22. Układ dokrewny II

TARCZYCA

• masa ok. 40 g.

• dwa płaty połączone węziną (cieśnią)

• leży na przedniej powierzchni tchawicy na wysokości szyi

• otoczona torebką łącznotkankową - odchodzą od niej odnogi w głąb narządu - wytwarzają zrąb

• miąższ (parenchyma) tarczycy składa się z pęcherzyków, ściana ich zbudowana jest z jednowarstwowego nabłonka (tyreocyty - najczęściej jest to nabłonek sześcienny) - wytwarza hormony:

• trijodotyroninę (T3)

• tyroksynę

oraz

komórek C (komórek jasnych) leżących na obwodzie pęcherzyków lub między nimi - wytwarzają one kalcytoninę

• między pęcherzykami w tk. łącznej luźnej - zrębie - naczynia krwionośne włosowate typu zatokowego, limfatyczne, włókna nerwowe

• kom. endokrynowe pęcherzyków tarczycy wywodzą się z endodermy dogłowowej części kanału pokarmowego

• komórki C z grzebienia nerwowego

• nabłonek sześcienny pęcherzyków bierze udział w wydzielaniu hormonów (pod wpływem TSH - tyreotropiny)

• nabłonek płaski jest formą spoczynkową

• światło pęcherzyków wypełnia żel (koloid) - tyreoglobulina ( w postaci jodowanej tyreoglobuliny magazynowane są hormony tarczycy

HORMONY TARCZYCY:

• Hormony nabłonka pęcherzyków:

• trijodotyronina (T3)

• tyroksyna (tetrajodotyronina - T4) - główny hormon tarczycy

• oba hormony są magazynowane w pęcherzykach w postaci tyreoglobuliny

• trinodotyronina T3 wytwarzana jest także w wątrobie i nerkach z tyroksyny

• synteza, magazynowanie i uwalnianie hormonów przebiega w kilku etapach

• synteza tyreoglobuliny

• jodowanie tyreoglobuliny

• powstawanie i uwalnianie czynnych hormonów

• Hormony komórek C

CZYNNOŚĆ HORMONÓW TARCZYCY

Hormony nabłonka pęcherzyków:

• Tyroksyna działa 3-4 razy słabiej niż trijodotyronina T3

• oba hormony działają na większość komórek organizmu poprzez mitochondria

• następuje zwiększenie:

• liczby mitochondriów

• liczby grzebieni mitochondrialnych

• syntezy białek mitochondrialnych

• zwiększa się przez to:

• tkankowe oddychanie tlenowe

• tlenowa fosforylacja

• synteza białek

• hormony te zwiększają także:

• absorpcję węglowodanów w jelicie

• regulują metabolizm tłuszczów

• pobudzają wzrost organizmu - szczególnie ośrodkowego układu nerwowego

Hormon komórek C - kalcytonina

• wiąże się z receptorami na powierzchni osteoklastów

• pod jej wpływem osteoklasty unieczynniają się i przestają niszczyć kości,

co

• prowadzi do hipokalcemii - obniżenia stężenia Ca2+ we krwi i płynach tkankowych

• kalcytonina obniża także:

• wchłanianie wapnia i fosforanów w jelicie

• zwiększa ich wydalanie z moczem - co pogłębia hipokalcemię

• kalcytonina stosowana jest w leczeniu osteoporozy

Regulacja czynności tarczycy:

• Synteza i wydzielanie jodotyronin jest regulowane przez układ podwzgórzowo-przysadkowy

• tyreoliberyna pobudza wydzielanie tyreotropiny (TSH - hormonu układu podwzgórze-przysadka, pobudzającego tarczycę)

• TSH wpływa pobudzająco na:

• syntezę tyreoglobuliny

• pompowanie jonów jodu

• wydzielanie jodotyronin

• Istnieje także oddziaływanie na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego

• jodotyroniny hamują wydzielanie TSH

• Wydzielanie i produkcja tych hormonów może także zachodzić na skutek pobudzenia układu współczulnego

• zakończenia adrenergiczne dochodzą do komórek pęcherzykowych tworząc z nimi synapsy chemiczne

• Regulacja produkcji kalcytoniny zależy tylko od stężenia wapnia we krwi

PRZYTARCZYCE

• małe, owalne gruczoły endokrynowe, ściśle związane z gruczołem tarczycowym

• dwie pary przytarczyc: górne i dolne

• usytuowane są na tylnej powierzchni płatów bocznych tarczycy

• pochodzą w rozwoju zarodkowym z trzeciej i czwartej kieszonki gardłowej

• z III kieszonki - przytarczyce dolne

• z IV kieszonki - przytarczyce górne

• rozmiary:

• długość: 6-7 mm

• szerokość: 3-4 mm

• grubość: 1,5-2 mm

• waga: ok. 0,4 g. (dolne gruczoły nieco cięższe)

Funkcja:

• regulacja poziomu wapnia i fosforu w surowicy krwi poprzez działanie polipeptydowego hormonu przytarczyc (parathormonu, PTH)

• Parathormon:

• 84 aminokwasy

• masa cząsteczkowa = 9,4 kDa

• najważniejszy regulator poziomu wapnia we krwi

• jest niezbędny do życia

Regulacja gospodarki wapniowej:

• PTH podnosi poziom wapnia w surowicy poprzez:

• bezpośrednie działanie na kość (pobudza niszczenie kości)

• ↑ tempa resorpcji przez osteoklasty

• ↓ rozkładu macierzy kostnej

• bezpośrednie działanie na nerkę:

• ↑ wchłaniania zwrotnego Ca²⁺ w kanalikach nerkowych

• ↑ wchłaniania zwrotnego PO₄^- z filtratu kłębuszkowego

• pobudzenie wchłaniania wapnia z jelita cienkiego

• proces angażuje witaminę D

Budowa histologiczna:

• przytarczyce pokryte są torebką łącznotkankową

• niektóre przytarczyce mogą znajdować się pod torebką włóknistą tarczycy

• do wnętrza gruczołu wnikają od torebki beleczki tkanki łącznej

• podział na pseudopłaciki

• obecne naczynia krwionośne, chłonne i włókna nerwowe

• wraz ze wzrostem wieku:

• ↑liczba komórek tłuszczowych w tkance łącznej wnętrza gruczołu (25-30% całej tkanki)

• pojawiają się nacieki limfocytów (często małe znaczenie kliniczne)

• komórki gruczołowe:

• ułożone w pasma lub grona

• otoczone delikatną siecią włókien siateczkowych

• w pobliżu znajdują się naczynia włosowate krwionośne i chłonne

• komórki gruczołowe przytarczyc są najmniejsze spośród wszystkich komórek wydzielania wewnętrznego

• obecnie przyjęty podział uwzględnia dwa rodzaje komórek gruczołu

• komórki główne

• komórki kwasochłonne (oksyfilne)

• komórki główne:

• wielościenny kształt

• centralnie położone jądro komórkowe

• okrągłe

• zajmuje większą część komórki

• blado kwasochłonna lub jasna cytoplazma

• pomiędzy komórkami głównymi wykazano obecność desmosomów

• syntetyzują i wydzielają PTH

• na podstawie wyniku reakcji PAS wyróżnia się 2 podklasy:

• komórki jasne

• zawierają więcej ziarenek glikogenowych

• uważane są za formę spoczynkową lub przedwydzielniczą komórek głównych

• komórki ciemne

• ubogie w glikogen

• odpowiadają fazie wydzielniczej komórek głównych

• komórki kwasochłonne:

• pojawiają się w drugiej dekadzie życia

• zwykle przed pokwitaniem lub w jego okresie

• ↑ liczby wraz z wiekiem

• występują pojedynczo lub w grupach składających się z kilku komórek

• tendencja do występowania w skupiskach

• większe od komórek głównych

• małe, centralnie położone jądro komórkowe

• silnie kwasochlonna cytoplazma

• nie wydzielają PTH

GRASICA

• Gruczoł zlokalizowany w górnej części śródpiersia przedniego i niższej części szyi

• składa się z 2 płatów leżących po obu stronach linii środkowej ciała

• najbardziej aktywna w okresie dzieciństwa

• w okresie dzieciństwa osiąga masę 30-40 g

• po tym okresie ulega powolnej inwolucji

• u dorosłego człowieka w średnim lub starszym wieku makroskopowo staje się prawie nie do odróżnienia od otaczającej ją tkanki tłuszczowej

• w rozwoju embrionalnym grasica rozwija się z tkanki nabłonkowej z każdej strony łuku brzusznego trzeciej kieszonki skrzelowej

Funkcje:

• rozwój immunokompetentnych limfocytów T z pochodzących ze szpiku prekursorów komórek T i ich różnicowanie w komórki Tμ i Tc

• namnażanie klonów dojrzałych dziewiczych komórek T w celu dostarczenia ich do puli krążących limfocytów i tkanek obwodowych

• rozwój autotolerancji odpornościowej

• ponad 98% dojrzewających komórek ginie w grasicy w procesie apoptozy (delecja klonalna lub selekcja negatywna)

• w tym komórek potencjalnie autoreaktywnych

• wydzielanie hormonów i cytokin

• regulacja dojrzewania, proliferacji i funkcji komórek T w grasicy i w obwodowych tkankach limfatycznych

• istnieją różne polipeptydy o właściwościach hormonów, tj. ty mulina, tymopoetyna i różne tymozyny

Budowa histologiczna:

• U osobników młodocianych:

• zrazikowa ty narząd okryty torebką z tkanki łącznej wiotkiej, od której odchodzą przegrody międzyzrazikowe

• zawiera naczynia krwionośne odchodzące promieniście do wnętrza narządu

• tkanka grasicy podzielona jest na 2 wyraźne strefy:

• rdzeń - warstwa zewnętrzna, silnie zasadowa

• kora - warstwa wewnętrzna, bardziej kwasochłonna

• U osobników w wieku średnim

• przerost narządu przez tkankę tłuszczową (inwolucja)

• rozpoczyna się od przeród międzyzrazikowych, potem na korę, a następnie na rdzeń

• zanik limfocytów

Kora grasicy:

• zawiera niedojrzałe i dojrzewające komórki T (tymocyty)

• w wewnętrznej części kory występują dzielące się mitotycznie, duże limfocyty (limfoblasty)

• z nich powstają klony mniejszych, dojrzałych limfocytów T

• w częściach głębszych zrazików przeważają limfocyty małe, komórki dendrytyczne i makrofagi, które biorą udział w niszczeniu 95% limfocytów grasicy

• komórki nabł. zrębu (komórki pielęgnujące) z licznymi wypustkami. Biorą udział w różnicowaniu i selekcji limfocytów T, zapewniają też izolację od otoczenia i stanowią część bariery krew-grasica.

Rdzeń grasicy:

• jasny wygląd na preparatach

• dominującą cechą są elementy nabłonkowe

• blado zabarwione jądra komórkowe

• eozynofilia cytoplazma

• szczególną cechą rdzenia są ciałka Hassakka

• utworzone są przez grupy skeratynizowanych komórek nabłonkowych

• mogą być świadectwem procesów degeneracyjnych

• komórki nabłonkowe wydzielają peptydowe hormony grasicy: tyrozynę, tymopoetynę i grasiczny czynnik humoralny. Pobudzają one przekształcenie prekursorów limfocytów T w komórki immunologiczne kompetentne.

---