Teoria systemów - odp, Gospodarka przestrzenna

TEORIA SYSTEMÓW

Definicja wiedzy zdroworozsądkowej i potocznej

Od początków dziejów ludzie posługiwali się i posługują na co dzień wiedzą zdroworozsądkową lub potoczną. Wiedza ta obejmuje wszelkie wiadomości, które dotyczą bezpośrednio życia jednostki lub społeczeństwa. Wiedza ta powstaje z potrzeby chwili, doraźnie bez konkretnego planu, powstaje również ze stanem emocjonalnym danej osoby. Mimo że wiedza ta opiera się na zdrowym rozsądku polega zazwyczaj na subiektywnym spojrzeniu. Wiedza potoczna ma zazwyczaj charakter praktyczny, jest niedokładna i często sprzeczna. Stanowi ona połączenie rozmaitych spostrzeżeń lub poglądów.

Def. Wiedzy mądrościowej

W czasach starożytnych pojawiły się zaczątki wiedzy naukowej zwanej też protonaukową bądź wiedzą mądrościową. Ukoronowaniem wiedzy mądrościowej było powstanie, rozwój filozofii. Wiedza mądrościowa ma charakter hierarchiczny, porusza w sposób dogłębny podstawowe zagadnienia bytu ora porządkuje rozpatrywane problemy według hierarchii wartości. W starożytności - początki wiedzy mądrościowej zapoczątkowali myśliciele greccy wykorzystując dorobek cywilizacji Egiptu, Babilonii i Asyrii. Wiedza została objęta procesami racjonalizacji po oddzieleniu jej od religii obrzędów i poezji. Wprowadzona została procedura uogólniająca konkretne wiadomości. Poszukiwano dla powtarzających się zdarzeń racjonalnego wytłumaczenia. W procesie myślowym zaczęto stosować podejście krytyczne. Pierwszym z myślicieli najbardziej znany był Talez z Miletu. Jego następcy: Heraklit. Za prekursora protonauki trzeba uznawać Platona, który w swoich poglądach opierał się na matematyce, ontologii (dziedzina zajmująca się bytem) i etyce. Arystoteles kontynuował poglądy Platona.

Ważniejsze daty w historii starożytności:

4000 lat p.n.e. - początek cywilizacji, powstanie państwa Sumerów, gdzie określano m.in. czy wykorzystywane były jednostki pieniężne i jednostki ciężaru,
między 3000 - 2000 p.n.e. - początki arytmetyki, algebry, powstały pierwsze kalendarze i mapy,
między 2000 - 1500 p.n.e. - powstały tablice matematyczne pisane pismem klinowym,
2000 r. p.n.e. - powstał papirus Smitha, który zawierał informacje na temat anatomii, medycyny egipskiej I fizjonomii,
1700 lat p.n.e. - papirus Rhinda zawierający zapisy arytmetyczne i geometrii egipskiej,
1600 lat p.n.e. - powstał papirus Eberst´a, w którym zawarta jest lista leków,
połowa VI w. p.n.e. - pierwsze twierdzenia ogólne w matematyce. Talz z Miletu,
IV - V w. p.n.e. - pierwsze stosowanie metody dedukcyjnej,
Ok. III w. p.n.e. - rozwijała się geografia,
Ok. 325 r. p.n.e. - rozwój geometrii, Euklides,
II w. n.e. - początki trygonometrii.

Def. Wiedza naukowa

Wiedza naukowa powstała w średniowieczu w oparciu o antyczną wiedzę mądrościową, powstawała ona w oparciu o przeprowadzane doświadczenia oraz w oparciu o dyskusje uniwersyteckie. Medycyna, technologia, prawa świeckie, prawo kanoniczne to cztery wydziały uniwersyteckie w średniowieczu. Uczono się też m.in. przedmiotów nie związanych z samym fakultetem (np. retoryka). W potocznym tego znaczeniu słowa nauka oznacza przyswajanie jakiejś wiedzy i nabywanie umiejętności w jakimś zakresie lub też kompleks instytucji i pracujących w nim osób zajmujących się badaniami naukowymi.

Ważniejsze daty wiedzy naukowej:

VIII w. - początki europejskiego systemu oświatowego,
XI- XIII w. - powstawanie uniwersytetów w Bolonii, Oxfordzie czy Paryżu,
XIII w. - wprowadzanie systemu arabskiego, dziesiątkowego do systemu liczbowego.

Metoda sumacyjna

Kartezjusz i podejście sumaryjne. Za prekursora współczesnej nauki uważa się Kartezjusza (1596 - 1650). Był autorem dzieła „Rozprawa o metodzie” (1637 r.). Cogito ergo sum - myślę, więc jestem - oznacza, to że rzeczywistość nie można tłumaczyć powołując się na cudze autorytety. Kartezjusz postrzegał świat jako model mechanistyczny, w którym ludzie, zwierzęta to skomplikowane mechanizmy. Aby poznać rzeczywistość należy podzielić ją na czynniki pierwsze i procesy elementarne, każdy z nich zbadać oddzielnie, a następnie zsumować otrzymują obraz rzeczywistości.

Pascal jako twórca rachunku prawdopodobieństwa już za życia Kartezjusza krytykował go pomimo, że zgadzał się, że badania naukowe powinny przebiegać od łatwiejszych do coraz trudniejszych i ta krytyka wyrażała się w „serce ma swoje racje, których nie zna rozum”, nie da się uzasadnić czymś naukowym. Dochodzi pierwiastek nieracjonalny, coś emocjonalnego.

Daty w nauce nowożytnej:

1543 r. - system heliocentryczny, dzieło o obrotach ciał niebieskich Kopernika
1609 - 1617 - odkrycie ruchu planet Keplera
1643 - wykazanie istnienia systemu ciśnienia atmosferycznego Torii Celli.

Kartezjusz opowiadał się za mechanistycznym modelem świata, w którym swoje miejsce znajdował y również zwierzęta (ludzie), traktowane jako skomplikowane mechanizmy. Według niego, aby poznać jakąś rzeczywistość należy ją podzielić na czynniki i procesy elementarne, każdy z nich badać oddzielnie, a suma da obraz całości.

Metoda sumacyjna traktowała przedmiot badań naukowych jako zbiór izolowanych części i próbowała określić istotę całego obiektu bezpośrednio na podstawie właściwości jego części i nie uwzględniając możliwości ich wzajemnego oddziaływania.

Podejście systemowe - strukturalizm z łac. structura - budowa, zapoczątkował Feridant de Saussure. Prekursor kierunku Jan Baudouina de Courtenay - w strukturalizmie podstawą badawczą jest analiza budowy (struktura) jakiegoś zjawiska, a nie jego geneza czy funkcje. Początkowo występował w naukach humanistycznych. Strukturalistyczna koncepcja analizy rozpatrywanych zjawisk jest interpretacją funkcjonalną, eksponuje pojęcie funkcji elementów związanych z ich miejscem w ramach jakiegoś systemu.

Poglądy Kartezjusza

Kartezjusz - aby poznać jakąś rzeczywistość, należy ją podzielić na czynniki i procesy elementarne, każdy z nich badać oddzielnie, a suma da obraz całości. Według niego każdy problem należy robić na tyle oddzielnych prostych elementów na ile to możliwe. Za prekursora współczesnej nauki uważa się Kartezjusza (1596 - 1650). Był autorem dzieła „Rozprawa o metodzie” (1637 r.). Cogito ergo sum - myślę, więc jestem - oznacza, to że rzeczywistość nie można tłumaczyć powołując się na cudze autorytety. Kartezjusz postrzegał świat jako model mechanistyczny, w którym ludzie, zwierzęta to skomplikowane mechanizmy. Aby poznać rzeczywistość należy podzielić ją na czynniki pierwsze i procesy elementarne, każdy z nich zbadać oddzielnie, a następnie zsumować otrzymują obraz rzeczywistości.

Arystoteles - „całość to coś więcej niż suma jego części” - stanowi definicje systemowego problemu, który ciągle pozostaje aktualny.

Do czasów współczesnych wiele założeń kartezjanizmu jest aktualne. Badania naukowe powinny przebiegać od zagadnień łatwiejszych do coraz trudniejszych i całą uzyskaną wiedzę należy kontrolować co pewien czas. Jednak aby poznać rzeczywistość nie wystarczy podzielić ją na czynniki i procesy elementarne i badać je oddzielnie, gdyż jak stwierdził Arystoteles „całość to coś więcej niż suma jego części”. Należy badać powiązania między elementami.

Zgodnie z drugą regułą „Rozprawy o metodzie” każdy problem należy rozbić na tyle oddzielnych prostych elementów na ile to możliwe w podobny sposób aż do czasów współczesnych powszechnie obowiązywał w nauce w badaniach prowadzonych metodami laboratoryjnymi. Metoda ta funkcjonowała bardzo dobrze, o ile badane zjawiska poddawały się podziałowi na dające się odizolować od siebie łańcuchy przyczynowe.

„chcesz poznać rzeczywistość rzeczy, to podziel ją na jednostki i procesy elementarne, każdą z nich badaj oddzielnie …, uwzględniając jednak, że całość to coś więcej niż suma jej części.”

Mechanicyzm i jego prekursorzy

Mechanicyzm to kierunek uznany przez Kartezjusza, Galileusza, Niutona, postulujący wyjaśnienie zjawisk i procesów nie będących ruchami mechanicznymi za pomocą pojęć i praw mechaniki, uznawanej za podstawową naukę przyrodniczą, badającą pierwotne i powszechne właściwości materii i jej układów. Do głównych przedstawicieli tego poglądu zaliczają się m.in.: Isaac Newton, René Descartes, Julien Offray de La Mettrie. Ważną rolę w propagowaniu mechanicyzmu odegrał ówczesny wynalazca Jacques de Vaucanson, który bezpośrednio zajmował się tworzeniem mechanicznych imitacji żywych obiektów.

Empiryzm

Empiryzm (od gr. doświadczenie) - W XVIII w. rozpoczął się kształtować empiryzm, kierunek przeciwstawny do poglądów Kartezjusza. Nazwa wywodzi się od słowa - doświadczenie. Głoszono, że poznanie ludzkie wywodzi się od doświadczenia zmysłowego, wewnętrznego i zewnętrznego. Pojawiło się określenie tabula raza - niezapisana tablica. Wg empiryzmu genetycznego umysł ludzki ma początkowo postać tabula raza - niezapisanej tablicy, którą stopniowo wypełnia doświadczenie. Przedstawicielem empiryzmu był John Locke. Można już tutaj mówić o oświeceniu w nauce. Od czasów Locke nauka stała się już powszechnie dostępna. Do empirystów należeli: Etienne Bonnot de Condillac, Pierre Cabanis, Charles de Bonnet

Problematyka filozoficzna i jej części składowe

Problematyka filozoficzna była określana przez części składowe takie jak:

ontologię (teorię bytu)
logikę (teorię prawidłowego rozumowania)
aksologię (teorię wartości)
etykę (naukę o moralności)
estetykę (teorię sztuki)
historiozofię (teorię dziejów)
epistemologię (teorię poznania)

Racjonalizm a pozytywizm

Racjonalizm jest to filozoficzny kierunek w epistemologii przyznający rozumowi miejsce na czele i uważający go za źródło poznania wyższego rzędu bardziej niezależne od doświadczeń zmysłowych.

Racjonalizm możemy podzielić na:

metodyczny (apriorytyczny) to znaczy nie zależny od doświadczenia lub poprzedzający je i oparty na założeniach abstrakcyjnych,
genetyczny (natywizm) tzn. kierunek uznający istnienie poznania niezależnego od doświadczenia (zwolennikiem był Spinoza, Kant).

Kierunek filozoficzny zwany pozytywizmem pojmował naukę jako badanie faktów ścisłych, uznawał te twierdzenie, które można ograniczyć do jednostkowej wiedzy empirycznej (August Come). Pod koniec XIX wieku ukształtował się nowy kierunek pozytywistyczny zwany epirokrytycyzmem. Opierał on swoją wiedzę na tzw. czystym doświadczeniu przyjmując, że rzeczywistość jest zbiorem doznawanych wrażeń wymagających uporządkowania wg zasady ekonomii polegającej na najmniejszym wysiłku. Oznacza to, że nauka powinna dążyć do prostego opisu z jak największą ilością faktów.

W XX wieku rozwiną się także kierunek zwany neopozytywizmem (lub logicznym pozytywizmem). Neopozytywizm ograniczał teorię nauki do logicznej nauki języka naukowego uważając, że poznanie badawcze różni się zasadniczo od innych rodzajów działalności intelektualnych.

Przed II wojną światową powstał kierunek zwany operacjonalizmem stanowiącym modyfikację neopozytywizmu. Wg tego kierunku doświadczenie o świecie zewnętrznym. Pojęcia naukowe należy wiązać z doświadczeniem poprzez powtarzalne badania.

Kolejnym kierunkiem przeciwstawnym do neopozytywizmu stał się krytyczny racjonalizm, wg którego podstawową metodą w nauce jest dedukcja oraz stawianie hipotez.

Metodologia nauk

W XX wieku powstała odrębna dyscyplina naukowa w postaci metodologii nauk zajmująca się rozpatrywaniem metod działalności naukowej oraz analizująca stosowane w nauce procedury badawcze. Wyróżnić można metodologię: ogólną i szczegółową.

Prakseologia bada ogólne metody sprawnego działania. Metodologia szczegółowa nauk zajmuje się zaś odrębnościami poszczególnych dziedzin badawczych i stosowanych w nich metod. Metodologia ogólna zaś bada metody i czynności występujące we wszystkich dyscyplinach naukowych a zwłaszcza sposoby uzasadniania twierdzeń i metody stosowanych konstrukcji naukowych.

Prakseologia

Prakseologia bada ogólne metody sprawnego działania. Jest dziedziną badań naukowych dotyczących wszelkiego celowego działania ludzkiego. Inicjatorem prakseologii jako koncepcji tak w zakresie nazwy, jak i odrębnej dyscypliny badań był Alfred Espinas. Zadaniem prakseologii jest poszukiwanie najszerszych uogólnień odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania rozpatrywanego ze względu na sprawność; konstruowanie i uzasadnianie dyrektyw praktycznych, tj. nakazów i zakazów oraz zaleceń i przestróg dotyczących wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu; wypracowywanie systemu pojęć niezbędnych lub swoiście przydatnych dla tych konstrukcji; zmierzanie do ujęcia ich w system dedukcyjny i do sformalizowania twierdzeń. Zadaniem prakseologii jest m. in. naukowe badanie warunków sprawności działań. W związku z tym zajmuje się ona typologią działań, połączoną z dociekaniem przyczyn ich powodzeń i niepowodzeń. Na konieczność stosowania prakseologii jako metody nauki ekonomii wskazywał Ludwik von Mises w swoim dziele Ludzkie działanie. W Polsce prekursorem tej dziedziny filozofii był Tadeusz Kotarbiński.

Neopozytywizm

Kolejnym kierunkiem przeciwstawnym do neopozytywizmu stał się krytyczny racjonalizm, wg którego podstawową metodą w nauce jest dedukcja oraz stawianie hipotez.

Operacjonalizm

Przed II wojną światową powstał kierunek zwany operacjonalizmem stanowiącym modyfikację neopozytywizmu. Wg tego kierunku doświadczenie nie można używać za wyłączne źródło o świecie zewnętrznym. Pojęcia naukowe należy wiązać z doświadczeniem poprzez powtarzalne badania.

Informatyka jako nauka

W XX wieku osiągnięcia rachunku prawdopodobieństwa, statystyki matematycznej, algebry w istotny sposób na powstanie nowej nauki zwanej informatyką. Już w 1928 roku zostały sformułowane przez Hartley´a podstawy teorii informacji tzn. dyscypliny matematycznej badającej jaka ilość informacji zawarta jest w pewnym zbiorze wiadomości oraz analizującej procesy przekazywania informacji. Dalszy rozwój tej nauki związany jest z nazwiskiem Turinga (Anglika, który był twórcą teorii automatów i maszyn matematycznych).

Cybernetyka i jej rodzaje/dziedziny

Początkowo za najważniejszy dział informatyki uważane były obliczenia numeryczne w technice i nauce. Dziedziną pokrewną rozwiniętą na bazie informatyki była cybernetyka w okresie powojennym. Twórcami jej byli Wienier i Ashby. Cybernetyka powstała w wyniku poszukiwań rozwiązania różnych problemów z pogranicza nauk biologicznych i technicznych. Wywodzi się ona z kilku odmiennych nurtów badawczych: logiki, środków łączności i badań odruchów warunkowych. W efekcie powstała nauka o systemach sterowania oraz przekazaniu i przekształceniu informacji w nich zawartych. Współczesną cybernetykę cechuje rozszerzenie pola zainteresowań wykorzystując do tego metody badawcze wywodzące się z teorii gier rachunku logicznego i prawdopodobieństwa, równań różniczkowych. W początkowym okresie rozwoju nauki badania koncentrowały się na modelowaniu niektórych czynności układu nerwowego, budowy maszyn liczących i układów automatów. Obecnie oprócz teorii informacji rozwija się także biocybernetyka zajmująca się zagadnieniami z zakresu fizjonomii , biochemii , farmakologii.

Bionika stanowiąca pomost między naukami medycznymi a technicznymi.

Technocybernetyka zajmująca się rozwiązywaniem problemów sterowania wszystkimi systemami technicznymi.

Obecnie powstają kolejne dziedziny, które można zaliczyć do technocybernetyki, takie jak nanotechnologia, pozwalająca na przejście od techniki krzemowej do mikrominimaturyzacni molekularnej.

Ogólna teoria systemów oraz prekursorzy

Twórcą teorii systemów jest Ludwig Von Bertalanffy (1934 rok). Teoria systemów obejmuje zespół ogólnych pojęć, zasad, środków, metod, problemów i procedur mających związek z systemami. Jest ona bliska ujęciu systemów przedstawianych w cybernetyce ogólnej. Pojęcie systemu wywodzi się ze starożytnej Grecji gdzie dopatrywano się w otaczającym świecie początku kosmosu. - Arystoteles.

Twierdzenie Arystotelesa, że „całość to coś więcej niż suma jej części” stanowi definicję systemowego problemu. W teorii systemów Ludwig Von Bertalanffy nawiązywał zarówno do Arystotelesa jak i Kartezjusza, który uważał, że każdy problem należy rozbić na tyle mniejszych części ile się da. Pogląd taki funkcjonował bardzo dobrze o ile badanie zjawiska poddawały się podziałowi.

Ogólną właściwością całego systemu jest hierarchiczny typ struktury. Jego otoczeniem nazywa się wszystkie obiekty nie należące do systemu, których własności oddziaływają na system i zarazem ulegają zmianie tego systemu.

Ogólna teoria systemów zajmuje się problematyką badawczą a jej podstawy metodologiczne wynikają z istnienia wspólnych cech umożliwiających jednolite traktowanie różnorodne w swej naturze obiektów, zjawisk i procesów fizycznych, technicznych, biologicznych, społecznych i ekonomicznych.

Podstawą tej teorii jest pojęcie systemu. Jest to wyodrębniona z otoczenia całość składająca się z wzajemnie powiązanych elementów. Struktura tych relacji nadaje systemowi określone cechy jakościowe, które wynikają z cech charakterystycznych jednostek wchodzących w skład systemu.

Teoria systemów jest jedną z najmłodszych teorii zatem korzysta z dorobku innych nauk takich jak: informatyka, sterowania, grafów, posługuje się matematyką i logiką. Dzieli się na następujące pojęcia:

Filozoficzne reprezentowane przez Ludwig Von Bertalanffy´ego, którego celem jest badani praw rządzących cechowaniem się systemów charakteryzujących się organizacją, złożonością, hierarchizacją i podziałem funkcjonalnym.
Ujęcie metodologiczne daje możliwość przenoszenia wyników z jednych dziedzin do innych, umożliwia tworzeni modeli teoretycznych przydatnych w różnych dyscyplinach naukowych.
Metateoria umożliwia ona rozwijanie i rozpowszechnianie systemowego sposobu badania rzeczywistości.
Teoria formalna - w ramach niej z małej ilości twierdzeń i pojęć wyciągane są twierdzenia pochodnych.

Dalszy rozwój teorii systemów wymaga porównania poszczególnych ujęć, ich ujednolicenie oraz stopniowa wzajemna integracja. Opracowania wspólnej metodologii badań opartej na jednolitej teorii systemu. Powinno nastąpić rozbudowanie możliwości technicznych pozwalających analizować systemy o wysokim stopniu złożoności. Ujednolicenie terminologii poprzez sporządzenie wykazu pojęć podstawowych stosowanych w ogólnej teorii poprzez różnych autorów reprezentujących odmienne nurty badawcze.

Wkład ogólnej teorii systemów. Dotychczasowy rozwój nauki był następujący:

Ukształtowano nowe spojrzenie na świat, w którym poszczególne zjawiska rozpatruje się jako powiązanie ze sobą a nie w postaci izolowanej, złożoność zaś stała się przedmiotem badań.
Pokazano, że pewne pojęcia, zasady, metody nie zależą od specyficznego charakteru określonych zjawisk. Te same pojęcia dają się zastosować w różnych dziedzinach nauki.
Wprowadzono różne ogniwa łączące dyscypliny umożliwiając w ten sposób wspólne korzystanie z idei pojęć, modeli oraz metod opracowanych o poszczególnych kierunkach badawczych.
Umożliwiono prowadzenie badań na poziomie ogólnym, odkrycie owych możliwości, nowych zasad, technik badawczych w dziedzinach szczegółowych.

Definicja i struktura systemów, ujęcia badawcze

System jest modelem o charakterze ogólnym. Można go podzielić na rzeczywisty (obiekt badawczy) oraz system pojęciowy (model jako wzór lub odwzorowanie). System jest to hierarchiczny zbiór elementów i podsystemów (o pewnych cechach i pełnionych funkcjach w ramach całości) oraz zhierarchizowany zbiór relacji występujących między nimi tworzący złożoną ………… całość pozostającą w określonym stosunku do otoczenia.

Elementami systemu są:

obiekty czyli części lub składniki nieograniczone co do ilości,
właściwości tzn. cechy tych obiektów,
relacje tzn. zależności i powiązania poszczególnych części systemów,
podsystemy czyli systemy niższego rzędu wynikające z hierarchii czynności struktur,
funkcje, które spełniają w strukturze elementy lub podsystemy.

Pojęcie systemu jest to wyodrębniona z otoczenia całość składająca się z wzajemnie powiązanych elementów. Struktura tych relacji nadaje systemowi określone cechy jakościowe, które wynikają z cech charakterystycznych jednostek wchodzących w skład systemu.

Ruch systemowy wprowadził Pherson. Jest to szerokie pojęcie obejmujące wszelkie kierunki myśli i działalności systemowej. Słowo system jest używane współcześni we wszystkich językach do oznaczenia pojęć o nawiązujących do zagadnień obejmowanych kompleksowo. Jest ono używane najczęściej w dwóch aspektach jako określenie typu realizacji oraz określenie celu działania.

Świat w którym żyjemy jest zbiorem różnych systemów o zróżnicowanym poziomie, stopniu złożoności organizacji np. systemy mechaniczne, fizyczne, biologiczne systemy, stworzone przez człowieka np. maszyny o systemach materialnych etc.

Każdy system może być traktowany jako podsystem dla innego systemu.

Terminu system używa się zwykle jako synonimu porządku.

Jeżeli na daną rzecz (obiekt, proces, problem) spoglądamy ze zwróceniem uwagi na strukturę wtedy ujmujemy rzecz systemową. Ujęcia systemowego wymagają wojskowe struktury organizacyjne, techniczne, naukowo - badawcze, obszerne procesy produkcji, eksploatacji oraz wszystkie złożone problemy techniczne organizacyjne, ekonomiczne, społeczne etc., które włączają się takie działy jak cybernetyka, teoria podejmowania decyzji, informatyka.

Nurt systemowy można wyrazić za pomocą trzech warstw:

Warianty systemów ogólnej teorii systemów.
Metody systemowe w dziedzinie percepcyjnej.
Podstawa systemowa jako metodologia.

W ruchu systemowym szczególnego znaczenia nabrał nurt behawioralny skupiono wokół biologii i nauk społecznych a druga szkoła to techniki systemów i sterowania wywodząca się z nauk technicznych i fizycznych. Ruch systemowy gromadzi naukowców różne dziedzin antropologów, biologów, plastyków, ekonomistów, specjalistów od zarządzania, którzy wykorzystują podejście systemowe.

W językach nowożytnych słowo system oznacza:

Wszelki skoordynowany wewnętrznie z określoną strukturą układ elementów. Układ ten badany od zewnątrz stanowi całość natomiast z wewnątrz stanowi zbiór do którego przynależności określają relacje pomiędzy jego elementami
Jest to zespół sposobów, metod wykorzystania złożonych czynności.
Całokształt zasad organizacyjnych ogólnych reguł i norm obowiązujących w danej dziedzinie.
Całościowy i uporządkowany zespół zadań powiązanych ze sobą określonymi stosunkami logicznymi - chodzi tu o każdą teorię metodologicznie poprawną.

Pojęcie układ i system często używane są jako synonimy z tym tylko iż układ częściej używany jest w rozważaniach w modelowaniu przedmiotów (mechanika, elektrotechnika, elektryka).

Wyróżniamy różnego rodzaju systemy:

system konkretny - jest on uporządkowany wg fizycznych elementów składających się na całość,
system koncepcyjny to system uporządkowany wg funkcji spełnianych względem całości,
system autonomiczny to taki, który nie wymienia informacji i energii z otoczeniem,
system nieautonomiczny - system, w którym zachodzi wymiana energii, substancji, informaji z otoczeniem,
system samoregulujący się - system porządkujący się zbiegiem czasu.

Wyróżniamy systemy: naturalnie (na nie, nie ma wpływu człowiek) i sztuczne (stworzone przez człowieka np. maszyny i urządzenia).

Systemy można podzielić w zależności od:

sprzężenia z otoczeniem na otwarty i zamknięty względnie odosobniony,
ze względu na stosunek do rzeczywistości, system abstrakcyjny i system konkretny,
w zależności od zachowania w czasie: statyczny i dynamiczny,
w zależności od sposobu zachowania się:

zachowanie celowe i bez zachowania celowego,
systemy adaptacyjne i nie adaptacyjne,
systemy deterministyczne i stochastyczne,

w zależności od pochodzenia systemu: naturalne i sztuczne,

w zależności od treści: materialne i niematerialne, informatyczne

Cechy systemu:

Adaptacyjność - właściwość systemu umożliwiająca mu reagowanie na zmiany stanów systemu i zmiany stanów otoczenia. Adaptacyjność może być pierwotna i wtórna. System stara się dostosować też swoje otoczenie. System jest adaptacyjny wtedy jeśli dzięki swojemu zachowaniu może dotrzymać dane i stałe zmienne (od których zależy przeżycie systemu) w zakresie ustalonego przedziału. Zmienne warunkują istnienie systemu.
Inteligencja systemu - właściwość systemu umożliwiająca zrozumienie przyczyn powstawania danego stanu i konsekwencji zmiany oraz wykorzystanie tych spostrzeżeń do uczenia się.
Uczenie się systemu - proces zmiany struktury bądź właściwości wywołany z reguły powtarzającymi się bodźcami.
Współzależność jest to właściwość systemu zależna od ilości sprzężeń między jego elementami (bodziec wywołuje reakcje także w innych elementach systemu).
Samoorganizacja systemu umożliwia systemowi doskonalenie własnej struktury w celu osiągnięcia wyższej stabilności.
Integracja - proces zmniejszania różnic pomiędzy poszczególnymi elementami systemu gdzie niektóre elementy łączą się w jeden element.
Dyferencja systemu - proces odwrotny do integracji. Pogłębienie różnic między elementami systemu.
Upadek systemu - proces osłabienia sprzężeń między elementami prowadzący do pogorszenia funkcjonowania systemu.
Rozpad systemu to taki system upadku przy którym na stałe jest tracone zdolność pełnienia funkcji.
Naprawa systemu - zastąpienie części struktury systemu dokładną kopią lub ekwiwalentem funkcjonalnym.
Reprodukcja systemu jest to zastąpieni pierwotnego systemu nowym systemem.
Samoreprodukcja systemu jest to możliwość stworzenia siebie przez system z materiału i energii otoczenia.
Organizacja systemu - sposób rozmieszczenia struktury systemu w zależności od miejsca, czasu oraz funkcji.

Definicje: pojęcia, terminu, prawo naukowe, prawidłowość, teoria naukowa

Nauka nie jest tylko wiedzą, czyli sumą wartości o świecie, ale również metodą poznania rzeczywistości. Nie polega zatem na gromadzeniu informacji, ale na rozwiązywaniu problemów.

W filozofii pojęcie jest jednym z podstawowych składników procesów myślenia. Jest to myślowe odzwierciedlenie i ujęcie cech przedmiotów i zjawisk bądź jest to forma poznawcza o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym.

Wg nowożytnych kierunków filozoficznych pojęcia są wytworem procesu abstrahowania na podstawie danych doświadczalnych (empiryzm) lub są tworzone przez umysł niezależnie od doświadczenia (racjonalizm).

Termin - jest dobrze zdefiniowany mający ścisłe określenie nie podlegający modyfikacjom (dalszym przekształceniom).

Pojęcie, wyraz prawidłowości oznacza w filozofii stałe powtarzające się związki lub zależności, cech i zdarzeń zachodzących w rzeczywistości. Rozróżnia się następujące prawidłowości:

Przyczynowo - skutkowe polegające na tym, że po wcześniejszym zjawisku (przyczynie) pojawia się późniejsze uzależnione od niego (skutek).
Strukturalne, którym istotą jest koegzystencyjne występowanie zjawisk tworzące prawne prawidłowe struktury.
Funkcjonalne polegające na tym, że zmianom pewnych cech i pełnionych funkcji odpowiadają w sposób regularny zmiany innych cech i funkcji.

Prawa naukowe są to twierdzenia przyjęte w poszczególnych dziedzinach nauki i dostatecznie sprawdzone (zweryfikowane). W nauce wyróżnia się prawa: ilościowe i jakościowe.

Do praw jakościowych należą:

Strukturalne wyrażające sieć relacji tworzących określaną całość. Są to zależności stale zachodzące relacje (czy zależności) między elementami jakiegoś systemu.
Porządkowe określające porządek różnych zjawisk pod względem wielkości natężenia, złożoności.
Przyczynowe.
Koegzystencjonalne określające współistnienie wspólnych pewnych cech.

Do praw ilościowych zalicza się:

Deterministyczne wyrażające jednonaczną zależność między parametrami.
Parabolistyczne określające prawdopodobieństwo występowania jakiegoś zjawiska o określonych warunkach.

Teoria systemów - odp, Gospodarka przestrzenna - notatki, Teoria systemów