ZESTAW ĆWICZEŃ ORTOFONICZNYCH
SPIS ĆWICZEŃ:
1. Ćwiczenia oddechowe
2. Ćwiczenia fonacyjne (głosowe)
3. Ćwiczenia słuchowe
4. Ćwiczenia narządów artykulacyjnych
A. Ćwiczenia języka
B. Ćwiczenia warg
C. Ćwiczenia policzków
D. Ćwiczenia podniebienia miękkiego
Ćwiczenia ortofoniczne oddziałują na psychikę dzieci, powodują odprężenie umysłowe, budzą wiarę we własne siły w wyniku osiąganych postępów, dają lepsze samopoczucie na skutek możności łatwiejszego nawiązywania kontaktu werbalnego z otoczeniem, braku skrępowania wynikającego z nieprawidłowej wymowy. Podczas ćwiczeń ortofonicznych należy stosować wszystkie podstawowe elementy (oddychanie, fonację, logorytmikę, kształcenie słuchu fonematycznego, gimnastykę narządów mownych i artykulację), ze szczególnym zwróceniem uwagi na trudności dzieci. Wszystkie ćwiczenia należy przeprowadzać z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Ćwiczenia te mają charakter zabawowy i zadaniowy, mogą być wykorzystywane np. podczas przerw śródlekcyjnych.
Ćwiczenia ortofoniczne należy przeprowadzać ze wszystkimi dziećmi:
- przy prawidłowym rozwoju mowy, jako utrwalanie prawidłowej wymowy,
- przy opóźnionym rozwoju mowy, jako zapobieganie wadom wymowy,
- w przypadku zaburzeń mowy, by logopedzie pomóc przy korekcie tych zaburzeń.
Każde dziecko jest w stanie nauczyć się mówić poprawnie, o ile rodzice i nauczyciele pomogą mu w tej pracy, zachęcą do niej i wspólnie wytrwają do końca ćwiczeń.
1. Ćwiczenia oddechowe
Cele ćwiczeń:
- usprawnianie aparatu oddechowego,
- zwiększenie pojemności płuc,
- kształcenie ruchów przepony,
- różnicowanie fazy oddychania (wdech - wydech),
- wydłużenie fazy wydechowej,
Przykłady:
"Wąchanie kwiatów" - dzieci stoją obok kwiatów (mogą być z kolorowej bibuły lub wyobrażają je sobie), powoli wciągają powietrze nosami i równie powoli , aby zapamiętać ich zapach, robią wydech.
"Balonik" - dzieci stojąc w kole, naśladują nadmuchiwanie balonu. Należy uważać, aby wydmuchiwanie powietrza odbywało się powoli, gdyż inaczej balonik pęknie.
"Chłodzenie gorącej zupy na talerzu" - dzieci układają ręce na kształt głębokiego talerza i dmuchają ciągłym strumieniem.
"Mecz piłki ping - pongowej" - czteroosobowe drużyny siedzące przy stolikach, mają za zadanie dmuchanie piłeczki, tak, by nie spadła ze stolika. Nie wolno przytrzymywać piłeczki rękami. Wygrywa ta drużyna, której piłeczka najdłużej pozostaje na stoliku.
"Słoneczko" - dzieci stoją wyprostowane i wykonują głęboki wdech. W czasie wydechu unoszą ręce do góry, wznoszą się na palce i mówią: "Słonko wschodzi coraz wyżej", potem wykonują wdech i w fazie wydechowej mówią: "a zachodzi coraz niżej".
"Huśtawka" - dzieci leżą na podłodze, mają zabawkę ułożoną na brzuchu. Huśtają ją przy pomocy oddechu. Aby zabawka nie spadła, oddech musi być wolny i równy.
2. Ćwiczenia fonacyjne (głosowe)
Cele ćwiczeń:
- wykształcenie u dzieci odpowiedniej wysokości głosu,
- umiejętność właściwego stosowania natężenia głosu podczas mówienia,
Przykłady:
"Głoska A na wycieczce" - nauczycielka opowiada dzieciom, że głoska A wybrała się na wycieczkę. Początkowo jechała autokarem po wyasfaltowanej szosie, co można odzwierciedlić, wypowiadając ją płynnie i długo: aaaaaa. Potem podróżniczka wysiadła z autokaru i maszeruje. Ten fragment odzwierciedla rytmiczna wymowa: a a a a a. Głoska A dotarła do rzeki, gdzie czeka na nią łódka, należy wypowiadać głoskę płynnie: aaaaa. Po pewnym czasie łódka przybija do brzegu, głoska A przesiada się na konika i jedzie - najpierw powoli: a a a a (w rytm marszu, długie przerwy), potem konik biegnie szybko: a a a a. Dojeżdża do wysokiej góry, wsiada do samolotu, który przenosi ją nad wysokim szczytem, dzieci znów wypowiadają płynnie: aaaa. U podnóża góry czeka na nią samochód, który zawozi ją do domu.
Można też stosować warianty z głoską E, O, U, I, Y, Z.
"Echo" - na wstępie nauczycielka nawiązuje do wycieczki do lasu lub w góry, gdzie dzieci mogły usłyszeć echo. Potem dzieci wołają poszczególne głoski. a jednocześnie powtarzają je ciszej, tak jak robi to echo, np. a (głośno) - a (cicho), e (głośno) - e (cicho). Potem wprowadza się: o, u, y, i.
3. Ćwiczenia słuchowe
Cele ćwiczeń:
- uczą koncentrowania uwagi na sygnałach słuchowych,
- uczą analizowania tego, co się słyszy,
Przykłady:
"Wsłuchujemy się w ciszę" - dzieci zachowują się bardzo cicho i starają się usłyszeć te dźwięki, które normalnie zagłuszane są przez hałas.
"Kto to powiedział" - jedno z dzieci ma zawiązane oczy. Musi odgadnąć, który z kolegów się odezwał.
"Rytmiczne echo" - dzieci wystukują podany wcześniej rytm.
"Zabawa w chowanego" - dziecko kierując się dźwiękiem wydawanym przez ukryty przedmiot, czy różne przedmioty, stara się je odnaleźć.
"Miłośnicy motoryzacji" - dzieci rozpoznają odgłosy charakterystyczne dla pojazdów: samochodu, pociągu, karetki pogotowia, straży pożarnej, tramwaju itp.
"Wstań - siadaj" - dzieci stoją w kręgu. Jedno z nich stoi w środku. Na jego hasło "wstań" - należy usiąść. Po dyspozycji "siadaj" - trzeba wstać. Urozmaiceniem może być forma, w jakiej prowadzący podaje dyspozycje: prośby, błagania, rozkazu, szeptu. Kto się pomyli daje fanta lub odchodzi z gry.
4. Ćwiczenia narządów artykulacyjnych
Cele ćwiczeń:
- usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego, szczęki dolnej,
-wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia,
Przykłady:
A. Ćwiczenia języka
"Niegrzeczne dziecko" - dzieci pokazują język tak, jak czasami, gdy są niegrzeczne.
"Kotek" - dzieci pokazują jak kot pije mleko: szybkie, krótkie ruchy języka w przód, do góry i do tyłu.
"Misie łakomczuszki" - dzieci starannie oblizują wargi przy szeroko otwartych ustach, tak jak misie oblizują się po zjedzeniu miodu. Język wolno krąży dookoła zaczynając raz od lewej, raz od prawej strony.
"Języczek - wędrowniczek" - prowadzący opowiada dzieciom, że języczek wybrał się na spacer. Język "wędrując" dotyka wargi górnej i dolnej, kącików ust, stara się sięgnąć do nosa, do uszu. "Liczy zęby": koniec języka dotyka każdego zęba na górze, na dole, po stronie zewnętrznej i wewnętrznej. Dotyka dziąseł na górze i na dole, głaska wargi. Masuje podniebienie, starając się sięgnąć aż do tylnej ściany gardła i z powrotem.
"Jedziemy jak konik" - czubek języka uderza o podniebienie i z klaśnięciem opada na dół. Koń idzie wolno, przyspiesza, biegnie.
B. Ćwiczenia warg
"Wesołe usta" - płaskie wargi rozciągnięte od ucha do ucha, jak przy głosce e, dodatkowo kąciki warg uniesione jeszcze ku górze.
"Dzidziusie" - dzieci udają ssanie smoczka: naprzemienne wciąganie i wypychanie warg.
" Rybka" - pokazujemy jaki pyszczek ma rybka: wargi wysunięte do przodu, rozszerzone na końcu.
"Całuski" - chcemy pocałować mamę, ale ona jest daleko: musimy wysunąć wargi do przodu, cmokamy.
"Wielbłąd" - próbujemy zrobić z buzi pyszczek wielbłąda: górna warga wystaje nad dolną, lekko ją przykrywa.
" Króliczek" - jak królik zajada trawę?: górna warga pracuje we wszystkich płaszczyznach.
"Wiewiórka" - jak wiewiórka gryzie orzechy?: pracuje dolna warga.
C. Ćwiczenia policzków
"Chomik" - pokaż jak chomik trzyma w policzkach swoje zapasy.
"Balon" - robimy z buzi duży balon. Powoli wypuszczamy z niego powietrze.
"Talerzyk" - dmuchamy na talerzyk zrobiony z dolnej wargi.
"Chudniemy" - wciągamy silnie policzki do wewnątrz tak, by ściśle obejmowały zęby, tworząc wklęśnięcie.
"Co się stało z naszymi ustami?" - raz są z jednej strony twarzy, raz z drugiej. Jak się nam nie będzie podobało - wrócą na swoje miejsce: wargi i policzki silnie ściągamy raz w lewo, raz w prawo.
D. Ćwiczenia podniebienia miękkiego
"Chory kotek" - kotek kaprysi, ziewa, nie chce jeść, jest senny. Chyba się przeziębił. Chore "kotki" ziewają szeroko, kaszlą z językiem daleko wysuniętym do przodu. Jedzie wezwane pogotowie: eo, eo, au, au, ay, ay... Pan doktor zaleca: płukanie gardła (naśladowanie), połykanie pastylek (naśladowanie połykania), picie syropu (naśladowanie picia). Kotek zmęczony zabiegami ziewa, usypia i chrapie na wdechu, na wydechu.
"Ufoludki" - dzieci energicznie wymawiają połączenia głoskowe: ak, ok, uk, ek, ik, uku, ugu, ag, og (są to głoski tylnojęzykowe przy wymowie których bierze udział podniebienie miękki).
"Deszcz" - nadciąga chmurka, pada deszcz. Chwytamy jego krople i połykamy je. Smaczne!