Św. Tomasz z Akwinu (1225/1226-1274) - w młodości oddano go na wychowanie do klasztoru benedyktynów na Monte Cassino. W Paryżu studiował na Sorbonie, potem w Kolonii. Zaczął pracować nad swoim najważniejszym dziełem „Suma przeciw poganom/ Suma filozoficzna”. Papież Urban IV zlecił mu uporządkowanie filozofii chrześcijańskiej przy pomocy kategorii filozoficznej Arystotelesa. W Rzymie pracował nad drugą pracą „Suma teologiczna”, której nie dokończył. Zmarł w drodze na sobór w Lyonie.
Stosunek rozumu i wiary/ filozofii i teologii 4 stanowiska
1) racjonalistyczna - rozum uznany za kryterium prawd wiary
2) teoria dwóch prawd - istnienie prawd teologicznych i naukowych, pewna autonomia nauki
3) wiedza i wiara mają odmienny przedmiot, cele i metody
4) jeżeli rozum jest sprzeczny z wiarą, to stanowisko rozumu powinno być odrzucone - filozofia służebnicą teologii. (akceptowane przez Kościół)
Św. Tomasz - kontrola wiary nad rozumem, za sprawą normy negatywnej. Do sprzeczności dochodzi, gdy rozumowanie jest błędne. Rozum i wiara to odrębne dziedziny. Niektóre prawdy wiary są niedostępne dla rozumu, ale nie są z nim sprzeczne, po prostu go przekraczają, np. Wcielenie; grzech pierworodny; zmartwychwstanie. Niektórych prawd wiary można dowieść za pomocą rozumu, np. nieśmiertelność duszy. Filozofia może nas przygotowywać do wiary, ale nie może jej zastąpić.
Świat istnieje obiektywnie, Bóg go stworzył z niczego, jest nieskończony, składa się na niego wielość rzeczy, każda z rzeczy może istnieć, lub nie istnieć. Istnienie jest przygodne. Tylko jednostkowe substancje istnieją - są złożone z istoty i z istnienia. Obok substancji materialnych istnieją substancje duchowe będące czystymi formami. Ogromne zhierarchizowanie świata - 9 szczebli - odzwierciedla złożoność struktury społecznej średniowiecza.
Całym, złożonym światem kieruje Bóg za pomocą przyczyn naturalnych. Bóg jest pełnią istnienia, Jego istnienie nie wynika z pojęcia prawdy (jak u Augustyna). Nie możemy poznać istoty Boga.
5 dowodów na istnienie Boga (dowody kosmologiczne)
1) z ruchu - jako źródło zachodzących zmian - obok tego, co jest poruszane musi być źródło ruchu, jego przyczyna. Krytycy powołują się na istnienie takiego ruchu po prostej, który nie wymaga użycia żadnej siły, powołują się też na energię jądra atomowego
2) z tzw. przyczyny sprawczej - przyczyna istnienia - wszystko, co się na kosmos składa tworzy łańcuch przyczynowo-skutkowy, istnienie pierwszej przyczyny
3) z konieczności i przypadku (z przygodności rzeczy) - istnienie wymaga ostatecznej racji, którą może być byt konieczny, którego istnienie wynika z jego własnej natury
4) z hierarchii bytu (istnienia różnych szczebli doskonałości) - to co się na świat składa możemy umieszczać na pewnej skali doskonałości, jest to możliwe, bo istnieje pewna miara, która pozwala takie skale budować
5) z celowości przyrody - z istnienia określonych praw, ładu, harmonii powszechnej, wszelkie żywe stworzenia dążą do osiągnięcia czegoś dla nich najlepszego, czynią to świadomie bądź instynktownie
Św. Tomasz odrzuca koncepcję iluminacji św. Augustyna. Poprzez iluminację poznają tylko aniołowie, a człowiek za pomocą naturalnych władz poznawczych. Nie konieczna jest Boża łaska, by człowiek poznał to, co jest mu do życia potrzebne.