BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA

WYKŁAD I 7.10.2013

Literatura obowiązkowa:

M.Spitzer – Jak uczy się mózg? PWN Warszawa, 2008

Myśli filozoficzne

Meave G. Leakey – w zasadzie jesteśmy małpami człekokształtnymi, tyle że chodzimy na dwóch nogach i mamy wyobraźnię

Schopenhauer – homo sapiens, to wszystkożerny ssak, którego odróżnia od reszty fauny jedynie wyprostowana postawa ciała i wredny charakter.

B.Erdman – w czasach mojej młodości zadawaliśmy sobie pytanie: „czym jest człowiek dzisiaj ? (XIX/XX wiek) wydaje się, że uczonych zadowala odpowiedź, że był on małpą.”

Człowiekiem jesteśmy z racji biologii, rodzimy się bowiem jako biologiczny przedstawiciel gatunku homo sapiens. Człowieczeństwo natomiast załatwiamy sobie sami we własnym zakresie.

Człowiek jest ukształtowany zarówno przez zapis genetyczny (biologię) jak i środowisko w którym żyje (wychowanie).

Dziecko jest ojcem człowieka. To jacy jesteśmy jako dorośli zależy w dużej mierze od warunków rozwoju w okresie dzieciństwa. 20 lat, mózg uczy rękę.

Rozwój

Rozwój osobniczy – ontogeneza – to ciągły, nieodwracalny proces rozwoju biologicznego od momentu zapłodnienia komórki jajowej do momentu śmierci osobnika,

Rozwój – to proces ukierunkowanych, nieodwracalnych zmian.

Rozwój fizyczny (somatyczny) – to całokształt procesów biologicznych (biochemicznych i biofizycznych) jakie zachodzą w rozwijającym się organizmie z wyłączeniem strefy psychicznej.

W ramach rozwoju fizycznego wyróżnia się trzy procesy:

• wzrastanie – rozplem, rozrost – powiększanie ciała – ilość

• różnicowanie – doskonalenie struktury (serca, nerek)

• dojrzewanie – doskonalenie funkcji – jakość

Kinetyka rozwoju – poziom na jakim przebiega rozwój:

• niższy

• normalny

• wyższy

Dynamika rozwoju – tempo rozwoju – wielkość przyrostów danej cechy w jednostce czasu.

Rytmiczność rozwoju (różne tempo):

• okres bujania (wzrostu)

• okres pełnienia (tycia)

W I r.ż. przybywa dziecku 25 cm wzrostu (czyli 50% tego z czym dziecko się urodziło), w II r.ż – 12 cm, w następnych latach ok. 6 cm rocznie do ok. 12-14 r.ż (zależnie od płci) zaś następnie znów występuje skok pokwitania.

Cykl rozwoju osobniczego:

środowisko

- 1 okres życia – embrionalny (280 dni)

- 2 okres życia – postembiornalny (100 lat)

charakter przemian biochemicznych

Anabolizm – synteza (dostarczenie energii poprzez powstawanie różnych związków chemicznych w organizmie)

A + B = C

Katabolizm – rozpad (uwolnienie energii poprzez rozpad związków chemicznych w organizmie)

C = A + B

• Faza progresywna - 0-25 lat – Anabolizm > Katabolizm

• Faza stabilna - 25-55 lat – Anabolizm = Katabolizm

• Faza inwolucyjna - > 55 – Anabolizm < Katabolizm

WYKŁAD 2 14.10.2013

Historia periodyzacji życia człowieka jest bardzo długa i sięga starożytności, a różnorodność kryteriów jakie są przy tym stosowane sprawiają, że odmiennie dzielą życie ludzkie - medycy, pedagodzy czy psycholodzy i demografowie.

Arystoteles i Hipokrates (460 - 377 pne)

Przyjmowali podziały oparte na zwielokrotnieniu liczby 7, w wieku 7 lat oddawano synów pod opiekę wychowawczą ojców (w Polsce słowiański zwyczaj - postrzyżyny); od 7 roku życia rozpoczynano naukę w szkole powszechnej, a w wieku 14 lat w szkole średniej; w 21 roku życia uzyskiwano pełnię praw obywatelskich (prawo wyborcze). Ostatni (dziesiąty okres życia) przypadał według tych podziałów na 63-70 rok życia.

Rozwój osobniczy przebiega poprzez kolejne (umowne) okresy życia:

1. OKRES PRENATALNY 280 DNI

2. OKRES POSTNATALNY nawet do 120 r.ż.

• Okres noworodkowy 0-28 dni

• Okres niemowlęcy 1-12 miesięcy

• Okres wczesnodziecięcy 2-7 roku życia

- poniemowlęcy 2-3 rok życia

- przedszkolny 4-6 rok życia

• Okres późno dziecięcy 7-16 rok życia

- wczesnoszkolny 7-10 rok życia

- pokwitania 11-16 rok życia

• Okres młodzieńczy 16-21 (25) rok życia

• Okres dorosłości 40 rok życia

• Okres dojrzałości 50 rok życia

• Okres starości 60-65 rok życia

Rozwój ontogenetyczny człowieka zależy od:

• Czynników endogennych GENETYCZNYCH (determinatorów) - warunkują rozwój

• Czynników endogennych PARAGENETYCZNYCH (stymulatorów) - czynnik matczyny - wzmacniają rozwój

• Czynników EGZOGENNYCH (środowiskowych) - modyfikują rozwój

• Czynniki BIO - GEOGRAFICZNE

• Czynniki SPOŁECZNO-KULTUROWE

Bodźce związane z sytuacją społeczną o BEZPOŚREDNIM oddziaływaniu na rozwój fizyczny to:

• Ilość i jakość odżywiania

• Zachorowalność zwłaszcza na choroby zakaźne

• Obciążanie pracą fizyczną

• Anty-zdrowotne nawyki i nałogi rodzicielskie (np. palenie papierosów)

• Niektóre rodzaje stresów psychonerwowych

ORGANIZM

KOMÓRKA ODDYCHANIE (ATP)

ODŻYWIANIE

MITOCHONDRIE

RYBOSOMY

LIZOSOMY

ROZMNAŻANIE

NAMNAŻANIE

DZIEDZICZENIE

JĄDRO

CHROMOSOMY (KARIOTYP 46 SZTUK)

GENY

MATRYCA

PRZEPIS GENETYCZNY

CZYNNIK DZIEDZICZENIA

INFORMACJA GENETYCZNA

Czynniki egzogenne środowiskowe:

1. MODYFIKATORY BIOGEOGRAFICZNE (NATURALNE)

• FLORA, FAUNA

• ZASOBY MINERALNE, SKŁAD WODY I GLEBY

• KLIMAT

• UKSZTAŁTOWANIE TERENU

1. MODYFIKATORY SPOŁECZNO-KULTUROWE (SPOŁECZNE)

• POCHODZENIE SPOŁECZNE

• CHARAKTER I WIELKOŚĆ ŚRODOWISKA ZAMIESZKANIA

• POZIOM WYKSZTAŁCENIA RODZICÓW

• WYSOKOŚĆ ZAROBKÓW RODZICÓW

• TRADYCJE I ZWYCZAJE SPOŁECZNE

WYKŁAD III 21.10.2013

KARIOTYP 46 sztuk = 23 pary

stała gatunkowa l.diploidalna

liczba chromosomów (wszystkie komórki somatyczne)

23 sztuki

l.haploidalna

komórki rozrodcze

chromosomy płciowe autosomy

(1 para = XX kobieta (22 pary = 44 sztuki)

lub = XY mężczyzna)

homologiczne

chromosomy

niehomologiczne

Gen

Jednostka materiału genetycznego (dziedzicznego) zlokalizowana w chromosomie

Genom

Wszystkie geny (stanu haploidalnego n=23) danego organizmu

Genotyp

Cała informacja genetyczna danego organizmu (n=46)

Informacja genetyczna w danym miejscu genowym

Fenotyp

Ujawniające się cechy organizmu

Dziedziczenie

To zdolność przekazywania informacji (materiału) genetycznej znajdującej sie w DNA do komórek potomnych.

Są dwie drogi przekazywania:

• KOMÓRKI SOMATYCZNE (mitoza) przekazują drogą kopiowania replikacja komplementarność swój materiał genetyczny komórkom potomnym

Cały okres ontogenezy od zygoty do śmierci - NAMNAŻANIE

• LINIA GERMINALNA (komórka jajowa, plemnik) - przekazywanie materiału (informacji) genetycznego przez rodziców (mejoza; zestaw haploidalny - 23 sztuki chromosomów) swojemu potomstwu.

Fuzja komórki jajowej z plemnikiem przywraca diploidalną (46 sztuk) liczbą chromosomów w zygocie. TYLKO ZAPŁODNIENIE.

NOŚNIKI DZIEDZICZENIA

DNA RNA

Kwas dezoksyrybonukleinowy Kwas rybonukleinowy

rola WZORCA rola WYKONAWCZA

KIEROWNICZA TRANSPORTOWA

3 mln nukleotydów w jednej komórce, w jednym jądrze komórkowym

REGUŁA KOMPLEMENTARNOŚCI

ZASADA PURYNOWA = ZASADA PIRYMIDOWA

TYMINA = ADEMINA

CYTOZYNA = GUANINA

Replikacja

Samoodtwarzanie się DNA.

DNA

Nie jest syntetyzowane od nowa, ale kopiowane na uprzednio istniejącej cząsteczce, jest to tzw. replikacja z wykorzystaniem reguły komplementarności.

GEN

Najmniejszy odcinek DNA potrzebny do zakodowania 1 aminokwasu który decyduje o kolejności aminokwasów w białku.

Aminokwasy pobieramy z pożywienia.

2 rodzaje białka:

• strukturalne (budulcowe)

• aktywne (funkcjonalne) - hormony, enzymy

Geny nie mają możliwości by same w sobie wykształcić daną cechę. One wytwarzają białko, które tak zmienia procesy fizjologiczne, by dana cecha uzyskała określony (tj. dziedziczny) wygląd (formę).

JĘZYK	BIOLOGIA
Litery (26) A, M, K, T, Ę	Pierwiastki (92-118) C, H, O, N, Ca 18, 10, 65, 3, 2%
Słowa (10'000) MAK, MAMA, TATA, MA	Aminokwasy (20) Za kolejność aminokwasów odpowiada gen (DNA)
Zdania MAMA MA MAK MAK MA MAMĘ	Białko Nieskończenie wiele form

WYKŁAD IV 28.10.2013

DNA = KOD

RNA TRANSKRYPCJA

mRNA = KODON

TRANSLAKCJA

tRNA = ANTYKODON

mRNA = INFORMACYJNY

tRNA = TRANSPORTOWY

rRNA = RYBOSOMALNY

TRANSKRYPCJA (PRZEPISANIE)

DNA > mRNA

w JĄDRZE

TRANSLACJA (PRZEŁOŻENIE)

mRNA > tRNA

w RYBOSOMIE

Zjawisko otrzymywania genów od rodziców nosi nazwę DZIEDZICZENIA.

Dziedziczy się GENY a nie CECHY.

CECHY JAKOŚCIOWE (6%)

(MONOGENICZNE)

1 CECHA = 1 GEN

CECHY ILOŚCIOWE (94%)

(POLIGENICZNE)

1 CECHA = KILKA (WIELE) GENÓW

DZIEDZICZENIE JEDNOGENOWE

1 CECHA = 1 GEN

• Dotyczy cech jakościowych (6%) NIEZMIENNE W CIĄGU ZYCIA

• ZASADA MENDLA

• GENY (CECHY)

  • DOMINUJĄCE

  • RECESYWNE

• tu się znajdują wszystkie choroby genowe

GEN > GENOM > GENOTYP

ALLEL

Jeden z dwóch (lub większej) form genu zajmująca to samo miejsce w parze chromosomów

MAPA GENETYCZNA

ALLEL (GEN) DOMINUJĄCY

Allel, który ujawnia sie w fenotypie zarówno w przypadku genotypu homozygotycznego (dwa jednakowe formy) jak i wówczas gdy alleli...?

homozygota, homozygotyczność

występowanie identycznych alleli w takich samych miejscach homologicznych chromosomów

heterozygota, heterozygotyczność

występowanie odmiennych (różnych) alleli w takich samych miejscach homologicznych chromosomów

monogeniczność

typ dziedziczenia w którym pojedyncza cecha zależy od jednego allela (genu)

poligeniczność

kontrola pojedynczej cechy przez wiele współdziałających ze sobą genów

plejotropia

zjawisko warunkowania przez jeden gen...?

DZIEDZICZENIE WIELOGENOWE

1 cecha = wiele genów

nie obowiązuje zasada mendla

cechy ilościowe - metryczne (94%)

w ciągu życia

podległość wpływom środowiska dziedziczony jedynie zakres zamienności cechy a nie jej wartość bezwzględna

Każda cecha (zachowanie) jest warunkowana zarówno przez...?

zmienność

rekombinacyjna mutacja

norma patologia

Mutacja

to stała (lub dynamiczna) dziedziczna zmiana w DNA która wiąże się ze zmianą sekwencji nukleinowej.

• mutacje w komórkach rozrodczych (plemnik, komórka jajowa) przekazywane potomstwu

• mutacja w komórkach somatycznych

Choroby genetyczne można rozdzielić na następujące kategorie:

• zaburzenia chromosomowe

• a. liczbowe

• a. strukturalne

choroby jednogenowe

choroby mitochondrialne

WYKŁAD IX 9.12.2013

Skala Apgar

Oceniana w 1,5,10 minucie po porodzie

Ocena:

10-8 pkt – stan dobry

7-4 pkt – stan średni

3-0 pkt – stan ciężki, reanimacja

Okres noworodkowy – jest to okres adaptacji narządowej do przyjęcia czynności i samodzielnego życia dziecka. Trwa 28 dni

Odruchy – efekt niedojrzałości układu nerwowego:

• bezwarunkowe (wrodzone) – to atawizm filogenetyczny

• warunkowe (nabyte) – kora mózgowa

1. Występują tylko u noworodków:

• Odruch moro

• Odruch chwytny

• Odruch toniczno-szyjny

• Odruch kroczenia

• Odruch oczno-wzrokowy

1. Występują u noworodków i niemowląt:

• Odruch Babińskiego

1. Występują zarówno u noworodka jak i osoby dorosłej:

• Odruch ssania

• Odruch dotykania

• Odruch wydalania

• Odruch połykania

1. Okres niemowlęctwa – 12 mies.

DUŻE TEMPO ROZWOJU:

1. Faza snu

2. Faza czuwania

1. Siła i sprawność mięśniowa

- podnoszenie głowy (1-3 mies.)

- obrót wokół osi (3-5 mies.)

- siadanie (6-9 mies.)

- stawanie, chodzenie (10-13 mies.)

1. Zęby:

- siekacze mleczne dolne (7-8 mies.)

- siekacze mleczne górne środkowe (9-10 mies.)

- siekacze mleczne górne boczne (11-12 mies.)

1. Zarastanie ciemiączek

2. Rozwój mowy

3. Zdolność manipulowania (chwytność)

4. Opanowanie zwieraczy

5. Wrażliwość sensoryczna (uczucia, emocje rozwój spostrzeżeń) DUŻA MOTORYKA

MAŁA MOTORYKA:

1. Chwyt oburącz

2. Chwyt jednoręczny

3. Chwyt nożycowy

4. Chwyt pensetkowy

Dziecko ma 20 zębów, a osoba dorosła 32. Dziecko nie ma zębów przedtrzonowych.

Mowa:

- krzyk odruchowy

- świadomy krzyk

- gruchanie

- gaworzenie

- naśladowanie dźwięków

- mowa właściwa

Okres ponoworodkowy 12-36 mies.

- zwolnienie tępa przyrostu:

• 1 r.ż. - 7,5 kg i 25 cm

• 2 r.ż. – 2 kg i 12 cm

• 3 r.ż. – 2 kg i 6-7 cm

Między 4-5 mies podwaja masę ciała, a w 13 miesiącu potrajamy .

Zmiana proporcji ciała:

Nadal duża głowa 90% ostatecznych wymiarów

Wysokość ciała 54%

Ciężar ciała 25%

Smuklenie – wolny przyrost tkanki tłuszczowej i wzrost siły mięśniowej

Pionizacja postawy:

- pogłębienie lordozy (brzuch do przodu), spłaszczenie klatki piersiowej

- proces kostnienia

WYKŁAD X 13.01.2014

Okres wczesnego dzieciństwa:

Od 3-4 lat do 6-7 roku (pójście do szkoły)

1. 3-4 lata

2. 4-5,5 lata

3. 5,5-7 lat

ROZWÓJ FIZYCZNY:

Dalszy harmonijny wzrost organizmu:

Dziecko 2x urodzeniową wysokość ciała

Dziecko 5x urodzeniową masę ciała

Przy spadku tempa rozwoju.

Proporcje w budowie ciała:

Długie, chude kończyny, fizjologiczne płaskostopie, duża podściółka tłuszczowa

Szybki wzrost kości, mięśni: koniec oburęczności

Słabe więzadła są przyczyną urazów i wad postawy ciała:

Duża ruchliwość dziecka (rzuty, skoki, pływanie, jazda na rowerze) często prowadzi do swoistej ruchliwości.

Potrzeba ruchu – głód ruchu

„Złoty okres motoryczności” (6 lat)

Niewielki dymorfizm „okres neutralnego dzieciństwa” aczkolwiek dziewczynki są bardziej zaawansowane w swym rozwoju niż chłopcy.

Począwszy od 6 r.ż. – wymiana zębów mlecznych na stałe. Zęby stałe pojawiają się w tej samej kolejności co zęby mleczne.

Test długości ręki – prawą ręką dotykamy lewego ucha – test filipiński, miara wieku dziecka.

MŁODSZY WIEK SZKOLNY: 7-10 lat (wstępna faza okresu pokwitania)

2 podokresy (wg. Wołoszynowej ’76 r.)

7-8 lat – adaptacja do środowiska szkolnego (duży wysiłek fizyczni i psychiczny)

9-10 lat – zmiany w sferze intelektualnej i osobowości

1. Najwolniejsze tempo wzrastania:

5-5,5 cm dla wysokości ciała

3-3,5 kg dla ciężaru ciała

„Skok szkolny” – zwiększona liczba bodźców (szkoła)

1. Zmiana proporcji:

Szczupłe kończyny, otłuszczony tułów (pełnienie), postawa „lordotyczna”

1. Zmiana proporcji twarzy: wymiana zębów stałych (32)

2. Wzmocnienie aparatu ruchu: (mięśnie, przebudowa kości) duży zakres ruchu w stawach

Wzrost dużej motoryki (chód, bieg, rzut, skok, łapanie piłki)

Wzrost małej motoryki (zręczność, manipulacja dłońmi)

Wzrost koordynacji wzrokowo-ruchowej

Wzrost koncentracji uwagi

„dziecko doskonałe”.

1. Dojrzewanie narządów i układów do formy dorosłej (MÓZG – 100% wago ostatecznej)

2. Ustalenie lateralizacji (ok.10 roku) przewaga funkcjonowania jednej z półkul mózgu – u osób praworęcznych lewa półkula, u osób leworęcznych prawa półkula. Leworęczni i mężczyźni – częściej dyslektycy. Wśród Arabów nie ma osób leworęcznych.

3. Wzrost odporności organizmu

OKRES STARSZEGO DZIECIŃSTWA

Dojrzewanie płciowe od 11-18 r.ż. (4-5 lat)

1. Faza przygotowawcza

Faza prepubertalna

Do 12 r.ż.

1. Dojrzewanie właściwe

Faza pubertalna

Od 12 do 16 roku życia.

1. Dorastanie - adolescencja

Faza postpubertalna

Od 16 do 18 roku życia

Wiek rozpoczęcia dojrzewania zależy od genów:

1. Płci – dziewczęta dojrzewają o 1,5-2 lata wcześniej niż chłopcy

2. Zróżnicowanie tempa dojrzewania

Wcześnie – szybciej wyżsi, pozytywnie postrzegani w środowisku

Norma – 5 lat różnicy

Niska – wolniej (niżsi), gorzej postrzegani w środowisku

Ostateczna wysokość ciała taka sama.

1. Typ budowy ciała – otyli dojrzewają wcześniej niż szczupli, krytyczna masa ciała (ilość tkanki tłuszczowej)

Przebieg dojrzewania podlega:

- kontroli genetycznej (płeć, rasa, wpływy rodzicielskie, typ budowy ciała)

- uwarunkowania hormonalne

- czynnikom środowiskowym (egzogenne) (czynniki bio-geograficzne, kulturowo-społeczne, żywienie, stres, choroby)

Rasa czarna – rasa biała – rasa żółta

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA OKRESU DOJRZEWANIA:

1. Wzmożona aktywność hormonalna: podwzgórze – przysadka – gonady

2. Rozwój cech płciowych:

1. Pierwszorzędowe – jajniki, jądra

2. Drugorzędowe – wewnętrzne drogi płciowe i wewnętrzne narządy płciowe + piersi, penis

3. Trzeciorzędowe – owłosienie łonowe, ciała i twarzy

1. Rozpoczęcie miesiączkowania u dziewcząt – MENARCHE

2. Pierwsze wytryski u chłopców – POLUCJE

3. Przyspieszone wzrastanie wszystkich części ciała – skok pokwitaniowy

4. Okresowe zmiany proporcji ciała

5. Kształtowanie się żeńskiej i męskiej sylwetki (budowy) ciała

6. Zmiany rysów twarzy u obu płci z dziecięcych na dorosłe

7. Obniżenie głosu u chłopców – mutacja.

8. Okresowe zmniejszenie odporności systemu nerwowego na bodźce zewnętrzne – co przejawia się drażliwością psychiczną i pogorszeniem koncentracji

SKOK POKWITANIOWY: sygnał, że dojrzewanie się zaczęło, efektem są:

- zmiany w proporcjach i budowie ciała,

- zmiana sylwetki kobiecej i męskiej

- zmiany anatomiczne oraz funkcjonalne wszystkich układów

Kobieta – na rok przed pierwszą miesiączką początek dojrzewania (przestają rosnąć nogi na długość)

Mężczyzna – w roku poprzedzającym polucje przy końcu dojrzewania

Skokowi podlegają wszystkie cechy z wyjątkiem:

- mózgowia

- tkanki limfatycznej (zanika grasica)

- podskórnej tkanki tłuszczowej u chłopców, głównie na podudziach

Kolejność pojawiania się skoków pokwitaniowych jest taka sama w odniesieniu do poszczególnych odcinków ciała (GENY):

Kończyny dolne – stopa

Podudzie, udo. 6 mies

Kończyny górne – dłoń

Przedramię, ramię 6 mies

Szerokość bioder

Szerokość klatki piersiowej

Szerokość barków

Długość tułowia

Głowa-twarz (jabłko Adama, trądzik młodzieńczy)

WYKŁAD XI 20.01.2014

1. Podwzgórze (neurohormony) – hormony białkowe (tak samo jak i przysadki, podlegają pełnej kontroli genetycznej)

- gonado-liberyna

- gonado-statyna

-prolakto-liberyna

- prolakto-statyna

Przystopowanie wydzielanie określonego hormonu (statyna) rozpoczęcie, przyspieszenie wydzielania (liberyna)

1. Przysadka mózgowa (hormony tropowe)

- lutropina – owulacja pęcherzyków jajnikowych (kobiety), wzmaga wydzielanie testosteronu (mężczyźni)

- folitropina – wzmaga wydzielanie estrogenów (kobiety), odpowiada za spermatogenezę (mężczyźni)

- prolaktyna – aktywizacja gruczołu mlecznego, instynkt macierzyński (kobiety), obniża poziom testosteronu (mężczyźni, impotencja?)

1. Gonady - hormony dokrewne (płciowe)

Jajniki – kobiety, Jądra – mężczyźni

Jajniki – A. Estriol (estrogeny), B. Progesteron

1. Estriol matczyny (organo-twórczy)

2. Aktywizacja rozwoju cech płciowych w okresie dojrzewania

3. Cykl miesiączkowy

4. Rozwój piersi

5. Procesy metaboliczne:

- hamuje osteoporozę

- zapobiega chorobie wieńcowej

- zwiększa absorpcję wapnia z jelit

Jądra – testosteron (androgeny) – komórki Leydiga

1. Okres prenatalny (40 dzień), decyduje o:

1. Wykształceniu drugorzędowych cech płciowych, penis, worki mosznowe, nasieniowód)

2. O zachowaniach seksualnych mężczyzn „acykliczność, popęd płciowy, agresja)

1. Zwiększa wrażliwość komórek Leydiga na gonadotropinę

2. Gametogeneza

3. Pobudza rozwój drugorzędowych cech płciowych: prącia + cewki moczowej, aparatu głosowego krtani

4. Pobudza rozwój trzeciorzędowych cech płciowych: owłosienie łonowe, pachowe, męska linia włosów (zakola)

5. Działa anabolicznie:

- rozwój mięśni (tężyzna)

- stężenie cholesterolu (+)

Gruczoły biorące udział w dojrzewaniu:

1. Kora nadnerczy – androgeny: owłosienie łonowe i pachowe dziewcząt

2. Szyszynka – melatonina: modulator czynności podwzgórzowo-przysadkowych, np. ciemnienie włosów w okresie pokwitania (spadek melatoniny – zwiększenie gonadotropin)

3. Tarczyca i gruczoły przytarczyczne – tyrozyna + kalcytonina: metabolizm wapnia i fosforu

Dojrzałość:

• biologiczna – zdolność do reprodukcji i produkcji komórek rozrodczych (13-15 lat D) (M 14-15 lat)

• seksualna – libido (18-22 lata D) (M 14-15 lat)

• psychiczna (emocjonalna) – świadomość własnych potrzeb i planów, odpowiedzialność za własne czyny (17-18 lat D) (M 17-18 lat)

• społeczna – zdolność do pełnienia ról społecznych (23 lata D) (M 23-25 lat)

Okres młodzieńczy

Zakończenie wzrastania:

- kobiety 18-20 lat

- mężczyźni 20-23 lata

Okres wieku dorosłego

Pierwsze objawy starzenia się:

- kobiety 30-35 lat

- mężczyźni 35-40 lat

Okres wieku dojrzałego

Inwolucja (siwienie, okulary)

- kobiety – menopauza (12 lat) klimakterium 50-60 lat

- mężczyźni – 60-65 lat

Okres starości – genetycznie zaprogramowane zużycie się organizmu – od 65 r.ż. do śmierci

Okres młodzieńczy (dorastanie) trwa:

Od okresu uzyskania pełnej dojrzałości płciowej (17-19 r.ż.) – rozwój narządów płciowych, owłosienie

Do zakończenia procesu wzrastania, czyli osiągnięcia ostatecznej (tj. maksymalnej) wysokości CIAŁA, USTANIENIE dorosłych proporcji ciała, oraz osiągnięcia wysokiej sprawności fizycznej (20-25 lat)

WYKŁAD XII 27.01.2014

Każde dziecko rozwija się we własnym, indywidualnym tempie, jest to uwarunkowane genetycznie.

Obracanie się na bok, -> na brzuch -> na plecy -> pełzanie -> raczkowanie -> siadanie -> wstawanie -> chodzenie wzdłuż mebli -> chodzenie bez podpory -> chodzenie swobodne

Zajmują najwięcej czasu – od 9-10 miesiąca aż do 19 mies.

Dzieci te są zdrowe, jest to biologicznie uwarunkowane, lecz różnią się wiekiem rozwojowym.

Największa ilość dzieci zaczyna chodzić w 13 miesiącu, szczyt przypada na 12-14 miesiąc życia dziecka.

Podobną sytuację mamy z wyrzynaniem się pierwszego zęba od 4 miesiąca życia aż do 13-18 miesiąca życia. Szczyt przypada na 7-9 miesiąc życia.

Te dzieci którym późno zaczynają się wyrzynać zęby, zaczynają również później chodzić.

Tak samo wygląda to w przypadku dojrzewania.

Grupy dzieci w tym samym wieku metrykalnym są pod względem rozwoju cech budowy ciała – w okresie dojrzewania – bardziej między sobą zróżnicowane, aniżeli było to widoczne w latach wcześniejszych.

Kolejność dojrzewania poszczególnych cech dojrzewania płciowego jest taka sama u wszystkich dzieci, chociaż u poszczególnych osób dokonuje się w różnym czasie:

- im młodszy wiek rozpoczęcia dojrzewania tym większy przyrost wysokości ciała

- im wcześniejsze dojrzewanie tym wcześniejsze jego zakończenie

- tempo wzrastania – dziedziczone jest niezależnie od ostatecznej wielkości ciała.

Wiek rozwojowy (0-18 lat)

Osiągając rozwój fizyczny odnosimy się do wieku badanej osoby, uwzględniając datę jej urodzin, jest to tzw. wiek kalendarzowy(metrykalny, chronologiczny) .

Data badania 2012 11 12

Data urodzin 2001 05 06

11 06 06

Wiek kalendarzowy nie jest wystarczający do ścisłego określeni dojrzałości biologicznej człowieka.

Wiek rozwojowy (biologiczny, fizjologiczny) jest to miara biologicznej dojrzałości organizmu, wskazująca na stopień zaawansowania w rozwoju (przyspieszenia lub opóźnienia wybranych cech lub układów organizmu.

Bardzo rzadko obie miary wieku zgadzają się ze sobą.

Wiek rozwojowy (wr) – biologiczny

Wiek życia (wż) – kalendarzowy

Wr=Wż – norma

Wr>Wż – rozwój przyspieszony

Wr<Wż – rozwój opóźniony

Modele te dotyczą rozwoju „globalnego” (całościowego od parcjalnego) cech, w których rozwój wszystkich cech odbywa się w takim samym tempie (z taką samą szybkością) rozwój harmonijny

Rozwój nieharmonijny, to taki gdy poszczególne cechy rozwijają się w różnym względem siebie tempie, np. stwierdza się opóźnienie rozwoju ruchowego, podczas gdy pozostałe cechy rozwijają się w tempie odpowiednim do wieku życia dziecka.

Tempo i rytm rozwoju, dzieci noszą cechy indywidualne, dlatego nie wszystkie odchylenia od normy należy traktować jako zaburzenia.

Metody oceny wieku rozwojowego:

1. Wiek kalendarzowy (metrykalny)

2. Wiek rozwojowy (fizjologiczny) – miara biologicznej dojrzałości organizmu

3. Wiek zębowy – określa dojrzałość zębową (od 6-15 lat)

Zawiązki zębów formują się już w okresie płodowym, ok 4-5 mies. Uzębienie człowieka jest dwuzmianowe, liczba zębów mlecznych wynosi 20, a stałych 32 sztuki. Kolejność wyrzynania się zębów w szczęce i w żuchwie jest ściśle określona w czasie. W uzębieniu mlecznym wcześniejszy jest rozwój i wyrzynanie się zębów w szczęce niż w żuchwie, w uzębieniu stałym odwrotnie. Można zauważyć odrębności wyrzynania się zębów od płci. Chłopcy na ogół ząbkują w wieku niemowlęcym zaś dziewczynkom wcześniej wypadają zęby mleczne i wyżynają się stałe zęby. Zęby mleczne wyrzynają się od 6 miesiąca życia do 2 roku życia. Około 6 roku życia zęby mleczne są stopniowo zastępowane przez wyrzynające się zęby stałe. Proces ten cechuje resorpcja korzeni zębów mlecznych, powodująca ich wypadanie ze szczęk, w ich miejsce przesuwa się rozwijający się ząb stały. Wymiana zębów trwa do 15-16 r.ż. zaś zęby mądrości jeszcze później, ok 20 r.ż. Wiek zębowy określa się na podstawie zaawansowania procesu DENTYCJI czyli liczby wyrżniętych u badanego dziecka zębów (mlecznych i stałych) wyrżniętych w określonym wieku kalendarzowym u zdrowych dzieci. Najpierw pojawiają się siekacze i żuchwa, najpóźniej zęby trzonowe w szczęce.

I1, I2, C1, P1, P2, M1, M2, M3

1. Wiek kostny – dojrzałość szkieletowa – przekształcenie tkanki chrzęstnej w tkankę kostną.

Proces kostnienia poszczególnych kości trwa od 6 tygodnia życia płodowego aż do 25 roku życia. Pojawienie się tzw. punktów kostnienia, występuje w określonym porządku czasowym i lokalizacyjnym. Kość wzrasta na długość dzięki przynasadowej chrząstce wzrostowej (tarcze wzrostowe) która wypełnia w kościach długich przestrzeń pomiędzy nasadą a trzonem. Dojrzewaniem kości steruje układ hormonalny – estrogeny, kortykosteroidy, hormon wzrostu. Metodzie oceny polega szerokość tarczy wzrostowej i długość kości.

1. Wiek morfologiczny – dojrzałość sylwetki

2. Wiek drugorzędowych cech płciowych – dojrzałość płciowa

Metody oceny rozwoju fizycznego dziecka

1. Metoda tabel Pirqueta

2. Metody graficzne:

1. Metoda siatek centylowych (standardowych)

2. Metoda monograficzna (profilów)

3. Metoda skorelowanych cech (graficzna metoda tempa i harmonijności rozwoju, graficzna metoda proporcji wagowo-wzrostowych)

1. Metody wskaźników proporcji – BMI,

2. Metody stanu odżywienia i składu ciała (rentgenowskie, biochemiczne testy kliniczne, wskaźnik odżywienia)

WYKŁAD XIII 3.02.2014

Układ nerwowy sprawuje wspólnie z układem dokrewnych (hormonalnym) kontrolę nad wszystkimi czynnościami ciała.

1. Podział mikro:

1. Komórka nerwowa

Dendryty istota szara

Ciało komórki

Akson (osłonka mielinowa) - istota biała

Synapsa – neurotransmitery, neuromediatory, neuroprzekaźniki

1. Komórki glejowe

2. Włókna nerwowe

1. Poziom makro:

Podział topograficzny (anatomiczny) Podział czynnościowy

1. Ośrodkowy układ nerwowy (OUN)

1. Mózgowie – kresomózgowie, pień mózgu (międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie), móżdżek

2. Rdzeń kręgowy

1. Układ obwodowy – 12 par nerwów czaszkowych, 31 par nerwów rdzeniowych -> gałąź grzbietowa i gałąź brzuszna -> splot ramieniowy

Rola układu nerwowego:

1. OUN – Ośrodkowy układ nerwowy – zawiadujący, centrum sterowania

2. Obwodowy układ nerwowy – przewodzenie, przesyłanie informacji

Różny sposób działania układu nerwowego:

1. Świadome (zależne od naszej woli)

Układ somatyczny – ruchy dowolne, ruchy mimowolne, percepcja, integracja

1. Nieświadome (Nie – zależne od naszej woli)

Układ autonomiczny (wegetatywny) -> sympatyczny i parasympatyczny

Metabolizm (przemiana materii)

To: przetwarzanie substancji biochemicznych w organizmie, której towarzyszy wytwarzanie energii, niezbędnej dla:

- wzrostu organizmu

- utrzymania odpowiedniej temperatury ciała

- pracy wszystkich organów

Mechanizmy regulujące ogólnoustrojową przemianę materii to:

1. Geny

2. Układ nerwowy

3. Hormony Przemiana: białkowa, węglowodanowa, tłuszczów

4. Enzymy biokatalizatory

5. Witaminy

Czynniki wpływające na poziom (intensywność) przemiany materii:

1. Wysiłek mięśniowy

2. Pokarm – białko 30-40%, tłuszcze 14%, węglowodany 6% (% podstawowej przemiany materii)

3. Temperatura otocznia

4. Wzrost, masa, powierzchnia ciała

5. Płeć

6. Wiek

7. Stan emocjonalny

8. Temperatura ciała

9. Stężenie hormonów tyroidowych

METABOLIZM

• Węglowodany – glukoza, fruktoza (cukry proste), białka (aminokwasy), tłuszcze (glicerol, kwasy tłuszczowe)

Katabolizm (rozkład) = Anabolizm (synteza)

Biokatalizatory – enzymy czy witaminy

Odbiór w komórkach docelowych uzależniony jest od obecności w: błonie lub cytoplazmie odpowiednich receptorów (substancji białkowych) , które rozpoznają hormony

Rozprowadzanie hormonów w organizmie cechuje:

• Niewielka ilość substancji – niedoczynność (-) i nadczynność (+)

• Powolna droga przekazywania (przenikanie informacji)

• Uwalnianie hormonów do krwi (zasada „ujemnego” i dodatniego” sprzężenia zwrotnego)

• Różny czas wywołania reakcji – od kilku sekund do kilku dni

• Ilość hormonów we krwi zależy od tempa uwalniania i degradacji

Struktura chemiczna:

1. Pochodne aminokwasów (b. tarczycy)

2. Pochodne białek (insulina)

3. Pochodne sterydów (tłuszcze) (b. płciowe)

4. Pochodne kwasów tłuszczowych (prostaglandyna)

Hormony anaboliczne – androgeny, estrogeny, gestageny, insulina, somatostatyna

Wpływ hormonów na rozwój i strukturę ciała – somatostatyna, tyroksyna, parathormon (gruczołów przytarczycznych)

Dziecko do 3 r.ż. korzysta z hormonów matczynych, następnie sukcesywnie przechodzi na hormony własne, -_ hormon wzrostu, tarczycy, kora nadnerczy – gonady włączają się w okresie pokwitania i następuje szybki wzrost

Ujemne lub dodatnie sprzężenie zwrotne – regulacja ilości hormonów