Rozdział VI
1.Omów genezę i definicję systemów pieniężnych
SYSTEM PIENIĘŻNY - ogół norm prawnych ustalających zasady tworzenia i używania pieniądza.
Określa się w ramach systemu pieniężnego:
• nazwę podstawowej jednostki monetarnej i jednostki pomocniczej
• ich wartość
• sposób zabezpieczenia emisji pieniądza
• zakres cyrkulacji pieniądza i jego wymienialność na pieniądze innych państw.
Pieniądz ujęty w ramy danego systemu nazywamy walutą. A materiał z którego jest wykonany materiałem walutowym.
Pieniądz nie został przez nikogo wymyślony, lecz powstał w procesie rozwoju społeczeństw. Możliwość produkowania nadwyżki dóbr oraz dążenie do posiadania dóbr wytarzanych przez innych zrodziły potrzebę wymiany. Gdy wymiana stawała się coraz częstsza, zrodziła się tendencja do przełamania wad wymiany bezpośredniej. Tendencja ta nasilała się, w miarę jak nieefektywność gospodarki bezpieniężnej stawała się coraz bardziej widoczna. Poszczególne społeczeństwa różnie starały się przezwyciężyć ograniczoność wymiany bezpośredniej (tam gdzie było złoto - właśnie ono było pośrednikiem wymiany, na wyspach Polinezji funkcję tę pełniły muszle morskie. Pierwotnym pieniądzem stawało się dobro posiadające cechy tj.: trwałość, rzadkość poręczność. Pieniądz mógł być upowszechniany drogą naturalną ( mając wartość zamienną poza funkcją pieniężną np. metale szlachetne), przymusową (obowiązek stosowania pieniądza wyemitowanego przez władcę) oraz akceptacyjną (dobrowolne stosowanie pieniądza). Pieniądz może mieć charakter międzynarodowy, krajowy lub lokalny. Podstawowe funkcje pieniądza ukształtowały się jako: miernik wartości, środek tauryzacji i pośrednik wymiany. Najlepiej tę funkcję spełniały złoto i srebro, dlatego też przez stulecia były pieniądzem światowym.
Rozwój państw powodował kształtowanie się systemów pieniężnych, dla których złoto i srebro stanowiło podstawę. Jednak ich siła nabywcza była różna (w zależności od państwa) co wiązało się z pokryciem papierowych jednostek pieniężnych złotem (parytet złota). Pierwotną formą pieniądza papierowego były kwity depozytowe wydawane przez złotników.
Problem relacji poszczególnych państw pojawił się kiedy pieniądz papierowy przestał opierać się na złocie. Zapewnienie wzajemnej wymienialności istniało i istnieje dzięki międzynarodowemu systemowi walutowemu - jest to zbiór walut krajowych i międzynarodowych jednostek rozrach. Służących do rozliczania międzynarodowych transakcji ekonomicznych. Jego podmiotami są państwa i organizacje międzynarodowe.
2. Omów znane systemy pieniężne
Proces kształtowania się systemów finansowych trwał przez kilka tysięcy lat. Pierwsze systemy finansowo-walutowe ery rewolucji przemysłowej miały wiele wspólnego z systemami pierwotnymi, kolejne były odpowiedzią na potrzeby czasu. Wśród systemów pieniężnych wyróżniamy:
- system dualny złota i srebra (bimetaliczny) - pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy. Jego funkcjonowanie zależne było od popytu na pieniądz oraz proporcji podaży złota i srebra. System wyjaśnia podstawowe zależności między pieniądzem, a towarem, których istotę stanowi siła nabywcza.
- system waluty złotej - funkcjonował jako pierwszy w Anglii w 1816 r.)funkcjonował oparty na złocie jako pieniądzu, który posiadał ostateczną zdolność do zwalniania z zobowiązań. Funkcjonowały również banknoty, ale tylko jako substytut złota, co oznaczało, że banknoty w każdej chwili można było wymienić na złoto. Potem występowały odmiany tego systemu
- system dewizowo złoty - polegał na tym, ze państwa uzależniały ilość emitowanego pieniądza od posiadanych zasobów dolarów, ponieważ od zakończenia 2 wojny do 1971 roku tylko w stanach zjednoczonych istniał parytet dolara w złocie
- system wielodewizowy - powstał z konieczności dywersyfikacji rezerw walutowych. Wynikało to z tego, że: dywersyfikacja w warunkach płynnych kursów walutowych lepiej chroni przed stratami, które mogą wynikać, gdy rezerwy przechowywane są w jednej walucie; w tym okresie nastąpił spadek wartości dolara w gospod. Światowej; wzrost stopy procentowej w krajach Europy Zach. zwiększył atrakcyjność tych walut.
3. W jaki sposób była kreowana siła nabywcza pieniądza w systemie bimetalicznym?
Siła nabywcza to ilość towaru przypadająca na danym rynku na jednostkę pieniądza.
Przy wzroście produkcji w jednostkach pieniężnych i niezmienionej masie pieniądza, siła nabywcza jednostki pieniądza kruszcowego wzrastała i odwrotnie. Bicie monet w wyniku zwiększenia produkcji złota lub srebra, przy stabilizacji produkcji towarowej, powodowało zmniejszenie siły nabywczej pieniądza. Rozwojowi wymiany między rynkami obsługiwanymi przez różny pieniądz towarzyszyła zmiana ilości pieniądza i towaru. Wymiana międzynarodowa również jest czynnikiem wpływającym siłę nabywczą pieniądza.
4. Omów system bimetaliczny złota i srebra.
System ten łączy się z prawem Kopernika-Greshama, w myśl którego pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniadz lepszy.. Funkcjonowanie systemu bimetalicznego zależne było od 2 czynników: *ogólnego popytu na pieniadz, * proporcji podaży złota i srebra. System ten pozwala na wyjasnienie podstawowych zaleznosci miedzy pieniądzem i towarem, których istote nabywcza stanowi siła nabywcza pieniadza. Przez sile nabywcza rozumiemy ilosc towaru przypadajaca na danym rynku na jednostkę pieniądza. Przez towar rozumiemy sprowadzona do wielkości porównywalnej masę dóbr i usług oferowanych do sprzedaży na danym rynku w określonym czasie. Rozwojowi wymiany miedzy rynkami obslugiwanymi przez różny pieniadz towarzyszy także zmiana ilosci pieniadza i towaru na roznych rynkach. Wymiana miedzyrynkowa wpływa na poziom cen krajowych i sile nabywcza pieniadza.
5. Omów system waluty złotej.
System waluty złotej (gold standard) - był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym, a więc zbiorem reguł, zasad, instrumentów instytucji umożliwiających dokonywanie płatności w skali międzynarodowej. Wykształcił się on pod koniec XIX w. i funkcjonował do wybuchu I wojny światowej (1914 r.). Cechy:
Jednostka waluty narodowej każdego uczestnika systemu miała określony parytet (siłę nabywczą) wyznaczony w złocie, co było równoznaczne z kursem stałym;
W obiegu były waluty narodowe uczestniczących krajów w pełni wymienialne na złoto (według określonego parytetu), na waluty innych krajów z walutą wymienialną (według określonego kursu parytetowego), także istniała pełna swoboda transferu złota w skali międzynarodowej;
Władze finansowe poszczególnych krajów (najczęściej banki centralne) były zobowiązane do utrzymywania zabezpieczenia obiegu pieniężnego w formie rezerw złota i poprzez kontrolę podaży pieniądza, odpowiednio proporcjonalnej do zasobów złota.
6.Omów system dewizowo-złoty (Bretton-Woods)
System waluty dewizowo - złotej (gold exchange standard) - drugi - obok systemu waluty sztabowo-złotej - system stosowany w okresie międzywojennym. Założono w nim, że waluta danego kraju (np. dolar kanadyjski) jest wymienialna na złoto, ale wcześniej jest potrzebna jej wymiana na inną walutę wymienialną na złoto (głównie na USD).
System z Bretton Woods - w lipcu 1944 r., na międzynarodowej konferencji w Bretton Woods utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy). W drodze umowy międzynarodowej wprowadzono system międzynarodowego pieniądza Cele:
Przywrócenie wymienialności walut;
Stabilizacja kursów walut;
Stworzenie w ten sposób istotnych przesłanek szybkiego, swobodnego korzystnego rozwoju międzynarodowych powiązań gospodarczych.
Zasady:
Złoto głównym środkiem rezerwowym i płatniczym;
Parytety wymienialnych walut narodowych określone w złocie lub USD;
7. Omów system wielodewizowy:
Dolar traci pozycję monopolistyczną. Wzrost walut zachodnioeuropejskich. Płynne kursy walutowe (spadek wartości $- wzrost wartości DM). Dywersyfikacja rezerw walutowych przez banki centralne. Trzymanie rezerw w walutach zachodnioeuropejskich dawało większe oprocentowanie niż trzymanie rezerw w dolarach. Motyw przezorności i bezpieczeństwa. SYSTEM WIELODEWIZOWY w szerszym znaczeniu składa się z różnych rodzajów pieniędzy: złoto, waluty międzynarodowe, SDR-y i inne. SYSTEM WIELODEWIZOWY w węższym znaczeniu- wielość walut międzynarodowych. O tworzeniu pieniądza decydują: Producenci i eksporterzy. Władze pieniężne USA. Władze walutowe pozostałych krajów, których waluty są w obiegu. Władze MFW, który kieruje SDR-y. Rynek eurowalut.
8. W jaki sposób kreowana jest siła nabywcza pieniądza w systemie wielodwizowym?
Emisja pieniądza niema ograniczeń zasobowych. Jedyne kryterium emisji pieniądza to siła nabywcza. Siła nabywcza czyli relacja między ilością towaru a ilością pieniądza. Koniecznie jest dostosowywanie zmian ilości pieniądza do zmian ilości-wartości towaru. W wymianie międzynarodowej sila nabywcza wyrażana jest przez kursy walutowe. Związana jest z konkurencyjnością gospodarki krajowej względem otoczenia międzynarodowego. Wyraża się ona saldami bilansu płatniczego państwa.
9. W jaki sposób ustala się parytet siły nabywczej pieniądza metodą uproszczoną WAP?
WAP - Wielowymiarowa Analiza Porównawcza. Jest to metoda oparta na wielowymiarowej analizie porównawczej, która wnosi sposób gromadzenia i przetwarzania danych, oraz na sformułowaniach prawa wielkich liczb, które pozwala na zminimalizowanie znaczenia wag, a nawet zaniechania ich użycia. Do obliczenia paryttu konieczne są inf dot. Cen krajowych miżliwie wielu towarów i usług o identycznych bądź zbliżonych cenach ilościowo-jakościowych. Dane zestawi się w macierzy danych (tabeli).
10. W jaki sposób ustala się parytet siły nabywczej pieniądza metodą EBC?
Odbywa się to na podstawie następujących zasad: 1) uwzględnienie pozycji elementarnych, 2)koszyk dóbr i usług - z każdej grupy elementarnej wybiera się pozycje tworzące standardowy koszyk dóbr i usług, 3) uwzględnienie cen - uwzględnia się ceny towarów i usług występujących a rynkach poszczególnych państw, 4) kalkulacja wskaźników. Metoda ta sluzy przede wszystkim przeliczeniu wielkosci PKB opartego na kursach walutowych na PKB wg parytetu sily nabywczej.
11. W jaki sposób ustala się parytet siły nabywczej pieniądza w oparciu o jeden produkt?
Jest to sformułowany przez „the economist” Big Mac index. W tej metodzie za podstawę porównań parytetu siły nabywczej pieniądza rożnych państw przyjmuje się ceny „wystandaryzowanego produktu” jakim jest Big Mac.
12. Omów pojęcie parytetu złota i parytetu siły nabywczej pieniądza.
Parytet złota, w systemie kursów walutowych stałych stosunek wartości pieniądza do jednostki złota (kilograma, uncji). Najdłużej parytet walutowy (złota) utrzymał dolar amerykański. Parytet złota stanowił o dopuszczalnej emisji pieniądza, wskazuje na ilość towarów i usług przypadających na jednostkę pieniądza w konkretnym miejscu, państwie i w konkretnym czasie. Wpływ ma emisja pieniądza, oferowana na rynku ilość towarów i usług oraz ich wymiana między rynkami.
13. Jakie są uwarunkowania i cechy produktu spełniającego funkcje pieniądza?Funkcje pieniądza: pośrednik wymiany, miernik wartości, środek tezauryzacji metale szlachetne, pieniądz krajowy, pieniądz międzynarodowy. Pieniądz umożliwia mierzenie wartości towarów, stanowi narzędzie ich cyrkulacji i wymiany, służy jako środek gromadzenia wartości (skarbu) i jako środek płatniczy, umożliwiający wymianę międzynarodową, spełniając funkcję pieniądza światowego.
14. Omów funkcje pieniądza krajowego i międzynarodowego. W procesie historycznym podstawowe funkcje pieniądza ukształtowały się jako:
Miernik wartości
Środek tezauryzacji
Pośrednik wymiany- funkcję tę najlepiej spełniały złoto i srebro, dlatego też przez stulecia stanowiły pieniądz światowy lub też były jego powszechnie stosowanym ekwiwalentem.
15. Omów mechanizmy kształtowania systemów pieniężnych.
System dualny złota i srebra- popyt na pieniądz zmieniał się stosownie do zachodzących procesów gospodarczych. Przy wzroście produkcji w jednostkach pieniężnych i niezmienionej masie pieniądza, siła nabywcza jednostki pieniądza kruszcowego wzrastała i odwrotnie. Bicie monet w wyniku zwiększania produkcji złota lub srebra, przy stabilizacji produkcji towarowej, powodowało zmniejszenie siły nabywczej pieniądza.
System waluty złotej- funkcjonowanie systemu waluty złotej było możliwe dzięki temu, że banki centralne zapewniały przestrzeganie poszczególnych zasad dotyczących emisji pieniądza papierowego, jego wymienialności na złoto, ceny złota oraz swobody jego wywozu i przywozu.
System dewizowo- złoty- poszczególne kraje prowadzą niezależną politykę walutową i utrzymują stałe kursy walutowe; powstała nierównowaga bilansu płatniczego jest najczęściej finansowana za pomocą rezerw walutowych; waluta będąca substytutem złota w pewnych jego funkcjach jest emitowana na rzecz zagranicy na podstawie posiadanej przez ten kraj rezerwy złota; emisja waluty kluczowej przekracza rozmiary posiadanych rezerw złota
System wielodewizowy- istnieje tu rozdział rynku złota od rynku walutowego, chociaż złoto w dalszych ciągu jest istotnym składnikiem rezerw dewizowych. W systemie wielodewizowym następuje zwiększenie stabilności finansowej, w tym sensie, że kryzys jednej waluty, nie powoduje zachwiania całego systemu. Wielkość walut systemu powoduje wzrost możliwości lokacyjnych, wpływa na dynamikę rynków finansowych.
16. Omów prawo Kopernika- Greshama.
Prawo Kopernika- Gershama, w myśl którego „pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy”. Rząd amerykański usiłował ustanowić bimetaliczny standard monetarny, kupując i sprzedając złoto i srebro po oficjalnej stałej cenie. Cenę złota ustalano jako 15-krotność cany srebra. Realizacja zamierzeń okazała się niewykonalna, bo ówczesna rynkowa cena złota wynosiła 15,5 jednostek srebra. W rezultacie kupowano złoto ze skarbca federalnego i sprzedawano z zyskiem na wolnym rynku wewnętrznym. Oficjalnie zatem srebro było nadwartościowane, a złoto niedowartościowane. W konsekwencji złoto było wycofywane z obiegu w Stanach Zj., i wysyłane za granicę lub przetrzymywane w skarbcach prywatnych.
18. Na podstawie wybranych danych ustal siłę nabywczą pieniądza. (???)
Przez siłę nabywczą pieniądza rozumiemy ilość towaru przypadającą na danym rynku na jednostkę pieniądza. Przez towar rozumie się sprowadzoną do wielkości porównywalnej masę dóbr i usług oferowanych do sprzedaży na danym rynku w określonym czasie.
19. Na podstawie wybranych danych ustal relacje parytetu siły nabywczej pieniądza metodą uproszczoną WAP. Metoda uproszczona jest oparta na wielowymiarowej analizie porównawczej, która wnosi sposób gromadzenia i przetwarzania danych, oraz na sformułowaniu prawa wielkich liczb, które pozwala na zminimalizowanie znaczenia wag, a nawet zaniechania ich użycia. Do obliczeń parytetu siły nabywczej pieniądza różnych państw konieczne są informacje dotyczące cen krajowych możliwie wielu towarów i usług o identycznych lub zbliżonych cechach ilościowo- jakościowych.
20. Na podstawie wybranych danych ustal relacje parytetu siły nabywczej pieniądza metodą EBC.
Ustalenie parytetu siły nabywczej pieniądza odbywa się w oparciu o następujące zasady:
Uwzględnienie pozycji elementarnych- kalkulacja wydatków przeznaczonych w każdym państwie na jedną z 200 grup towarów i usług zwanych pozycjami elementarnymi, które komponują całość PKB.
Koszyk dóbr i usług- z każdej grupy elementarnej wybiera się pozycje tworzące standardowy koszyk dóbr i usług. Należy zwrócić uwagę, aby włączone do koszyka dobra i usługi miały porównywalne cechy i były włączane do koszyka w poszczególnych krajach.
Uwzględnienie cen- do kalkulacji przyjmuje się ceny towarów i usług występujące na rynkach poszczególnych państw.
Kalkulacja wskaźników- metoda EBC/ Eurostat służy przede wszystkim przeliczeniu wielkości PKB opartego na kursach walutowych na PKB wg parytetu siły nabywczej pieniądza.
21. Omów przyczyny i mechanizmy upadku systemu Bretton Woods.
Mechanizm upadku:
Poszczególne kraje prowadzą niezależną politykę walutową i utrzymują stałe kursy walutowe;
Powstała nierównowaga bilansu płatniczego jest najczęściej finansowana za pomocą rezerw walutowych;
Waluta będąca substytutem złota w pewnych jego funkcjach jest emitowana na rzecz zagranicy na podstawie posiadanej przez ten kraj rezerwy złota;
Emisja waluty kluczowej przekracza rozmiary posiadanych rezerw złota
Przyczyny:
Splot wielu różnych czynników sprawia, że dominacja dolara po II wojnie światowej zaczyna budzić wątpliwości w latach 60. i staje się nie do utrzymania w latach 70. Osłabieniu pozycji dolara towarzyszyła stabilizacja, a następnie umocnienie pozycji walut europejskich oraz jena japońskiego. W tej syt. Na początku lat 70. nasiliła się ucieczka od słabnącego dolara do coraz mocniejszych walut europejskich i jena. Zasada wymiany zewnętrznej dolara na złoto spowodowała, że wraz z osłabieniem dolara banki zagraniczne żądały jego wymiany na złoto. Wzrost zastosowań złota do celów przemysłowych powodował szybki wzrost jego ceny rynkowej, w konsekwencji cena rynkowa znacznie różniła się od ceny parytetowej.
22. Omów przyczyny zmian systemów pieniężnych.
Znaczący przyrost produkcji srebra przy stabilizacji produkcji złota powodował względny spadek wartości srebra i odwrotnie
System bimetaliczny wymuszający zmiany siły nabywczej jednostek pieniężnych w zależności od ogólnej sytuacji rynkowej jak też produkcji i transferów złota lub srebra, nie był zbyt wygodnym i stabilnym rozwiązaniem
Różnica ceny rynkowej od ceny parytetowej
23. Scharakteryzuj wymienialność walut w różnych systemach pieniężnych.
W praktyce stosowane są różne formy wymienialności walut:
Ograniczone- podmiotowo, przedmiotowo lub terytorialnie
Nieograniczona
Wymienialność ograniczona podmiotowo może dotyczyć uprawnienia banku centralnego do prowadzenia w imieniu państwa transakcji wymiany po kursie oficjalnym.
Wymienialność ograniczona przedmiotowo- niektóre rodzaje płatności mogą być realizowane poprzez zobowiązanie banków do kupna i sprzedaży walut na określone cele.
Wymienialność z ograniczeniami terytorialnymi- może polegać na możliwości wymiany waluty krajowej na waluty obce w kraju; możliwość wymiany waluty krajowej na waluty obce poza krajem; wymienialność zewnętrzna i wewnętrzna.
Wymienialność nieograniczona występuje przy braku ograniczeń podmiotowych, przedmiotowych i terytorialnych.
Nie mam odpowiedzi na pytanie 17.