WYCHOWANIE I SZKOŁA W POLSCE W OKRESIE ODRODZENIA

15.01 22.01

Przyjęcie chrztu przez Mieszka I to moment, gdy ziemie polskie weszły w krąg kultury chrześcijańskiej. Przybycie do Polski duchowieństwa zachodnioeuropejskiego (bariera językowa - nie znali języka Polan). Dopiero po pewnym czasie zaczęły się formować szkoły w stylu zachodnim.

Org. struktury kościelnej i wprowadzeniem kultury rolnej zajmowali się gł. benedyktyni i cystersi. => zakony te odegrały ważną rolę kulturową!

Chrystianizacja powierzchowna -> wynikała z braku odpowiednich metod przekazywania wiary chrześcijańskiej.

Powstająca w Polsce szkoła jest kościelna i ma przygotowywać księży nie tylko do służby Bogu i ludziom, ale i pracowali na dworach jako urzędnicy.

XIV - XV wiek - 253 szkoły - 170 to szkoły parafialne + 30 kolegiacyj + 37 szkół klasztornych + 16 katedralnych.

Działała wtedy Akademia Krakowska odnowiona przez Jagiełłę.

Między XII a XV wiekiem zbudowano w Polsce pełną strukturę szkolną jak na zachodzie. - od szkół parafialnych do Uniwersytetów.

Szkoły pałacowe -> ośrodki, którym początek dał Karol Wielki. -> szkoły na dworach.

Szkoła oddziaływuje na Litwę i Ruś.

Renesans w Polsce zaczyna się pod koniec XV w. i trwa do początku XVII w.

Szlachta średnia - zapoczątkowała okres odrodzenia w Polsce. Była głównym odbiorcą wszystkich treści kulturowych, które przychodziły do Polski /stosunki Polsko-Włoskie/.

Na dwór Władysława Jagiełły przybyli włoscy humaniści - najczęściej tacy, którzy musieli opuścić Włochy, np. Kalliniach i Celtis. Spowodowali oni ferment intelektualny w Polsce i doprowadzili do stworzenia towarzystw uczonych (stowarzyszenie literackie - Sodalitas literania). Byli doradcami królewskimi, sekretarzami królewskimi na dworach. Krążyli wokół Akademii Krakowskiej, gdzie sami uzupełniali studia.

Ogniskiem humanizmu staje się Akademia Krakowska. Okres ekspansyj kulturowych AK. Uniwersytety niechętnie przyjmowali nowe nauki i odrzucały humanizm przez co podupadły.

Wyjazdy Polaków do Włoch na uniwersytety. Początkowo była to tylko elita; potem wyjeżdżają i inni. Studiowano głównie w Padwie i Bolonii.

Szlachta również wysyłała swoje dzieci za granicę, aby obyły się ze światem, poznali ludzi i humanizm. Bardziej popularne były studia zagraniczne - moda.

Peregrynacje - wyjazdy w celach naukowych. W XVI wieku: M. Kopernik, J. Kochanowski, J. Zamoyski - elita intelektualna w Polsce.

W okresie reformacji dzieci posyłane są do ośrodków luterańskich, kalwińskich /Niemcy, Szwajcaria i i inni/

Dzieci szlachty nie przywiązywały wagi do studiów w przeciwieństwie do mieszczan, którzy musieli kształcić się, aby zdobyć odpowiedni zawód.

w 1520 roku wyszły 2 edykty zabraniające przywożenia pism reformacyjnych. Mimo to Polska była bardzo tolerancyjnym krajem, dzięki szlachcie, która wywalczyła sobie możliwość wyboru wyznania.

Luteranizm - Pomorze i Prusy Książęce.

1525 - hołd pruski /Mistrz zakonu był luteraninem/. Luteranizm szerzył się wśród mieszczaństwa.

Kalwinizm szerzył się wśród szlachty.

W Polsce następuje dezorganizacja szkół kościelnych, a rozwijają się szkoły różnowiercze.

Szkoły różnowiercze istniały dzięki hojnym fundatorom - problem pieniędzy, zbyt dużo wyznań między nimi - przyczyny sporów.

Szkoły kościelne istniały dzięki różnym organizacjom.

1550 - 1650 - szkoły różnowiercze bardzo rozwinęły się.

W 1551 postała szkoła w Pińczowie. /Kalwinizm/rozwój szkoły dzięki Piotrowi Statoriusowi. - dopuszczał język Polski w charakterze pomocniczym.

Statorius ułożył pierwszą gramatykę polską dla obcokrajowców! Statorius tłumaczył na polski Biblię Brzeską.

Gimnazjum w Pińczowie - pierwsza szkoła humanistyczna prawidłowo zorganizowana. Używano najnowszych podręczników kalwińskich. Wprowadzono podział klas - klasy były dwuletnie. O jej charakterze religijnym można mówić wyłącznie o religii i o praktykach religijnych.

Z czasem Stratorius zmienił charakter z kalwińskiego na ariański, bo sam przeszedł na arianizm. Po jego śmierci szkoła ta upadła - 1571r.

Szkolnictwo luterańskie dominowało w dużych miastach, gdzie dominowało mieszczaństwo niemieckie (Toruń, Gdańsk, Elbląg).

Najwyższy poziom szkół mieli arianie /podważali boskość Chrystusa i podważali dogmat Trójcy Świętej, byli przeciwko pracy pańszczyźnianej.

Szkoła w Lubartowie

Utworzyli szkołę wyższą w 1502 roku - Wyższa Szkoła w Rakowie. Przyjmowano tu także młodzież innych wyznań.

Wszystkie szkoły różnowiercze przyjęły strukturę szkoły Sturma i dopuszczała do nauki młodzież katolicką.

Kontrreformacja => szkoła jezuicka.

Lata 60' XVI wieku => kryzys reformacji.

• szlachta uzyskała wiele przywilejów (swobód) od króla i kościoła / wyjęcie spod prawa/ sądownictwa kościelnego / wtedy szlachta przestała grozić zmianą wyznania, bo uzyskała to co chciała.

• spór wewnętrzny obozu reformacyjnego z arianami ich ideami.

• uchwały soboru trydenckiego

• Jezuici usiłują opanować Akademię Krakowską, co im się nie udaje. Szlachta jest chętna szkołom jezuickim -> można było się uczyć retoryki - ważna cecha dla szlachty - klucz do kariery publicznej.

Początkowo z jezuitów uczyła się gł. młodzież mieszczańska. Początkowo jezuici byli bardzo elastyczni i brali pod uwagę życzenia uczniów i rodziców /niemiecki, historia, ruski, fizyka, śpiew, gimnastyka/ ALE: nacisk na łacinę i grekę.

Duża sieć szkół jezuickich spowodowała, że szlachta nie wyjeżdża do szkół zagranicznych, co podcinało korzenie reformacji.

pod koniec XVI w. - 11 szkół

pod koniec XVII w. - 50 szkół ok. 1620 - 10 tys. uczniów w prowincji Polskiej.

Akademia Krakowska: początkowo brała aktywny udział związany z poglądami naukowymi, ale potem zamknęła się przed nimi, aby rozwijać studia klasyczne w modelu scholastycznym i w efekcie podupadła. Dlatego w tym okresie nie mogła stanowić ośrodka kontrreformacji jak jezuici:

Jezuici chcieli przejąć Akademię Krakowską, potem chcieli stworzyć szkołę średnią w Krakowie, do tego nie chciała dopuścić AK.

1586 AK powołała do życia własną szkołę śr., gdzie przygotowywali się kandydaci do studiów wyższych.

Występował tu podział na trivium i quadrivium, ale mimo średniowiecznego podziału istniały tam nauki prowadzony w sposób wybitnie humanistyczny.

Z czasem ta szkoła podupadła, ale odnowiono ją przez Nowodworskiego. Była nazywana Szkołą Prywatną albo Nową Kolonią. Uczyło się tam około 500 osób. Z czasem zaczęto przygotowywać tam młodzież do życia społecznego - szlachta potęgą polityczną, a więc pragnie edukacji obywatelskiej. - wprowadza się historię, polski, przedmioty praktyczne jak arytmetyka, nauka retoryki odpowiedzialnej - dyskutuje się o problemach państwa.

Jest to szkoła demokratyczna, a więc dla wszystkich = > szkoła ma powodzenie i zaczyna się ją organizować w innych miastach: Poznań, Wawa, Piotrków etc. - w XVII wieku istniało 40 takich szkół -> tzw. kolonie akademickie. AK sprawowała nadzór nad tymi szkołami.

Program nauczania uwzględnia elementy wiedzy realnej w przeciwieństwie do programu jezuickiego.

AKADEMIA ZAMOYSKA

Świadczyła o potrzebie innej edukacji niż religijna i językowa. Powstała dzięki Janowi Zamoyskiemu, który był przedstawicielem średniej szlachty, która chciała wychować w kierunku obywatelskim swoje dzieci.

1. prawo rzymskie

2. języki klasyczne

3. nauka redagowania pism sądowych i administracyjnych

1600 - J. Zamoyski ogłosił dyplom fundacyjny - AZ została otworzona.

AZ miała objąć całość wychowania człowieka od szkoły elementarnej . Przyjmowano 7-miolatków, których uczono czytania i pisania po polsku. Potem przystępował do nauki Greki i Łaciny, potem klasa dwuletnia gdzie czytał literaturę + wych. fizyczne. Potem klasa trzyletnia - retoryka.

W wieku lat 13 rozpoczynał studia wyższe. Istniało 7 katedr. 4 katedry realizowały program quadrivium -> wstęp do dalszego kształcenia -> retoryka - jako kolejny etap -> studia praktyczne uczono się wypełniać obowiązki obywatelskie. => prawo = 1. katedra prawa rzymskiego, 2. prawo ogólne.

Uczono religii przez 5 lat studiów.

Całość studiów w AZ trwała 11 lat.

AZ to szkoła dla synów szlacheckich.

Szkolnictwo parafialne

Jego rozwój był próba zahamowania reformacji, szkoły parafialne były zakładane przez KK, ale były akceptowane przez władców. Były zakładane w miastach i wsiach, utrzymywane przez proboszcza parafii.

Szkoły parafialne miejskie:

• Zatrudniano retora - był po AK i miał do pomocy nauczycieli muzyki.

• Nauczyciele dostawali klerykaturę, bo uważano, że przygotowuje się do bycia księdzem. -> niska płaca.

Program:

• obejmował gramatykę łacińską, literaturę łac. uczono greki, kładziono nacisk na religię i obrządki plus muzyczne treści.

Szkolnictwo elementarne na wsiach było na niższych poziomie.

• Nauczyciel był wybierany przez proboszcza, często bez wykształcenia AK lub innego.

• Pogram ogranicza się do nauki pisania i czytania + treści religijne.

• Nauka nieregularna - zależna od okresu żniw.

W połowie XVII wieku zanikło szkolnictwo parafialne jako wynik zakończenia zagrożenia ze strony kontrreformacji i wojen jakie panują na ziemiach polskich.

Te co się utrzymały (nieliczne) -> nauczyciel to organista -> nauka śpiewu i muzyki na cele (potrzeby) kościoła. <= CIEMNOTA!

---