty

    Mózg

    Masa mózgu 1200 - 1600 g (1275 - kobiety, 1375 - mężczyźni), mózg powiększa wielkość po urodzeniu, silnie rozwinięta część korowa

    Masa mózgu 400 - 500 g, u dorosłych mózg jest niewiele większy od nowonarodzonych, słabiej rozwinięta okolica korowa

    Mowa

    Istnieje

    Brak, wydawanie złożonych dżwięków

    PATOGENEZA, PROFILAKTYKA I EPISTEMOLOGIA HIV I AIDS. WYBRANE ZAGADNIENIA MEDYCZNE I SPOŁECZNE.

    Na świecie co 6 sekund 1 osoba zakaża się HIV, a co 9 sekund umiera z powodu AIDS.

    Współczesna medycyna nie była w stanie wyprodukować żadnego antidotum z walką HIV poza wiedzą i podejmowaniem właściwych wyborów. Medycyna dysponuje jedynie lekami wirusostatycznymi, a nie wirusobyjczymi. Oznacza to, że leki po wprowadzeniu do organizmu osoby zakażonej wpływają jedynie hamująco na enzymy wirusowe i zaburzają cykl życiowy wirusa, natomiast nie działają niszcząco na samego wirusa.

    Międzynarodowym symbolem solidarności z osobami zakażonymi jest czerwona wstążka. Kolor czerwony oznacza krew, namiętność seksualną, w trakcie której osoby zapominają o użyciu prezerwatywy, solidarność, miłość z osobami zakażonymi.

    Odwrócona litera V viktoria oznacza, że nie odniesiono jednak zwycięstwa nad pandemią AIDS.

    HIV - Human Immunodeficiency Virus (Ludzki wirus upośledzenia odporności)

    AIDS - Acquired Immune Deficienty Syndrome (Zespół nabytego upośledzenia odporności)

    Twierdzono, że problem dotyczył tylko homoseksualistów, dlatego niesłusznie obwiniono gejów o zesłanie na świat kary. W rzeczywistości problem dotyczył innych grup, np.: prostytutek, dawców krwi itp.

    Na początku z tym oskarżeniem wiązało się pojęcie grupy ryzyka. Obecnie do nie używamy. Używa się pojęcie: ryzykowane zachowania.

    Grupa gejów była pierwszą grupą społeczną, która podjęła największe działania profilaktyk, co w walce z wirusem co przyczyniło się do obniżenia zakazu w tej grupie o 70%.

    Odkrywcami wirusa jest 2 niezależnych naukowców, którzy odkryli wirusa w różnych latach i różnie go nazwali.

    Równocześnie poszerzono definicję AIDS o zakażenia oportunistyczne - czyli korzystające z okazji. Inaczej zakażenia te to choroby wskaźnikowe. Stają się one przyczyną śmierci pacjenta.

    Zostaje powołana grupa ekspertów do spraw AIDS, na czele której staje Profesor Zofia Kuratowska, która z Markiem Kotańskim stworzyła domy dla chorych na AIDS i próbowali uświadomić społeczeństwu tolerancję i adaptację dla chorych na AIDS.

    Komitet taksonomii wirusów wprowadza ujednolicenie nazwy i zostaje wprowadzony HIV I i HIV II. Istnieje wiele podtypów genetycznych, które utrudniają stworzenie swoistego antidotum w walce z wirusem.

    W odniesieniu do wirusa jak do innych wirusów, bakterii, grzybów używa się pojęcia zakażenie, a nie zarażenie (pojęcie to było używane w odniesieniu do plag przeszłości, np.: dżuma, obecnie jest używane do chorób pasożytniczych)

    BUDOWA WIRUSA

    Wirus zaliczany jest do rybowirusów, posiada kwas rybonukleinowy.

    Średnica wirusa wynosi 100 nanometrów, czyli 1 * 10-9.

    Wnętrze wirusa nazywane jest genomem, składa się z 2 nici RNA, ponadto w genów wirusowych, 3 istotnych enzymów, które warunkują cykl życiowy wirusa.

    Enzymy:

    -odwrotna transtryptaza = rewertaza

    -integraza

    -proteaza

    Na zewnątrz występuje otoczka glikolipidoproteinowa, a najważważneijszym białkiem otoczki jest białko glikoproteina 160, określana GP160. Białko to będzie uczestniczyć w rozkładaniu wirusa z otoczki.

    Poza organizmem człowieka wirus dość szybko ginie, jest niszczony przez temp. 560C przez 30 minut, oraz w temperaturach wyższych w krótszym czasie. Ponadto jest niszczony przez związki chemiczne: związki chloru, 70% alkohol etylowy, niektóre aldehydy, np. formaldehyd.

    Warunkiem obecności wirusa w organizmie człowieka jest napotkanie komórki permisywnej, czyli zezwalającej na wniknięcie. Najczęściej są to komórki układu odpornościowego: limfocyty, monocyty oraz komórki żerne, tzw. mikrofagi.

    Osoba zdrowa powinna mieć ok. 1000 limfocytów na 1 cm3 krwi. Pacjent przed śmiercią ma często 20-40 limfocytów na 1mm3 krwi

    PŁYNY USTROJOWE O WYSOKIEM I NISKIM MIANIE (ilość) HIV.

    Miano wysokie: krew, krew menstruacyjna, mleko kobiece, płyn mózgowo rdzeniowy, śluzy pochwowo maciczne, limfa, sperma, płyn wydzielany przed wytryskiem (płyn przedejakulacyjny), ponadto są to wszystkie wydzieliny ciała z wyraźną domieszką krwi, krwiomocz, ślina z krwią.

    Miano niskie (jest go zbyt mało, by mówić o zakażeniu): ślina, łzy, śluzy z jamy nosowej, fizjologiczny mocz, masy stałe: woskowina uszna, masy kałowe.

    Każdego roku 1 grudnia jest świadomy dzień AIDS

    W naturalnej drodze rozwoju AIDS można wyróżnić 4 okresy występujące po sobie:

    1)Okres ostrej retrowirozy: występuje kilka tygodni po zakażeniu, trwa ok. 1-2 tygodnie, przypomina objawy podobne do grypy, u niektórych na skórze pojawia się plamista wysypka osówka, inni mają wirusowe choroby gardła jaką jest mononukleoza zasadna.

    2)okres bezobjawowy: utajony w trakcie któregostopniowo powiększają się węzły chłonne i pojawia się uogólniona linfodenopatia. Najczęściej ulegają powiększeniu. Węzły chłonne karkowe, przed i za uszne, pachowe, potyliczne, nad i podobojczykowe. U 1/5 pacjentów powiększa się śledziona.

    3)zakażenie wczesnoobjawowe: pojawiają się niepokojące objawy: gorączka, uczucie osłabienia, spadek masy ciała do 30% masy wyjściowej, zmiany na skórze, trudno gojące się rany, potliwość, ciągłe uczucie zmęczenia.

    4)stan pełnoobjawowy AIDS: do wcześniejszych objawów dołącza się choroby wskaźnikowe, zakażenia oportunistyczne, będące przyczyną śmierci.

    PCB - nietypowe zapalenie płuc

    CMV - wirus cytomegali, powoduje zmiany w mózgu i siatkówce oka

    HSV - wirus opryszczki

    MHC - zakażenie prądkiem gruźlicy ptasiej

    TBC - gruźlica

    KS - mięsak Kaposjego

    CHARAKTERYSTYKA SZCZEGÓŁOWA 3 PODTSAWOWYCH DRÓG ZAKAŻENIA HIV

    Współczesna wiedza epidemiologiczna uznaje, że do zakażenia HIV może dojść 3 drogami:

    1. Droga ryzykownych kontaktów seksualnych.

    Kontakt ryzykowny:

    Najczęściej zakażają się kobiety niż mężczyźni. 4-5-krotnie częściej.

    Najstarsza kobieta, która się zakaziła miała 88 lat.

    Badania potwierdzają, że w różnych rejonach świata procent zakażonych kobiet wacha się od 47-57%.

    Czynniki powodujące, że kobiety zakażają się częściej:

    Najwięcej zakażeń na drodze seksualnej dotyczy kontaktów heteroseksualnych, mniej biseksualnych, najmniej homoseksualnych.

    Geje na początku epidemii byli niesłusznie oskarżeni o szerzenie wirusa. Jako 1 grupa społeczna podjęli największe działania, które obniżyły nowe zakażenia o 70%:

    Najwyższe ryzyko zakażenia stanowi kontakt vaginalny oraz analny. Największe ryzyko stanowi kontakt oralny. 3 odmiany seksu oralnego:

    Ryzyko HIV na drodze kontaktów oralnego wzrasta jeśli dochodzi do wytrysku do ust. Ze względu na wysokie miano wirusa w spermie oraz mikrowirusy błony śluzowej jamy ustnej.

    Zachowania seksualne bezpieczne i bezpieczniejsze w kontekście zakażeń HIV:

    - kissing - pocałunek z języczkiem

    - necking - pieszczoty górnych części ciała

    - petting - pieszczoty dolnej części ciała

    Niebezpieczne będą kontakty bez prezerwatywy oraz sadomasohistyczne.

    2. Zakażenia przez krew:

      1. Droga pionowa - z matki na dziecko (droga vertykalna): w czasie ciąży, porodu, laktacji (karmienia piersią)

    WYBRANE ZAGADNIENIA Z UKŁADU NERWOWEGO CZŁOWIEKA

    Nasi przodkowie bardziej byli zainteresowani i zafascynowani bijącym sercem, tajemniczą śledzioną (ang. SPIN= nieokreśloną markotnością) , a nawet mocz krył więcej tajemnic, niż mózg, dzięki któremu do dziś człowiek określany jest jako Homo sapiens sapiens.

    Arystoteles uważał, że układ nerwowy to system chłodzący, czego dowodem miał być śluz lecący z jamy nosowej. 2500 lat p.n.e. po raz pierwszy w podręcznikach egipskich w papirusie Smitha można znaleźć informacje na temat mózgu: „Gdy badasz człowieka z raną w głowie, znajdujesz tam coś co drży i trzepoce, pod palcami, tak jak miękkie miejsce na głowie dziecka, które jeszcze nie zmężniało”. W nieznany sposób i w nieznanym momencie dziejów, układ nerwowy nabrał cech układu myślącego. Do dziś układ nerwowy uznawany jest za układ nadrzędny, choć szczegółowe badania nad neurofizjologią przypadają dopiero na wiek XX. Nadal odkrywane są nowe tajemnice dzięki rozwojowi wielu dziedzin między innymi

    biologii molekularnej i biochemii.

    Układ nerwowy człowieka zbudowany jest z neuronów i komórek glejowych, które odżywiają neurony. Neuron został odkryty przez niemieckiego anatoma W. Waldayera, w 1891 roku jest przykładem bańkowatej komórki z licznymi wypustkami. Neuron zbudowany jest ciała komórkowego - neuroplazmy z jądrem komórkowym. W nuroplazmie występują liczne ziarenka substancji zasadochłonnej - TIGROIDU, z której składają się CIAŁKA NISSALA - odgrywające ważną rolę w metabolizmie komórki. Na zewnątrz neuronu znajdują się dendryty- liczne, krótkie wypustki przyjmujące impulsy dokomórkowo. Od ciała komórki odchodzi włókno osiowe - AKSON ( NEURYT), osiągające długość nawet 1 metra. Neuryt zakończony jest synapsą - miejscem styku i przekazania pobudzenia, jest to również miejsce zamiany sposobu przekazania informacji z elektrycznej na chemiczną. Gdy impuls nerwowy osiągnie błonę presynaptyczną, to do szczeliny synaptycznej otwierają się malutkie pęcherzyki synaptyczne zawierające substancję chemiczną - mediator = neuroprzekaźnik, najczęściej acetylocholinę lub noradrenalinę, która dyfunduje przez szczelinę i pobudza receptory białkowe, wyzwalając impuls nerwowy w kolejnej komórce. Istotnym elementem budowy wypustek neuronu są osłonki mielinowa(wew.) i Schwanna(zew.), które stanowią izolację elektryczną włókna nerwowego. Główną funkcją neuronów jest wytwarzanie stanu pobudzenia i przekazywania impulsów nerwowych. Zespół neuronów tworzy tkankę nerwową-szczególnie wrażliwą na brak tlenu. Układ nerwowy kręgowców, w tym gromady ssaków osiągnął wysoki stopień rozwoju i specjalizacji.

    W rozwoju zarodkowym( embriogenezie) tworzą się trzy listki zarodkowe: endoderma, mezoderma i ektoderma. Układ nerwowy powstaje z ektodermy, która na początku tworzy rynienkę, później cewę nerwową, na końcu której uwypukla się pęcherzyk mózgowy różnicujący się na trzy części: przodomózgowie, śródmózgowie i zamózgowie. Ostatecznie ludzkie MÓZGOWIE dzieli się na 5 części:

    KRESOMÓZGOWIE- 2 półkule mózgowe, płaty węchowe

    MIĘDZYMÓZGOWIE- szyszynka, przysadka mózgowa, gałki oczne

    ŚRÓDMÓZGOWIE

    TYŁOMÓZGOWIE- móżdżek

    ZAMÓZGOWIE- rdzeń przedłużony, który przechodzi w rdzeń kręgowy

    Pod względem czynnościowym układ nerwowy jest podzielony na dwie części:

    Jedną z podstawowych właściwości organizmów żywych jest pobudliwość (zdolność reagowania na bodźce). W najwyższym stopniu pobudliwością jest obdarzony układ nerwowy pełniący następujące funkcje:

    Z układem nerwowym ściśle wiąże się pojęcie odruchu, czyli najprostszej odpowiedzi

    na bodziec zewnętrzny w postaci reakcji, w której biorą udział zespoły neuronów.

    POBUDZENIE---RECEPTOR---NERWY CZUCIOWE---MÓZGOWIE---

    ---NERWY RUCHOWE---MÓZGOWIE

    Podział odruchów:

    NERWY MÓZGOWE:

    NERWY RDZENIOWE- 31 par odchodzą symetrycznie od rdzenia kręgowego, unerwiając plecy, kończyny górne i dolne, wyróżnia się :

    HORMONY

    Hormony - grupa związków chemicznych, istotnych dla regulacji i koordynacji procesów życiowych zachodzących w komórkach. Występują w bardzo małych stężeniach, ale każde odchylenie od stanu normy powoduje wystąpienie objawów chorobowych.

    Gruczoły dokrewne: podwzgórze, przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, grasica, trzustka, nadnercza, jądra, jajniki

    HORMON

    GRUCZOŁ DOKREWNY

    DZIAŁANIE

    Somatotropina

    Przysadka mózgowa

    *uczestniczy w regulacji przemiany materii (w tkance tłuszczorej, mięśniach)

    *kontroluje ogólny wzrost ciała (pobudza wzrost chrząstek przynasadowych kości długich)

    NADMIAR: Gigantyzm (zwiększone rozmiary ciała) lub akromegalia (rozrost dłoni, stóp i kości twarzy)

    NIEDOBÓR: karłowatość

    Prolaktyna

    Przysadka mózgowa

    *warunkuje rozwój gruczołów mlecznych

    *pobudza procesy laktacji (wytwarzania mleka)

    Melatonina

    Szyszynka

    *reguluje rytm dobowy, ułatwia zasypianie i sen (uwalniane jest zwłaszcza w nocy)

    Tyroksyna

    Tarczyca

    *przyspiesza przemianę materii, wpływając na syntezę białek i przemiany tłuszczów

    NADMIAR: Wytrzeszcz oczu, wole, choroba Gravesa - Basedowa (nadmierne tempo przemiany materii, potliwość, drażliwość)

    NIEDOBÓR: Kretynizm u dzieci, obrzęk śluzowaty skóry, wole (nadmierny wzrost tarczycy)

    Kalcytonina

    Tarczyca

    *obniża we krwi stężenie jonów CA2+, odprowadzając je do kości)

    Tymozyna

    Grasica

    *pobudza tkankę limfoidalną w okresie rozwoju

    *reguluje produkcję limfocytów

    Insulina

    Trzustka

    *wpływa na metabolizm węglowodanów i białek

    *obniża poziom glukozy we krwi, stymulując jej wiązanie w wątrobie w glikogen i zwiększając jej zużycie przez komórki mięśniowe

    NADMIAR: Niedobór cukru we krwi (omdlenia)

    NIEDOBÓR: Cukrzyca, ospałość

    Glukagon

    Trzustka

    *podwyższa poziom glukozy we krwi przez przyspieszenie rozkładu glikogenu w wątrobie

    *pośrednio wzmaga wydzielanie insuliny

    *pobudza spalanie tłuszczów i białek

    Adrenalina

    Nadnercza

    *stawia organizm w stan gotowości (podwyższone ciśnienie krwi, przyspieszenie tętna i częstotliwości oddechów, zwężenie naczyń krwionośnych)

    *pobudza glikogenezę, zwiększając poziom cukru we krwi

    Noradrenalina

    Nadnercza

    *działa podobnie jak adrenalina (uczestniczy w reakcjach stresowych), ale znacznie słabiej (nie uczestniczy w procesie glikogenolizy)

    Glikokortykoidy

    Nadnercza

    *wpływają na metabolizm węglowodanów i białek

    *przyspieszają syntezę glikogenu w wątrobie

    *utrzymują prawidłową pobudliwość mięśni

    *biorą udział w reakcjach stresowych

    NIEDOBÓR: choroba Addisona (brązowienie odkrytej skóry, niestrawność, osłabienie mięśni)

    Estrogeny

    Gonady - jajniki

    *warunkują rozwój i różnicowanie się żeńskich narządów rozrodczych

    *powodują rozwój drugorzędnych cech płciowych

    *regulują cykl płciowy, zachowania seksualne kobiet, współodpowiadają za przebieg ciąży

    NIEDOBÓR: niekobieca sylwetka, cienka warstwa podskórnej tkanki tłuszczowej, zaburzenia popędu płciowego i płodności

    Progestageny (progesteron)

    Gonady - jajniki

    *odpowiadają za prawidłowy przebieg ciąży

    *wpływają na rozwój gruczołu mlecznego

    Androgeny (np. testosteron, androsteron)

    Gonady - jądra

    *u płodu: różnicowanie się w kierunku męskim

    *u mężczyzn: rozwój męskich cech płciowych

    *przyspieszenie syntezy białek, rozwój umięśnienia

    *regulują zachowania seksualne mężczyzn

    NIEDOBÓR: kobieca sylwetka, wysoki glos, brak zarostu, zaburzenia popędu płciowego i płodności

    BIOLOGICZNE PODSTAWY SEKSUALNOŚCI CZŁOWIEKA

    Początki ludzkiej seksualności wiążą się z życiem płodowym i trwają do późnej starości.

    W 6 tygodniu życia płodowego kształtują się w ludzkim mózgowiu w tzw. obszarze limbicznym centra seksualne odpowiedzialne za:

    -heteroseksualizm

    k + m, m + k; 55-60%

    -biseksualizm

    k + m + inna k, m + k + inny m; 25 - 35%

    Kiedyś uważano, że taka osoba w połowie odczuwa chęć realizowania potrzeby seksu z osobą tej samej płci, a w drugiej połowie z osobą przeciwnej płci. Obecnie uznaje się, że osoba biseksualna na różnych etapach życia i z różną częstotliwością ma kontakt seksualny z płcią przeciwną i tą samą.

    -homoseksualizm

    k + k, m + m; 10%

    Kobiety nazywane lesbijkami, inne określenie to safonizm lub trybadia (grec. Trybiade - pocierać się)

    Mężczyźni nazywani gejami - dotyczy osób, którzy akceptują swoją orientację. W wielu przypadkach ma miejsce brak akceptacji swojej orientacji, nawet zachowania agresywne.

    Starożytne cywilizacje w pełni akceptowały homoseksualizm w Mezopotamii, Grecji, Egipcie, Japonii, Chinach. Najstarsze źródło historyczne, które to potwierdza to Egipski papirus z 2,5 tys p.n.e.

    Negacja przyczynia się w czasach późnirzymskich. Wprowadzono słowo cinedos - bez wstydu. To przechodzi do chrześcijaństwa.

    Prześladowania tych osób zaczynają się w średniowieczu przez dominikanów. Kary:

    W okresie renesansu są 2 nurty:

    Były to różne formy karania. Zostało ono zniesione po raz pierwszy we Francji w 1804 r. W Polsce w 1932.

    W XIX wieku homoseksualizm wchodzi w ręce medycyny i jest traktowany jako choroba psychiczna. Pacjenci są więzieni w szpitalach psychiatrycznych i poddawani kastracji lub elektrowstrząsom.

    Najjaskrawszy przejaw torturowania ma miejsce w obozach III Rzeszy, gdzie na maco paragrafu 175 osoby homoseksualne, szczególnie geje poddawane są torturom. Śmiertelność w tej grupie jest najwyższa.

    W okresie powojennym nadal stosuje się kary i próby leczenia. Głównie ma miejsce stosowanie metod awersyjnych - dawanie dawek leków wymiotowych i puszczano filmy erotyczne, co miało dać obniżenie.

    W 1973 następuje wykreślenie homoseksualizmu z kategorii chorób przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. To samo czyni Światowa Organizacja Zdrowia dopiero 17 maja 1990 r.

    Przez lata sądzono, że homoseksualizm ma przyczyny społeczne i psychologiczne.

    Uważano, że o homoseksualizmie decyduje nadopiekuńczość matek, brak ojca.

    Od lat 90 XX wieku rozpoznano wpływ biologiczny determinantów orientacji homoseksualnej. Obecnie wyróżnia się 4 grupy czynników biologicznych, które determinują orientację seksualną:

    - badania doktor Denn Hamer potwierdziły, że jeśli w rodzinie matki występują krewni homoseksualni, to istnieje zwiększone prawdopodobieństwo, że matka będzie uczestniczyć w przenoszeniu tego na syna. Badał chromoson X przekazywany przez matkę. Stwierdził, że istnieje w nim obszar, który decyduje o homoseksualizmie, z zaznaczeniem, że jest to jeden z czynników biologicznych.

    -badania Witnama nad bliźniętami jednojajowymi potwierdzają, że jeśli jeden z nich jest homoseksualistą to drugi w 75% przypadków też jest.

    -współczesne badania genetyczne podkreślają, że o homoseksualizmie decyduje wiele genów - dziedziczenie poligenowe.

    -Simon Way badał pośmiertnie mózgi hetero i homoseksualnych i zaobserwował różnicę w splotach neuronalnych podwzgórza w obszarze odpowiedzialnych za zachowania seksualne.

    -Inni neurobiolodzy zaobserwowali kolejne różnice dotyczące spoidła wielkiego mózgu oraz skrzyżowania nadwzrokowego.

    -badania Ingeorda Warda stwierdziły, że jeśli kobieta przeżywa silne stresy bądź traum to w jej organizmie obniża się do dolnej granicy normy fizjologicznej poziom testosteronu z nadnerczy, co powoduje, że u płodu uaktywniają się centra seksualne odpowiedzialne za orientacje homo lub biseksualne.

    -badania Iranki Saric stwierdziły różnice w stężeniu feromonów zawartych w moczu. (etiohotan, androsteron)

    Orientacje nie heteroseksualne określane są międzynarodowym skrótem LGBT.

    WSW - lesbijki

    MSM - geje

    Osoby Transgeteryczne - osoby, które wykazują niezgodność do własnej płci

    Transseksualizm - rodzą się z niezgodnością płci biologicznej z psychologiczną. Kiedy dorośnie chce dokonać zmiany.

    Transwestytyzm - przebierają się w rzeczy osób przeciwnej płci.

    W Polsce bardzo często obserwuje się zjawisko dyskryminacji oraz stygmatyzacji w stosunku do osób nieheteroseksualnych, co wynika z braku wiedzy i z pewnych utrzymujących się stereotypów.

    Społeczeństwo polskie wielokrotnie wykazuje agresje. Często ma miejsce wykluczenie społeczne.

    Homoseksualizm powszechnie występuje na świecie zwierzęcym. Jest to naturalne zjawisko. Potwierdzono homoseksualizm u 1,5 tys zwierząt od owadów po ssaki i ptaki.

    WSPÓŁCZESNE OBLICZE NAUKOWE MASTURBACJI

    W świetle obecnej wiedzy nie używa się starych pojęć, takich jak: onanizm. Odnosiło się to do biblijnego anarza, który uprawiał stosunki przerywane. Nie używa się też pojęcia samogwałt, ponieważ samo pojęcie gwałt ma negatywny odbiór.

    Obecnie używamy pojęcia masturbacja.

    Jest to naturalna i fizjologiczna oraz normatywna potrzeba seksualna człowieka występująca podczas całego życia. Nie stanowi formy egoizmu. Jest polecana w wielu terapiach seksualnych. Stanowi technikę rozpoznania własnych sfer erogennych. U mężczyzn obniża poziom agresji i korzystnie wpływa na prostatę.

    Występuje masturbacja:

    Masturbuje się 99% chłopców i 50% dziewcząt.

    Masturbacja osób dorosłych nie przeszkadza w kontaktach seksualnych, jest uzupełnieniem.

    Masturbuje się 95-98% mężczyzn i 60% kobiet.

    Wyróżniamy masturbację:

    Wymyślano pasy cnoty, próbowano wymyślać choroby związane z masturbacją, np. owłosienie między palcami.

    Masturbacja zalecana jest przy oziębłości seksualnej oraz przy zaburzeniach wytrysku.


    Wyszukiwarka

    Podobne podstrony:
    BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU i WYCHOWANIA- wykłady
    BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA1, wykłady - pedagogika specjalna - UAM
    Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania wykłady
    PROGRAM STYMULACJI ROZWOJU DZIECKA W OKRESIE NIEMOWLĘCYM, Studia materiały, Biomedyczne podstawy roz
    Oko, Pedagogika - studia, I semestr - ogólna, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    PROGRAM STYMULACJI ROZWOJU DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM, Studia materiały, Biomedyczne podstawy roz
    BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU, STUDIA- ed. elementarna, rok I, sem.II, biomedyczne podstawy rozwoju i
    wykladybiomedyka2, UŚ - Pedagogika, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    tezy do wykładów z biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania, Biomedyczne podstawy rozowju i wychow
    wady genetyczne, studia, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    Układ limbiczny i jego rola, studia, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    Trawienie białek, studia, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    wykladybiomedyka1, UŚ - Pedagogika, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    01Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, Biomedyczne podstawy rozowju i wychowania, Wykłady
    Funkcje tłuszczy, studia, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    układ nerwowy i jego rola, studia, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    MOWA PISANA, Studia materiały, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU WYCHOWANIA, studia, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania
    Biomedyczne wyklady dawne lata prof J Cieslik, biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania ( Anita Szw

    więcej podobnych podstron