Żywienie kurcząt brojlerów

Drób to cztery gatunki ptaków - kury, indyki, gęsi i kaczki. Każdy gatunek ma inną fizjologię, inne tempo wzrostu i inne potrzeby pokarmowe. Te potrzeby pokarmowe dotyczą nie tylko zapotrzebowania na białka i energię, ale także na składniki mineralne, witaminy itp. Przewód pokarmowy poszczególnych gatunków ptaków różni się długością poszczególnych odcinków a także mikroflorą bakteryjną. Kury i indyki należą do rzędu ptaków grzebiących, natomiast gęsi i kaczki do ptaków wodnych.

Indyki to największe ptaki domowe, a jednocześnie uważane za najbardziej wrażliwe i najtrudniejsze do chowu. Mimo, że należą do jednego rzędu to są to zdecydowanie inne ptaki niż kury, nie grzebią nogami w podłożu i nie żerują jak kury. Ponieważ są z natury owadożerne, ich głowa i dziób, a przede wszystkim sposób pobierania paszy u indyków jest nieco inny niż u kur. Mają mniejsze wole, a pH jelit ślepych jest wyższe niż u kur i wynosi 7.6 do 8,6 podczas gdy u kur 6,8.

Uważa się, że indyki lepiej niż kury wykorzystują włókno i że jest im ono wręcz niezbędne w paszy. Powoduje obfitszą sekrecję soków trawiennych a tym samym pobudza perystaltykę jelit, zwiększa kwasowość treści żołądkowej i zapobiega patologicznym zmianom nabłonka i stanom zapalnym śluzówki jelit. Celuloza poprawia trawienie, sprzyja usuwaniu cholesterolu.

Włókno trawią w niewielkim stopniu to jednak pewna jego ilość jest potrzebna w mieszance prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego.

Min ilość dla piskląt 2% mieszanki, w mieszankach starter nie więcej niż 3,5% a grower i finiszer 4%.

Bardzo ważną różnicą pomiędzy kurami a indykami jest - koralenie. Proces ten przypada na 7-10 tydzień życia. Jest to okres krytyczny w życiu indyków. Ptaki są osowiałe, chodzą powoli, często mają opuszczone skrzydła. Przeziębienie w tym okresie lub niewłaściwe żywienie powodować może brak apetytu, biegunki i duże upadki. Zalecane jest podawanie tym ptakom w tym czasie takich dodatków jak czosnek, cebula, pieprz, anyż , gorczyca, piołun, krwawnik, cynamon i imbir, które zaliczane są do grupy stymulatorów wzrostu.

Specyfika tej grupy wynika z :

- bardzo intensywnego wzrostu

- dużego tempa przemiany materii

- stosunkowo krótkiego przewodu pokarmowego o małej pojemności

- krótkiego przechodzenia paszy przez przewód pokarmowy

Przez cały okres odchowu brojlery żywione są do woli pełnoporcjowymi mieszankami paszowymi wg. szczegółowego programu żywieniowego dostosowanego do:

-typu

-rasy a nawet linii mieszańcowej

-masy ciała

-wieku

-stanu fizjologicznego

-warunków utrzymania

Kaczki i gęsi zaliczane są do ptaków wodnych, ale pod względem żywienia gęsi to ptaki wybitnie roślinożerne, natomiast kaczki wszystkożerne. Oba te gatunki mają jednak podobną budowę przewodu pokarmowego, podobną fizjologię trawienia. Procesy trawienia bazują na florze bakteryjnej i dlatego w ich żywieniu nie stosowano antybiotykowych stymulatorów wzrostu, a i dziś nie stosuje się probiotyków i wielu innych dodatków a jeśli nawet to nie w takich ilościach jak w przypadku kurcząt i indyków rzeźnych.

Chów zwierząt to jedna z gałęzi produkcji rolnej. Na jej opłacalność wpływają takie czynniki jak wartość genetyczna materiału hodowlanego (30%), warunki zoohigieniczne (10%) i żywienie zwierząt (60%). Wpływ żywienia jest więc najważniejszym czynnikiem warunkującym zysk rolnika. Żywienie stanowi w produkcji kurcząt brojlerów 60-70% kosztów. Na efektywność żywienia maja wpływ:

1. Genotyp ptaków

2. Składniki mieszanki i ich ocena

3. Dostosowanie składu do potrzeb w danym wieku

4. Warunki środowiskowe odchowu

Bardzo ważna dla uzyskania efektu żywieniowego jest forma mieszanki. Nowoczesnymi procesami przetwarzania mieszanki są ekspandowanie i ekstrudowanie. Powodują one pożądane i niepożądane zmiany w mieszance. Jedną z pożądanych jest zmiana struktury paszy ułatwiająca granulowanie, powodujące koncentrację objętości paszy. Nowoczesne żywienie wymaga też wprowadzania do mieszanek enzymów paszowych, przeciwutleniaczy, preparatów ziołowych, preparatów poprawiających warunki środowiska i inne.

Z uwagi na dużą ciasnotę zwłaszcza w ostatnich dniach odchowu należy więc w brojlerni rozmieścić w sposób właściwy karmidła i poidła w takiej ilości, aby umożliwić wszystkim ptakom równomierne pobieranie paszy i wody, co zmniejsza zróżnicowanie masy ciała kurcząt przed ubojem. Niedobory lub niewłaściwa proporcja składników pokarmowych, jak tez skażenie paszy i wody mikroorganizmami może wpłynąć na zmniejszenie przyrostów, pogorszenia wykorzystania paszy i wystąpienie chorób. Objawy te nasilają się zwłaszcza w nieodpowiednich warunkach środowiskowych.

Efekt żywieniowy zależy:

1. Ilości aa egzogennych

2. Energii metabolicznej

3. Witamin

4. Składników mineralnych

5. Innych dodatków

Potrzeby pokarmowe kurcząt zależą od:

1. Płci

2. Masy ciała planowanej na koniec odchowu

3. Warunków środowiskowych

Skład paszy dla brojlerów może też zależeć od planowanej wydajności rzeźnej i jakości tuszki, barwy skóry i innych. Mieszanki pełnoporcjowe przygotowuje się w taki sposób aby zapewnić odpowiedni poziom białka, energii, składników mineralnych, witamin i niezbędnych dodatków.

Białko to podstawowy składnik paszy wpływający głównie na przyrosty, opierzanie się i zdrowotność. W zależności od wieku ptaków zapotrzebowanie na białko paszy wg różnych firm hodowlanych wynosi 17-24%. Przy czym początkowo jest większe i wynosi od 21 do 24%, a na końcu odchowu mniejsze od 17 do 21%. Zapotrzebowanie wg norm krajowych wynosi 19 do 23% (Koreleski i in., 2005)

WBB (Zdolność podawanego w paszach białka do zaspokojenia wszystkich potrzeb bytowych i produkcyjnych zwierząt) zależy od zawartości poszczególnych AA egzogenne, czyli takich które w paszy są niezbędne. Drób nie potrafi ich syntetyzować i należy je dostarczyć wraz z paszą. Należą do nich: arginina, lizyna, metionina, cystyna, treonina, histydyna, walina, izoleucyna, fenyloalanina, tryptofan. Pozostałe są syntetyzowane przez drób i występują w dawkach w dostatecznej ilości. Nazwano je endogennymi - alanina, seryna, prolina i inne. Stosunek AA egzogennych do endogennych powinien wynosić 2:1. Dzięki AA egzogennym można obniżyć ilość białka ogólnego w mieszance, bez ujemnego wpływu na tempo wzrostu brojlerów. Obniżenie ilości białka w mieszance o 2% daje redukcje azotu nawet o 13-14% i powoduje też zmniejszenie zużycia wody oraz zawilgocenie ściółki. Dodatek treoniny strawnej w ilości 65% w proporcji do lizyny, optymalizuje przyrosty i zużycie paszy na przyrost. Zapotrzebowanie na treoninę zwiększa się z wiekiem (Serwa, 2008). Treonina jest niezbędna do prawidłowego rozwoju kosmków jelitowych, dzięki temu zwiększa się powierzchnia absorpcyjna jelit. AA metionina, lizyna, treonina, i tryptofan są bilansowane w myśl koncepcji „białka idealnego”. Nadwyżka AA jest wydalana. Bilansowanie AA prowadzi do zwiększenia opłacalności produkcji.

AA niezbędne mogą być w pełni wykorzystane tylko wtedy gdy występują w paszy w odpowiednich proporcjach, bowiem niedobór jednego z nich ogranicza wykorzystanie pozostałych (prawo minimum - aa występujący w najmniejszej ilości w stosunku do zapotrzebowania, ogranicza syntezę białka organizmu i tym samym następuje u brojlerów zmniejszenie przyrostów masy ciała). Białka pochodzenia zwierzęcego zawierają więcej AA egzogennych dzięki temu ich wartość biologiczna jest wyższa. Wśród pasz pochodzenia roślinnego źródłem wartościowego dla brojlerów białka jest soja zawierająca lizynę. Największe zapotrzebowanie na AA wykazują indyczęta i rosnące kurczęta w pierwszych 2-3 tyg. życia. Przy bilansowaniu dawek paszowych możemy uzupełniać je aminokwasami syntetycznymi.

Zapotrzebowanie na EM zwiększa się wraz z wiekiem brojlerów i wynosi na początku odchowu wg różnych firm hodowlanych od 2988 do 3050 kcal, a na końcu okresu od 3176 do 3250 kcal EM w 1 kg paszy. Można ją tez wyrażać MJ EM w 1kg mieszanki i kształtuje się od 12,5 do 13,6 MJ.

Źródłem energii w mieszankach są śruty zbożowe, głównie kukurydziana i pszenna oraz dodatek tłuszczu roślinnego (olej sojowy) i zwierzęcego (smalec, łój wołowy). Dodatek tłuszczów roślinnych w mieszance podwyższa umięśnienie. Olej sojowy dodany do mieszanki starter (2%) i grower (4%) redukował otłuszczenie serca i zwiększał udział dobrego cholesterolu, co mogło mieć korzystny wpływ na zdrowie kurcząt. U młodych olej sojowy powinien stanowić do 60% podawanego tłuszczu a u starszych może go być więcej. Mieszanki starter tłuszcz dodawany jest do 2%, 4-6% mieszanki grower i finiszer.

Tłuszcz podwyższa to energetyczność i wykorzystanie mieszanki. Mieszanki bez dodatku zawierają od 3,5 do 4,5% tłuszczu, a więc jego dalsze zwiększenie może spowodować znaczne otłuszczenie brojlerów. Pozytywnym działaniem natłuszczania jest nie tylko zwiększenie energetyczności paszy, ale też zmniejszenie pylenia i poprawa smakowitości. Natłuszczanie paszy zmniejsza także jej zużycie oraz ma wpływ na wzrost i inne wskaźniki użytkowości.

ZALETY NATŁUSZCZANIA

1. podwyższa umięśnienie

2. podwyższa wykorzystanie mieszanki

3. zwiększa energetyczność paszy

4. zmniejszą pylenia

5. poprawia smakowitość

6. zmniejsza zużycie paszy

7. wpływa na wzrost i inne wskaźniki użytkowości

Dostarczone z paszą tłuszcze wykorzystywane są częściowo jako źródło energii potrzebnej do poruszania się i ogrzania ciała, reszta zostaje odłożona w organizmie, jako materiał zapasowy. Obecnie produkowane w kraju brojlery, pochodzące po rodzicach znacznie lepiej wyselekcjonowanych, są cięższe i posiadają większą skłonność do otłuszczania. Mimo to otrzymują w mieszankach pełnoporcjowych znaczny dodatek tłuszczu. Kurczętom brojlerom w 1 tyg. Życia podaje się 2 do 3% tłuszczu, w 2 tyg. Wg różnych firm podaje się łącznie od 5,1 do 6,2% tłuszczu, od 3 do 4tyg. 6,2 do 7,3% (max do 8%), a po 5 tyg. 6,5 do 7,2 % tłuszczu (max 9,9%).

Warunkiem stosowania znacznych ilości tłuszczu w żywieniu kurcząt jest zachowanie prawidłowej proporcji między kwasami tłuszczowymi nasyconymi i nienasyconymi. Należy zapewnić też większy dodatek wit. E i odpowiednią ilość selenu. Mieszanki natłuszczone należy magazynować w chłodnych pomieszczeniach, bez dostępu światła i skarmiać w krótkim czasie, wprowadzenie równoczesne do mieszanek kwasów nasyconych i nienasyconych, sprzyja lepszemu wykorzystaniu tych kwasów (tzw zjawisko synergizmu). Warunkiem pozytywnego działania tłuszczu jest ich świeżość. W celu zahamowania jełczenia dodaje się przeciwutleniaczy, zapobiegając utlenianiu tłuszczów i niszczeniu witamin.

Kurczęta potrzebują określonej ilości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Są to kwas linolowy i α-linolenowy, będące prekursorami do syntezy odpowiednich długołańcuchowych wielonienasycoonych kwasów tłuszczowych. W żywieniu szczególne znaczenie ma kwas linolowy poprawiający wskaźniki produkcyjne (przyrosty, wykorzystanie paszy, zmniejszający padnięcia) w czasie stresu. Jego niedobór powoduje spowolnienie przyrostów masy ciała oraz zmniejszenie odporności kurcząt.

Funkcjonalne właściwości mięsa zależą od składu tłuszczu. Dodawanie do mieszanek tłuszczów z nasion lnu, rzepaku czy innych bogatych w długołańcuchowe wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe, modyfikuje skład mięsa drobiowego w sposób korzystny dla konsumenta.

Sumę składników mineralnych znajdujących się w paszy określa się mianem popiołu surowego. Jest to pozostałość po spaleniu składników organicznych paszy, obejmująca zarówno mineralne składniki swoiste, jak i nieswoiste, które dostały się do paszy przypadkowo, np. podczas zbioru czy magazynowania. Składniki mineralne są klasyfikowane w zależności od właściwości, funkcji czy ilości. W żywieniu przyjęto podział składników mineralnych ze względu na zawartość danego składnika w organizmie albo pokarmie:

makroskładniki mineralne - uśredniona zawartość w organizmie jest większa niż 0,1 g x kg^-1 (Cl, P, S, K, Ca Mg, Na)

mikroskładniki mineralne o zawartości nie przekraczającej 0,1 g x kg^-1 (Cu, Fe, J, F, Zn, Mn, Mo, Co, Se, Cr)

Zawartość składników mineralnych w materiałach paszowych wykazuje znaczne wahania i to nie tylko w zależności od pochodzenia (pasze roślinne, zwierzęce) ale też w obrębie poszczególnych rodzajów. Zawartość składników mineralnych w paszach zależy od: gatunku, zawartości związków nieorganicznych w glebie, od nawożenia. zawartość składników mineralnych w paszach pochodzenia zwierzęcego zależy zarówno od właściwości gatunkowej, jak i od rodzaju tkanki zwierzęcej wziętej do sporządzenia materiału paszowego. Odgrywają zasadnicza rolę w organizmach żywych, decydując często o przebiegu przemian ustrojowych. Zatem uwzględnienie zawartości składników mineralnych w opracowaniu receptur paszowych jest niezbędne dla zdrowia i pożądanej produkcyjności zwierząt.

Ptaki rosnące: zużywają Ca do budowy układu kostnego, zapotrzebowanie jest znacznie mniejsze niż kur niosek które wynika z potrzeby tworzenia skorup jaj. Bardzo ważne jest, aby wapń był obecny w treści jelit przez całą dobę, zwłaszcza w okresie intensywnego formowania skorupy, czyli w nocy, kiedy ptak śpi. W przeciwnym razie wapń niezbędny do prawidłowej budowy skorupy zostaje uruchomiony z kości szpikowych a po wyczerpaniu tych rezerw następuje jego resorpcja z pozostałych elementów szkieletu (kości gąbczaste i korowe), które stają się lekkie, delikatne i łamliwe.

Zdecydowana większość: około 99% Ca, 80% P i 60% Mg występuje w kośćcu.

Wapń jest aktywatorem wielu enzymów, np. lipaz, ATP-az, uczestniczy w procesach krzepnięcia krwi, przewodzeniu impulsów nerwowych i stabilizacji błon komórkowych. Na ogół pasze roślinne zawierają mało Ca, który jest mało dostępny. Źródła wapnia dla drobiu: miałka kreda paszowa i żwir wapienny (cząstki 2-4 mm) - produkowane ze skały wapiennej, fosforany wapniowe, oraz muszle (np. ostryg), mączki rybne. Stosunek Ca:P - 2:1.

U świń i drobiu duży stopień wydalania fosforu w odchodach wynika ze słabej przyswajalności tego pierwiastka ze zbóż, stanowiących główny ilościowo składnik mieszanek paszowych dla tych gatunków zwierząt. 55-77% całej ilości fosforu w tych paszach znajduje się w formie fitynianowej, słabo dostępnej dla zwierząt monogastrycznych, które same nie produkują endogennego enzymu trawiennego fitazy, hydrolizującego te związki. Nie mogąc być zużytkowanym w tej formie jest on wydalany wraz z kałem. Natomiast fitaza wytwarzana jest przez bakterie bytujące w jelicie grubym oraz bywa obecna w niektórych pokarmach pochodzenia roślinnego - np. w pszenicy i jej pochodnych - fitaza natywna. Uważa się, że niektóre zabiegi jak moczenie pasz lub ekstruzja zwiększa dostępność P z pasz roślinnych poprzez uruchomienie fitazy natywnej. Niedobór zaś fosforu lub też niewłaściwe proporcje z Ca odbijają się ujemnie na produkcyjności zwierząt. Zmusza to producentów pasz do zwiększenia dodatków w postaci mineralnej (fosforany) a więc podraża koszt mieszanek i dalej stanowi zagrożenie dla środowiska naturalnego, szczególnie dla wody gruntowej i zbiorników otwartych. Sposobem na uwolnienie fosforu z połączeń fitynowych występujących w zbożach i śrutach poekstrakcyjnych jest enzym rozkładający te związki, czyli FITAZA mikrobiologiczna (egzogenna). Jej stosowanie w stało się wręcz obowiązkiem przede wszystkim, ze względu na ograniczenie kosztów surowcowych mieszanek paszowych. Stosowanie tego enzymu w znaczący sposób ogranicza wydalanie fosforu do środowiska Enzym ten rozkładając wiązania fitynowe, uwalnia wiele innych związków potrzebnych organizmowi zwierząt do wzrostu i rozwoju, m.in. aminokwasy czy mikro- i makroelementy. Kolejną korzyścią jest uwolnienie pewnej dawki energii, którą można również uwzględnić przy recepturowaniu mieszanek paszowych. Ważne jest również przy układaniu receptur mieszanek paszowych precyzyjne zbilansowanie P strawnego, oraz zachowanie odpowiednich proporcji P do innych składników dawki, np. Ca lub witaminy D3.

Na, K i Cl - regulują równowagę kwasowo-zasadową (1:2:1), ciśnienie osmotyczne, przewodzenie impulsów nerwowych, absorpcję składników pokarmowych i wody, aktywują liczne enzymy. Od właściwych ilości i proporcji Na, K i Cl zależy bardzo wiele funkcji organizmu, np. prawidłowa akcja serca, ciśnienie krwi czy napięcie mięśni.

Niedobór - obniża wykorzystanie białka i powoduje zahamowanie wzrostu. Niedobór chlorku sodu zmniejsza apetyt, nadmiar powyżej 0,6% jest szkodliwy i prowadzi do padnięć kurcząt. Niewielkie zwiększenie NaCl w paszy powoduje nadmierne pobieranie wody, wodnisty kał, pogorszenie wzrostu, i opierzania ptaków. Sód: niedobór w surowcach roślinnych, konieczny jest jego dodatek do mieszanek paszowych (np. w postaci NaCl, kwaśnego węglanu sodu, mleczan sodu).

K ma działanie odwadniające , występuje współzależność między K, Ca i Na. Proporcja Na :K powinna wynosić 1:0,7 do 1,2. Niedobór K powoduje osłabienie kurcząt i zaburzenia w pracy serca. W paszach roślinnych K występuje zwykle w dużych ilościach.

Ok. 70 % występuje w kościach, reszta w komórkach i płynach ustrojowych. Niedobór w paszy powoduje deformację kości i nadwrażliwość, ale nadmiar powyżej 3 do 4mg/kg jest toksyczny.

Występują w tkankach zwierząt tylko w śladowych ilościach, ale są niezbędnymi do istnienia ważnych funkcji życiowych. Większość mikroelementów znajduje się w paszach w dostatecznej ilości, ponieważ jednak zawartość niektórych z nich może być zbyt mała, należy je dodawać w premiksach. Wchodząc w skład wielu substancji biologicznie aktywnych: metaloprotein, witamin, enzymów, hormonów, w konsekwencji aktywują prawie wszystkie procesy metaboliczne.

Żelazo jest to jeden z najważniejszych mikroelementów. W organizmie dwie trzecie tego mikroelementu występuje w formie związanej w hemoglobinie. Pozostała część żelaza związana jest m.in. z białkami takimi jak apoferrytyna, mioglobina i wieloma enzymami biorącymi udział w reakcjach utleniania komórkowego. Dostępność tego mikroelementu w praktyce uzależnione jest od jego zawartości w paszy. Dobrym źródłem żelaza są: siarczan żelazawy, chlorek żelazawy, cytrynian żelazowy. Formy organiczne np. obecnie stosowane chelaty aminikwasowe są wchłaniane przez organizm zwierzęcia w sposób charakterystyczny dla aminokwasów, z którymi są związane mikroelementy. W znacznym stopniu przyspiesza to ich przyswajanie oraz umożliwia bezpośrednie docieranie w miejsca, gdzie występuje ich największy deficyt. Lepsza przyswajalność chelatów pozwala również na zmniejszenie dawki mikroelementu przy jednoczesnym zwiększeniu jego ilości wchłoniętej z przewodu pokarmowego, co może znacznie poprawić wyniki produkcyjne. Mechanizm korzystnego działania chelatów jest ponadto związany z ochroną mikroelementów przed tworzeniem nieprzyswajalnych połączeń ze składnikami antyżywieniowymi, np. fitynianami i polisacharydami nieskrobiowymi, co zmniejsza ich wydalanie, a przez to obciążenie środowiska naturalnego. Pierwiastki w formie biopleksów charakteryzują się mniejszą reaktywnością, niż z połączeń nieorganicznych, co wpływa na wzrost stabilności witamin w premiksach, w przypadku przedawkowania, toksyczność składników mineralnych w postaci chelatów jest niższa od toksyczności połączeń nieorganicznych, istnieje też mniejsze skażenie mieszanki paszowej metalami ciężkimi w wyniku zastosowania chelatów. wzrostu koncentracji w tkankach, produkcyjności, odporności, poprawy kondycji.

Niedobór żelaza, choć ma miejsce dość rzadko, może powodować anemię ptaków (również niedokrwistość embrionów w czasie inkubacji), opóźnienie wzrostu, zaburzenia funkcji mięśni, odbarwianie czarnych lub brązowych piór.

Miedź w organizmach zwierząt występuje w bardzo małych stężeniach. Narządami najbogatszymi w ten mikroelement są: wątroba, mózg, nerki i serce. Około 95% miedzi związane jest z białkiem ceruloplazminą. Poza tym pierwiastek ten występuje w enzymach: oksydazie cytochromowej, tyrozynazie. Dostępność miedzi z pasz jest dosyć wysoka, ale całkowite jej wykorzystanie niskie (co wynika z intensywnego wydalania z żółcią). Podobnie jak w przypadku żelaza, braki i niedobory miedzi występują rzadko.

Najważniejszymi objawami niedoborów Cu jest także anemia, obniżenie odporności ogólnej organizmu, opóźnienie wzrostu, zaburzenia kostnienia, pigmentacji piór, zaburzenia układu nerwowego, zwłóknienia mięśnia sercowego, zamieranie embrionów w czasie inkubacji.

Cynk - w porównaniu do żelaza i miedzi cynk jest pierwiastkiem najbardziej wszechobecnym w organizmach. Występuje w tkance kostnej, piórach, mięśniach, wątrobie, jądrach, trzustce, w oczach i płynach ogólnoustrojowych. Wchłaniany jest w dwunastnicy i jelicie czczym. Wydalany jest w soku trzustkowym. Cynk jest bardzo dobrze przyswajalny przez drób z siarczanów, węglanów, chlorków lub tlenków.

Cynk jest obecny w centrach aktywnych ok. 200 enzymów uczestniczących w różnych procesach, w tym w przemianach metabolicznych (dehydrogenaza mleczanowa, fosfataza alkaliczna)

bierze udział w mineralizacji kości, gojeniu ran

wpływa na pracę układu odpornościowego

wpływa na prawidłowe wydzielanie insuliny przez trzustkę

wpływa na stężenie witaminy A i cholesterolu

ma udział w regulacji ciśnienia krwi i rytmu serca

zwiększa produkcję plemników

Ewentualne niedobory cynku w paszy objawiają się opóźnieniem wzrostu i, słabym pobieraniem paszy, zmianami w układzie kostnym takimi jak: skrócenie kości, pogrubienie trzonowe kości długich, zaburzeniami w rozwoju i wzroście upierzenia, łuszczeniem się skóry, obniżeniem poziomu fosfatazy alkalicznej. obniżeniem procentu wylęgu spowodowanym zaburzeniami w rozwoju embrionów (deformacje, anomalie rozwojowe - opóźnienie rozwoju szkieletu, zniekształcenie kości, brak palców), obniżeniem jakości nasienia indorów, słabszą jakością wylężonych piskląt, obniżeniem odporności ptaków. W odróżnieniu od żelaza i miedzi, cynk w paszach roślinnego pochodzenia występuje bardzo często w ilościach niewystarczających.

Selen Do najważniejszych funkcji selenu należy udział w zwiększaniu odporności organizmu, wpływ na metabolizm tarczycy i rola antyoksydacyjna. Selen wchodzi w skład peroksydazy glutationowej - enzymu pełniącego funkcje przeciwutleniacza wewnątrz komórek. Aktywność peroksydazy glutationowej ma działanie oszczędzające witaminę E, która ochrania komórki przed toksycznym działaniem nadtlenków. Niedobór selenu prowadzi do zwiększonego zużycia witaminy E i odwrotnie, witamina E zmniejsza zapotrzebowanie na selen. Istnieje więc synergizm działania selenu i witaminy E.

Głównym objawem deficytu selenu jest skaza wysiękowa, polegająca na tworzeniu się obrzęków spowodowanych zmianami przepuszczalności naczyń kapilarnych. Jednocześnie obserwuje się podwyższone stężenie albumin w osoczu. Ze względu na to, że zapotrzebowanie na selen zależy od ilości pobranej witaminy E, i ze względu na dużą zmienność zawartości selenu w paszach konieczne jest uzupełnianie mieszanek selenem w postaci łatwo dostępnej.

Cynk i selen to dwa najważniejsze pierwiastki wpływające na męską seksualność. Uczestniczą praktycznie we wszystkich procesach płciowych, począwszy od metabolizmu hormonów, przez formowanie nasienia, a skończywszy na regulacji żywotności plemników. Stężenie cynku w płynie nasiennym jest około 100 razy wyższe niż w surowicy, co sugeruje szczególny wpływ tego pierwiastka na spermatogenezę, czyli proces wytwarzania męskich komórek płciowych - plemników. Zbyt niski poziom cynku może powodować hipogonadyzm (zaburzenie polegające na niedoczynności jąder. Dysfunkcja jąder obejmuje produkcję hormonów płciowych i plemników), zaburzenia potencji, zmniejszoną liczbę plemników, zmniejszoną żywotność plemników, zmniejszoną ich zawartość w spermie, a nawet bezpłodność. Dlatego odpowiedni poziom Zn i Se w organizmie jest ważny w okresie reprodukcji. Należy pamiętać, że mężczyźni tracą ze spermą duże ilości zarówno cynku, jak i selenu, są więc potencjalnie bardziej narażeni na niedobory tych pierwiastków. Cynk i Se są antyoksydantami, więc odgrywają bardzo ważną rolę w ochronie plemników przed atakiem wolnych rodników. Niedobory tego pierwiastka charakteryzują się zmniejszonym poziomem testosteronu i ilości spermy. W badaniach eksperymentalnych wykazano, że u mężczyzn żywionych dietą ubogo-cynkową poziom testosteronu spadł 4-krotnie. Wyższe zapotrzebowanie na Zn u mężczyzn w porównaniu z kobietami jest związane z tym, że znaczna ilość Zn znajduje się w wydzielinie prostaty. U wszystkich gatunków drobiu wraz z wiekiem wielkość, koncentracja i ruchliwość plemników zmniejsza się co może prowadzić do bezpłodności.

W przypadku diet z niewystarczającym poziomem Zn występuje u samic nieprawidłowy rozwój jajnika, zaburzenia cyklu rujowego, trudności z zajściem w ciążę w następstwie słabej owulacji, zredukowana liczba zapłodnionych komórek jajowych, jak również niska masa urodzeniowa, wydłużona ciąża, problemy podczas porodu i częste samoistne poronienia.

W hodowli zwierząt należy uzupełniać diety w Se, aby utrzymać jakość nasienia

Witaminy to związki organiczne, które w niewielkich ilościach są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu zwierzęcego - wzrostu, produkcji i zachowania zdrowia. Spełniają - z małymi wyjątkami - funkcję regulatorów. Wszystkie niezbędne dla brojlerów witaminy dodaje się do mieszanek w postaci syntetycznej w premiksach. Nie uwzględnia się zawartości witamin w surowcach paszowych, ponieważ niektóre (np. wit. B₁₂, kwas foliowy, niacyna) mogą być tylko częściowo wykorzystane. Poza tym w czasie magazynowania surowców następują często znaczne straty witamin. W przypadku stosowania w żywieniu kurcząt mieszanek pełnoporcjowych, kiedy warunki środowiskowe odchowu są zgodne z zaleceniami zootechnicznymi, nie ma potrzeby podawania innych preparatów witaminowych poza tymi w mieszankach. Okazuje się że nadmiar witamin też może być szkodliwy. Większość witamin podajemy w mieszankach z tego względu, że części z nich organizmy kurcząt nie wytwarzają lub wytwarzają za mało w porównaniu z potrzebami wynikającymi z szybkiego wzrostu brojlerów.

Zapotrzebowanie na witaminy zależy nie tylko od genotypu i wieku ale także może zmieniać się w zależności od składu mieszanki w tym białka, niektórych AA, tłuszczu oraz rodzaju węglowodanów i obecności niektórych czynników antyżywieniowych. Kokcydiostatyki mogą powodować częściowe wyjałowienie przewodu pokarmowego z bakterii syntetyzujących niektóre witaminy.

Witamina A:

- niezbędna do wzrostu piskląt od 1-go dnia życia, dlatego ważne jest zapewnienie wit A dla kur reprodukcyjnych w paszy. Prowitaminy A (karotenoidy) znajdujące się w paszach przekształcane są w błonie śluzowej jelit w wit. A. Witamina A i prowitaminy w paszach i mieszankach rozkładają się łatwo przy dostępie tlenu i wilgoci, w podwyższonej temp. W zetknięciu z solami mineralnymi i zjełczałym tłuszczem. Obecność witaminy E i przeciwutleniaczy oraz ochrona przez otoczkowanie, zwalnia szybkość rozkładu witaminy A. Niedobór wit. A powoduje:

- zmniejszenie grubości skóry, zakłócenia w rozwoju upierzenia, ślepotę i zaburzenia w układzie nerwowym. Występuje też niezborność ruchów, obrzęk powiek, utrata apetytu oraz nieżyty przewodu pokarmowego.

Witamina D₃ (kalcyferol) - wpływa na przyswajanie Ca i P. Niedobór powoduje krzywicę, objawiającą się zmianami w układzie kostnym (nogi, mostek). Całą potrzebną ilość tej witaminy należy podawać w paszy, bo w pomieszczeniach zamkniętych bez światła słonecznego nie może być ona syntetyzowana. Wpływa nie tylko na kostnienie ale i na wzrost ptaków. Chorują najczęściej brojlery do 21 dnia życia. Objawy niedoboru: zniekształcenia dzioba, wygięcie kości długich i mostka, zgrubienia w okolicy stawów i kulawizny.

Objawy ogólne niedoboru: 

• kulawizny

• przysiadanie na skokach

• niedokrwistość

• zaburzenia nerwowe

• wyniszczenie

• pterofagia

Objawy charakterystyczne niedoboru:

trudności w opierzaniu się

• sucha skóra

• krzywica

• zmiękczenie kości i ich deformacja

• pogrubienie stawów

• skrzywienie mostka

• zgrubienie nasad i chrząstek żeber (powstawanie różańca krzywiczego)

• dorosłych ptaków występuje rozmiękczenie kości - szczególnie w szczycie nieśności

• osteomalacja

• zaburzenia trawienia

• niewydolność nerek

• paraliż niosek

• cienka i krucha skorupka jaj (nawet znoszenie ich w błonach)

• ruchome halazy w jajach

• zmniejszenie nieśności

• obniżenie wylęgowości

Objawy u piskląt:

• zniekształcenie kości czaszki, kręgosłupa i kończyn zarodków

• chondrodystrofia kości piszczelowej

• słabe uwapnienie kości udowej

• wylewy podskórne

• miękkie dzioby u wyklutych piskląt

• krzywy dziób (część górna i dolna rozchodzą się na boki)

Zmiany anatomopatologiczne:

• porowate i miękkie kości

• zgrubienie nasad kości

• skrócenie kości długich

• szpik galaretowaty, szarożółty

• zgrubienie stawów

Witamina E (tokoferol) - naturalny przeciwutleniacz, zapotrzebowanie na nią zwiększa się wraz ze wzrastającą ilością tłuszczu w mieszankach, a zmniejsza w obecności Se lub syntetycznych przeciwutleniaczy. Tłuszcz zawarty w roślinach zawiera najbardziej aktywny stereoizomer α-tokoferolu. Witaminę E wprowadza się w ilości 100 do 200 mg/kg mieszanki, w celu zabezpieczenia mięsa przed oksydacją.

Niedobór wit. E u brojlerów występuje najczęściej w wieku od 14 do 28 dni. Dlatego najbardziej uzasadniony jest dodatek tej wit. Od 22 do 42 dnia. Dostarczenie wystarczającej ilości wit E to szybki wzrost kurcząt i odporność na E. coli. Niedobór objawia się niechęcia do ruchu, utratą apetytu, zamkniętymi oczami, objawy nerwowe (drgawki, wykręcenie głowy, niedowład nóg, nogi wyciągnięte do tyłu) i biegunki. Może wystąpić też skaza wysiękowa, lub obrzęk szyi, głowy i okolic mostka czy osowiałość.

Witamina K (naftochinon) - wykazuje aktywność tylko u ptaków o prawidłowym składzie bakterii, które wytwarzają dostateczną ilość tej witaminy. Chore patki wykazują krwawe wylewy w mięśniach i pod skórą. Niedokrwistość u piskląt może powodować ubytki w warstwie rogowej żołądka mięśniowego (Mielca).

WIT B1 (TIAMINA) - pobudza wydzielanie soku żołądkowego , dzięki temu wpływa na apetyt ptaków, jest też składnikiem karboksylazy, enzymy odpowiedzialnego za rozkład węglowodanów, będących podstawowym komponentem paszy, w czasie odchowu brojlerów. Wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego i mięśnia sercowego. Objawy niedoboru: porażenia mięśni nóg, skrzydeł i szyi. Ptaki siedzą na skokach, odchylają głowę do tyłu. Inne objawy to zahamowanie wzrostu, utrudnione połykanie paszy, biegunka i drgawki.

Witamina B₂ (ryboflawina) - niedobór doprowadza do unieczynnienia wielu układów enzymatycznych w organizmie, występują też zaburzenia w przemianie materii, zahamowanie wzrostu, biegunki i znaczne zwiększenie padnięć. Najczęściej występuje niedobór miedzy 14 a 28 dniem życia. Kurczęta siedzą na skokach, występują skrzywienia palców, mięśnie kończyn ulegają zanikowi.

Witamina B₆ (pirydoksyna) - uczestniczy w przemianach białek i tłuszczy. W paszach zazwyczaj występuje w dostatecznej ilości. Niedobór powoduje utratę apetytu, gorsze wykorzystanie paszy, zahamowanie wzrostu, osłabienie, niedokrwistość. Mogą wystąpić objawy perozy.

Witamina B12 (cyjanokobalamina) - wytwarzana przez mikroorganizmy, bytujące w przewodzie pokarmowym. Zapotrzebowanie na nią zwiększa się przy dużej ilości białka w paszy. Niezbędna do budowy hemoglobiny, prawidłowej przemiany białek, oraz przyswajania węglowodanów i tłuszczy. Wpływa na wzrost kurcząt, chorują głównie kurczęta między 35 a 42 dniem życia - zahamowanie wzrostu, złe opierzanie, gorsze wykorzystanie paszy, niedokrwistość, mniejsza żywotność, może wystąpić kanibalizm.

Wit. H (biotyna) - uczestniczy w przemianach węglowodanowo-białkowych i w gospodarce tłuszczowej. Objawy niedoboru głównie po 14 dniu życia, objawiające się zapaleniem skóry w okolicy dzioba, oczu i nóg. Skóra pęka i tworzą się strupy mogą też wystąpić objawy perozy, zakłócenia opierzania, oraz syndrom tłuszczowego zwyrodnienia wątroby i nerek.

Witamina B4 (Cholina) - zdolność do biosyntezy tej wit. jest znaczna, dlatego jej dodatek nie musi być duży. Niedobór - zahamowanie wzrostu, gorsze opierzanie się i chondrodystrofia (peroza).

Cholina (witamina B₄) odgrywa ważną rolę w przemianie materii i przyswajaniu tłuszczów oraz wpływa na przyswajanie innych witamin. Jest prekursorem acetylocholiny odpowiedzialnej za przekazywanie bodźców nerwowych

Objawy ogólne niedoboru: 

• zaburzenia wzrostu

• zaburzenia trawienia

Objawy charakterystyczne niedoboru:

• chondrodystrofia

• niewydolność serca

• zaburzenia układu nerwowego

• zaburzenia lokomotoryczne

• zmniejszenie nieśności

• zmniejszenie masy jaj

• jej niedobór może prowadzić do wystąpienia perozy

Zmiany anatomopatologiczna: 

• zwyrodnienie tłuszczowe wątroby

Kwas foliowy - synteza kwasów nukleinowych, choliny, metioniny i histydyny, oraz tworzenie hemoglobiny. Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie błon śluzowych i tworzenie piór u piskląt. Niedobór - pogorszenie wzrostu, słabe opierzanie, porażenie szyi (wyciągnięta i sztywna), drżenie ciała i opuszczenie skrzydeł oraz biegunki, a nawet objawy perozy.

Wit. PP (kwas nikotynowy, niacyna) - przemiany białek, węglowodanów i tłuszczy. Na niedobór reagują ptaki młode obniżeniem apetytu, zahamowaniem wzrostu, słabym upierzeniem, zapaleniem błony śluzowej jamy dziobowej i biegunką. Niedobór ma tez wpływ na wystąpienie perozy i drżenie i porażenie mięśni.

Witamina C (kwas -l-askorbinowy) - syntetyzowana w organizmie kurcząt, jej najważniejszą funkcją jest biosynteza kolagenu. Witamina C uczestniczy wraz z Ca w kształtowaniu szkieletu kostnego, w metabolizmie tyrozyny oraz wspomaga prawidłowy przebieg procesów odpornościowych, przez pobudzenie aktywności makrofagów. Jej dodatek jest uzasadniony w gorszych warunkach środowiskowych (przegrzanie, przeziębienie, zbyt duża obsada, nieprawidłowy transport) zaliczana do antyoksydantów.

Grupy surowców do produkcji mieszanek paszowych:

1. Surowce zbożowe

2. Surowce białkowe:

A/ pochodzenia zwierzęcego

B/ pochodzenia roślinnego

3. Dodatki paszowe

4. Inne surowce

Surowce zbożowe: 60-80% udziału w mieszance

- kukurydza, pszenica, jęczmień, żyto, pszenżyto, owies, sorgo, otręby pszenne.

- wprowadzane do mieszanki w formie śrut.

Surowce białkowe: 10-30% udziału w mieszance.

- różnią się nie tylko ilością białka (23-80%), ale głównie jego jakością.

A/ surowce białkowe pochodzenia roślinnego:

• Śruty poekstrakcyjne, nasiona strączkowych (uzupełniają białko zbóż), kiełki słodowe.

B/ surowce białkowe pochodzenia zwierzęcego:

- mleko odtłuszczone w proszku, suszona kazeina, suszona serwatka, mączki mięsne, mączki mięsno-kostne, mączki rybne, drożdże paszowe

Dodatki paszowe: do 10% udziału w mieszance.

• Polfamiksy, kreda pastewna, fosforan paszowy, sól pastewna, enzymy, aminokwasy, witaminy, składniki mineralne, stymulatory wzrostu, pierwiastki t.j. wapń, sód, fosfor.

Inne surowce paszowe: do 30% udziału w mieszance.

- susze z roślin zielonych, susze z roślin okopowych, wysłodki buraczane suszone, wycierka ziemniaczana, melasa, nasiona rzepaku “00”, tłuszcze paszowe, glukoza

Cechy pasz pochodzenia zwierzęcego:

1. Są bogatym źródłem białka (40 - 65%), charakteryzującego się wysoką strawnością i wysoką WB, spowodowaną obecnością AA egzogennych, głównie lizyny i metioniny. Dodatek tych pasz umożliwia uzyskiwanie wysokich przyrostów i poprawę wykorzystania paszy. Obecnie produkowana są AA czyste lub syntetyczne i uzupełnia się nimi AA brakujące w paszach.

2. Nie zawierają włókna (poza niewielkimi ilościami pochodzącymi z przewodu pokarmowego zwierząt).

3. Są ubogie w BAW - poza mlekiem i produktami pochodnymi.

4. Zawierają dużo składników mineralnych, głównie Ca, P, Cu i Fe.

Zawierają witaminy z grupy B, zwłaszcza B₁₂, której brak jest w paszach roślinnych. U człowieka niedobór tej witaminy objawia się anemią złośliwą, zaburzeniami nerwowymi oraz brakiem kwasu solnego w żołądku, a u zwierząt obserwuje się zahamowanie wzrostu i zaburzenia w płodności. Zwierzęta przeżuwające potrafią same syntetyzować witaminę B₁₂ przy dostatecznej ilości kobaltu w paszy, który jest składnikiem tej witaminy. Zwierzęta nieprzeżuwające również syntetyzują witaminę B₁₂, ale w zbyt małych ilościach, dlatego dodatek pasz zwierzęcych do ich dawek jest niezbędny. Najwięcej witaminy B₁₂ znajduje się w wątrobie oraz w mączkach i w mleku.

6. Pasze zwierzęce zawierają tzw. czynnik białka zwierzęcego (APF). Jest to zbiór niezidentyfikowanych czynników, które powodują lepsze wykorzystanie białka paszy i zwiększają produkcyjność zwierząt.

7. Są komponentem do produkcji mieszanek treściwych dla drobiu i trzody chlewnej. Pasz tych w zasadzie nie podaje się przeżuwaczom i koniom, ponieważ zwierzęta te wykorzystują bardzo dobrze wysokobiałkowe pasze roślinne, które są znacznie tańsze.

W zależności od zakresu stosowania i gatunku zwierząt:

1. Pełnodawkowe;

2. Uzupełniajace;

3. Koncentraty białkowe

4. Premiksy:

• Typ farmerski (bez specyfików);

• Typ przemysłowy (z dodatkiem specyfików).

Mieszanki pełnodawkowe są paszami pokrywającymi w pełni zapotrzebowanie poszczególnych gatunków zwierząt na składniki pokarmowe, makro- i mikroelementy oraz witaminy. W mieszankach tych w optymalnych ilościach powinny być wprowadzone substancje biologicznie czynne, takie kokcydiostatyki. Są to głównie mieszanki dla drobiu i trzody chlewnej produkowane w formie sypkiej lub granulowanej. W każdej mieszance treściwej podstawowymi komponentami są śruty zbożowe oraz materiały białkowe uzupełnione dodatkami mineralnymi i mineralno-witaminowymi. Do produkcji mieszanek pełnodawkowych materiałami białkowymi mogą być również koncentraty wysokobiałkowe i superkoncentraty. Zaletą stosowania mieszanek pełnodawkowych dla zwierząt jest utrzymanie jednolitego żywienia przez cały okres odchowu. Pokrycie zapotrzebowania na wszystkie składniki pokarmowe w mieszankach pełnodawkowych eliminuje stosowanie dodatkowych preparatów mineralnych czy witaminowych.

Mieszanki uzupełniające stanowią uzupełnienie pasz gospodarskich w dawkach pokarmowych. Pasze gospodarskie są najczęściej podstawowymi składnikami dawek. Ze względu na różnorodność pasz gospodarskich istnieje potrzeba produkcji mieszanek uzupełniających dostosowanych do systemów i okresów żywienia. Zasady sporządzania mieszanek uzupełniających są takie same, jak mieszanek pełnodawkowych, przy czym częściej materiałami białkowymi w tych paszach są koncentraty i superkoncentraty. Mieszanki te sporządzane są często w gospodarstwie na bazie zbóż własnych przy zakupie koncentratu lub superkoncentratu.

Koncentraty białkowe są paszami o wysokiej zawartości białka najwyższej jakości oraz składników mineralnych, witamin i substancji biologicznie czynnych. Poziom białka w koncentratach waha się od 30 do 45%, nieco wyższą zawartością białka charakteryzują się superkoncentraty (45-60%). Składnikami koncentratów białkowych są materiały białkowe pochodzenia roślinnego (śruty poekstrakcyjne, nasiona roślin strączkowych — groch, bobik, łubin) oraz pochodzenia zwierzęcego (mleko odtłuszczone w proszku, mączki rybne), niekiedy niewielka ilość śrut zbożowych lub otrąb.

Premiksy to nic innego jak specyficzne dodatki paszowe o dużej zawartości minerałów i witamin ale także innych cennych substancji takich jak aminokwasy i enzymy.

W okresie produkcyjnym stosuje się szereg zbilansowanych mieszanek.

Podaje się kolejno mieszanki:

• Starter - to pasza początkowa, podawana jest do 10 dnia życia kurcząt

• Grower I - podawana do 24 dnia życia

• Grower II w zależności od stosowanego kokcydiostatyku można stosować do końca odchowu (np. Monbetan), lub na 2-3 dni przed ubojem

• Finiszer na 2-3 dni przed ubojem

Wartość energetyczna paszy rośnie od około 12,6 MJ na 1 kg w mieszance typu Starter, do 13,5 MJ na 1 kg w paszy typu Grower i Finiszer.

Zalecana postać paszy to:

• do 10 dnia kruszonka

• do 24 dnia kruszonka i cięta granulka

• powyżej 25 dnia granulka o średnicy 3mm

MIESZANKI PEŁNOPORCJOWE DLA KURCZAT BROJLERÓW - FIRMY EKOPLON

Brojler Prestarter PLUS - od pierwszego do 7 dnia życia

Brojler Starter PLUS - od 8 do 14 dnia życia

Brojler Grower PLUS - od 15 do 35 dnia życia

Brojler Finiszer PLUS - od 36 dnia życia do końca odchowu

Zawartość składników pokarmowych w mieszankach starter dla kurcząt brojlerów wg instrukcji technologicznych firm hodowlanych

Składniki	Brojlery - od 1 do 10 dni
		Ross 308	Cobb 500	Flex
Białko ogólne (%)	22-24	21	22-24
EM (kcal/kg)	3010	2988	3000-3050
(MJ/kg)	12,60	12,50	12,55-12,76
Kwas linolowy (%)	1,25	1,25	-
Aminokwasy (%)
Lizyna	1,36	1,20	1,40/1,23
Metionina	0,53	0,46	0,60/0,54
Metionina+Cystyna	0,98	0,89	1,05/0,90
Tryptofan	0,23	0,20	0,24/0,22
Treonina	0,91	0,79	0,90/0,78
Arginina	-	1,26	-
Składniki mineralne (%)
Wapń	0,95	1,00	1,00-1,05
Fosfor przysw.	0,50	0,50	0,50
Sód	0,16-0,20	0,20	0,16-0,18
Chlor	0,15-0,22	0,20	0,15-0,20

Dodatek witamin i mikroelementów do 1 kg mieszanki starter dla kurcząt brojlerów wg instrukcji technologicznych firm hodowlanych

Składniki	Brojlery - od 1 do 10 dni
		Ross 308	Cobb 500	Flex
Witaminy
Wit. A (j.m.)	15 000	14 000	15 000
Wit. D3 (j.m.)	5 000	5 000	3 000
Wit. E (mg)	75	80	50-100
Wit. K3 -(mg)	4	4	3
Wit. B1 (mg)	3	4	3
Wit. B2 (mg)	8	9	8
Wit. B6 (mg)	5	4	4
Wit. B12 (mcg)	0,016	0,02	0,02
Biotyna (mg)	0,20	0,20	0,20
Cholina (mg)	400	400	700
Kwas foliowy (mg)	2	2	1,50
Kwas nikotynowy (mg)	60	60	15
Kwas pantotenowy (mg)	18	15	0,16-0,18
Mikroelementy (mg)
Mangan	100	100	80
Cynk	80	80	80
Żelazo	80	40	60
Miedź	8	15	10
Jod	1	1	1
Molibden	1	-	-
Selen	0,15	0,30	0,20

3

---