61. Główne postanowienia konstytucji marcowej z 1921 r.
Komisja Konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego zaczęła pracować od razu po zwołaniu sejmu, wykorzystując projekty zgłoszone przez rząd, partie polityczne, a nawet osoby prywatne. Projekt konstytucji przedstawiła sejmowi w 1920, projekt oparty był głównie na rozwiązaniach III republiki Francuskiej, po burzliwych obradach i przyjęciu postanowień kompromisowych konstytucje zatwierdzono 17 III 1921.
Zasady ustroju politycznego
Zasada ciągłości państwa Polskiego - Rzeczpospolita nie była państwem nowym lecz wskrzeszonym, czego przejawem był wstęp nawiązujący do konstytucji 3 maja i mówiący o półtorawiekowej niewoli.
Republikańska forma ustroju politycznego - Art. 1 mówił, ze Polska jest Rzeczpospolitą
Zasada zwierzchnictwa narodu - Art. 2 „Władza zwierzchnia Rzeczpospolitej należy do narodu”
Zasada Demokracji reprezentacyjnej - naród jako dzierżyciel władzy zwierzchniej nie sprawował jej bezpośrednio, ale przekazywał ją obieralnym organom.
Zasad podziału władz - Organami państwa w zakresie ustawodawczym jest sejm i senat, wykonawcza prezydent z ministrami, sprawiedliwość niezawisłe sądy.
System rządów parlamentarnych - stosunki między władzą wykonawcza i ustawodawczą konstytucja określała jako system rządów parlamentarnych, rząd sprawował swoja funkcję tak długo jak długo cieszył się zaufaniem większości parlamentu.
Zasada państwa liberalnego - Państwo zostało stworzone dla ochrony interesów indywidualnych. Cele jednostkowe uważano za nadrzędne w stosunku do państwa.
Zasada jednolitości państwa - Rzeczpospolita była w zasadzie państwem jednolitym poza Śląskiem posiadającym autonomię(głównie przejawiającą się w sejmie śląskim - wydawanie ustaw we wszystkich dziedzinach administracji z wyjątkiem wojskowych i administracyjnych).
Sejm i Senat
Czynne prawo wyborcze - 5 przymiotnikowe w wyborach do sejmu każdy obywatel, który ukończył 21 lat a do senatu 30 lat (z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej i osób ograniczonych w korzystaniu z praw cywilnych)
Bierne Prawo wyborcze - do sejmu posiadał każdy obywatel, który ukończył 25 lat, a do senatu 40, nie wyłączając wojskowych w służbie czynnej
Sejm - 444 posłów, kadencja: 5 lat(rozwiązanie na mocy decyzji prezydenta za zgodą 3/5 senatu)
Senat - 111 senatorów, kadencja: 5 lat(w razie rozwiązania sejmu rozwiązaniu ulegał też senat)
Kompetencje ustawodawcze - Nie ma ustawy bez zgody sejmu wyrażonej w sposób regulaminowy. Wymagano ustawy do: budżetu, nakładania podatków, ustalania składu liczebnego wojska, udzielenia amnestii, ratyfikowania traktatów i innych ważnych spraw. Inicjatywa przysługiwała sejmowi i rządowi. Senat wprowadzanie poprawek, które mogły być odrzucone przez sejm 11/20.
kompetencje kontrolodawcze - obu izbom przysługiwało prawo interpelacji, prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności tylko sejm. Kontrola administracji pod względem finansowym powoływana była Najwyższa Izba Kontroli.
kompetencje elekcyjne - sejm i senat razem połączone w Zgromadzeni Narodowe wybierały prezydenta
Kompetencje ustrojodawcze - uprawniały sejm i senat do nowelizacji konstytucji.
Do prawomocności ustaw potrzeba była większość głosów przy przynajmniej 1/3 liczby posłów. Posłom i senatorom przysługiwał immunitet parlamentarny - wyłączał on odpowiedzialność związaną z wykonywaniem mandatu. Nietykalność poselska - mogli być podnoszeni do odpowiedzialności karnej tylko za zgodą sejmu lub senatu.
Prezydent Rzeczpospolitej
Powoływany był na 7 lat, w wypadku kiedy nie mógł sprawować urzędu zastępował go marszałek sejmu. Jego kompetencje:
mianowanie i odwoływanie rządu, musiał się liczyć ze stanowiskiem większości sejmu, mianowanie ministrów odbywało się na wniosek prezesa Rady ministrów
Obsadzał wyższe stanowiska cywilne i wojskowe
Sprawował zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
Przyjmował przedstawicieli państw obcych i wysyłał przedstawicieli państwa Polskiego za granicę
zawierał umowy międzynarodowe
Za zgodą sejmu wypowiadał wojnę i zawierał pokuj
Prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych i zarządzeń
Zwoływał, odraczał i zawieszał sesje zwyczajne i nadzwyczajne
rozwiązywał sejm za zgodą 3/5 senatu
Podpisywał ustawy wraz z odpowiednimi ministrami i zarządzał ich ogłoszenie
mianował sędziów i decydował o prawie łaski
Rada ministrów.
Radę Ministrów tworzyli ministrowie pod przewodnictwem prezesa pady ministrów. Ministrowie byli powoływani na wniosek prezesa rady ministrów przez prezydenta. Występowała z projektami ustaw i przedstawiała coroczne zamknięcie rachunków państwowych.
Odpowiadali solidarnie za ogólną politykę rządu tj. za decyzje rady ministrów i indywidualnie za sprawy dotyczące działalności ministra.
Odpowiedzialność parlamentarna kierunek polityki rządu lub ministra(zwykła większość głosów). Odpowiedzialność konstytucyjna za działania niezgodne z konstytucją i ustawami. Poddawano kwalifikowana większością głosów. Sprawę rozpatrywał trybunał Stanu składający się z 12 członków obieranych przez sejm(8) i senat(4)spoza swego grona pod przewodnictwem I Prezesa Rady ministrów.
Prawa i obowiązki obywatelskie: Prawa
Polityczne - wyrażały i zabezpieczały demokratyczne założenia ustroju(np. prawa wyborcze, samorządy)
Obywatelskie - Stanowiły równość wobec prawa(np. prawo do ochrony życia, wolności i mienia), na obrońcę tych praw powoływała konstytucja niezawisłe sądy.
Wolnościowe - obejmowały wolność: słowa, prasy, sumienia, wyznania, nauki, nauczania, zamieszkania, wychosźctwa, nietykalność mieszkania, tajemnicę korespondencji itp.
Społeczne - czyli takie jak: prawo do ochrony pracy,zakaz pracy zarobkowej dzieci poniżej 15 lat.
Obowiązki - konstytucja zaliczała: Wierność Rzeczpospolitej, Poszanowanie prawa, Sumienne wykonywanie obowiaków publicznych, Obowiązek służby wojskowej, Ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, Wychowanie dzieci, Obowiązek pobierania nauki