Pojęcie toksyczności - nazywamy zdolność do wywołania zaburzeń fizjologicznych czynności organizmu i powodowania śmierci. Substancje obdarzone właściwościami toksycznymi noszą nazwę substancji trujących.

Pojecie trucizny- to substancje o silnie wyrazonych właściwościach toksycznych. Inne mniej toksyczne substancje nazywamy srodkami szkodliwymi.

Pojecie zatrucia- to zaspół objawow chorobowych wywoływanych działaniem substancji toksycznych na organizm.

PRZYCZYNY ZATRUC U CZLOWIEKA :

-Leki: narkomania , lekomania , doping

-Żywnosc: obce substancje chemiczne, naturalny toksyny, drobnoustroje

-Zatrucia zawodowe: produkcja przemyslowa, magazynowanie, obrot handlowy

-Pestycydy: w ochronie roślin, w higienie ludzi i zwierzęta, pozostałość w żywności

-Zatrucia rozmyślne: samobójcze, mordercze

-Zatrucia w gospodarstwie domowym: chemikalia, tworzywa sztuczne, kosmetyki

-Skazenie biosfery: powietrze, gleby, wody

Ksenobiotyki- z gr. Ksenon obcy i bioticos substancja chemiczna nie bedaca naturalnym składnikiem żywego organizmu który jest na nią narazony. Definicja ta obejmuje substancje obce dla organizmu docelowego, okresla się nia większość trucizn i leków.

Ksenobiotyki do organizmu przedostaja się wraz ze skazonym powietrzem ,woda pitną w postaci leków i uzywek.

Niezalenie od drogi podania substancje chemiczne ulegaja w organizmie roznorodnym procesom. Całość procesów określających los substancji obcych w organizmie nazywamy metabolizmem ksenobiotyków.

Do głownych procesów metabolizmu w organizmie zaliczamy;

- wchłanianie (absorpcja)

-rozmieszczenie (dystrybucja)

-przemiany biochemiczne (biotransferacja)

-wydalanie

Istotna role w transporcie substancji obcych w organizmie odgrywa układ krwionośny, za pomoca którego trucizny sa przeznaczone z miejsca wchłaniania rozprowadzane do poszczególnych tkanek i narządów, a w koncu usunięte z organizmu w procesie wydalania. Stezenie substancji obcych w poszczególnych tkankac w dużym stopniu zalezy od przepływu krwi.

Organizmami najbardziej narazonymi u człowieka na przypadkowe lub celowe dzialanie toksyczne roznych substancji obecnych w otoczeniu są: - układ oddechowy - przewod pokarmowy - skora.

Które z tych miejsc stanie się droga wnikania ksenobiotyku do organizmu, zalezy od warunkow ekspozycji oraz od właściwości fizykochemicznych wprowadzonej czasteczki.

Metabolizowane w wątrobie ksenobiotyki, jesli sa dobrze rozpuszczalne w wodzie przedostaja się do uladu krwionośnego i sa rozprowadzane po calym organizmie natomiast czesc jest wydalana.

Droga doustna dostaja się do organizmu wszystkie zanieczyszczenia środowiska które dostarczamy wraz z pożywieniem SA to przede wszystkim substancje zawarte w wodzie pitnej również ogolnie toksyczne (niekiedy kancerogenne) dodatki i konserwanty żywność. Z pożywieniem dostarczamy tez substancje których obecność wynika z beztroskiego uzywania nawozow sztucznych i pestycydow.

INNE DROGI WCHLANIANIA KSENOBIOTYKOW

W badaniach doświadczalnych podaje się również trucizny dotkankowo(dozylnie domięśniowe dootrzewnowe i podskornie) tego typu wprowadzenie ksenobiotyku do organizmu pozwala na dokładne ustalenie zależności miedzy dawka trucizny a jej toksycznym dzialaniem (podanie dotkankowe zdarz się niekiedy przy zatruciach przypadkowych samobójczych lub zbrodniczych).

Ksenobiotyki które w roznych sposób przeniknęły do organizmu mogą być wydalane w postaci nie zmienionej lub w postaci powstających w ustroju metabolitow. Do najważniejszych drog usuwania trucizny z organizmu naleza: nerki, pluca, przewod pokarmowy i skora.

Pobieranie i przechowywanie próbek

Jednym z najważniejszych zadań jest pobranie reprezentatywnej próbki, gdyż błędów popełnionych na etapie poboru próbek nie można skorygować w dalszym toku analizy.

Pobieranie próbek jest procesem o zasadniczym znaczeniu dla poprawności wyników badań, wymagającym odpowiedniego zaprogramowania i realizacji. Analityk musi sprecyzować cel badań, który w znacznym stopniu determinuje lokalizację miejsc poboru próby, czas trwania, częstotliwość i technikę pobierania, sposób postępowania z pobranymi próbkami oraz wybór metod analizy.

Wyróżnia się trzy podstawowe cele pobierania próbek:

1. Kontrola jakości w celu stwierdzenia zgodności badanych parametrów z obowiązującymi wymaganiami, której wyniki służą do podejmowania doraźnych i krótkoterminowych decyzji,

2. Charakterystyka jakości prób do wyznaczania lub prognozowania zmienności parametrów jakościowych prób w czasie oraz do długookresowych potrzeb kontrolnych,

3. Identyfikacja źródeł lub przyczyn zmian jakości oraz ustalenia okresowości ich pojawiania się.

Niezależnie od celu pobierania próbek i stosowanej techniki pobierania, reprezentatywność próbek jest w znacznym stopniu funkcją starannego i właściwego wykonania wszystkich czynności wchodzących w zakres pobierania. Niewłaściwy pobór próby może być powodem jej zanieczyszczenia tak samo jak przechowywanie prób w niewłaściwych naczyniach i warunkach nie uwzględniających właściwości oznaczanych związków.

Badany obiekt:

-może nim być każdy przedmiot materialny,

-zwykle nie jest to celowe lub jest wrecz niemożliwe zanalizowanie całego obiektu badanego,

-z badanego obiektu pobiera się pewna jego czesc nazywana probka, która musi repezentowac cechy obiektu badanego,

-najwiecej bledow w procesie analitycznym popełnianych jest w trakcie pobierania i przygotowania probki,

-dokladnosc analizy nie jest nigdy lepsza niż dokładność pobrania probki,

-przygotowanie probki obejmuje rozdrabianie,pomniejszanie, rozpuszczanie, stapianie,minerlizaje,rozdzielanie,a w ich wynuku uzyskuje się obiekt pomiaru właściwy dla wybranej metody analitycznej.

Sklad probki do anaizy

-Skladniki oznaczane-> anality

-Skladniki utrudniające proces oznaczania analitow->interferenty (sklasnik przeszkadzający)

-Pozostale składniki->matryca (stanowia zazwyczaj najwieksza czesc probki do anaizy)

PROBKA REPREZENTATYWNA

Probka przeznaczona do analizy musi być reprezentatywna dla bedenego obiektu w odniesieniu do postawionego problemu.

Właściwości badanego obiektu wpływające na sposób pobrania i postepowania z probka:

-stan skupienia -sklad fazowy -jednorodnosc -wielkosc -twardosc -lotnosc -trwalosc

RODZAJE PRÓBEK

Pierwszym etapem każdej metody analitycznej jest proces pobrania próbki. Najpierw pobiera się próbkę ogólną z partii badanego materiału. Zgodnie z przepisami, określonymi przez Polski Komitet normalizacyjny i opisanymi w Polskich Normach (PN), próbkę ogólną definiuje się jako ilość produktu tej samej jakości, w jednakowych opakowaniach lub nieopakowanego przedstawionego odbiorcy, otrzymanego w jednym lub kilku cyklach produkcyjnych charakteryzującego się jednorodnością składu.

W praktyce, biorąc pod uwagę sposób pobierania, próbki dzielimy na:

• losowe - próbki są pobierane w sposób losowy z całego obiektu badanego

• systematyczne - próbki są pobierane na podstawie schematu geometrycznego lub czasowego

• warstwowe - obiekt badany dzielony jest na szereg części - warstw i z każdej z nich pobierane są próbki w sposób losowy.

W laboratorium analiza chemiczna prowadzona jest najczęściej w końcowym etapie procesu poboru próby dla niewielkiej części produktu zwanego próbka analityczną (pochodzącą ze średniej próbki laboratoryjnej). Próbka analityczna stanowi bardzo małą część partii produktu, ale na podstawie jej analizy oceniana jest cała partia materiału.

Proces pobrania próbki powinien zatem spełniać warunki uzyskania próbki reprezentatywnej - tj. takiej, która posiada właściwości całej partii produktu, z którego została pobrana. Próbka ta musi być jednorodna, czyli homogeniczna i powinna być pobrana w ilości umożliwiającej przygotowanie trzech porcji:

- do analizy

- do laboratorium zleceniodawcy

- do archiwum, ponieważ może być potrzebna do tzw. analizy rozjemczej (próbka rozjemcza, mająca na celu ustalenie zawartości składników, których oznaczenia wykonane przez różne laboratoria nie są zgodne).

Istnieją również próbki wzorcowe o dokładnie znanym składzie.

Zasady pobierania próbek:

1. Pobrana do badań próba musi odpowiadać materiałowi, z którego została pobrana zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym;

2. Dla danego typu próby należy stosować odpowiednie techniki jej pobierania podane w normach. W normach opisane są również przyrządy do pobierania próbek materiałów sypkich, ciekłych, półciekłych, mazistych i stałych.

Norma Polska reguluje również pobieranie i przygotowanie próbek chemicznych (PN-68/C-04500).

3. Wielkość próbki zależy od rodzaju i liczby przewidywanych do wykonania badań (oznaczeń) oraz rodzaju stosowanych metod analitycznych; powinna ona wystarczać do co najmniej dwukrotnego powtórzenia każdego z planowanych oznaczeń.

W przypadku gdy badany materiał jest cieczą jednorodną, dokładnie miesza się ja i pobiera próbkę analityczną. Jeżeli ciecz składa się z dwóch warstw (np. woda i olej), to ustala się ich wzajemny stosunek ilościowy i próbkę pobiera się tylko z analizowanej warstwy (jeśli druga stanowi woda jako zanieczyszczenie) albo osobno z różnych głębokości każdej z warstw i trzy średnie próbki laboratoryjne przekazuje się do dalszej analizy.

Pobieranie próbki materiału stałego wykonuje się losowo z różnych miejsc stosu (np. wagonu, beczki, worka), z dołu, ze środka i z wierzchu za pomocą zagłębników, czerpaków, łopat itp. Tak pobrane porcje badanego materiału nazywa się próbkami pierwotnymi. Wszystkie próbki łącznie tworzą tzw. próbkę ogólną, która powinna stanowić ok. 1 promila całej badanej partii. W tym celu pobrane próbki pierwotne produktów sypkich i w kawałkach zsypuje się na czyste i zabezpieczone przed zanieczyszczeniami miejsce. Następnie produkt w kawałkach rozdrabnia się ręcznie lub mechanicznie, a otrzymana w ten sposób próbę miesza się dokładnie i zmniejsza się metodą kwartowania, aż do uzyskania kilku gramów materiału badanego, czyli ilości odpowiadającej średniej próbce laboratoryjnej.

Składniki organiczne lub nieorganiczne średniej próbki laboratoryjnej niebędące analitami noszą nazwę matrycy, a proces usunięcia organicznej matrycy w celu oznaczenia składników nieorganicznych (analitów) nazywa się mineralizacją. Wyróżnia się:

• mineralizacje suchą - spalanie w powietrzu lub w tlenie

• mineralizację mokrą - utlenianie kwasami na gorąco

W celu wydzielenia oznaczanego składnika z próbki stałej, ciekłej lub gazowej w wyniku rozpuszczenia go w odpowiednim rozpuszczalniku stosuje się ekstrakcję.

Rodzaj używanych naczyń powinien zapewniać:

1. Uniknięcie zanieczyszczenia próbki składnikami tworzywa, z którego naczynie jest zbudowane.

2. Możliwość mycia i oczyszczania ścian naczyń w celu usunięcia powierzchniowych zanieczyszczeń.

3. Uniknięcie wzajemnego oddziaływania między składnikami próbki i naczyniem - naczynie powinno być zbudowane z chemicznie i biologicznie obojętnego tworzywa.

ETYKIETOWANIE PROBEK-pojeniki z probkami musza być zaopatrzone w etykiety zawierające następujące informacje:

-miejsce pobrania probki(dokladna lokalizacja)

-czas pobrania probki(data,godz)

-ilosc pobranych probek(w przypadku wielu probek)

-metoda stabilizacji lub konserwacji probki

-dla jakiej metody analitycznej probka jest pobrana

-informacje dodatkowe(kto pobral, opis probki)

Kontaminacja (zanieczyszczenie) polega na niekontrolowanej mianie stężenia oznaczonego pierwiastka w probce w trakcje etapów procesu analitycznego

Źrodła kontaminacji;

-środowisko

- procedury pobierani probek

-rozplaowanie i urzadzenie laboratoryjne

- sprzet laboratoryjny

- odczynniki i rozpuszczalniki

-mikroorganizmy

-Personel

Kontaminacji zapobiega się przez

- dokładne mycie naczyń i pojemników

-oczyszczanie odczynników

-prowadzenie wszystkich operacji w czystym pomieszczeniu