AZJA ŚRODKOWA - CHARAKETRYSTYKA WARUNKÓW NATURALNYCH

Łódź, 27.03.2010r.

KRAINY FIZYCZNOGEOGRAFICZNE [zał. Mapa 13]

Azja Środkowa składa się z 10 krain fizycznogeograficznych:

1. Kotlina Dżungarska

To otoczona wysokimi pasmami górskimi, pustynna kotlina, o dnie położonym na wysokości 400 - 500 m n. p. m. Pd. - ma charakter bezodpływowy, występują tu słone jeziora i bagna. Klimat umiarkowany suchy. Region obfituje w bogactwa mineralne.

2. Tien - szan

Tworzy potężny łańcuch górski, powstały już o orogenezie kaledońskiej, a ponownie wypiętrzony w hercyńskiej i alpejskiej. Zbudowany jest ze skal krystalicznych i osadowych. Składa się z szeregu pasm, rozdzielonych dolinami i tektonicznymi kotlinami. Klimat umiarkowany górski, kontynentalny. Dolne partie zajmują stepy i półpustynie, poniżej nich występują lasy, przechodzące wyżej w laki górskie. Występuje tu węgiel, ropa naftowa, fosforyty, rudy metali.

3. Kotlina Kaszgarska, Kotlina Tarymska

Obejmuje rozległą Kotlinę, o dnie na wys. 700-1300m n.p.m. Jest to prekambryjski masyw, przykryty gruba warstwa osądów piaszczystych. Większość obszaru zajmuje pustynia Takla Makan. Otacza ją, szczególnie od pn. i Zach. pas oaz i pól uprawnych, powstały dzięki nawadnianiu rzekami spływającymi z gór. Region leży w strefie klimatu umiarkowanego suchego.

4. Pamir

Tworzy zwarty łańcuch górski wypiętrzony w orogenezie alpejskiej, zbudowany z rożnych skal krystalicznych i osadowych. Składa się z szeregu pasm, cechujących się wysokogórska rzeźba lodowcowa. Region jest aktywny sejsmicznie. Ok 8400 km2 zajmują lodowce (najdłuższy Fedczenski). Występują tu liczne tu liczne jeziora ( największe Kara- kul).Klimat suchy wysoko górski. Pamir nazywany jest niekiedy Dachem Świata, gdyż tworzy węzeł górski, w okolicy, którego zbiegają się najwyższe na świecie łańcuch gór Karakorum, Himalaje, Kunlun, Tien - szan i Hindukusz.

5. Hindukusz

Stanowi zwarty łańcuch górski wypiętrzony w orogenezie alpejskiej, zbudowany z różnorodnych skal krystalicznych i osadowych. Cechuje go rzeźba alpejska i liczne lodowce. Region nawiedzają częste trzęsienia ziemi. Klimat zwrotnicowy górski.

6. Karakorum

To drugi, co do wielkości łańcuchy Gorski na świecie. Ponad sto szczytów wznosi się powyżej 7000m.n.p.m., cztery przekraczają 8000m n.p.m. Góry Karakorum powstały w orogenezie alpejskiej, budują je prekambryjskie gnejsy i granity, a także młodsze skały osadowe. Cechuje się wysokogórska rzeźba alpejska z rozbudowanymi systemami lodowców górskich.

7. Kunlun

Potężny system górski, wypierzony w orogenezie alpejskiej, zamykający od pn. wyż. Tybetańską. Zbudowany z różnowiekowych skal krystalicznych i osadowych. Charakteryzuje się rzeźba alpejska, cześć wsch. jest silnie zlodowacona. Klimat umiarkowany górski, kontynentalny. W części wsch. Kunlun rozwidla się na dwa ramiona, obejmujące bezodpływową, półpustynną Kotlinę Cajdamską.

8. Wyżyna Tybetańska

Jest najwyżej wniesiona wyżyna Azji. Ponad płaskowyż o wys. 4500- 5000m p.p.m. wnoszą się pasma górskie, dochodzące do 7000m n.p.m. Pomiędzy nimi występują liczne bezodpływowe niecki, zajęte przez jeziora. Wsch. Cześć jest odwadniana przez źródłowe odcinki Jangcy, Mekongu i Saluninu, wzdłuż pd. granicy regionu ciągną się szerokie, aluwialne doliny Brahmaputry, Satledzu i Indusu. Klimat umiarkowany górski. Wyższe partie gór są silnie zlodowacone.

9. Himalaje

Najwyższy łańcuch górski świata (Mount Everest 8848 m n.p.m.), zostały wypiętrzone w orogenezie alpejskiej. Zbudowane z różnorodnych skal krystalicznych i osadowych, składają się z kilku równoległych pasm. W najwyższym z nich Himalajach Wysokich, występuje szereg skalnych masywów ( w tym 10 szczytów ośmiotysięcznych), pokrytych wiecznymi śniegami i lodowcami, monsunowa: dalej na pd. - Transhimalaje. Zaznacza się tu piętrowość środowiska, od wilgotnych lasów tropikalnych u pd. Podnóża po wieczne śniegi powyżej 4500 m n.p.m. Himalaje stanowią barierę klimatyczna, roślinną i komunikacyjna pomiędzy suchym, kontynentalnym wnętrzem lądu a wilgotna, ciepła, monsunowa Azja Pd.

10. Góry Sino - Tybetańskie

Region górski zamykający od pd. Wsch. Azję Środkową. Góry te powstały w orogenezie alpejskiej i są zbudowane głównie Ze skal krystalicznych i metamorficznych. Składają się z szeregu pasm górskich (3000 do 7000m n.p.m.) o przebiegu południkowym, oddzielonym głębokimi dolinami zbliżajacych się tutaj do siebie największych rzek pd. -wsch. Azji; Irawadi, Saluin, Mekongu, Jangcy i Yalong Jiang. Najwyżej wznosi się szczyt Gongga Shan (7590 m n.p.m.). klimat umiarkowany, kontynentalny górski.

BUDOWA GELOGICZNA [zał. Mapa 4, Mapa 5]

Azja ma urozmaicona i skomplikowana budowę geologiczna. Wiąże się to z historia formowania litosfery przeszłości ( koniec permu, od 225 mln lat temu) istniał jeden kontynent - Pangea. Około 200 - 180 mln lat temu (trias) doszło do pęknięcia i podziału Pangei na na kontynenty północne (Laurazję) i południowe( Gondwanę).Około 35 mln lat temu, w wyniku przesuwania się ku północnej części Gondwany, nastąpiło polaczenie tych dwóch, rożnych pod względem geologicznym, cześć Azji. Na ich granicy rozciągają się młode góry z okresu orogenezy alpejskiej (m.in. Taurus, Zagros, Himalaje).

Na największy kontynent składa się mozaika stabilnych kratonow, rozdzielonych obszarami mobilnymi.

Azja Środkowa składa się głównie z: z platformy chińskiej (zwanej koreańsko - chińska) oraz z obszaru mobilnego-pasma alpejsko-himalajskiego.

Platforma Chińska

Leży we wschodniej części Azji, obejmując Koree, Chiny Wschodnie i znaczne części Azji Środkowej. Formacje skalne budujące platformę chińska kilkakrotnie były fałdowane: w archaiku, na przełomie archaiku i proterozoiku oraz proterozoiku. W wyniku ruchów tektonicznych powstało tu szereg masywów (mandżurski, polo nocno - chiński, alaszanski, cajdamski, tarymki, tybetański, południowochiński) rozdzielonych obszarami sfałdowanymi. Ostatecznie uformowanie się platformy chińskiej nastąpiło w orogenezie wutai trwającej od 2100 do 2000 mln lat temu (schyłek dolnego proterozoiku) i luling trwającej od 1800 do 1700 mln lat (dolny sinian) - środkowy proterozoik.

Pasmo alpejsko - himalajskie

Dzieli się na kilka części: anatolijska, irańska, himalajska, myanmarska, sumatro - jawajska. Akumulacja budujących je osadów odbywa się w równoleżnikowej geosynklinie Tetydy w ciągu całej ery mezozoicznej. Fałdy alpejskie otaczają stare masywy: anatolijski, irański, afgański i biegną po stronie pn. przez Góry Pontyjskie po Elbrus, a po stronie pd. przez Taurus, obszar nad górnym Eufratem i Tygrysem, g. Zagros, wybrzeże Zatoki Perskiej / Arabskiej w kierunku Hindukuszu i Pamiru. W Hindukuszu występuje duże nagromadzenie fałdów obalonych głównie ku północy i pasm odgałęzienia pd. obalonych ku południowi. W Pamirze struktury alpejskie nakładają się na paleozoiczne fałdowania hercyńskie strefy Brzeznej obszaru uralo - tien szanskie. Himalaje - najwyzsze pasmo górskie Ziemi - rozciąga się na długość 3 tys. km, pomiędzy Indusem n zachodzie i Brahmaputra na wschodzie. Od pn. Granicza z masywem tybetańskim, a od pd. z platforma Dekanu. W Himalajach wyróżnia się wielkie płaszczowiny zbudowane głównie ze skał osadowo - krystalicznych. Przeważają nasunięcia w kierunku południowym, jedynie w pn. wąskiej strefie fałdy obalone są ku północy. Przesuwanie się platformy Dekanu ku północy i Półwyspu Arabskiego ku pn. wschodowi, po oddzielenie Gondwany, było przyczyna fałdowań. Wznoszenie i fałdowanie Himalajów trwa do dziś, o czy świadczą silne trzęsienia ziemi.

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI

„Azja Środkowa” - Nie jest to w ścisłym tego słowa znaczeniu środkowa część Azji, lecz ten obszar, który dzięki potężnym, wznoszącym się na jej krawędziach górom, jest zupełnie odcięty od krain skrajnych i wpływów morza. Stanowi właściwie nie środkową jej część, lecz znajduje się raczej na wsch. i płd. od środka kontynentu. Jest to obszar najwyżej wzniesiony w odniesieniu do innych krain fizycznogeograficznych Azji, stąd też zwana jest czasami Azją Wysoką. Znajdują się tu wysokie góry i rozległe, bezodpływowe kotliny, zajmujące ponad 40 % jej powierzchni. Na północ od półwyspu Indyjskiego mieści się najpotężniejszy na świecie węzeł górski - Pamir, nazywany Dachem Świata, w którym zbiegają się jedyne na świecie łańcuchy górskie, przekraczające 7000 m n.p.m.: Tien-szan, Hindukusz, Karakorum, Himalaje (najwyższy szczyt Azji a zarazem świata - Mount Everest/Czomolungma - 8848 m n.p.m.) oraz Kunlun i Góry Sino-Tybetańskie. Południowym przedłużeniem Gór Sino-Tybetańskich są pasma górskie Półwyspu Indochińskiego i Archipelagu Malajskiego. Między Himalajami a Kunlunem znajduje się, uważana za najwyżej położoną na świecie, Wyżyna Tybetańska, a między Kunlunem i Tien-szanem wyżynna Kotlina Kaszgarska.

Pasma górskie Azji Środkowej:

Położenie	Położenie	Szczyt	Wys.(w m.n.p.m)	Państwo
Azja Środkowa	G. Sino- Tybetańskie	Gongga Shan	7590	Chiny
Azja Środkowa	Himalaje	Mount Everest	8848	Chiny, Nepal
Azja Środkowa	Karakorum	K2/Czogori	8611	Chiny, Indie, Pakistan
Azja Środkowa	Transhimalaje	Alglong Gangari	7315	Chiny
Azja Środkowa	Kunlun	Muztag	7723	Chiny
Azja Środkowa	G. Richthofena	Szulo - Nanszan	6346	Chiny
Azja Środkowa	Pamir	Kungar	7719	Chiny
Azja Środkowa	Tien -Szan	Pik Pobiedy	7436	Kirgizja
Azja Środkowa	Ałatau Dżungarskie	Besbaskan	4464	Kazachstan, Chiny
Azja Środkowa	Tarbagadaj	Tastau	2992	Kazachstan
Azja Środkowa	Hindukusz	Tiricz Mir	7690	Pakistan, Afganistan

Niżej położone są pustynie Azji Środkowej , od 132 m p.p.m (depresja Karagije) do 930 m n.p.m Pustynie zach. części Azji Środkowej leżą najwyżej , od 154 m .n.p.m (Kotlina Turfańska) do 2 600 m n.p.m. (Kotlina Cajdamska).

Zachodzące na pustyniach procesy eoliczne mają ścisły związek z akumulacją osadów lessowych . Lessy Azji układają się w dwa równoleżnikowe i pasy : północny - określany jako less ,,chłodny” i południowy - nazywany lessem ,,ciepłym `'. Rozdziela je szeroka strefa bezlessowa. Lessy występują w kilku prowincjach eolicznych . Prowincje obejmują pustynie, które były źródłem wywiewanego materiału i obszary akumulacji lessu. Prowincje eoliczne Azji Centralnej obejmują pustynię Takla Makan (Kotliny Kaszgarskie), Kotlinę Cejdamską i uzbecko - kazaską prowincję lessową. Pylaste osady lessopodobne występują w postaci licznych płatków i zajmują łącznie powierzchnię ok.60 tys.km2. Lessy pokrywają tereny położone na wysokości 200 - 1000 m n.p.m.

Azja uchodzi za część świata najintensywniej współcześnie niszczoną. Rozmiary denudacji są znaczne i wykazują duże zróżnicowanie regionalne .W Himalajach denudacja osiąga prawdopodobnie 1000mm/1000 lat.

Warto również wspomnieć o jednej z typowych form powstałych w wyniku działania czynników zewnętrznych w Azji Środkowej - powierzchniach zrównania (pedypleny). Powstały one w trzeciorzędzie i w czwartorzędzie , a najlepiej zachowały się we wnętrzu półpustynnych i pustynnych wyżyn oraz w otoczeniu ostańców.

KLIMAT [zał. Mapa 9, Mapa 8A, Mapa 8B]

Azja środkowa posiada klimat kontynentalny w najostrzejszych postaciach :

Klimaty umiarkowane ciepłe:

1. Klimat wybitnie kontynentalny

2. Klimat kontynentalny, wybitnie suchy

3. Klimat kontynentalny, skrajnie suchy

Dominujący w Azji Środkowej, klimat kontynentalny wyróżnia się największą dobową oraz roczną amplitudą temperatury powietrza. Lata są upalne, a zimy surowe, mroźne. Wraz ze zwiększaniem się odległości od morza maleje wilgotność powietrza, przeciętne zachmurzenie nieba oraz ilość opadów. Zwiększone jest za to zapylenie powietrza. Klimat ten, tworzy się wskutek zamknięcia górami krawędziowymi krajów w obrębie Azji Śr. Tym samym obszar ten odizolowany jest od ruchów powietrza, odbywających się w pozostałych częściach Azji. Rozrzedzone powietrze wyżyn oziębia się bardzo silnie w zimie, a za to w lecie nagrzewa się w niebywałym stopniu. Urga w płn. Mongolji ma średnią temperaturę lipca 18°, średnią zaś temperaturę stycznia —27°. Wilgotne powietrze z trudem przedostaje się przez góry krawędziowe, tak, że ilość opadów wynosi od 10 do 25 cm (Polska 55 cm.) W górach jest oczywiście więcej opadów, chłodniejsze lata i bardzo ostre zimy.

W związku z obfitymi opadami od strony południowej granica wiecznego śniegu w Himalajach przebiega niżej po stronie południowej (cieplejszej) , na wysokości ok. 4500 - 4900m n.p.m.. Na skłonie północnym (zimniejszym) granica ta podnosi się do 5000 - 5600 m n.p.m.

W wielkich Himalajach , Karakorum , Hidukuszu w zimie wieją niezwykle silne wiatry zachodnie, które są skutkiem obniżonego górno troposferycznego prądu strumieniowego. Wywiewają one całkowicie śnieg i rozkruszają lub szlifują lód.

Poza tym w górach wnętrza Azji (Ałtaj , Changaj /Góry Changajskie ) widoczna jest granica , powyżej której pojawiają się drzewa , gdyż znajduje się tu obszar lepiej zasilany przez opady . Z kolei dolna granica suchości wyznacza obszary (np. w Transhimalajach , Kunlun ), poniżej których zasoby wody są większe i możliwe jest pojawienie się drzew i innych zbiorowisk roślinnych.

WODY

Rzeki

Część obszarów bezodpływowych Azji , zajmujących prawie 1/3 jej powierzchni, stanowi zlewisko aralsko - kaspijskie. Obejmuje ono Azję Środkową (Niz. Turańską, Pogórze Kazaskie, Pamir, Tien - szan ) oraz Azję Południowo Zachodnią (Kaukaz, Wyż. Armeńską, Taurus Wsch., Wyż. Irańską, Hindukusz).

Rzeki obszarów bezodpływowych w Azji Środkowej i Południowo - Zachodniej mają ustrój śnieżno - górski lub lodowcowy. Rzeki , których źródła znajdują się w wysokich górach , są zasilane wodą topniejących lodowców i śniegów , natomiast te , których źródła leżą niżej , są zasilane przez wody topniejących śniegów i opady deszczu . W dolnym biegu przepływają przez obszary pustynne , gdzie ich zasoby wód zmniejszają się z powodu parowania i wielu przypadkach - zasilania systemów nawadniających (m.in. Kanał Karakumski , Amu - Bucharski i kanały Fergańskie ). Ze względu na sposoby zasilania wysokie stany wód w tych rzekach przypadają na okres letni. W wilgotniejszej wschodniej części kraju bierze początek szereg wielkich rzek Indochin i Chin; mają tu bowiem swe źródła rzeki: Saluen, Mekong, Jang-tse-kiang i Hoangho. W zapadlinie między Transhimalajami a Himalajami płyną ku płn.-zach. Indus i Satledź, ku wsch. Bramaputra, zwana w górnym biegu Sang-po. Wszystkie trzy przedzierają się przełomami przez olbrzymi grzbiet Himalajów.

Jeziora

W Azji Środkowej jeziora występują na obszarze bezodpływowym. W Pamirze leżą jeziora polodowcowe, natomiast w Kazachstanie spotyka się już jeziora eoliczne (wydmowe), np. Siletitieniz i Teke. Znaczną grupę stanowią naturalne jeziora zaporowe, tj. jez. Sewan na Wyżynie Armeńskiej. Warto podkreślić fakt, iż znaczna część jezior Azji ma wody słone . Jeziora tego typu występują głównie na obszarach bezodpływowych Kazachstanu.Tybet również obfituje w części płd. w całe mnóstwa bezodpływowych, słonych jezior, z których wiele wysycha podczas letnich upałów, zamieniając się w błota. Z pośród nich należy wymienić jez. Tengri-nor, leżące na wysokości 4630 m., Kuku nor na płd. - wsch. (wys. ok. 3.040 m.) i na zach. od niego olbrzymi bagnisty obszar Zaida ( wys. ok 2.700 m..).

Lodowce

Granica wiecznego śniegu przebiega w Azji na różnej wysokości w górach Azji Środkowej 3000- 3600 m n.p.m., w Pamirze sięga wysokości 5500 m n. p. m , a w Transhimalajach 6000 - 6100m n.p.m.

Największe rozmiary mają lodowce górskie w Azji Środkowej - ich liczba sięga tam ok. 1700. Do największych należą : Sjaczen (pow1180 km2 , dł. 75 km ), Baltoro (pow. .755 km2 , dł. 62km ), Hispar (pow. 620 km2 , dł. 61 km ), w Karakorum , Fedczenki (pow. 992 km 2 , dł.77km ), Zerawaszański (pow. 307km2 ) Grum - Grzymajły i Garmo w Pamirze , Inylczek Południowy (pow 500km2 , dł 59,5 km ) w Tien - szanie i Kaczendzenga (pow, 460 km2 , dł 30 km) w Himalajach.

Na pozostałym obszarze są to lodowce górskie różnego typu. Występują one w wysokich górach Azji Środkowej (Pamir, Góry Ałajaskie, Tien -szan, Ałtaj i Sajan Wschodni, Hindukusz, Kunlun, Karakorum), w głównie w paśmie Himalajów, w Transhimalajach , Tybecie .

GLEBY

W pokrywie glebowej suchych stepów niskotrawiastych dominują gleby kasztanowe, których właściwości ekologiczne są zbliżone do czarnoziemów. Brunatno - wiśniowa (kasztanowa) barwa poziomów próchnicznych tych gleb wynika z kriochemicznych procesów zachodzących w suchym klimacie kontynentalnym . Gleby kasztanowe są zróżnicowane w zależności od wilgotności klimatu : gleby ciemno kasztanowe występują pospołu z czarnoziemami , w kasztanowe typowe występują w centralnej części stępów suchych , zaś gleby jasno kasztanowe stanowią stadium przejściowe do gleb pustynnych . Gleby te bywają powierzchniowo zasolone , dlatego ich odarnienie poprzez uprawy rolnicze , może powodować straty w wyniku erozji eolicznej. W Azji Środkowej czarnoziemy i gleby kasztanowe są charakterystycznym elementem syberyjskich stepów Kazachstanu, Przybajkala , Zabajkala oraz Mongolii Zewnętrznej i Wewnętrznej.

Tymczasem w obrębie wielkich systemów górskich Azji Środkowej (Pamir , Hindukusz, Karakorum, Himalaje) oraz Tybetu struktura pokrywy glebowej nawiązuje do piętrowości klimatyczno - roślinnej , charakterystycznej dla suchego klimatu kontynentalnego - przeważają tu suche , płytkie i szkieletowe gleby Pustyń i półpustyń. W wysokich partiach gór , często nad przedpolu lodowców , występują szkieletowe , rumoszowe kriogeniczne gleby inicjalne lub płytkie utwory skaliste. Jedynie południowe stoki Himalajów , otrzymujące znaczne ilości opadów , wyróżniają się występowaniem wilgotnych wariantów gleb ferralitowych.

ROŚLINNOŚĆ [zał. Mapa 10]

Wewnętrzne obszary Azji porośnięte roślinnością trawiastą, oddalone o tysiące kilometrów od oceanów i otoczone górami, zajmuje krajobraz stepowy. Azjatycka strefa stepowa dzieli się na dwie części : zachodnia, obejmująca stepy kazaskie i zachodnio syberyjskie, , oraz wschodnia , obejmująca północna i wschodnia cześć Mongolii oraz stepy północnych Chin . Strefa ta od północy styka się z obszarem tajgowym , zaś od południa - z obszarami pustynnymi . W zachodniej części na północy dominują stepy lakowe (kwietne) , przechodzące ku południowi w typowe stepy trawiaste z osetnicami i innymi gatunkami traw , a także z pewnym udziałem geofitów , takich jak m. im. tulipany, czosnki. W rejonach graniczących z obszarami pustynnymi rozciągają się stepy piołonowe z dominującymi bylicami. Często występuje tu zasolenie gleb i związana z tym roślinność halofilna. Na wschodnim obszarze stepowym największe powierzchnie tworzą stepy mongolskie. W północnej części Mongolii są to typowe stepy trawiaste z ostnicami, perzami i In. W miejscach kamienistych pojawiają się masowo niskie krzewy karagany. Ku południowi formacje te przechodzą w stepy pustynne , na których częste są rośliny halofile. Dalej na wschód stepy występują masowo na terenie Chin. Jednak ze względu na żyzne gleby czarnoziemne większość stępów chińskich zamieniono na tereny uprawne.

Ponadto roślinność obszarów górskich charakteryzuje się zróżnicowaniem piętrowym. Układ pięter roślinności, jakkolwiek wykazujący duże prawidłowości, zależy od warunków lokalnych. Równoleżnikowy układ niektórych pasm górskich wywołuje dodatkowe zjawiska, np. zbocza nawietrzne, o dobrym zaopatrzeniu w wodę maja niezwykle bogata roślinność, a zbocza odwietrzne , położone w cieniu opadowym , są suche i pustynne. Przykładem takiego pasma są Himalaje, położone na granicy flory międzyzwrotnikowej i umiarkowanej i na granicy dwóch państw roślinnych (Holarktis i Paleotronis). Południowe podnóża gór porastają lasy monsunowe, przechodzące wyżej w suche lasy z dużym udziałem gatunków twardolistnych , oraz w lasy szpilkowe (sosna).Powyżej 2200 m n. p. m pojawiają się bogate , wilgotne lasy liściaste z dębami , kasztanowcami , klonami oraz z domieszka jodły i cisa. Górna granica lasu przebiega na wysokości ok.3400 m. tworzy ją jodła oraz brzoza. Powyżej rozciąga się piętro roślinności krzewiastej z jałowcami, różaneczkami i brzozami, a następnie piętro alpejskie - zbiorowiska murawowe lub krzewinkowe. Granica śniegu zaczyna się na wysokości ok.4500m . Północne stoki Himalajów są ubogie , suche , wykształca się tam pustynia górska.

ZWIERZETA

Fauna środowisk stepowych położonych w centralnej części Azji ma odmienny charakter. Jednym z największych ssaków na tych terenach jest kułan. Należy on to tzw. półosłów z rodziny koniowatych .Dalsze zwierzęta trawożerne to antylopa suhak i należące do gazeli - dereń. Najliczniejsza grupę ssaków zamieszkujące te obszary sa gryzonie. Największe rozmiary osiąga bobak, spokrewniony z europejskim świstakiem. Oprócz niego żyją tu również szczekuszki , np. szczekuszka malutka,myszy i norniki. Równiny zachodniej Syberii i Ałtaju zamieszkuje gryzoń z rodziny chomikowatych - cokor ałtajski, prowadzący podziemny tryb życia . Brak dużych drapieżników , natomiast spośród mniejszych żyje tu lis korsak tchórz stepowy i należący do rodziny kotów - manul.

Niezbyt bogata , ale za to bardzo interesująca jest natomiast fauna najwyższych gór palearktycznych części Azji. Największym zwierzęciem żyjącym na tym rejonie jest jak - osiągający długość ponad 3m i ciężar do 1t . Forma nie udomowiona tego parzystokopytnego ssaka spotyka się w Tybecie na wysokościach do 6 tys. n.p.m. Nieco niżej żyje gazela tybetańska .Góry Środkowej Azji zamieszkuje także dzika owca , reprezentowana przez liczne podgatunki. Najbardziej znane i największe z nich to argali i owca pamirska , czyli archar. Żyje tu także największy ze wszystkich podgatunków koziorożca - koziorożec syberyjski. Himalaje do wysokości 5 tys. m n.p.m. zasiedla , spokrewniony z kozami i owcami, Bachur. Dużym drapieżnikiem z rodziny kotów jest w tym środowisku irbis , czyli pantera śnieżna , zamieszkująca w lecie tereny so wysokości 6 tys. m .W Himalajach , a także w górach pł - wsch. Azji , żyje niedźwiedź himalajski , mniejszy od niedźwiedzia brunatnego . Wysoko górskie lasy bambusowe od Himalajów po góry otaczające od Zach. Kotlinę Syczuańską zamieszkuje panda wielka .To pokryte czarno - białym futrem zwierzęta z rodziny szopowatych , przypominające wyglądem niedźwiedzia , mimo ochrony jest bliskie wytępienia w tym samym rejonie występuje panda mała , która nie jest jeszcze zagrożona . Obszary wysoko górskie zamieszkuje kilka gatunków okazałych ptaków drapieżnych , a wśród nich orzeł przedni , sęp kasztanowaty i sęp himalajski. niedźwiedzia , mimo ochrony jest bliskie wytępienia w tym samym rejonie występuje panda mała , która nie jest jeszcze zagrożona . obszary wysoko górskie zamieszkuje kilka gatunków okazałych ptaków drapieżnych , a wśród nich orzeł przedni , sęp kasztanowaty i sęp himalajski.

1

---