METODY ROZWIJAJĄCE TWÓRCZĄ AKTYWNOŚĆ DZIECI- referat
Opracowała: Mariola Borys
Wiek przedszkolny jest najlepszym okresem do wspomagania dzieci w rozwoju umysłowym. Jeżeli będziemy to czynić umiejętnie, będzie można skutecznie rozwinąć ich uzdolnienia i zainteresowania.
Efekty w uczeniu się uzależnione są między innymi od poziomu spostrzegawczości wzrokowej, koordynacji wzrokowo- ruchowej, sprawności manualnej. Uczenie się, myślenie, twórczość i inteligencja to procesy nie tylko mózgu, ale całego ciała. Zmysły naszego ciała dostarczają do mózgu informacje z otoczenia, które są potrzebne do zrozumienia otaczającej rzeczywistości. Normalna aktywność człowieka, wykonywanie przez niego czynności ruchowych o charakterze celowym jest uwarunkowana świadomością własnego ciała, jego części. Człowiek musi mieć też poczucie wyodrębnienia się od tego, co go otacza, posiadanie poczucia własnego „ja”, istnienia jako jednostki.
Zabawa, muzyka i ruch to podstawowe rodzaje działalności dziecka w wieku przedszkolnym. Aby zapewnić dzieciom warunki wszechstronnego rozwoju i odpowiednie przygotowanie do nauki szkolnej nauczyciele przedszkola powinni starać się tak prowadzić zajęcia, by każde dziecko mogło w pełni wykazać swoją inwencję twórczą i pomysłowość. Znakomitą okazją do tego są zabawy i ćwiczenia prowadzone metodami rozwijającymi twórczą aktywność dzieci. Do takich metod należą między innymi: Gimnastyka twórcza R. Labana, metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne, metoda twórcza A. i M. Kniessów, metoda C. Orffa czy rytmika E. J. Dalcroze'a. Stosowanie tych metod pozwala nam z jednej strony uatrakcyjniać zajęcia, z drugiej zaś strony dostarcza dzieciom nowych sposobów wyrażania siebie i swoich odczuć ,zdobywania nowych doświadczeń, umiejętności i nawyków, a także rozwijania inwencji twórczej i aktywności.
Gimnastyka twórcza(ekspresyjna) Rudolfa Labana łączy w sobie elementy wychowania zdrowotnego, estetycznego, umuzykalnienia i przygotowania do nauki pisania. R. Laban za najważniejsze potrzeby uznawał: potrzebę ruchu, odprężenia, ekspresji i potrzebę tworzenia. Odkrył, że wszystkie te potrzeby człowiek może zaspokoić w tańcu; tańcząc, dzięki ruchowi wyraża swoje uczucia (ekspresja), odzyskuje poczucie swobody (odprężenie), tworzy własne kompozycje ruchowe (kreacja). W metodzie R. Labana odchodzi się od ruchu odwzorowanego, wykonywanego na komendę, na rzecz ruchu podejmowanego zgodnie z własną inwencją, fantazją i doświadczeniem.
Podstawowe zasady prowadzenia zajęć ruchowych według R. Labana są następujące:
każdy ćwiczący wykonuje zadania ruchowe na swój sposób (pokaz wykonania zadania jest zbędny),
zajęcia są prowadzone w luźno ustawionej grupie, a pozycja wyjściowa do ćwiczeń jest dowolna dla każdego dziecka,
elementami towarzyszącymi wykonywaniu zadań ruchowych może być rytm i muzyka,
tematyka zadań ruchowych wywodzi się z pięciu zasadniczych tematów:
wyczucie własnego ciała,
wyczucie ciężaru i czasu,
wyczucie przestrzeni,
doskonalenie płynności ruchów i wyczucie ciężaru ciała w przestrzeni i czasie,
adaptacja ruchów własnych do ruchów partnera i grupy.
Przy konstruowaniu toku zajęć obowiązują trzy zasady:
zasada wszechstronności,
zasada naprzemienności wysiłku i rozluźnienia,
zasada stopniowania trudności.
W tej koncepcji wychowania fizycznego ćwiczenia gimnastyczne na przyrządach także mają charakter dowolny. Każde dziecko ćwiczy to, na co ma ochotę i na co je stać. Liczy wyłącznie na siebie, ponieważ nikt mu niczego nie narzuca, ale i nikt mu nie pomaga.
„Naczelnym hasłem tak rozumianej gimnastyki jest nie to , czegośmy się nauczyli , lecz to, jakimi się stajemy.”- W. Gniewkowski.
Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne jest prosta, naturalna i możliwa do zastosowania w każdych warunkach bez konieczności używania przyrządów. Jej początków należy szukać w teorii i praktyce szkoły R. Labana. Metoda ta nawiązuje do „języka ciała”, czyli ćwiczenia stanowią formę naszego komunikowania się z innymi. Są to raczej doświadczenia ruchowe, cielesne i emocjonalne niż normalne ćwiczenia.Jest to metoda dla każdego. Każdy może w niej uczestniczyć w takim zakresie , w jakim jest to dla niego możliwe. Nie ma słabych, gorszych, czy smutnych. Wszyscy są aktywni, radośni i zwycięzcy. Każdy zostaje pochwalony i zachęcony do dalszych wysiłków. Bawić się mogą wszyscy: dzieci, młodzież, dorośli. Partnerzy ćwiczą parami, trójkami, czwórkami, bądź w większych grupach np.
dziecko- dziecko w tym samym wieku,
dziecko- starsze dziecko,
dziecko- dorosły.
Zawsze po pewnym czasie następuje zmiana ról.
Metoda ruchu rozwijającego wspiera i stymuluje rozwój dziecka, zarówno zdrowego, jak i z zaburzeniami psychofizycznymi, mikrouszkodzeniami centralnego układu nerwowego, a także zaburzeniami emocjonalnymi. Celem tej metody jest doświadczenie: ruchu, kontaktu emocjonalnego, kontaktu fizycznego, kontaktu społecznego i poznanie własnego ciała.
Stosując tę metodę dążymy do rozwoju:
świadomości schematu ciała, integracji poszczególnych jego części,
orientacji w czasie i przestrzeni w środowisku zewnętrznym,
poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie i partnera, współdziałania, partnerstwa,
emocji, opanowywania ich,
własnej inwencji, pewności siebie, inicjatywy,
spontaniczności ruchu i zachowań,
sprawności ruchowej, wyobraźni, pojęć,
koncentracji uwagi, sposobu komunikowania się,
o także do integracji środowiska w którym jesteśmy,
oraz umiejętności rozluźniania się po okresie napięcia i koncentracji.
W czasie doświadczeń ruchowych występują trzy relacje:
relacja opiekuńcza np. obejmowanie partnera, głaskanie czy turlanie,
relacja „przeciwko” np. mocowanie się rękami, stopami czy plecami,
relacja „razem” np. waga, wychylanie się na boki czy wspólne dmuchanie na wyobrażony puszek.
Udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne pozwala dzieciom zdobyć zaufanie do siebie oraz zyskać poczucie bezpieczeństwa Dziecko poznaje przestrzeń , w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna, czuje się w niej bezpiecznie, staje się bardziej aktywne i twórcze.
Metodę twórczą A. i M. Kniessów cechuje szeroko rozumiana ekspresja ruchowa i duża aktywność ćwiczących. Jest ona oparta na pozytywnej motywacji, co wiąże się z zasadą podmiotowego traktowania dzieci. Jest to rodzaj gimnastyki twórczej utanecznionej polegającej na nieustannym poszukiwaniu nowych form i rodzajów ruchu poprzez eksperymentowanie środkami ruchowymi, słuchowymi i wzrokowymi.
Ważnym czynnikiem w tej metodzie są estetycznie wykonane, oryginalne przybory do ćwiczeń, które równorzędnie i twórczo uczestniczą w tym procesie. Tak samo jak demonstracja ruchowa, muzyka, bądź akompaniament perkusyjny pobudzają one i wywołują reakcje ruchowe. Przybory powinny stwarzać możliwość swobodnej manipulacji, gdyż ważne są w tej metodzie efekty wizualne. Do charakterystycznych dla tej metody przyborów, stosowanych jednocześnie jako instrumenty perkusyjne, należą między innymi: kolorowe wstążki umocowane na patyczkach, grzechotki, plastikowe kręgle wypełnione np. zbożem, dzwoneczki przymocowane do taśmy, które można zakładać na palce, nadgarstki i kostki stóp czy też szyfonowe chustki.
Duże znaczenie ma w tej metodzie rodzaj stosowanej muzyki- powinna być różnorodna, gdyż stanowi tło, narzuca rodzaj ekspresji. Fragmenty szybkie, dynamiczne powinny przeplatać się z momentami wyciszenia, dając dziecku możliwość odpoczynku, refleksji.
W ćwiczeniach jest dużo improwizacji, indywidualnej interpretacji muzyki, rytmu i sposobów użycia przyboru; dużo elastyczności, płynności i swobody ruchu. Nauczyciel ćwiczy z grupą, demonstruje, ale w miarę zaawansowania grupy więcej obserwuje, pozostawiając ćwiczącym całkowitą swobodę.
Jedną spośród kilku koncepcji zabaw twórczych z dziećmi jest koncepcja Carla Orffa, która przyjęła się w wielu krajach z uwagi na :
otwartość systemu na różne kultury, obyczaje i tradycje,
ogólnowychowawcze założenia leżące u podstaw koncepcji,
spontaniczność, która w działaniu muzycznym ma dostarczyć wiele radości płynącej z obcowania ze światem dzieciństwa i fantazji,zabawy w kontakcie z innymi, poznania swoich możliwości.
Oznacza to w praktyce, że wykorzystane i przetworzone na język muzyczny powinno być to, co dziecku najbliższe: słowo, gest, ruch, otoczenie.
C. Orff odkrył, że w słowie, muzyce i ruchu tkwią olbrzymie możliwości sprzyjające rozwojowi naturalnej ruchliwości dzieci, indywidualności i kształtowaniu się ich pełnej osobowości. Słowo, muzyka i ruch wzajemnie się przenikają tworząc integralną całość. Rozwinięta artystycznie muzyka według Orffa jest przedłużeniem mowy, zaś muzyka instrumentalna przedłużeniem ruchu- gestu.
Podstawę pedagogiczno- muzycznych idei C. Orffa stanowią muzyka i taniec. Koncepcja nazywana przez niego muzyką elementarną obejmuje: ruch i taniec, improwizowanie melodii, zabawy improwizowane, akompaniowanie głosem, ćwiczenia pamięci muzycznej, ćwiczenia oddechowe i słuchowe, ćwiczenie dykcji, odczuwanie ciała, ćwiczenia rytmiczne, śpiew, solmizowanie, gra na instrumentach, uwrażliwienie zmysłów. Muzyka elementarna jest taką muzyką, którą trzeba samemu grać, w którą jest się zaangażowanym nie jako słuchacz, ale jako współgrający. Podstawę jej stanowi improwizacja- gesto-dźwięki( klaskanie, tupanie, pstrykanie), połączone w różne formy i wprowadzone jako pierwsze „instrumenty” w zajęcie. Potem dołączono grzechotki i bębenki. Decydujące znaczenie dla muzyki elementarnej miały instrumenty perkusyjne, jednak zaczęto stosować również flet, dzwonki, metalofony, wiolonczelę, gitarę i lutnię.
Celem zabaw i zajęć prowadzonych metodą C. Orffa jest kształcenie inwencji twórczej dziecka, własnych kompozycji słownych, muzycznych, ruchowych. Zajęcia powinny być atrakcyjne i pełne niespodzianek. Warto sięgnąć po niekonwencjonalne instrumenty, które nie musza być kosztowne. Mogą nimi być: gazeta, chusteczka, serwetka, kubek po jogurcie, guziki, druciki czy kartki papieru.
Według założeń twórcy rytmiki- Emila Dalcroze'a rytmika ma służyć wszechstronnemu rozwojowi człowieka. Celem zadań muzyczno- ruchowych prowadzonych tą metodą jest nie tylko dbanie o rozwój muzyczny i fizyczny, ale przede wszystkim uczynienie człowieka aktywnym, twórczym, myślącym, wrażliwym, otwartym. W procesie Dalcroze'owskiego kształcenia angażowane są w równym stopniu intelekt, psychika i ciało.
Dalcroze był jednym z pierwszych pedagogów, który zwrócił uwagę na potrzebę nauczania całościowego. Najbardziej wartościowe w jego metodzie są ćwiczenia inhibicyjno- incitacyjne (hamująco- pobudzające) które:
utrzymują dziecko w stałej gotowości do działania,
uczą szybkiego reagowania na różnego rodzaju sygnały odbierane za pomocą zmysłów,
uczą działania spontanicznego i jednocześnie kontrolowanego, oddziaływują pozytywnie na system nerwowy dziecka, a przy tym wszystkim nie brak w nim elementu zabawy.
Rytmika to nie tylko forma umuzykalnienia, to bogactwo ćwiczeń mających na celu odkrycie ruchowych i twórczych możliwości dziecka w artystycznym działaniu zespołowym. „Ciało ludzkie jest orkiestrą, w której różne instrumenty: mięśnie, nerwy, słuch i wzrok kierowane są przez dwóch dyrygentów- Duszę i Umysł” (Emil Dalcroze).
Przedstawione przeze mnie metody różnią się od siebie, ale posiadają także wiele elementów wspólnych. Ich twórcy odeszli od tradycyjnego rozumienia gimnastyki jako naśladownictwa i precyzyjnego wykonywania poleceń. W zamian za to proponują wykorzystanie naturalnej potrzeby ruchu dziecka i jego kreatywnych możliwości.
Dzieci poznają nowe sposoby wyrażania siebie i swoich odczuć poprzez ruch własnego ciała zgodnie z rytmem muzyki lub własnej wyobraźni. Na zajęciach występuje tak pożądana integracja grupy, dzięki kontaktom pomiędzy wszystkimi jej członkami, także między dziećmi bardziej i mniej sprawnymi ruchowo. Dzieci uczą się przestrzegać norm i zasad współżycia w grupie. Poznają też różne gatunki muzyki, wyrabiają sobie nawyk wsłuchiwania się w jej przesłanie, dostosowując się do poleceń osoby prowadzącej. Kształtuje to umiejętność reakcji na znaki umowne, symbole, rozwija poczucie rytmu, umiejętność swobodnego i spontanicznego wyrażania muzyki ruchem całego ciała, co w rezultacie usprawnia motorykę.
Zabawy prowadzone tymi metodami dostarczają dzieciom wiele radości i okazji do spontanicznej aktywności, pozwalają rozładować nadmiar energii, a także prowadzą do wyciszenia nagromadzonych emocji.
Literatura:
W. Gniewkowski, K. Wlażnik: Wychowanie fizyczne. Warszawa 1990, WsiP
M. Bogdanowicz: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. Warszawa 1994, WsiP
K. Sasin, M. Stokowska, Kształtowanie postawy twórczej dzieci w wieku przedszkolnym, Materiały pomocnicze dla nauczycieli
K. Nowakowska: Metoda gimnastyki twórczej K. Orffa z elementami metody R. Labana
Rytmika E. Dalcroze'a - scenariusz zajęć dla dzieci sześcioletnich
Temat: Zadania muzyczno - słowno -ruchowe z zastosowaniem dwóch rodzajów wartości rytmicznych.
Rodzaj zajęć: ćwiczenia słuchowo - ruchowe, wykorzystujące rytm słowa.
Cele:
kształcenie percepcji słuchowo - ruchowej,
utrwalanie zajęć polowa-na pół,
rozpoznawanie układów przestrzennych odpowiadających określonemu rytmowi w oparciu o dwa rodzaje wartości rytmicznych: ćwierćnut, grupy dwóch ósemek,
koordynacja rytmu słowa z rytmem ruchu,
tworzenie prostych rytmów zbudowanych z ćwierćnut i grupy dwóch ósemek.
Pomoce: arkusze gazety w ilości odpowiadającej liczbie dzieci w grupie, dla każdego dziecka po dwa paski papierowej taśmy jednostronnie przylepnej (długość 20 cm, szerokość 4 cm), tablica magnetyczna, tablica zwykła lub flanelograf, płyty CD: J. Strauss Walce i polki vol. 1, Muzyczny relaks z klasyką vol. 2 - Wyd. Sound-Pol.
Ćwiczenia pamięciowe (inhibicyjno - incitacyjne)
Przebieg:
Dzieci poruszają się zgodnie z tempem i charakterem słuchanej muzyki(odtwarzanej z CD, improwizowanej na pianinie lub instrumentach perkusyjnych) chodząc na przemian:
po linii koła,
w dowolnych kierunkach.
zmiana sposobu poruszania się w przestrzeni następuje po każdej pauzie w muzyce, ponadto, kolejne pauzy w muzyce nakazują zatrzymanie się przez chwilę w następujących pozycjach:
1 - sza pauza - stanąć na baczność,
2 - ga pauza - ukucnąć,
3 - cia pauza - usiąść skrzyżnie,
4 - ta pauza - położyć się na brzuchu w pozycji „krokodyla”.
Zadania należy powtórzyć dwa do trzech razy. Przy powtarzaniu obowiązuje zachowanie takiej samej kolejności pozycji statycznych przyporządkowanych danej pauzie.
Uwaga:
Nie eliminujemy dzieci, które pomyliły kolejność zadań.
Propozycje utworów muzycznych pomocnych w przeprowadzeniu powyższego ćwiczenia (należy odtwarzać fragmenty początkowe utworów w kolejności niżej podanej, a przy powtórzeniu ćwiczenia wg propozycji prowadzącego):
J. Strauss - Marsz perski
P. Czajkowski - Scherzo z symfonii nr 4, f - mol op. 36
J. Strauss - Szybka polka węgierska
E. Grieg - Taniec Anitry
J. Strauss - Uwertura do operetki Życie paryskie
M. Musorgski - Taniec kurcząt z Obrazków z wystawy
J. Strauss - Marsz z operetki Baron Cygański
Ćwiczenia utrwalające pojęcia połowa - na pół
Przebieg:
Patrz punkt 2.3 ćwiczenie Połowa - na pół - wariant a (s.12)
W ćwiczeniu można wykorzystać muzykę Marsza perskiego J. Straussa lub 2-3 utworów wymienionych w ćwiczeniu nr 1 niniejszej lekcji.
Po zakończeniu ćwiczenia należy uprzątnąć gazety gromadząc je we wskazanym miejscu lub wrzucić do kosza.
Zadanie z zastosowaniem dwóch rodzajów wartości rytmicznych
Przebieg:
Rozdajemy dzieciom po dwa odcinki taśmy papierowej i polecamy, by zajęły miejsca na środku sali tak, aby odległości między nimi były równe. Każde z dzieci przykleja do podłogi jeden odcinek taśmy, drugi składa na pół, przedziera i przykleja obydwa pod odcinkiem pierwszym.
nauczyciel sprawdza wykonanie zadania, następnie demonstruje na tablicy (flanelografie) przykład właściwie wykonanego zadania.
Następnie należy przyporządkować odcinkom taśmy sylab imion:
wymawianie słowa Jan jednocześnie klaszcząc jego rytm, policzenie ilości sylab i wpisanie ich na pierwszej taśmie,
wymawianie słowa E-Wa jednocześnie klepiąc dłońmi o uda jego rytm, policzenie ilości sylab i wpisanie ich na kawałkach taśmy podzielonej na pół,
rozpoznawanie wykonywania rytmów w/w imion:
nauczyciel gra na bębenku ćwierćnuty - dzieci wskazują odpowiedni odcinek taśmy, następnie mówiąc słowo Jan klaszczą w ręce.
Nauczyciel gra ósemki - dzieci wskazują odpowiednie odcinki taśmy, następnie wymawiają w/w rytmie słowo E-Wa klepiąc jednocześnie dłońmi w uda.
Uwaga:
Zadanie powtarzane jest kilka razy, nauczyciel zmienia kolejność realizowania wartości.
Każdą prezentację wartości rytmicznych poprzedza krótka pauza. Ćwiczenie powinno być wykonane ze zmienną dynamiką np. cicho - głośno - umiarkowanie głośno - coraz głośniej - coraz ciszej.
Dyrygent
Podziel dzieci na dwie grupy:
grupa I w rytmie ćwierćnut wymawia słowo Jan,
grupa II w rytmie ósemek wymawia słowo E-WA.
Nauczyciel zwrócony twarzą do obu grup dyrygując w dwumiarze poleca dzieciom wykonanie w/w zadań:
prawą ręką - grupie I
lewą ręką - grupie II
Uwaga:
Można jednocześnie wprowadzić do „gry” obie grupy dzieci dyrygując oburącz. Zwiększając ponadto intensywność ruchu lub ją zmniejszając można kierować dynamiką realizowanego zadania.
Na opak (inhibicyjno-incitacyjne)
Przebieg:
W ćwiczeniu realizowane są ruczem: ćwierćnuty, ósemki oraz rytm podskoku zmiennego wg następujących ustaleń:
Nauczyciel gra w rytmie ósemek - dzieci wymijając miejsca, do których przylepione są taśmy, chodzą po sali w dowolnych kierunkach w rytmie ćwierćnut.
nauczyciel gra ćwierćnuty - dzieci w rytmie ósemek obiegają dookoła każde „swój” teren - czyli taśmy przyklejone do podlogi.
nauczyciel gra rytm podskoku (ósemka z kropką - szesnastka), dzieci wykonują podskoki zmienne poruszając się po obwodzie możliwie największego koła tak, by nie nadepnąć na każdą z taśm.
Analiza, realizacja i tworzenie rytmów złożonych z ćwierćnut i grupy dwóch ósemek
Przebieg:
dzieci zajmują miejsca w półkolu. Nauczyciel kilka razy gra (klawisze) rytm,
zadaniem dzieci jest zapamiętanie rytmu oraz wykonanie go stosując kod imion (E-WA, JAN), a także klaszcząc jednocześnie ćwierćnuty, a ósemki klepiąc dłońmi o uda.
Propozycje rytmów:
Tworzenie przez dzieci rytmów z zastosowaniem w/w elementów,
wykonywanie ich w sposób określony wyżej,
graficzne przedstawianie rytmów wykorzystując taśmę przylepną z ćwiczenia nr 3.
Zakończenie
Przebieg:
Każde z dzieci „odkleja” swoje taśmy od podłogi i kolejno, jedno za drugim, wychodzi z sali, taśmę po drodze wrzucając do kosza. Zadanie każdego z dzieci jest wyjście z sali wymyślonym przez siebie sposobem poruszania się. Można imitować zwierzęta, roboty, maszyny, środki lokomocji a także iść bokiem, tyłem, na czworakach, skacząc na jednej nodze itp. Dzieci starają się, by żadna z propozycji nie została powtórzona przez inne dziecko.
Scenariusz zajęć dla dzieci 3 -letnich prowadzonych metodą
W. Sherborne
Opracowała: Mariola Borys
Cel: Rozwijanie kontaktów i porozumiewania się.
Przebieg:
część wstępna:
Dzieci swobodnie biegają po sali w rytm muzyki.
Zabawa ożywiająca pt. „Berek na czworakach” - każde dziecko ma wetkniętą szarfę za gumkę od spodni lub spódniczki - są to ogonki. Zabawa trwa dopóty, dopóki berek - nauczycielka nie pozbiera wszystkich szarf dzieci.
część główna:
wszyscy siadają w kole. Nauczycielka wita dzieci po kolei piosenką śpiewaną na melodię „Panie Janie”, a dzieci (mogą śpiewać razem z nauczycielem) pokazują odpowiednie ruchu.
Witaj ............ - 2 x imię dziecka;
Jak się masz - 2 x zagląda mu w oczy;
Wszyscy cię witamy - wyciągamy ręce w geście powitania;
Wszyscy cię kochamy - krzyżujemy ręce na piersiach w geście obejmowania
Bądź wśród nas - 2 x nauczycielka chwyta dziecko za ręce.
Siad skulny rozkroczny - uderzenie o kolana: dłońmi, każdym palcem oddzielnie, pięściami, łokciami.
W siadzie - wymachy nóg.
Bezwładne obroty na dywanie.
Czołganie się po podłodze.
Turlanie kolegi po podłodze.
Relaks - ćwiczenia oddechowe.
Ćwiczenia w parach:
siedzą naprzeciw siebie - witają się: nogi ręce (każdy palec z osobna), ramiona itp.
przechodzenie w różny sposób przez „mostek” wykonany przez nauczycielkę (klęk podparty).
relaks w leżeniu na podłodze - dzieci obchodzą się nawzajem na czworakach.
część końcowa:
Wszystkie dzieci siadają blisko nauczycielki, która dziękuje im za ćwiczenia i na koniec śpiewa po cichu ulubioną przez nich piosenkę bądź kołysankę (wyciszenie dzieci).