NOMENKLATURA
A/ Nomenklatura związków dwóch pierwiastków
A1/ Nomenklatura związków metalu i niemetalu
Nazwa związku binarnego pochodzi od składnika elektroujemnego z dodaniem końcówki -ek (lub -ik dla węglików). Nazwę uzupełnia się nazwą składnika elektrododatniego w dopełniaczu.
NaCl - chlorek sodu
AgBr - bromek srebra (I)
KI - jodek potasu
ZnS - siarczek cynku
Mg2Si - krzemek magnezu
Al4C3 - węglik glinu
TiC - węglik tytanu
WC - węglik wolframu
A2/ Nomenklatura związków dwóch niemetali
Tworzy się podobnie. Nazwę bardziej elektroujemnego zmienia się za pomocą końcówki -ek uzupełniając nazwą pierwiastka bardziej elektrododatniego w dopełniaczu
HCl - chlorek wodoru, chlorowodór
H2S - siarczek wodoru, siarkowodór
NO - tlenek azotu
Stosunki stechiometryczne oznacza się za pomocą greckich przedrostków:
di - dwu
tri - trój
tetra - cztero
penta - pięcio
heksa - sześcio
hepta - siedmio
poli - wielo,
poprzedzających bez łącznika nazwę pierwiastka do którego się odnoszą.
Proporcje składników można wskazywać również przez podanie stopnia utlenienia pierwiastka, cyfrą rzymską umieszczoną w nazwie tuż za symbolem pierwiastka. Jest to system STOCKA zalecany przez Komisję Nomenklaturową Polskiego Towarzystwa Chemicznego.
N2O - tlenek diazotu, tlenek azotu (I)
NO2 - ditlenek azotu, tlenek azotu (IV)
N2S5 - pentasiarczek diazotu, siarczek azotu (V)
MnO2 - ditlenek manganu, tlenek manganu (IV)
CS2 - disiarczek węgla
SCl2 - dichlorek siarki
PCl5 - pentachlorek fosforu, chlorek fosforu (V)
P2O5 - pentatlenek difosforu, tlenek fosforu (V)
SiF4 - tetrafluorek krzemu
W przypadku pierwiastków o stałej wartościowości nie należy podawać stopnia utlenienia np. Na2S lub AlCl3.
B. Nomenklatura związków złożonych z trzech i więcej pierwiastków
Należą tu kwasy, zasady i sole
KWASY
W roztworze wodnym cząsteczka kwasu rozpada się na dodatni kation wodorowy i ujemny anion (resztę kwasową)
HnR = nH+ + Rn-
HCl = H+ + Cl-
HNO3 = H+ + NO3-
H2SO4 = 2H+ + SO42-
H3PO4 = 3H+ + PO43-
Kwasy dzielimy na beztlenowe i tlenowe
Kwasy beztlenowe są roztworami niektórych związków niemetalu z wodorem (HCl, HF, HBr, H2S itd.), natomiast kwasy tlenowe składają się z kationu wodorowego i anionu zawierającego oprócz niemetalu (Cl, P, As, S, N, C itd.) atomy tlenu.
Nazwy kwasów beztlenowych wywodzą się bezpośrednio z nazwy związku:
HCl - kwas chlorowodorowy
HF - kwas fluorowodorowy
H2S - kwas siarkowodorowy
HCN - kwas cyjanowodorowy
Kwasy tlenowe
Ciekawostka: Nazwy kwasów tlenowych tworzono dawniej od niemetalu występującego w cząsteczce, wyrażając ją przymiotnikowo z końcówką -owy lub -awy dla odróżnienia dwóch stopni utlenienia niemetalu (-awy dla niższego, -owy dla wyższego) Do oznaczania stopnia jeszcze niższego od wskazywanego przez -awy stosowano przedrostek pod- , natomiast do oznaczenia najwyższego stopnia utlenienia niemetalu używano przedrostka nad- .
OBECNIE zgodnie z zaleceniami Komisji Nomenklaturowej PTCH używa się wyłącznie końcówki -owy z podaniem za nazwą kwasu stopnia utlenienia niemetalu występującego w cząsteczce kwasu w nawiasie.
Dla rozróżnienia kwasów zawierających w cząsteczce różne ilości wody stosuje się przedrostki orto- (dla przypadku większej ilości wody, nieobowiązkowo) oraz meta- (dla przypadku mniejszej ilości wody, obowiązkowo)
Nazwy wybranych kwasów:
H2SO3 - kwas siarkowy (IV)
H2SO4 - kwas siarkowy (VI) Ciekawostka:
HClO - kwas chlorowy (I) nazwa tradycyjna: kwas podchlorawy
HClO2 - kwas chlorowy (III) nazwa tradycyjna: kwas chlorawy
HClO3 - kwas chlorowy (V) nazwa tradycyjna: kwas chlorowy
HClO4 - kwas chlorowy (VII) nazwa tradycyjna: kwas nadchlorowy
H2CO3 - kwas węglowy
HNO2 - kwas azotowy (III)
HNO3 - kwas azotowy (V)
H3PO4 - kwas fosforowy (V), kwas ortofosforowy (V)
HPO3 - kwas metafosforowy (V)
H4P2O7 - kwas difosforowy (V)
H2CrO4 - kwas chromowy (VI)
H2Cr2O7 - kwas dichromowy (VI)
Zasady - wodorotlenki
Zasadami nazywamy związki chemiczne tworzące w wyniku dysocjacji elektrolitycznej jony ujemne OH- . We wzorach zasad zawsze na pierwszym miejscu podaje się symbol metalu (kationu) a następnie grupy wodorotlenowe. Związki takie nazywamy wodorotlenkami, przy czym stopień utlenienia metalu podaje się rzymską liczbą w nawiasie.
LiOH - wodorotlenek litu
CsOH - wodorotlenek cezu
Fe(OH)2 - wodorotlenek żelaza (II)
Fe(OH)3 - wodorotlenek żelaza (III)
Sn(OH)2 - wodorotlenek cyny (II)
Sn(OH)4 - wodorotlenek cyny (IV)
SOLE
Sole są związkami składającymi się z jonu metalu i reszty kwasowej. Np. CuSO4 - siarczan (VI) miedzi (II) zawiera dwuwartościowy jon miedzi i resztę kwasu siarkowego (VI).
Nazwy soli kwasów beztlenowych mają końcówkę -ek:
NaF - fluorek sodu
AgBr - bromek srebra (I)
Na2S - siarczek sodu
FeCl2 - chlorek żelaza (II)
FeCl3 - chlorek żelaza (III)
SnCl2 - chlorek cyny (II)
Cu(CN)2 - cyjanek miedzi (II)
Nazwy soli kwasów tlenowych tworzy się od nazwy odpowiedniego kwasu z zaznaczeniem stopnia utlenienia cyfrą rzymską umieszczoną w nawiasie. Nazwy soli są rodzaju męskiego i mają końcówkę -an (siarczan, azotan, fosforan itd.)
AgNO3 - azotan (V) srebra (I)
AgNO2 - azotan (III) srebra (I)
Al2(SO4)3 - siarczan (VI) glinu
PbSO4 - siarczan (VI) ołowiu (II)
Mg3(PO4)2 - fosforan (V) magnezu, ortofosforan (V) magnezu
LiClO - chloran (I) litu
CsClO2 - chloran (III) cezu
NaClO3 - chloran (V) sodu
KClO4 - chloran (VII) potasu
Nazwy soli kwasów wieloprotonowych (tj. zawierających więcej niż jeden wodór w cząsteczce) w których nie zostały podstawione wszystkie atomy wodoru, tworzy się podając liczbę tych nie podstawionych atomów wodoru. Są to wodorosole:
NaHCO3 - wodorowęglan sodu
KHCO3 - wodorowęglan potasu
CaHPO4 - wodorofosforan (V) wapnia
KH2AsO4 - diwodoroarsenian (V) potasu
Mg(HSO4)2 - wodorosiarczan (VI) magnezu tutaj nie dajemy diwodoro… bo liczy się tylko dwójka napisana tuż przy symbolu H , a nie poza nawiasem
Mamy więc: Ca(H2PO4)2 - diwodorofosforan (V) wapnia
Ale też mamy: K2HAsO4 - wodoroarsenian (V) disodu
Li2HPO4 - wodorofosforan (V) dilitu
Podobnie w przypadku zasad o większej niż jedna grupie wodorotlenowej mogą powstawać hydroksosole zawierające grupy wodorotlenowe:
CaOHCl - chlorek wodorotlenek wapnia
AlOHF2 - difluorek wodorotlenek glinu
Al(OH)2F - fluorek diwodorotlenek glinu
(MgOH)2CO3 - węglan wodorotlenek magnezu
BiOH(NO3)2 - diazotan (V) wodorotlenek bizmutu (III)
UWAGA: przedrostka di- nie dajemy w przypadku soli obojętnych kwasów tlenowych
NOMENKLATURA -PRZYKŁADY
SbCl3 - chlorek antymonu (III)
Na3AsO4 - arsenian (V) sodu
Na2HAsO4 - wodoroarsenian (V) disodu
NaH2AsO4 - diwodoroarsenian (V) sodu
H3AsO4 - kwas arsenowy (V), kwas ortoarsenowy (V)
HAsO3 - kwas metaarsenowy (V)
H3AsO3 - kwas arsenowy (III), kwas ortoarsenowy (III)
HAsO2 - kwas metaarsenowy (III)
Al2(SO4)3 - siarczan (VI) glinu
AsCl3 - chlorek arsenu (III), trichlorek arsenu
NH3 - amoniak
NH4NO3 - azotan (V) amonu
NH4NO2 - azotan (III) amonu
NO - tlenek azotu
N2O - tlenek azotu (I), tlenek diazotu
N2O3 - tlenek azotu (III), tritlenek diazotu
NO2 - tlenek azotu (IV), ditlenek azotu
N2O5 - tlenek azotu (V), pentatlenek diazotu
BaSO4 - siarczan (VI) baru
BaCO3 - węglan baru
HBrO - kwas bromowy (I)
HBrO2 - kwas bromowy (III)
HBrO3 - kwas bromowy (V)
HBrO4 - kwas bromowy (VII)
NaBrO - bromian (I) sodu
NaBrO2 - bromian (III) sodu
KBrO3 - bromian (V) potasu
LiBrO4 - bromian (VII) litu
NaClO - chloran (I) sodu
NaClO2 - chloran (III) sodu
NaClO3 - chloran (V) sodu
NaClO4 - chloran (VII) sodu
CrCl2 - dichlorek chromu, chlorek chromu (II)
CrCl3 - trichlorek chromu, chlorek chromu (III)
Cr2O3 - tritlenek dichromu, tlenek chromu (III)
K2CrO4 - chromian (VI) potasu
K2Cr2O7 - dichromian (VI) potasu
Na2HPO4 - wodorofosforan (V) disodu, wodoroortofosforan (V) disodu
NaH2PO4 - diwodorofosforan (V) sodu, diwodoroortofoforan (V) sodu
HMnO4 - kwas manganowy (VII)
KMnO4 - manganian (VII) potasu
LiNO2 - azotan (III) litu
CsNO3 - azotan (V) cezu
Na2CO3 - węglan sodu
CaSO4 - siarczan (VI) wapnia
Ca(HCO3)2 - wodorowęglan wapnia
Ca3(PO4)2 - fosforan (V) wapnia, ortofosforan (V) wapnia
CaHPO4 - wodorofosforan (V) wapnia, wodoroortofosforan (V) wapnia
Ca(H2PO4)2 - diwodorofosforan (V) wapnia, diwodoroortofosforan (V) wapnia
MgOHBr - bromek wodorotlenek magnezu
Al(OH)3 - wodorotlenek glinu
AlOHCl2 - dichlorek wodorotlenek glinu
Al(OH)2Cl - chlorek diwodorotlenek glinu
AlCl3 - chlorek glinu, trichlorek glinu
(CaOH)2CO3 - węglan wodorotlenek wapnia
AlOH(NO3)2 - diazotan (V) wodorotlenek glinu
Al4C3 - węglik glinu
HCN - kwas cyjanowodorowy
Al(CN)3 - cyjanek glinu
KCN - cyjanek potasu
3