Dyplomata francuski Bonnac o reformach Piotra I
Władca ten przyniósł na świat całe barbarzyństwo i dzikość, właściwe temu krajowi, w którym wielkość monarchy mierzy się raczej złem. Jakie może on zadać, aniżeli dobrem, które zdolny jest przysporzyć: zarazem jednak natura obdarzyła go geniuszem, który dał mu odczuć wady swego wykształcenia i usposobienia i natchnął gorącym pragnieniem złagodzenia ich i naprawienia [...]. W tym celu obrał drogę. która wydała się dziwaczna ludziom. kroczącym utartą drogą: to, co winno być uważane za dzieło jego potężnego geniuszu. uchodziło za szaleństwo [...]. Gdyby car został cieślą, majtkiem, doboszem, żołnierzem. powodując się tylko śmiesznym upodobaniem dla tych zajęć, nie byłoby dlań usprawiedliwienia: jednakowoż poświęcił on się im w widokach godnych wielkiego monarchy. Jeśli uczył się ciesielki. to w celu budowania i zbrojenia licznych flot; został marynarzem, by nauczyć się samemu je prowadzić. Robiąc zaś z siebie dobosza i żołnierza, pragnął posiąść w najdrobniejszych szczegółach umiejętność. wiodącą wielkich ludzi ku sławie: jakoż krocząc nieustannie naprzód, dokonał w wielkim to, czego nauczył się w. małym. Powodzenie. będące najzwyklejszą podstaw .a sadów o ludzkich czynach, opowiedziało się całkowicie za carem.
Zanim powziął on zamiar podróżowania, Moskale byli najbardziej nieokrzesanym i ciemnym narodem w Europie: nie posiadali najmniejszych wiadomości z zakresu sztuk i nauk, wojnę prowadzili bez metody i licho. handel zdali na obcych. którzy wyzyskując ich nieświadomość i potrzeby, bogacili się ich kosztem. Car poznał w trakcie swych podróży, że władał ludem stworzonym na podobieństwo innych i tylko od niego zależy zrobić z niego ten sam użytek: przeto postanowił zmienić wszystkie zasady swych poprzedników by dojść do zmiany obyczajów swego ludu. Podstawową zasadą carów moskiewskich było zapobiec osiedlaniu się cudzoziemców w. ich państwie, jako tez wyjazdom Moskali za granicę. Car Piotr zmusił swych poddanych do odbywania podróży i sam przepisał im rzeczy, których winni się uczyć: zarazem przez przywileje i nagrody ściągnął cudzoziemców do swego państwa.
Największą trudnością. jaka przyszło mu przezwyciężyć, było lenistwo ludu i pycha możnych, którzy usunięci z urzędów wojskowych na skutek polityki jego poprzedników, wyobrazili sobie, ze są one poniżej ich godności. By wywieść ich z błędu, car rozpoczął służbę od rangi dobosza i przez sześć miesięcy, w ciągu których pełnił te funkcje. utrzymywał się tylko z żołdu dobosza i sypiał w jego namiocie przy kompanii, w której służył. Okazawszy swym przykładem. ze nie ma nic ubliżającego w urzędach wojskowych, zmusił całą szlachtę swego państwa. zdolna do noszenia broni, tak kniaziów, jak bojarów, do zaciągnięcia się w charakterze prostych żołnierzy i dragonów [,..]. Ściągnąwszy w ten sposób do szeregów głównych panów swego carstwa. postanowił podnieść swą armię na stopę innych krajów europejskich. W tym celu ściągnął zewsząd zagranicznych oficerów. spostrzegłszy zaś, że długie brody Moskali, ich kołpaki i długie stroje zniekształcają całkowicie oficerów i żołnierzy. wydal ogólny rozkaz. by wszyscy jego pod- dani golili się i nosili krótki ubiór na modłę francuską. By szybciej dojść do celu, ustanowił przy bramach głównych swych miast oddziały strażników, którzy ucinali nożycami ubrania i brody wszystkim wchodzącym i wychodzącym. którzy nie zastosowali się do rozkazu. Najstarsi magnaci nie mogli uwolnić się spod tego prawa. jak tylko przyczyniając się do utrzymania armii. Niektórzy dla zachowania długiej brody i szat płacili do trzydziestu tysięcy rubli. Zmiana ta dotykająca cały naród, stała się przyczyną buntu. który car rychło uśmierzył, ucinając głowy tym, którzy nie chcieli się zgodzić na ucięcie im brody (...).Otaczając taką uwagą armię lądową, nie mniejszą poświęcił car powiększeniu sil morskich. Postępując zawsze wedle tej samej metody i dając swym poddanym przykład do naśladowania, korzystał równocześnie z ich pracowitości dla zaszczepienia w swym kraju sztuk i rękodzieł: Moskale bowiem, aczkolwiek nieokrzesani i ciężcy, niezwykle są pilni i zręczni, wykonując bez trudu wszystko to, co widzą u innych. Starania podjęte przez cara w. tym kierunku odniosły takie powodzenie, ze kapelusze, sukno. bron i w ogóle wszystkie rzeczy potrzebne jego armii, które w początkach zmuszony był sprowadzać z zagranicy, obecnie wyrabia się w Moskwie [...].
Władca ten odznacza się geniuszem niezwykle wszechstronnym: jeśli wszystkiego nie zna, to pragnie przynajmniej wszystko poznać: życie jego było dotychczas ciągłym postępem w, wiadomościach. Dzięki tej namiętności. w uczeniu się posiadł wszystkie szczegóły odnoszące się do marynarki, sztuki wojskowej, fortyfikacji i budownictwa [...]. Przykłada się również do historii starożytnej i nowoczesnej, pragnął poznać samemu stan, siły i interesy wszystkich potęg europejskich i nie ma może władcy, który byłby lepiej w tym względzie obznajomiony i zdolny do trafniejszego sadu. Zna on wyśmienicie, lepiej niż wszyscy jego ministrowie, siły i rozległość swego państwa, jak również sposób robienia z nich użytku [...].


Johann Fokkerodt o reformach gospodarczych Piotra I w Rosji
Piotr I niejednokrotnie narzekał, ze wśród spraw związanych z rządami, najtrudniejsze są sprawy handlowe [...]. ale prawdą jest, ze posiadał zdrowy sąd o tym, co jest korzystne, a co szkodliwe dla rozwoju przemysłu w jego państwie, a jeśli popełnił błędy, wynikały one nie z innej przyczyny, jak tylko z chęci zapewnienia sobie rzeczywistych korzyści. co było u niego wspólne z wielu innymi wielkimi monarchami.
W ogóle w odniesieniu do swoich instytucji handlowych miał on na uwadze następujące zadania:
1 ) aby zmniejszyć ilość cudzoziemskich towarów przywożonych do Rosji, a za to zwiększyć wywóz krajowych;
2) zapobiec potajemnej kradzieży podatków celnych i doprowadzić je do lepszego porządku:
3) wydrzeć handel morski z rak cudzoziemców, przez których był całkowicie opanowany, i zachęcać swoich kupców do przewożenia towarów do krajów obcych na własnych statkach,
  Dla osiągnięcia pierwszego celu wybrał drogę najprostszą - rozwój górnictwa i budowę w państwie fabryk. istniejących już w krajach obcych. Jeszcze podczas swojej pierwszej podróży do Holandii zaangażował wielu artystów i rzemieślników spośród różnego rodzaju rzemiosł: szpilkarzy, druciarzy, majstrów Przemyślu papierniczego, rusznikarzy, sukienników i innych: poza tym udzielał wielkiego poparcia tym spośród nich, którzy sami zechcieli wyjechać do Rosji i budować tam fabryki. Jakkolwiek rozpoczęta potem wojna szwedzka nie dala mu możności w pełni realizować tych planów, jednak nie spuszczał tych spraw z oka i nie tylko starał się ściągnąć do Rosji jak najwięcej ludzi tego rodzaju. ale również wysyłał swoich poddanych do Anglii i Holandii, by się nauczali produkcji fabrycznej. będącej tam w rozwoju. Szczególnie starał się polepszyć stan fabryk płótna i wełny i zauważywszy, ze wełna rosyjska jest zbyt gruba, a w Rosji nie ma odpowiedniej hodowli owiec, sprowadził owce i owczarzy z Saksonii i Śląska. W czasie swojej podróży do Francji zdecydował ostatecznie założyć w Rosji fabryki bogatych tkanin jedwabnych na wzór fabryk w Lyonie, Orleanie i Toure, poruczając te sprawy trzem najbogatszym i najpotężniejszym w swoim kraju magnatom: wielkiemu admirałowi Apraksinowowi. baronowi Szafirowowi i hrabiemu Tołstojowi. W tym celu udzielił im bardzo dogodnych ulg, m.in. zezwolenia bezcłowego wwozu bogatych wyrobów jedwabnych, zresztą na przeciąg tylko paru lat. dopóki jeszcze ich fabryka nie będzie w pełni uruchomiona. Magnaci przywileje te odsprzedali kupcom prywatnym za 20 000 rubli [...]. Równolegle z tym. Piotr I jeszcze za życia doprowadził fabryki różnego rodzaju do takiego stanu, ze w obfitości produkowały takie towary, jak np. igły, broń. różne tkaniny lniane, a w szczególności płótna. niezbędne nie tylko dla zaopatrzenia własnej floty, ale i innych narodów.

Piotr I Romanow, zwany Wielkim (1672-1725), syn Aleksego Michajłowicza Romanowa, car rosyjski od 1682, cesarz od 1721, twórca nowożytnej Rosji. 1682 wraz z bratem Iwanem został powołany na tron, a ich starsza siostra Zofia sprawowała władzę regentki. 1689 wystąpił przeciwko spiskującej Zofii, osadził ją w klasztorze.

Do 1696 rządził razem z Iwanem jako współregentem, a 1696 został jedynym monarchą Rosji. W pierwszych latach panowania zajmował się głównie sprawami armii, rządzenie krajem i politykę zagraniczną pozostawiając Naryszkinom, rodzinie ze strony matki.

Był pierwszym z carów rosyjskich, który podróżował za granicę. 1697 w celu zwiedzenia krajów europejskich zorganizował Wielkie poselstwo, które odwiedziło kraje Rzeszy, Holandię oraz Anglię i prowadziło rozmowy w imieniu cara. Uczestniczył w wyprawie incognito jako Piotr Michajłow.

Spotkał się z wieloma monarchami europejskimi, poznał stosunki społeczne krajów zachodnioeuropejskich, ich osiągnięcia techniczne, organizację socjalną itp. Po powrocie krwawo zemścił się na buntujących się przeciwko niemu strzelcach.

1700, dążąc do odzyskania przez Rosję dostępu do Bałtyku, dołączył do koalicji antyszwedzkiej i wypowiedział Szwecji wojnę (północna wojna 1700-1721). 1703 na zdobytych terenach nad Bałtykiem rozpoczął budowę twierdzy Pietropawłowskiej, później miasta Petersburg (Sankt-Petersburg), które w 1712 uczynił stolicą państwa.

1721, po zerwaniu pokoju nysztackiego, przyjął tytuł cesarza (imperatora). Prowadził wojny z Turcją (osmańskie imperium) i Persją, które przyniosły mu zdobycze terytorialne nad Morzem Czarnym i Morzem Kaspijskim.

Reformy Piotra I

Uważany przez wielu historyków za największego reformatora państwa rosyjskiego. Rozpoczął reformy od rewolucji obyczajowej, rozkazując bojarom golić brody, ucząc ich żony tańców zachodnich, wprowadzając palenie tytoniu itp.

Zmienił kalendarz na juliański w miejsce stosowanego dotychczas w Rosji kalendarza "od stworzenia świata", wprowadził nowy alfabet - grażdankę. Zreformował armię, zaprowadzając coroczny obowiązkowy pobór rekruta do służby stałej w regularnej armii. Przy pułkach gwardyjskich utworzył szkoły kadetów, gdzie młodzi szlachcice zdobywali szlify oficerskie. Zorganizował flotę wojenną.

1708 wprowadził nowy podział administracyjny, dzieląc kraj na gubernie, prowincje i dystrykty. Na czele nowych urzędów umieścił podległych sobie ludzi, utrwalając w ten sposób absolutyzm carski i centralizację władzy. 1711 zlikwidował Radę Bojarską i wprowadził w jej miejsce Senat Rządzący, zobligowany do realizacji rozporządzeń cara i kontroli administracji terenowej.

1721 w miejsce godności patriarchy Kościoła prawosławnego wprowadził Synod Świątobliwy, w skład którego obowiązkowo wchodził urzędnik carski (oberprokurator). 1720 wprowadził zmiany w systemie zarządzania miastami, tworząc magistraty z burmistrzami na czele, podporządkowane Magistratowi Głównemu w Petersburgu.

Żywo interesował się sprawami gospodarczymi, dbał o rozwój manufaktur i handlu, w obrotach z zagranicą stosował politykę protekcyjną. Zorganizował sieć szkół świeckich na poziomie elementarnym. 1724 utworzył Akademię Nauk.

Podejrzewając swego syna Aleksego o chęć pozbawienia go tronu, doprowadził do aresztowania syna i jego śmierci w więzieniu (1718). 1722 wydał ustawę, na mocy której każdy imperator Rosji mógł wyznaczyć za życia swojego następcę. Nie zdążył skorzystać z tej ustawy - zmarł nie wyznaczając następcy na tronie cesarskim.

reformy Piotra I i nowy model państwa rosyjskiego;
uważany przez wielu historyków za największego reformatora państwa rosyjskiego. Rozpoczął reformy od rewolucji obyczajowej, rozkazując bojarom golić brody, ucząc ich żony tańców zachodnich, wprowadzając palenie tytoniu itp.;zmienił kalendarz na juliański w miejsce stosowanego dotychczas w Rosji kalendarza "od stworzenia świata", wprowadził nowy alfabet - grażdankę.
zreformował armię, zaprowadzając coroczny obowiązkowy pobór rekruta do służby stałej w regularnej armii.
W dziedzinie wojskowości, której reforma okazała się najtrwalszym dokonaniem Piotra w sterze reorganizacji aparatu państwowego. Główną zmianą było utworzenie stałej armii i marynarki wojennej. Piotr zerwał ostatecznie z systemem pospolitego ruszenia, a w następstwie buntu strzelców zlikwidował tą formację. Wprowadzony został powszechny obowiązek służby wojskowej, bezterminowej, aż do utraty sprawności fizycznej. Do korpusu oficerskiego przyjmowani byli w zasadzie wyłącznie synowie szlacheccy, regularny natomiast pobór rekruta przeprowadzany był spośród chłopów i mieszkańców miast według określonych norm liczbowych. Jeżeli chodzi o ludność chłopską to powoływano po l rekrucie od 20 zagród.
przy pułkach gwardyjskich utworzył szkoły kadetów, gdzie młodzi szlachcice zdobywali szlify oficerskie.
zorganizował flotę wojenną.
1708 wprowadził nowy podział administracyjny, dzieląc kraj na gubernie, prowincje i dystrykty. Na czele nowych urzędów umieścił podległych sobie ludzi, utrwalając w ten sposób absolutyzm carski i centralizację władzy.
Jedną z pierwszych reform Piotra, rozpoczętą jeszcze na początku XVIII wieku była reforma zarządu lokalnego. Zniesione zostały dotychczasowe organy samorządu gubnego i funkcje gubnych starostów przejęli wojewodowie.
W roku 1798 państwo rosyjskie podzielone zostało na gubernie (początkowo 8, później 20), na czele których stanęli gubernatorowie podlegający bezpośrednio Senatowi. Posiadali oni rozległe uprawnienia administracyjne, skarbowe, wojskowe i sądowe.
Gubernie podzielono w r. 1719 na prowincje, które dzieliły się z kolei na dystrykty. Na czele prowincji ustanowieni zostali podporządkowani gubernatorom wojewodowie, a na czele dystryktów komisarze ziemscy.
Mimo pewnych prób podejmowanych przez Piotra mających na celu wyodrębnienie sądownictwu ze względu na brak odpowiednich środków finansowych na rozbudowę osobnego aparatu wymiaru sprawiedliwości, pozostało ono nadal w rękach organów administracji.
W miastach wprowadzone zostały magistraty podporządkowane Głównemu Magistratowi w Petersburgu. Sprawowały one funkcje gospodarcze, policyjne, skarbowe i sądowe.
1722 r. Tabela o rangach stwarzała możliwość nabycia szlachectwa osobistego lub dziedzicznego przez osoby pochodzenia nieszaleckiego osiągające pewną rangę w służbie cywilnej lub wojskowej. Tak więc dotychczasowa służba stanowa podporządkowana została nowym wymogom zarządu państwowego a o miejscu w hierarchii biurokratycznej czy wojskowej decydować miało nie tylko urodzenie lecz osobiste zasługi i kwalifikacje. W odniesieniu do szlachty Piotr I wprowadził przymus służby państwowej. Służba szlachcica, podejmowana od najniższego stopnia, rozpoczynała się od 15 roku życia i była w zasadzie dożywotnia.
1711 zlikwidował Radę Bojarską i wprowadził w jej miejsce Senat Rządzący, zobligowany do realizacji rozporządzeń cara i kontroli administracji terenowej.
Senat Rządzący, który zastępował monarchę podczas jego nieobecności, ale posiadał również szerokie uprawnienia podczas kiedy władca przebywał na miejscu. Należało do nich m.in.:
- zarząd finansami i troska o zwiększenie dochodów skarbu;
- nadzór nad działalnością administracji i sądownictwa;
- kontrola nad wykonaniem ustaw;
- opracowywanie projektów ustaw (w razie naglącej potrzeby był upoważniony do wydawania ustaw):
- sprawowanie sądownictwa w najważniejszej instancji (od wyroków Senatu jako sądu najwyższej instancji apelacja do cara zakazana była karą śmierci. Faktycznie jednak zdarzało się, że osobisty sąd cara, jakkolwiek w zasadzie uchylony, nadal rozstrzygał sprawy o szczególnej doniosłości).
Pierwotnie szerokie kompetencje Senatu z czasem uległy ograniczeniu do kontroli nad administracją i do sądownictwa. Senat składał się z 9 osób mianowanych przez cara. Senat miał własna kancelarię. Dla wykonywania nadzoru nad wykonywaniem ustaw przez podległe mu urzędy w roku 1714 ustanowiono na wzór szwedzkich fiskałów, którzy potajemnie śledzili urzędników i donosili Senatowi o naruszenie przez nich ustaw. W roku 1722 ta znienawidzona instytucja została zniesiona a na jej miejsce utworzono prokuraturę- organ kontrolny nad całą administracją , na którego czele stał mianowany generał-gubernatorem, który posiadał następujące uprawnienia:
- prawo i obowiązek sprzeciwiania się sprzecznym z prawem decyzjom Senatu:
- sprawowanie nadzoru nad wykonaniem zarządzeń Senatu;
- pełnił funkcję naczelnika kancelarii Senatu:
- zwoływał posiedzenia Senatu i przewodniczył mu:
- kontrolował działalność administracji i sądów w całym kraju za pośrednictwem podległych mu bezpośrednio prokuratorów.
Przyjęło się, że generalny prokurator pośredniczy między Senatem a carem co stanowiło realizację zasady, ze monarcha formalnie przewodniczy Senatowi.
1721 w miejsce godności patriarchy Kościoła prawosławnego wprowadził Synod Świątobliwy, w skład którego obowiązkowo wchodził urzędnik carski (oberprokurator).
Kiedy w r 1700 zmarł patriarcha Adrian, który był przeciwnikiem reform państwa według zachodniego wzoru. Piotr zniósł godność patriarchy moskiewskiego i powierzył przejściowo zarząd Kościoła prawosławnego metropolicie riazańskiemu Stefanowi Jaworskiemu. Wkrótce jednak car sam stanął na czele Kościoła w Rosji.
W roku 1721 uwierzono zostało odrębne "kolegium duchowne" nazwane Najświętszym Rządzącym Synodem, w którego skład wchodziło 12 wyższych dostojników Kościoła mianowanych przez cara. W ten sposób Cerkiew pozbawiona został swej niezależności, a zarząd Kościoła prawosławnego uległ ogólnej biurokratyzacji państwowej. Rząd rozciągał też nadzór nad posiadłościami Cerkwi poddając je kontroli monasierskiegoprikazu, który pobierał na rzecz państwa część dochodów z dóbr kościelnych.
1720 wprowadził zmiany w systemie zarządzania miastami, tworząc magistraty z burmistrzami na czele, podporządkowane Magistratowi Głównemu w Petersburgu.
Kolegia. Konsekwencją reform administracji lokalnej okazałe się pilna konieczność zasadniczych zmian dotychczasowych organów administracji centralnej, prikazów. tych miejsce zajęły zorganizowane w latach 1717-1720 kolegia, stworzone na wzór podobnych instytucji występujących m.in. w krajach skandynawskich i niemieckich. Były to organy wyodrębnione według kompetencji rzeczowych, kolegialne, stanowiące prototyp współczesnych ministerstw. Początkowo powstało ich l 0, z czasem liczba ta wzrosła do 16. były to:
- kolegium do spraw zagranicznych;
- do spraw wojskowych:
- do spraw marynarki;
- do spraw sądowych:
- do spraw dochodów państwowych;
- do spraw wydatków państwowych;
- do spraw kontroli:
- do spraw handlu:
- do spraw przemysłu:
- do spraw górnictwa.
Kolegia zorganizowane zostały w zasadzie według rzeczowego rozdziału kompetencji jednakże ponieważ w praktyce nie zawsze podziały te przeprowadzone były wyraźnie i konsekwentnie dochodziło między nimi do częstych sporów kompetencyjnych. Powszechną plagą, podobnie jak w dotychczasowej strukturze administracyjnej było szerzące się powszechnie przekupstwo wśród urzędników zasiadających w kolegiach.
Oprócz trzech kolegiów tzw. „wyższych": do spraw zagranicznych, wojska i marynarki, które posiadały bezpośredni kontakt z monarchą, pozostałe podporządkowane były Senatowi sprawującemu nad nimi nadzór u przyjmującemu odwołanie od ich decyzji.
Na czele kolegium stał prezes. Ponadto w skład kolegium wchodzili: wiceprezes, radcy i asesorzy. Prezesa i wiceprezesa mianował sam car a pozostałych urzędników powoływał Senat. Każde kolegium posiadało własną kancelarię.
Wszystkie sprawy w kolegiach rozstrzygane były według zasady większości głosów, a przy ich równym podziale rozstrzygał głos prezesa.
interesował się sprawami gospodarczymi, dbał o rozwój manufaktur i handlu, w obrotach z zagranicą stosował politykę protekcyjną.
zorganizował sieć szkół świeckich na poziomie elementarnym.
1724 utworzył Akademię Nauk.
1722 wydał ustawę, na mocy której każdy imperator Rosji mógł wyznaczyć za życia swojego następcę. Nie zdążył skorzystać z tej ustawy - zmarł nie wyznaczając następcy na tronie cesarskim.
Wraz ze śmiercią Piotra Wielkiego Rosja weszła w okres przewrotów pałacowych .

2

---