Rola technologii informacyjnych w edukacji - zadania szkoły w zakresie technologii informacyjnej

Wraz z rozwojem naszej cywilizacji rozwija się technologia informacyjna.
Nauka ta zajmuje się technicznymi sposobami wyszukiwania, gromadzenia
i przetwarzania informacji w celu ich praktycznego stosowania w różnych dziedzinach działalności człowieka. Poznanie niektórych aspektów współczesnej technologii informacyjnej, między innymi:
- zasady działania i obsługi komputera osobistego,
- wybranych elementów algorytmiki (algorytmika to nauka o zbiorach poleceń, procedur, opisujących działanie człowieka lub maszyny w celu rozwiązania postawionego problemu),
- podstawowych możliwości współczesnych systemów informatycznych oraz nabycie umiejętności wykorzystywania multimedialnych źródeł informacji (włączając zasoby sieci Internet), to z pewnością główne wyzwanie stojące przed człowiekiem w XXI wieku.

Technologia informatyczna rozwija się w błyskawicznym tempie.

Rozwój technologii informacyjnej i środków komunikacji stawia przed ludźmi wiele pytań, na które nie ma łatwych, jednoznacznych odpowiedzi.

Powstaje wiele nowych, ogromnych systemów informacyjnych, które podlegają centralnej kontroli. Czy nie doprowadzi to do manipulowania ludźmi?

Z drugiej strony, technologia informacyjna umożliwia ludziom dostęp do coraz większej liczby informacji, uczestniczenia w biegu wydarzeń i kontroli nad decyzjami rządów i władz lokalnych.

Dzięki rozwojowi środków komunikacji ludzie na różnych kontynentach mogą utrzymywać ze sobą stały kontakt, za pomocą poczty elektronicznej (Internet) wymieniać nawet po kilka listów dziennie, pisać wspólnie książki i wykonywać wspólnie inne prace, nigdy się nie widząc.

Poza tym specjaliści twierdzą, że Internet stał się narzędziem obrony konsumenta. Za pośrednictwem sieci możemy realizować tradycyjne czynności, takie jak zakupy książek i materiałów edukacyjnych. Informacje w sieci umożliwiają szerszy wybór (mamy dostęp do całej oferty), a często tego rodzaju zakupy są tańsze niż w tradycyjnych sklepach.

Z drugiej strony, ludzie coraz mniej przebywają i kontaktują się ze sobą bezpośrednio. Nie chodzą razem na spacery, nie śpiewają, nie uprawiają sportu. Nawet kiedy przebywają razem, nie rozmawiają ze sobą, ponieważ nie pozwala na to włączony telewizor. Coraz więcej młodych ludzi woli spędzać czas z komputerem niż z rówieśnikami, wobec których nie wiedzą jak się zachować i czują się skrępowani.

Na światową skalę rozwinął się Internet - ogólnoświatowa sieć komputerowa.

Internet udostępnia takie usługi jak:
- World Wide Wed - Światowa Pajęczyna - zdobywanie informacji;
- Poczta elektroniczna;
- Bankowość elektroniczna;
- Zakupy w sieci;
- Pobieranie programów;
- Podróże, rezerwacje;
- Muzyka, radio, film;
- Nauka w sieci;
- Rozrywka - kawiarenki internetowe, czat, gry; - i wiele innych.

Jednak są ludzie, którzy wprowadzają zamęt w sieci poprzez wprowadzanie wirusów i włamywanie się do różnych programów lub instytucji. Są to hakerzy. Jednak mają oni również pozytywne strony, ich działanie jest w niektórych przypadkach w pełni właściwe. Ostatnio hakerzy wypowiedzieli wojnę totalitarnym państwom w których łamie się wolność słowa. Hakerstwo motywowane politycznie nazywa się "Haktywizmem". Hakerzy łamią blokady zakładane na serwerach w krajach totalitarnych. Udostępniają oprogramowanie, za pomocą którego można oglądać zakazane witryny oraz wysyłać listy pocztą elektroniczną. Haktywistów wspierają międzynarodowe organizacje walczące o przestrzeganie praw człowieka. Władze mogą widzieć w tym formę anarchii, ale działalność ta służy umacnianiu wolności i demokracji.

Technologia informacyjna zapewnia coraz bardziej powszechny dostęp do ogromnych zasobów informacji. Multimedialne podręczniki niwelują różnice wynikające ze zróżnicowanej jakości kształcenia w szkołach, umożliwiają naukę dzieciom żyjącym na odludziu lub chorym, którzy nie mogą chodzić do zwykłej szkoły.

Z drugiej strony, coraz większe znaczenie dla rozwoju intelektualnego ma kształcenie pozaszkolne, w tym szczególnie dostępność w domu komputera, wartościowych programów edukacyjnych, Internetu. Pogłębia to nierówność szans edukacyjnych pomiędzy dziećmi z zamożnych i ubogich domów. Młodzież lepiej zorientowana wybiera najbardziej wartościowe, rozwijające aktywności i dzięki postępowi technologii informacyjnej, staje się jeszcze mądrzejsza i lepiej zorientowana, zaś młodzież słabo zorientowana, której rozwojem nikt odpowiednio nie pokierował wybiera najbardziej ogłupiające zajęcia z komputerem, traci tylko czas i marnuje swoje szanse życiowe.

Rozwój technologii informacyjnej tworzy nowe atrakcyjne miejsca pracy oraz perspektywy kariery.

Dzięki technologii informacyjnej i komunikacyjnej można, nie opuszczając domu, zwiedzać zabytkowe miasta, zbiory największych światowych muzeów, słuchać koncertów na najwyższym światowym poziomie, najlepszych wykonawców, co ma ogromny wpływ na popularyzację kultury i wzrost zasięgu jej oddziaływania.

Za pomocą nowoczesnej technologii informacyjnej upowszechnia się nie tylko wielką sztukę, ale w większym stopniu kulturę masową. Wartościowi, ale mniej sławni wykonawcy przegrywają z nim konkurencję i tracą zajęcie. Zanika twórczość amatorska i kultura lokalna.

Jest wiele korzyści rozwoju technologii informacyjnej. Jednak mimo korzyści, niesie ona również zagrożenia. Przede wszystkim urządzenia elektryczne, jakie są w naszym życiu codziennością powodują to, że jesteśmy od nich uzależnieni. Wiele z nich wytwarza szkodliwe pola elektromagnetyczne. Do takich szczególnie szkodliwych należą: telefony komórkowe, telewizory, komputery i kuchnie mikrofalowe. O szkodliwości takich pól świadczy np. to, że rząd Włoch zamierza zamknąć nadajniki Radia Watykan, gdyż wytwarzane przez nie pole powoduje zachorowalność dzieci na raka. Stwierdzono, że pola niskiej częstotliwości, także wytwarzane przez telefony komórkowe, prowadzą do zmian w mózgu, otępienia, bezsenności, choroby Alzheimera. Podobne promieniowanie pola wytwarzają komputery (laptopy), telewizory i kuchenki mikrofalowe.

Każda dziedzina życia, nauki, edukacji itd. wypełnia się obecnie w zawrotnym tempie nowymi informacjami - zauważa to każdy człowiek i próbuje jakoś się z tym zmagać. Zgodnie z popularną obecnie koncepcją człowieka - koncepcją poznawczą - człowiek jest układem przetwarzającym informacje. Ale jego zachowanie nie zależy tylko od bieżących informacji, ale również od tzw. struktur poznawczych, czyli zakodowanej pamięci wiedzy, zdobytej w toku uczenia się i myślenia. Człowiek jest ponadto istotą samodzielną i twórczą. Uczenie się i nauczanie powinno umożliwić mu nie tylko przetwarzanie informacji, ale również tworzenie struktur poznawczych, biorących udział w ciągłym kształceniu się oraz sprzyjać samodzielności w podejmowaniu decyzji o swoim wykształceniu lub indywidualnej twórczości. Komputer i informatyka - odgrywają bardzo ważną rolę w posługiwaniu się informacją, w jej gromadzeniu, przechowywaniu, przetwarzaniu i wymianie. Można odnieść już dzisiaj wrażenie, że komputery potrafią niemal wszystko. W tej sytuacji, człowiek ze swoją wiedzą i umiejętnościami może być wkrótce niepotrzebny. Mogą więc zrodzić się wątpliwości, jaki sens ma ślęczenie nad książkami, jeśli już teraz praca i większość zajęć jawią się jako "obsługa komputera". Wpływ TI, zwłaszcza na edukację, nie zawsze jest jednak pożyteczny. Poważnym zagrożeniem może być przyjęcie założenia, że oto pojawiła się technologia, która jest tak potężna, że należy podporządkować jej edukację. Od czasu do czasu odżywają pomysły, by nauczyciela zastąpić przez komputer. Ten niebezpieczny stan zaprzedania technologii umysłu i duszy określa się mianem technopolu. Człowiek wiążący się coraz mocniej z komputerem zaczyna wszystko traktować jako dane. Szkoła i edukacja powinny jednak przeciwdziałać kreowaniu człowieka jako istoty będącej w gruncie rzeczy jedynie procesorem informacji, traktującym swoje otoczenie jako informacje do przetworzenia. Z drugiej jednak strony nie można przeoczyć potencjalnych szans tkwiących w technologii informacyjnej. Należy więc chronić edukację przed popadnięciem w technopol, jak i przed całkowitym odżegnaniem się od technologii.

Żyjemy w erze informacji - każda dziedzina w zawrotnym tempie obrasta w nowe informacje. Na początku tej ery, Adam Schaff, filozof nauki, przewidywał w Raporcie Klubu Rzymskiego powstanie nowej klasy, klasy posiadaczy informacji. Byli i są posiadacze środków produkcji, kapitału i władzy - spodziewano się nadejścia ery posiadaczy informacji. Słychać już było demagogiczne deklaracje: kto ma informacje, ten ma władzę, będące parafrazą powiedzenia "kto ma władzę, ten ma religię". Rozrost sieci Internet i rozwój jej usług zdezaktualizował te poglądy. Nie można mieć bowiem władzy nad powszechnie panującą "religią" - informacją, którą cechują przede wszystkim demokratyczne, równe prawa dostępu, np. za pośrednictwem sieci Internet.

Futurolodzy przewidują zanikanie tradycyjnych form przekazywania informacji, takich jak książka, co może zagrozić autorytetom naszych czasów tej miary, co Stanisław Lem czy Umberto Eco. Ale oni, znakomicie znajdują dla siebie miejsce wśród współczesnych "procesorów informacji" - futurologiczne rozmyślania Lema można przeczytać co miesięcy w czasopiśmie informatycznym PC Magazyn po Polsku, a Umberto Eco zapisuje kolejne pudełka od zapałek, spokojny o to, że ich odczytanie pozostaje nadal prostsze w porównaniu z odczytaniem z dysku wielomegabajtowego zbioru bitów. Zagrożenie klasycznych mediów, takich jak książka, przez TI nie wydaje się jeszcze być krytyczne, ale należy już teraz przewidywać złe tendencje i przeciwdziała im.

Technologia informacyjna (TI) to zespół środków (czyli urządzeń, takich jak komputery i sieci komputerowe) i narzędzi (w tym oprogramowanie), jak również inne technologie, które służą wszechstronnemu posługiwaniu się informacją. TI obejmuje więc swoim zakresem m.in.: informację, komputery, informatykę i komunikację. Współczesna technologia informacyjna wyrosła na komputerach, a jej decydujące znaczenie dla życia społeczeństw upoważnia do nazwania jej technologią, którą definiuje się jako erę informacji.

Edukacja, jak każda sfera działalności człowieka w społeczeństwie, ulega, a przynajmniej powinna ulegać, przeobrażeniom związanym ze zmianami warunków, w których się odbywa. Kierunki tych zmian są wyznaczane przez koncepcje edukacyjne lub w naturalny sposób wynikają z przekształceń warunków społecznych i technicznych towarzyszących edukacji. Reforma polskiej edukacji uwzględnia zarówno zmiany warunków społecznych i technicznych, jak i ma na celu głębsze przekształcenie szkoły jako instytucji.

Kierunek obecnych reform programów nauczania i działań całej szkoły jest wyznaczony przez dokument Podstawy programowe. Znalazła w nim odbicie najważniejsza zmiana naszego systemu edukacji, który z nastawienia na realizację programu nauczania i działań dyktowanych przez instytucje centralne, szkołę i nauczyciela, ulega przeobrażeniu w system skupiający uwagę wszystkich stron tego procesu na uczącym się w realizacji jego indywidualnych zamierzeń edukacyjnych. Szkoła ma więc przede wszystkim pomagać uczniom w zdobywaniu ich własnego wykształcenia. Reforma edukacji powinna również uwzględniać zmiany, jakie zachodzą wokół nas, w społeczeństwie. Przy tym nie można zapomnieć o jednym z najważniejszych czynników, który ma dzisiaj olbrzymi wpływ na życie jednostek, społeczności lokalnych, całych społeczeństw, kontynentów - o technologii informacyjnej. W Podstawach programowych doceniono znaczenie technologii informacyjnej dla wszystkich dziedzin kształcenia, a jednym z głównych zadań szkoły jest zapewnienie wszystkim uczniom możliwości korzystania z technologii informacyjnej i komunikacyjnej, by przygotować ich do życia w społeczeństwie informacyjnym. Komputery i technologia informacyjna są obecnie wykorzystywane w większości dziedzin występujących w edukacji. Technologia Informacyjna stała się integralną częścią wielu dziedzin. Programy tych dziedzin powinny to uwzględniać - ogłoszone Podstawy Programowe zawierają wiele zapisów odnoszących się do stosowania TI, lub tylko do posługiwania się informacją, w czym jednak nie można się obejść bez środków i narzędzi TI. Oto kilka przykładów wykorzystania Technologii Informacyjnej w różnych dziedzinach:
- edytor tekstu jako pomoc w pracy nad treścią i formą tekstów - przez wielokrotne udoskonalanie obu; przygotowywanie korespondencji seryjnej listów lub pism;
- edytory tekstu i grafiki jako pomoc w przygotowaniu opracowania (raportu) tekstowo-graficznego, zawierającego również tabele liczbowe i ich wykresy; przygotowywanie prezentacji;
- użycie arkusza kalkulacyjnego do wykonywania obliczeń finansowych (matematyka), opracowywania wyników eksperymentów (chemia, fizyka);
- posługiwanie się metodami numerycznymi i arkuszami matematycznymi w obliczeniach matematycznych i fizycznych;
- używanie bazy danych do zbierania i opracowywania informacji na dany temat - mogą to być ankiety, dane o populacji zwierząt, dane o grupie ludzi, informacje biblioteczne, itp.;
- posługiwanie się specjalistycznym oprogramowaniem z danej dziedziny, np. arkusz matematyczny na lekcjach matematyki, program do symulacji zjawisk chemicznych i fizycznych, itp.;
- korzystanie z zasobów multimedialnych, znajdujących się na przykład na płycie CD, np. Multimedialna Encyklopedia Powszechna;
- wykorzystywanie globalnej sieci komputerowej do zbierania informacji na zadany temat, rozproszonych w sieci Internet.

Powyższe zapisy, dotyczące wykorzystywania Technologii Informacyjnej w różnych dziedzinach, w tej lub w zbliżonej postaci, można znaleźć w Podstawach programowych, zatem autorzy tego dokumentu uznali, że zapoznanie się z nimi jest istotne dla uczącego się w polskiej szkole.

Należy jednak wyraźnie podkreślić w tym miejscu, że wypisane wyżej przykłady wykorzystywania TI w różnych dziedzinach nie są jedynie dodaniem TI do tych dziedzin na zasadzie ich wspomagania tą technologią, ale Technologia Informacyjna w tych przypadkach stała się integralną częścią tych dziedzin.

Poza kształceniem w zakresie wykorzystywania TI w różnych dziedzinach nauczania, ta technologia może być stosowana także jako pomoc, po którą może sięgać nauczyciel lub uczeń. Te nowe pomoce mogą w znacznym stopniu polepszyć, usprawnić i wzbogacić uczenie się i nauczanie.

Jest ważne, by rozróżniać występowanie TI jako elementu zintegrowanego z daną dziedziną i posługiwanie się TI jako pomocą dydaktyczną. Nie zawsze to rozróżnienie jest wyraźne, ale niemal w każdej dziedzinie można podać odpowiednie przykłady. I tak, w nauczaniu matematyki, posłużenie się arkuszem kalkulacyjnym do wykonania obliczeń finansowych związanych z kontem bankowym lub ubezpieczeniem jest przykładem treści i umiejętności, w których pewne operacje matematyczne zostały zintegrowane z narzędziami TI. Z drugiej strony, posłużenie się programem, który pomaga analizować wykres funkcji kwadratowej, jest przykładem skorzystania jedynie z pomocy komputerowej. Chociaż w obu przypadkach występują zarówno zadania matematyczne, jak i elementy posługiwania się TI, w pierwszym - nie można zrezygnować z posłużenia się komputerem, a w drugim - wielu uczniów, mających wyobraźnię matematyczną, na ogół nie korzysta z pomocy komputera.

Dzisiejsze możliwości i globalny charakter technologii informacyjnej powodują, że zacierają się różnice między potrzebami na rzecz szkoły i życia. Pisma i dokumenty, które uczniowie przygotowują w szkole, mogą dotyczyć spraw osobistych i pozaszkolnych, podobnie może osobistych obliczeniami, np. finansowymi. Możemy dysponować kontem poczty elektronicznej, z którego korzystamy w szkole i poza nią.

W stworzonym przez ucznia środowisku pracy przy komputerze, mogą być uwzględnione zarówno potrzeby szkolne, jak i indywidualne zainteresowania, związane na przykład z przyszłymi studiami lub zawodem, a także rozrywką i czasem wolnym. Komputer domowy za pośrednictwem Internetu może stać się oknem na świat.

Opracowanie: Dariusz Piestrzyński

---