Rodzaje i metody wykładni- gramatyczna, logiczna, systemowa, funkcjonalna.

I. Wykładnia prawa

Uwagi wstępne

• wykładnia to swoisty proces myślowy polegający na ustalaniu właściwego znaczenia tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej normy prawnej;

• dokonuje sąd jedynie w zakresie koniecznym do rozstrzyg­nięcia konkretnej sprawy → wykładnia sądowa należy do tzw. wykła­dni operacyjnej (praktycznej) podporządkowanej bezpośrednio funkcji sto­sowania prawa;

• rozpowszechniony pogląd - clara non sunt interpretanda argumenty przeciwne:

• wg współczesnej semiotyki wykładania zawsze jest konieczna, aby można było przypisać jakikolwiek sens zespołowi kresek na papierze;

• w/w pogląd niedopuszczalny ze względu na subiektywizację procesu wykładni, która jest niezgodna z zasadą praworządności → od sędziego zależałoby czy treść przepisu budzi wątpliwości czy nie;

• bezzasadne monopolizowanie wer­balnej (językowej) dyrektywy wykładni;

• dlatego słuszniejszy jest pogląd interpretatio cessat in claris → na tą paremię powołał się SN w 1998 r.;

• dyrektywy wykładni powinny być jednolite i przestrzegane przez wszyst­kie organy powołane do interpretacji prawa, ale ich treść nie jest ustalana normatywnie, ale w doktrynie → powszechnie akceptowany model wykładni zakłada występowanie dyrektyw wykładni: języko­wych, systemowych i funkcjonalnych;

Dyrektywy językowe (wykładnia językowa)

• odwoływanie się do reguł znaczeniowych i składniowych powszechnego języka et­nicznego (polskiego), przy uwzględnieniu swoistych reguł języka prawniczego oraz ustanowionych przepisami prawnymi (nadają specyficzne znaczenie, precyzują ich treść);

• założenie, że pra­wodawca właściwie posługuje się językiem, w którym wysławia normy praw­ne → założenie, że każde słowo użyte w tekście jest potrzebne i nie może być pominięte w toku wykładni → założenie, że tym samym słowom należy przypisywać to samo znaczenie → postulat uwzględniania nie tylko tzw. przepisu bazowego (zrębowego) ale i innych postanowień aktu prawnego (nakaz semiotyki rozpatrywanie przepisu na tle całego tekstu);

• sędzia może opierać się nie tylko na własnej wiedzy, ale również korzystać z pomocy słowników i biegłych (tak orz. SN z 1998 r.);

• wykładania ta wspierana przez paralingwistyczne środki wyrazu, min.: organizacja przestrzenna tekstu (wyodrębnienie tytułów, nagłów­ków, podział na artykuły, paragrafy, punkty etc.), ale same napisy umieszczone jako tytuły pewnych części tekstu prawnego nie stanowią dosta­tecznej podstawy do konstruowania norm prawnych;

Dyrektywy systemowe

• oparte na założeniu, że poszczególne normy stanowią składnik spójnego systemu prawnego, więc nie dopuszcza się istnienia norm wzajemnie sprzecznych → w związku z tym min.:

• lex superior derogat legi inferiori;

• lex specialis derogat legi generali;

• exceptiones non sunt extendendae;

• lex posterior derogat legi anteriori, ale lex posterior generalis non derogat legi priori speciali;

• tradycyjny pogląd (tak też SN w 1995 r.), że gdy na podstawie wykładni jezykowej sens jest jednoznaczny to kończy się proces wykładni → ale wg Radwańskiego taki pogląd nie służy umacnianiu się praworządności, gdyż większa jest waga werbalnego znaczenia tekstu niż spójności systemu prawnego, dlatego zawsze przepis powinien być poddany też wykładni systemowej → wg TK znaczenie przepisu jest wyznaczane przez jego brzmienie oraz treść innych przepisów prawnych mających wpływ na rozumienie interpretowanego przepisu w ramach wykła­dni systemowej (też Z. Ziembiński);

• orz. SN z 1998 r. - wolno odstąpić od znaczenia literalnego danego przepisu, gdy znaczenie to pozostaje w oczywistym konflikcie lub sprzeczności ze znaczeniem innych norm systemu;

Dyrektywy funkcjonalne

• oparte na założeniu, że racjonalny ustawo­dawca stanowi normy, aby w sposób maksymalnie sprawny realizować uzna­wane i preferowane przez siebie cele i wartości;

• koncepcja tzw. dynamicznej wykładni → gdy chodzi o aktualnego ustawodawcę (dominuje);

• koncepcja tzw. statycznej wykładni → gdy chodzi o rzeczywistego ustawodawcę - tzw. wykładnia historyczna;

• za dynamiczną opowiedział się SN w 1991 r. odchodząc od poprzedniego rozumienia zwrotu „posiadacz w dobrej wierze” z powołaniem na obecne rozumienie prawa własności;

• przypisywanie tych celów i wartości musi opierać się na obiektywnych przesłankach, są to min:

• wartości konstytucyjne;

• wartości lub cele wskazane w ratyfikowanych przez RP umowach mię­dzynarodowych;

• kiedy można stosować tą wykładnię:

• nie można gdy językowa i systemowa nie pozostawiły wątpliwości (tak min. SN w uchw. z 1996 r.);

• gdy są niejasności lub gdy wyniki wykładni prowadziłyby do niedorzecznych rezultatów społecznych lub aksjologicznej niespójności systemu prawnego, burzącej przekonanie o racjonalnym ustawodawcy można ją zastosować (wszystko jedno czy dot. to ius cogens czy dispositivum), a judykatura dopuszcza nawet odrzucenie wykładni językowej, gdy przemawiają za tym w. systemowa i funkcjonalna (tak min. SN w orz. z 1998 r. - j/w, też TK z 1991, SN z 1991, SN z 1996);

Wyniki wykładni

• wykładnia stwierdzająca → ustalenie, że wykładnia języko­wa pozwala jednoznacznie określić treść lub moc normy i że nie ma pod­staw do zakwestionowania tak ustalonego jej sensu;

• wykładnia rozszerzająca → ustalenie, że ze względu na dy­rektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy niż wynikałoby to z rezulta­tów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej;

• wykładnia zwężająca → j/w ale węższy zakres normowania lub zastosowania;

• wykładnia derogująca → ustalenie, że ze względu na pozajęzykowe dyrektywy wykładni przepis nie ma doniosłości normatywnej, mimo że w świetle wykładni językowej należałoby mu znaczenie takie przypisać (kwestia sporna w doktrynie);

14. Reguły wykładni logicznej

Wykładni logiczna polega na tym, że z interpretowanego przepisu prawnego zostaja w drodze wnioskowania, opartego a regułach logiki wyprowadzone pewne konsekwencje, które nie są wyrażone w jego tekście. Najczęściej spotykane wnioskowania:

- arugumentum a maiori ad minus- polega na wniosku, że komu wolno czynić więcej temu wolno czynić mniej a kto jest zobowiązany do większego ten jest także zobowiązany do mniejszego

- argumentum a minori ad maius- komu nie wolno czynić mniej temu tym bardziej nie wolno czynic więcej

- argumentum a contrario- wnioskowanie z przeciwieństwa (pozorne oświadczenie woli złożone bez zgody drugiej strony jest ważne tzw zastrzeżenie potajemne)

- wnioskowanie z celu na środki- jeśli ustawa nakazuje lub dozwala pewne czynności, to dozwolone są również czynności, bez których nie można dokonać tych pierwszych.

15. Wyniki wykładni:

Wyniki wykładni

• wykładnia stwierdzająca → ustalenie, że wykładnia języko­wa pozwala jednoznacznie określić treść lub moc normy i że nie ma pod­staw do zakwestionowania tak ustalonego jej sensu;

• wykładnia rozszerzająca → ustalenie, że ze względu na dy­rektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy niż wynikałoby to z rezulta­tów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej;

• wykładnia zwężająca → j/w ale węższy zakres normowania lub zastosowania;

• wykładnia derogująca → ustalenie, że ze względu na pozajęzykowe dyrektywy wykładni przepis nie ma doniosłości normatywnej, mimo że w świetle wykładni językowej należałoby mu znaczenie takie przypisać (kwestia sporna w doktrynie);

---