RKP	RKZ
Podział kosztów całkowitych	BEZPOŚREDNIE POŚREDNIE	ZMIENNE STAŁE
Koszty uwzględniane przy wycenie wyrobów/zapasów	WSZYSTKIE KOSZTY PRODUKCYJNE (bezpośrednie/zmienne pośrednie/stałe)	ZMIENNE KOSZTY PRODUCYJNE
Na Wynik finansowy - KOSZTY OKRESU	Koszty ZARZ ĄDU Koszty SPRZEDAŻY	KOSZTY STAŁE - produkcyjne - zarządu -sprzedaży

Rachunek kosztów pełnych dzieli koszty na :

• koszty produkcyjne

• koszty nieprodukcyjne tzw. koszty okresu

Służy celom rachunkowości finansowej

Istota rachunku kosztów pełnych (RKP) polega na tym, że przy wycenie zapasów brane są pod uwagę wszystkie koszty produkcyjne.

Zatem zarówno koszty bezpośrednie, jak również uzasadniona część kosztów pośrednich, obciążają koszt wytworzenia produktu.

Pozostałe koszty działalności operacyjnej, czyli koszy sprzedaży i zarządu, traktowane są jako koszty okresu, dlatego obciążają wynik w momencie ich poniesienia.

RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH - RKP:

Koszty produkcyjne :

- materiały bezpośrednie

- płace bezpośrednie

- koszty wydziałowe

Koszty nieprodukcyjne:

- koszty sprzedaży

- koszty zarządu

Rachunek kosztów zmiennych dzieli koszty na:

• koszty zmienne

• koszty stałe

Służy celom rachunkowości zarządczej W rachunku kosztów zmiennych (RKZ) wszystkie koszty stałe niezależnie od tego, jaki jest ich związek z procesem produkcji, traktowane są jako koszty okresu.

Zapasy są zatem wyceniane jedynie na poziomie zmiennego kosztu wytworzenia.

Wszystkie pozostałe koszty, czyli koszty sprzedaży, koszty zarządu oraz koszty stałe produkcyjne obciążają wynik w momencie ich poniesienia.

Rachunek kosztów pełnych chronologicznie wykształcił się jako pierwszy i miał za zadanie:

• ująć wszystkie koszty związane z wytworzeniem wyrobu, tzw. koszty własne wyrobu,

• ustalić pełny koszt wytworzenia wyrobu,

• wycenić zapasy według pełnego kosztu wytworzenia,

• doprowadzić do ustalenia okresowego wyniku finansowego przedsiębiorstwa, ujętego w sprawozdaniu finansowym.

RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH - RKZ:

Koszty zmienne:

- materiały bezpośrednie

- płace bezpośrednie

- koszty wydziałowe zmienne

- koszty sprzedaży i zarządu zmienne

Koszty stałe:

- koszty wydziałowe stałe

- koszty sprzedaży i zarządu stałe

RACHUNEK WYNIKÓW PRZY ZASTOSOWANIU RKP

Przychody ze sprzedaży

• Koszty produkcyjne wyrobów sprzedanych

= Wynik brutto na sprzedaży

• Koszty sprzedaży i ogólnego zarządu

= Wynik operacyjny ( Wynik na sprzedaży )

RACHUNEK WYNIKÓW PRZY ZASTOSOWANIU RKZ

Przychody ze sprzedaży

• Koszty zmienne wyrobów sprzedanych

- Koszty zmienne sprzedaży i ogólnego zarządu

= Marża na pokrycie kosztów stałych (marża brutto)

• Koszty stałe produkcyjne

• Koszty stałe sprzedaży i ogólnego zarządu

= Wynik operacyjny (na sprzedaży)

ELACJE MIĘDZY PRODUKCJĄ A SPRZEDAŻĄ	WYNIK OPERACYJNY	WARTOŚĆ ZAPASÓW
P=S	RKP=RKZ	RKP=RKZ Stan zapasów bez zmian
P>S	RKP>RKZ	RKP>RKZ Przyrost stanu zapasów
P<S	RKP<RKZ	RKP<RKZ Ubytek stanu zapasów

RKP

ZALETY

1. dostosowanie do wymogów zewnętrznej sprawozdawczości finansowej

2. realność odzwierciedlenia wyniku finansowego w długich okresach

3. przydatność w podejmowaniu decyzji długookresowych, gdyż w długich okresach przychody ze sprzedaży powinny pokrywać wszystkie koszty
4. eliminacja wpływu sezonowości na wynik finansowy

5. nastawienie na kontrolę procesów produkcji

WADY

1. deformacje kosztowe - założenie o proporcjonalności kosztów wszystkich kosztów wytworzenia w stosunku do wielkości produkcji zniekształca dane o kosztach jednostkowych

2. arbitralne rozliczanie kosztów pośrednich na nośniki kosztów

3. nieuwzględnianie stopnia wykorzystania zasobów produkcyjnych

4. luka informacyjna o kosztach w przekroju ośrodków odpowiedzialności,

wg stopnia ich zmienności i zakresu kontrolowalności

5. orientacja decydentów pro podażowa nie pro popytowa

6. utrata elastyczności polityki cenowej

7. mała przydatność w podejmowaniu decyzji krótkookresowych

8. tendencja do globalizacji zarządzania, czyli wszystkim co możliw

RKZ

ZALETY

1. dostarczanie informacji użytecznych dla decydentów w krótkim okresie min. na temat:

-kosztów w przekroju ośrodków odpowiedzialności, wg stopnia ich zmienności i zakresu kontrolowalności

-kosztów bezczynności (pustych) tzn. kosztów utrzymania niewykorzystanych zdolności produkcyjnych

-dolnych granic cen dla ofert dodatkowych

-progu rentowności przedsiębiorstwa

-kosztów utraconych korzyści

-strefy bezpieczeństwa

2. eliminacja wpływu poziomu zapasów na wynik finansowy

3. odzwierciedlenie wpływu zmian stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych na poziom kosztów

4. eliminacja aktywowania kosztów stałych w zapasach niesprzedanej produkcji

WADY

1. niezgodność z zasadą współmierności kosztów i przychodów oraz z wymogami zewnętrznej sprawozdawczości finansowej

2. praktyczne problemy z obiektywnym podziałem kosztów całkowitych na stałe i zmienne

3. ograniczone możliwości zastosowania w procesie podejmowania decyzji długookresowych

4. nacisk na marżę pokrycia, co może spowodować mniejsze zainteresowanie kosztami stałymi, których udział w kosztach całkowitych wykazuje tendencję wzrostową

W wielostopniowym i wieloblokowym rachunku,

koszty stałe firmy nie stanowią jednego bloku, lecz składają się z wielu segmentów.
Każdy segment kosztów stałych tworzy się przez identyfikowanie kosztów na podstawie dokumentów źródłowych z wyróżnionymi obiektami kosztowymi istotnymi dla zarządzania.

Koszty stałe mogą być agregowane dla dowolnej liczby obiektów kosztowych, hierarchicznie uporządkowanych i powiązanych instytucjonalnie.

Najczęściej w wielostopniowym rachunku kosztów i wyników wyróżnia się jako obiekty kosztów: poszczególne produkty lub usługi, grupy produktów (usług), centra kosztów (wydziałowe)obszary działalności, firmę (jako całość).

Wielostopniowy rachunek kosztów znajduje zastosowanie w przedsiębiorstwach o złożonej, wieloasortymentowej produkcji wytwarzanej w wielu odmianach, w różnych miejscach.

Różnorodność i dywersyfikacja produkcji wymusza konieczność takiego monitorowania danych finansowych przedsiębiorstwa, aby uzyskać odpowiedź na pytanie, która działalności firmy przynosi zysk, a która generuje straty.

Rachunek kosztów rzeczywistych

• W rachunku kosztów rzeczywistych są ujmowane tylko koszty faktycznie poniesione w przedsiębiorstwie w danym okresie.

• Jest to rachunek o charakterze ex post.

• Jest to rachunek oparty na tradycyjnym rozumieniu kosztów produkcji, gdzie koszty stanowią iloczyn rzeczywistych cen i rzeczywistego zużycia ilościowego czynników produkcji.

• Pierwotnie do wyceny zużytych do produkcji czynników stosowane były rzeczywiste ceny nabycia, które zmieniały się w czasie. W ramach modyfikacji tego rachunku wprowadzone zostały ceny stałe, ewidencyjne.

• Odchylenia cen stałych od cen ewidencyjnych były korygowane na koniec okresu rozliczeniowego. Jest to więc zwykłe podliczanie wydatków poniesionych przez firmę, a wyłaniającą się z tego strategię zarządczą jest zmniejszenie kosztów zakupu przez znalezienie tańszego dostawcy, ew. renegocjację kontraktu w kierunku niższej ceny.

Rachunek kosztów normalnych

• Rachunek kosztów normalnych był pierwszym systemem rachunku kosztów zawierającym, oprócz kosztów czynników produkcji, także wzorce kosztów.

• Wzorce kosztów są przeciętnymi wielkościami kosztów zarejestrowanych w poprzednich okresach.

• Poprzez odniesienie aktualnych kosztów do takiego wzorca kosztów przeszłych można było ocenić ich zmienność w czasie oraz spróbować przewidzieć jak będą się one kształtować w przyszłych okresach.

• Dzięki temu rachunek kosztów umożliwia działania ex ante.

• Dodatkowo analiza przeszłych zmienności wzorców kosztów pozwala określić sezonowe wahania oraz wahania związane ze zmianami gospodarczymi, recesją itp.

• W tym systemie koszty normalne podmiotów dla okresów przyszłych ustalane są jako iloczyn przewidywanej ilości produkcji wyrobów i stawki kosztów normalnych opartych na wzorcach. Gdy minie okres dla którego zostały ustalone koszty normalne, można porównać je z kosztami rzeczywistymi (rzeczywiście poniesionymi na zakup surowców).

• Przez porównanie rzeczywistych kosztów wytworzenia wyrobów z okresu sprawozdawczego ze stawką kosztów normalnych uzyskuje się informacje o odchyleniach w przekroju nośników kosztów. Stawki kosztów normalnych ustalane dla poszczególnych pozycji kosztu wytworzenia wyrobów służą do kontroli rzeczywistych kosztów wyrobów oraz do sporządzania kalkulacji wstępnych, stanowiących podstawę do ustalania cen sprzedaży.

Rachunek kosztów postulowanych

• Charakterystyczną cechą dla rachunku kosztów postulowanych jest to, że koszty dla okresu przyszłego ustalane są niezależnie od kosztów poniesionych w przeszłości.

• Koszty postulowane rozbijają koszty rzeczywiste na standardowe koszty wytworzenia (przeciętne, zgodne z założeniami) oraz koszty ponadplanowe.

• Koszty ponadplanowe to nadmiar kosztów lub ich niedomiar. Jeśli mamy do czynienia z nadmiarem, to może oznaczać wystąpienie nieprzewidzianych okoliczności lub niegospodarność w korzystaniu z zasobów (zarówno ludzką jak i technologiczną np. zepsuta maszyna psuje 1 na 2 produkty). Jeśli mamy do czynienia z niedomiarem, może to oznaczać błędy w produkcji (jakiś czynnik nie został dodany) lub innowację operacyjną (nowy sposób działania skutkujący zmniejszeniem zużycia surowców).

Podstawową zasadą w rachunku kosztów postulowanych jest to, iż dla okresów przyszłych postuluje się zużycie czynników produkcji (qp) oraz ceny tych czynników (cp). Koszty postulowane dla okresu przyszłego (Kp) są ustalane według formuły:

Kp = suma (qp (z) x cp (z))

dla z= 1, 2, 3, ..., n, gdzie: z - poszczególne rodzaje zasobów potrzebne w działaniu firmy.

Według podanego wzoru są ustalane tylko koszty które wynikają z zużycia zasobów i dają się normować w bezpośrednim powiązaniu z indywidualnymi wyrobami (koszty bezpośrednie lub koszty zmienne wyrobów). Inne koszty, określane jako wspólne dla produkcji wielu wyrobów czy podmiotów (koszty pośrednie lub koszty stałe), są ustalane w formie budżetów lub preliminarzy kosztów.

Prócz struktury kosztów postulowanych Kp w rachunku kosztów postulowanych dokonuje się także pomiaru kosztów rzeczywistych (Kr). Porównanie tych dwóch typów kosztów umożliwia ustalenie odchyleń (DK):

---