1

GRZYBY

CHOROBOTWÓRCZE

GRZYBY (FUNGI)

GRUPA ORGANIZMÓW EUKARIOTYCZNYCH (JĄDROWYCH) W RANDZE KRÓLEWSTWA (Wg Cavaliera- Smitha 1993) obok roślin i zwierząt. Do tej pory zaliczane do królestwa roślin i traktowane jako jedna z grup roślin plechowatych (plecha) lub zarodnikowych.

Grzyby obejmują ok. 150 tys. Gatunków, głównie lądowych, takich jak: pleśnie, drożdże, wiele pasożytów roślinnych i zwierzęcych ( mączniaki, rdze) oraz grzyby kapeluszowe. W Polsce jest znanych ok.. 10 tys. Gatunków.

GRZYBY SĄ

ORGANIZMAMI CUDZOŻYWNYMI, gdyż posiadają barwników asymilacyjnych ( np. chlorofilu) odżywiają się pobierając gotowe materiały organiczne z otoczenia. W zależności od pobieranych substancji dzielą się na:

• Saprofityczne (roztocza) - odżywiające się związkami pochodzącymi z rozkładu martwej substancji organicznej, powodują gnicie i butwienie, uczestniczą w metabolizmie gleb, wywołują fermentację alkoholową, z niektórych gatunków otrzymujemy antybiotyki ( pędzlak)

• Pasożytnicze - pobierające gotowe substancje organiczne z żywych organizmów, wpływając niekorzystnie na ich rozwój

• Symbiotyczne - współżyjące z innymi organizmami na zasadzie wzajemnej korzyści; żyją w symbiozie z korzeniami roślin wyższych (mikoryza) lub glonami tworząc porosty; w związku symbiotycznym grzyby ułatwiają pobieranie wody i soli mineralnych oraz pełnią funkcję ochronną.

Grzyby mogą rozmnażać się płciowo i bezpłciowo:

• Bezpłciowe rozmnażanie jest sposobem dominującym i może się odbywać przez oddzielenie części grzybni lub przez zarodniki. Zarodniki wykształcają się z wegetatywnej komórki macierzystej i mogą tworzyć:

1.

• BLASTSPORY - wytwarzane przez pączkowanie (drożdże, Candida, Cryptococcus). Niektóre drożdże i grzyby drożdżopodobne nie oddzielają zarodników, lecz przekształcają je przez wydłużenie w twory nitkowate, zwane pseudostrzępkami.

• CHLAMYDOSPORY - w warunkach niesprzyjających powstają zarodniki otaczające się grubą błoną przetrwalnikową ( można je znaleźć u wszystkich prawie grzybów )

• ARTROSPORY - tworzące się przez fragmentację grzybni

• Narządy rozmnażania formują się na specjalnej grzybni rozrodczej tworząc:

• ENDOSPORY - wewnątrz grzybni powietrznej w specjalnej komórce (Mucor)

• EGZOSPORY - przeważnie u grzybów niedoskonałych. Na strzępce powietrznej tworzą się różnego rodzaju trzonki konidialne, a na nich, na szczycie odsznurowują się zarodniki różnych typów i kształtów, charakterystyczne dla danego gatunku.

B. Rozmnażanie płciowe odbywa się przez połączenie się dwu jąder haploidalnych, w wyniku czego powstaje zygota, która po podziale redukcyjnym może dać zarodniki płciowe, ASKOSPORY. Zwykle odbywa się to w specjalnie utworzonym worku (ascus). Połączenie się gamet jednoimiennych tworzy ZYGOSPORY, różnoimiennych OOSPORY.

Liczne gatunki grzybów niedoskonałych np. Trichophyton rozmnażających się bezpłciowo mogą przechodzić w stadium rozmnażania się płciowego, co utrudnia ich klasyfikację

PODZIAŁ SYSTEMATYCZNY GRZYBÓW OPIERA SIĘ NA SPOSOBIE ICH REPRODUKCJI (GŁÓWNIE ROZMNAŻANIU PŁCIOWYM) I CECHACH MORFOLOGICZNYCH

DROŻDŻE - organizmy jednokomórkowe o różnych kształtach (formy wydłużone do nitkowatych pseudogrzybni)

GRZYBY NITKOWATE - złożone są z grzybni stanowiących agregat nitkowatych włókien zwanych strzępkami

FUNKCJNALNIE ROZRÓŻNIA SIĘ DWA RODZJE GRZYBNI:

WEGETATYWNĄ - która wnika w podłoże w celu uzyskania pożywienia

POWIETRZNĄ - reprodukcyjna, która wytwarza spory i jest odpowiedzialna za podtrzymywanie gatunku.

BUDOWA MORFOLOGICZNA GRZYBÓW JEST ZMIENNA I UZALEŻNIONA OD WARUNKÓW ŚRODOWISKA BYTOWANIA

Grzyby zbudowane są z komórek eukariotycznych.

• JĄDRO wyraźnie oddzielone od CYTOPLAZMY dwoma porowatymi błonami

• W jądrze znajduje się JĄDERKO i określona dla każdego gatunku LICZBA CHROMOSOMÓW

• Kolejną cechą odróżniającą grzyby od bakterii jest zawartość w ŚCIANIE KOMÓRKOWEJ grzybów wielocukru CHITYNY (polimeru N-acetylo-D-glukozaminy). Ściana komórkowa zbudowana jest również z wielocukru MANNANU i GLIKANU oraz z BIAŁEK i LIPIDÓW. ( % zawatrość tych składników zależna jest od gatunku, rodzaju komórki i okresu wzrostu)

4. Pod ścianą komórkową występuje cienka pofałdowana BŁONA CYTOPLAZMATYCZNA. Siateczka endoplazmatycznna złożona jest z dwóch cienkich błon- tworzy kanały, których liczba, kształt i wielkość zależy od warunków i okresu wzrostu. Przez rozszczepienie błony siateczki endoplazmatycznej u większości grzybów powstają WAKUOLE (wodniczki)

5. RYBOSOMY ( od 1-100) zlokalizowane są w kanałach siateczki lub cytoplazmie.

6. U większości grzybów występuje aparat Golgiego

7. MITOCHONDRIA mają budowę dwuwarstwową ich liczba wielkość i kształt grzebieni mitochndrialnych zależy od okresu wzrostu i środowiska

8. Jako MATERIAŁ ZAPASOWY komórki grzybów gromadzą WOLUTYNĘ, GLIKOGEN, LIPIDY w znacznie większych ilościach niż bakterie.

FIZJOLOGIA GRZYBÓW

• Główne źródło węgla dla grzybów stanowią węglowodany.

• Azot i siarkę czerpią z podłoża białkowego o odpowiednim składzie aminokwasów. Dla niektórych grzybów źródłem azotu mogą być azotany, sól amonowa; źródłem siarki - siarczany.

• Grzyby potrzebują do wzrostu takie składniki mineralne jak: K, Mg, Na, Ca; mikroelementy: Fe, zn, Cu, Mn, Mo; pewne gatunki wymagają witamin głównie z grupy B.

• Grzyby rosną zwykle tlenowo, nadmiar tlenu powoduje zmiany zwyrodnieniowe, obecność dwutlenku węgla hamuje wzrost.

• Optymalne temperatury wzrostu dla grzybów chorobotwórczych 20 - 46 °C . Pasożytujące na skórze i przydatkach skórnych 27°C , natomiast wywołujące grzybice narządowe 37°C. Niektóre grzyby rosną w temperaturze 0°C inne np. pleśnie w 62°C.

• Grzyby lepiej rosną w środowisku o odczynie kwaśnym, tolerancja pH 2,2 - 8,0

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ GRZYBÓW

• Są przyczynami schorzeń roślin i zwierząt.

• U ludzi szkodliwe ich oddziaływanie jest związane z wywoływaniem zakażeń (GRZYBIC) powierzchniowych dotyczących skóry, paznokci, włosów, błon śluzowych, narządowych i uogólnionych.

• Grzyby mogą wpływać na procesy chorobowe w związku z ich działaniem alergizującym, a także być może z produkcją mykotoksyn ( ALFATOKYNA) ,które uważane są za czynniki współdziałające w powstawaniu procesu nowotworowego.

GRZYBY CHOROBOTWÓRCZE DLA CZŁOWIEKA :

• GRZYBY DROŻDŻOPODOBNE

• GRZYBY PLEŚNIOWE

• GRZYBY DETMATOFITOWE

• GRZYBY DYMORFICZNE

• GRZYBY DROŻDŻOPODOBNE

• GRZYBY PLEŚNIOWE

• GRZYBY DETMATOFITOWE

• GRZYBY DYMORFICZNE

PODZIAŁ GRZYBIC

Grzyby wywołujące zakażenia człowieka występujące w naszym klimacie należą do drobnoustrojów oportunistycznych, bytujących w środowisku człowieka.

Do rozwoju infekcji dochodzi w wyniku zadziałania wielu czynników, gdyż mechanizmy doprowadzające do grzybicy są zjawiskiem kompleksowym, obejmującym zarówno gospodarza jak i wnikający szczep grzyba.

U ludzi zdrowych prawidłowa odporność, w tym bariery anatomiczne i fizjologiczne oraz miejscowa mikroflora nie dopuszczają do rozwoju grzybic. Grzyby mogą bytować w przewodzie pokarmowym i na błonach śluzowych. Są obecne w otoczeniu człowieka, dostają się do płuc w procesie oddychania, czy do przewodu pokarmowego z pożywieniem.

Ze względu na sposób powstawania zakażenia wyróżnia się:

• GRZYBICE EGZOGENNE

• GRZYBICE ENDOGENNE

GRZYBICE ENDOGENNE

Określa się zakażenia wywołane przez grzyby, które bytują w organizmie człowieka:

• CANDIDA - KOLONIZUJE JAMĘ USTNĄ, JELITA I POCHWĘ;

• PITYROSPORUM - KOLONIZUJE POWIERZCHNIĘ SKÓRY ZDROWEJ W MIEJSCACH ŁOJOTOKOWYCH

GRZYBICE EGZOGENNE

Są to zakażenia przez grzyby które dostają się do organizmu człowieka ze środowiska np. powietrza, gleby, od chorych ludzi czy zwierząt.

• Zakażenie drogą wziewną lub przez uszkodzoną skórę powoduje grzyb drożdżopodobny CRYPTOCOCCUS NEOFORMANS ( występuje w florze niektórych ptaków np. gołębi)

• Zakażenia przez grzyby pleśniowe bytujące w powietrzu np. ASPERGILLUS, MUCOR, FUSARIUM i inne - drogą wziewną

• Zakażenia DERMATOFITAMI - wrotami zakażenia jst skóra ( grzybice powierzchniowe), źródłem zakażenia chory człowiek, zwierzę lub gleba

Z PUNKTU WIDZENIA LOKALIZACJI WYRÓŻNIA SIĘ:

• GRZYBICE POWIERZCHNIOWE - powierzchnia skóry i błon śluzowych

• GRZYBICE GŁĘBOKIE CZYLI NARZĄDOWE - obejmujące wszystkie narządy u osób z obniżoną odpornością

• FUNGEMIA - zakażenie uogólnione, któremu towarzyszy krążenie grzybów we krwi

• Zaburzenia odporności humoralnej lub komórkowej np.. Ostre białaczki chemioterapia, AIDS, ziarnica złośliwa, usunięcie śledziony

• Radioteriapia, leki immunosupresyjne, cytostatyki, antybiotyki, kortykosteridy, radioterapia

• Obecność ciała obcego w takankach lub krwioobiegu np. sztuczne zastawki serca, intubacja, endoskopia itp.

• Przerwanie ciągłości tkanek np. rany, wkłucia

• Czynniki żywieniowe np. dieta bogata w węglowodany uboga w witaminy

• Inne np. choroby wyniszczające zaburzenia endokrynologiczne głównie cukrzyca , zakażenia, okres noworodkowy

CZYNNIKI PREDYSPONUJĄCE DO GRZYBIC

GRZYBY DROŻDŻOPODOBNE

Grzybnia zbudowana jest kulistych ,wrzecionowatych lub cylindrycznych komórek wegetatywnych wytworzonych przez pączkowanie. Charakterystyczną cechą jest ich duża aktywność biochemiczna, mają zdolność do fermentacji i asymilacji wielu węglowodanów oraz węgla i azotu z różnych związków organicznych.

GATUNKI CHOROBOTWÓRCZE:

• Candida albicans najbardziej chorobotwórczy z pośród 14 gatunków

• Cryptococcus neoformans - kryptokokoza OUN

• Pityrosporum - lupież pstry

• Rzadziej Trichosporon i Rhodotorula

CANDIDA ALBICANS (u zdrowego człowieka jest komensalem błon śluzowych ), jest najbardziej chorobotwórczy z tego rodzaju, wywołuje u człowieka zakażenia błon śluzowych (pleśniawki - białe łatwo oddzielające się naloty ), u kobiet zapalenie sromu i pochwy, pęcherza, kandydoza skóry gładkiej w wilgotnych fałdach skóry. Drogą krwi może dojść, szczególnie u osób osłabionych, niedożywionych, leczonych antybiotykami lub kortykosteroidami, chorych na cukrzycę do zakażenia narządów wewnętrznych- płuc, ośrodkowego układu nerwowego, wątroby, śledziony, węzłów chłonnych. Schorzenia te przebiegają bardzo ciężko, szczególnie u dzieci.

PROFILAKTYKA - jedynym wskazaniem profilaktycznym jest utrzymywanie normalnej biocenozy organizmu.

GRZYBICE POWIERZCHNIOWE - grzybice skóry (Dermatomikozy lub dermatofitozy)

Nazwa obejmuje wszelkie choroby skóry, włosów i paznokci wywołane grzybami atakujące zrogowaciałą tkankę, ale nie wnikającymi do jej głębszych warstw.

Grzyby wywołujące grzybicę skóry - dermatofity - obejmują trzy rodzaje:

TRICHOPHYTON, MICROSPORUM, EPIDERMOPHYTON.

Cechą charakterystyczne jest ich trymorfizm, tzn. każdy z grzybów występuje w jednym z trzech stadiów rozwojowych:

• Stadium saprofityczne bezpłciowe ( w glebie )

• Stadium saprofityczne płciowe ( w glebie )

• Stadium pasożytnicze, zawsze bezpłciowe ( w żywym gospodarzu)

Morfologia dermatofitów jest dość uboga. Tworzą one strzępki lub fragmenty grzybni na skórze, paznokciach lub strzępki i atrospory na zewnątrz lub wewnątrz włosów. Niektóre z dermatofitów są chorobotwórcze tylko dla człowieka, inne również dla zwierząt ( psy, koty, konie, krowy i in.). Najczęściej występującym zakażeniem jest złuszczająca grzybica stóp. Choroba rozpoczyna się sączącymi pęcherzykami, powoduje to silne swędzenie. Często ogniska grzybicze ulegają zakażeniom bakteryjnym.

Czasem występuje pogrubienie i łamliwość paznokci, które przybierają kolor żółty i rosną nierównomiernie.

Woszczynowiec wywołuje grzybicę korzeni włosów, prowadząc do wyłysienia. Niektóre grzyby strzygące atakują brodę u mężczyzn.

Ponieważ zakażenia dermatofitami przebiegają powierzchniowo, nie dochodzi do wytwarzania przeciwciał.

PRPFILAKTYKA: dbać o higienę, unikać kąpielisk.

GRZYBY PLEŚNIOWE

Występują powszechnie w przyrodzie (powietrze, gleba, woda), mogą znajdować się na zdrowej owłosionej skórze ( głowa) człowieka i między palcami. Dostają się również do organizmu drogą wziewną.

ZAKAŻENIA: narządowe jak i powierzchniowe skóry i paznokci.

Mogą powodować alergie i wytwarzane mykotoksyny ( alfatoksyna ) mają działanie mutagenne i karcinogenne.

• Rodzaj ASPERGILLUS, SKOPULARIOPSIS oraz MUCOR i RHIZOPUS są czynnikami grzybic narządowych i powierzchniowych.

• Rodzaj PENICILLINUM i CLADOSPORIUM są najczęstszymi alergenami

• Gatunek ASPERGILLUS FLAVUS największym producentem alfatoksyn, oraz w Polsce aspergeliozę układu oddechowego.

W OBRĘBIE GRZYBÓW PLEŚNIOWYCH WYRÓŻNIA SIĘ LICZNE RODZAJE I GATUNKI:

---