Rola komputera w kształceniu specjalnym

Wykorzystanie komputerów w edukacji specjalnej ciągle jeszcze z trudem toruje sobie drogę. Główną przyczyną tego jest zapewne niedostatek sprzętu oraz oprogramowania dostosowanego do potrzeb kształcenia specjalnego. Inna wynika z postaw części pedagogów specjalnych obojętnych, a często niechętnych poznaniu korzyści, jakie niesie z sobą komputer i umiejętne jego zastosowanie w procesie kształcenia i rewalidacji osób niepełnosprawnych.

Powszechnie uważa się, że praca z komputerem nakłada na użytkownika szczególne wymogi, jeśli idzie o poziom jego sprawności, zwłaszcza intelektualnych.

Doświadczenie przeczy temu poglądowi. Dzieci niepełnosprawne, w tym także upośledzone umysłowo, którym stworzono możliwość dostępu do komputera, szybko opanowują zasady obsługi prezentowanych programów komputerowych. Nauczyciele pracujący z dziećmi specjalnej troski zgodnie twierdzą, że trudno wyuczalni nawet stosunkowo prostych czynności uczniowie jednocześnie dosyć szybko opanowują umiejętność posługiwania się klawiaturą czy myszą.

Niewątpliwym walorem komputera jest jego atrakcyjność dla ucznia, która wywołuje pozytywną motywację do uczenia się, sprzyja zainteresowaniu się nauką, pobudza jego aktywność własną. W specjalnych ośrodkach szkolno - wychowawczych, obok dzieci z ewidentnym niedorozwojem umysłowym, przebywają wychowankowie wywodzący się ze środowisk zaniedbanych. Obniżona sprawność intelektualna tych dzieci spowodowana jest przede wszystkim brakiem należytej opieki wychowawczej i niezbędnych do normalnego rozwoju działań stymulujących. Rewalidacja tych dzieci, wsparta techniką komputerową, mogłaby przebiegać szybciej i efektywniej.

Komputer może być wartościowym narzędziem stanowiącym pomoc w wielu zakresach kształcenia specjalnego:
1) w przygotowaniu przez nauczyciela lekcji lub jednostki metodycznej - wykorzystanie komputera do tworzenia pomocy (wykresy, schematy, układanki, rozsypanki wyrazowe),
2) w realizacji zajęć dydaktycznych - zajęcia te mają sprzyjać aktywizowaniu uczniów poprzez uatrakcyjnienie procesu dydaktycznego oraz wzbogacać proces kształcenia o nowe, trudno dostępne w kształceniu tradycyjnym środki ilustracji,
3) w diagnozowaniu i kontrolowaniu postępów rozwojowych ucznia
4) w realizacji zajęć reedukacyjnych i korekcyjno - wyrównawczych - zajęcia te wsparte techniką komputerową dają nauczycielowi dobre warunki do budowania autorskich programów usprawniających
5) w utrwalaniu przyswojonej wiedzy i ćwiczenia nabytych umiejętności - użycie komputera pozwala ćwiczenia wykonywać szybciej i koncentrować się na ich podstawowej funkcji (np. ćwiczenie pisania), a możliwość wprowadzenia elementów zabawowych czyni je o wiele bardziej atrakcyjnymi dla dziecka,
6) wzbogacają formy pozalekcyjnej pracy młodzieży - możność samodzielnego produkowania wydawanej gazetki, obsługa organizowanych w ośrodku imprez okolicznościowych (druk plakatów, zaproszeń, biletów).


Ze względu na cechy, edukacyjne programy komputerowe można podzielić na:
1. Zabawy komputerowe - są to programy służące wprowadzeniu do właściwego procesu edukacji, a nie realizujące określone cele edukacyjne lub terapeutyczne. Zabawa komputerowa nie stawia przed dzieckiem żadnych specjalnie określonych zadań do wykonania
2. Ćwiczenia komputerowe - to programy realizujące określone cele edukacyjne lub terapeutyczne (np. ćwiczenia z zakresu grafiki, dźwięku)
3. Gry komputerowe - programy, w których cele edukacyjne są realizowane w sposób pośredni; scenariusz gry odwraca uwagę dziecka od właściwych treści kształcenia czy terapii
4. Programy użytkowe - to przede wszystkim różnego rodzaju edytory (tekstu, grafiki, melodii itp.)
5. Programy informacyjne - są to formy komputerowej prezentacji wiedzy, od prostych programów przedstawiających informacje na jeden określony temat, aż do bardzo obszernych multimedialnych encyklopedii komputerowych

Ze względu na cele dydaktyczne wyróżniamy następujące programy komputerowe:
- Programy kształcące sprawności psychomotoryczne - są to programy rozwijające lub korygujące deficyty sfery percepcyjnej (wzrokowej, słuchowej), sfery ruchowej, kształcące koordynację percepcyjno - motoryczną oraz programy kompensacyjne (przystosowujące do korzystania z częściowo ograniczonych zdolności psychomotorycznych) i korekcyjne (stymulujące rozwój opóźnionych funkcji psychomotorycznych)
- Programy ułatwiające opanowywanie umiejętności - programy wspomagające naukę pisania, czytania, naukę matematyki na poziomie elementarnym
- Programy ułatwiające zdobywanie wiedzy - są to odpowiednie programy edukacyjne w formie prezentacji komputerowej lub
w formie multimedialnej

Nie można przecenić kompensacyjnych możliwości jakie tworzy użycie komputera w procesie rewalidacji. Dla osób niepełnosprawnych ruchowo komputer stanowi niekiedy jedno z nielicznych urządzeń umożliwiających im samodzielną aktywność. Specjalnie oprzyrządowany zestaw komputerowy pozwala np. dzieciom z porażeniem mózgowym - pisać, rysować, korzystać z programów alternatywnej komunikacji. Osoby niedowidzące mogą skorzystać z prostych programów powiększających pismo na monitorze, a niewidome - z urządzeń pozwalających odczytywać, pisać i drukować teksty alfabetem Braile'a.
Aby zmniejszyć barierę komunikacyjną stojącą przed ludźmi niesłyszącymi wykorzystano możliwość wymiany myśli na piśmie - do tego celu służą faksy (przekazujące również grafikę), a od niedawna - tekstofony i wideofony. Tym, którzy mają utrudnione możliwości poruszania się, komputer pozwala pokonać barierę lokomocyjną i komunikować się z otoczeniem za pośrednictwem sieci lokalnych czy też korzystać z otwartej dla wszystkich cyberprzestrzeni.

Użycie komputera w działaniach korekcyjnych pozwala nauczycielowi, a także uczniowi, staranniej kontrolować wykonywane czynności, a niekiedy wymusza wręcz precyzyjne ich wykonanie. Dotyczy to nie tylko korekcji zaburzonej sfery ruchowej, ale także, np. wad wymowy czy zaburzeń w procesie odwzorowywania.

Działania usprawniające to kolejny zakres zastosowań komputera w rewalidacji dzieci niepełnosprawnych. Sama obsługa systemu wymagająca posługiwania się klawiaturą lub myszą usprawnia rękę, ćwiczy koordynację wzrokowo - ruchową, rozwija umiejętność koncentracji uwagi, spostrzegawczość, a także inne funkcje percepcyjne.

Dynamizowanie wysiłku jednostki, nastawionego na usprawnianie zaburzonej funkcji jest chyba najważniejszym wymiarem pracy rewalidacyjnej. Dla osiągnięcia tego celu niezbędne jest oddziaływanie na sferę motywacji oraz ściśle z nią związaną sferę emocji.
Nauczyciele wykorzystujący w swojej pracy komputer zauważają radość i zapał, z jakim ich uczniowie przystępują do pracy, mobilizację wewnętrzną i wytrwałość przy wykonywaniu ćwiczeń, a także dążenie do starannego i dokładnego wypełniania poleceń.
Żmudna praca wymagająca przezwyciężenia niechęci, pokonania własnych słabości - tutaj staje się przyjemnością, na którą uczniowie często oczekują.

Dzieci specjalnej troski mają świadomość własnej "inności" i niepełnosprawności.
Stworzenie im możliwości pracy z komputerem przybliża je do świata ludzi "normalnych", wzmacnia samoocenę i podnosi wiarę we własne możliwości.
Upowszechnienie edukacji komputerowej w procesie rewalidacji jest dla dzieci i młodzieży specjalnej troski szansą na wyrównywanie możliwości życiowych.

BIBLIOGRAFIA

Jan Łaszczyk, Komputer w kształceniu specjalnym, WSiP, Warszawa 1998
Jan Łaszczyk, Rola komputera w rewalidacji dzieci specjalnej troski, Szkoła Specjalna 2001
Zbigniew Zieliński, Nawet nieudacznik zostaje mistrzem, News-Nowości Oświaty 1995
 

Opracowanie: Małgorzata Pawłowska-Witczak

---