Metodologia badań politologicznych

Pojęcie nauki

a)wieloznaczne, sire (łac.)-wiedzieć

b) sposoby rozumienia

• Społeczne rozumienie: działalność, której celem jest poznanie rzeczywistości, aby ją opanować i zmienić pod kątem potrzeb człowieka

• Podmiotowe rozumienie: czynność uczenia kogoś lub uczenia się, nauczania, jako przedmiot nauczania w szkołach

• Organizacyjne rozumienie: poszczególne dyscypliny naukowe, organizacja działalności, ludzie, instytucje

• Praktyczne (prakseologiczne): czynności które mają doprowadzić do rozwiązania określonego problemu; czynności naukowe podejmowane w sposób naukowy do zbadania rzeczywistości lub jej fragmentów, rozwiązywania problemów, wyniki nauki

• Kulturowe: dziedzina szeroko pojętej kultury, obejmujący całokształt działalności poznawczej uczonych i instytucji naukowych

• Integralne: wszystkie 5 powyższych znaczeń, czyli działalność naukowa, przedmiot tej działalności, organizację tej działalności, wyniki, instytucje i ludzie

Nauka a wiedza

Wiedza jest to zbiór wszystkich treści utrwalonych w umyśle ludzkim w ciągu życia i działalności człowieka. Jej źródła mogą być różna: potoczna, artystyczno-literacka, irracjonalna, naukowa.

2 podejścia do nauki:

• Socjologiczne/podmiotowe- działalność. Tak rozumiana nauka składa się z 2 rodzajów czynności:

• Zadawanie pytań, formułowanie problemów

• Udzielanie na nie odpowiedzi

• Informacyjne/ przedmiotowe- wytwory tej działalności przekazywane poprzez komunikację naukową całemu społeczeństwu. Tak rozumiana nauka składa się z 2 elementów:

• Zbioru informacji uznanych powszechnie za prawdziwe

• Zespołu czynności prowadzących do tworzenia informacji naukowych

Definicja nauki

Jest to określona i specjalna działalność ludzi w celu poznania obiektywnej prawdy o rzeczywistości, zaspokojenia ludzkich potrzeb poznawczych i polepszenia działalności ….. ludzi: działalności ujawniająca się w określonych wytworach i wynikach tej działalności.

Funkcje

• Diagnostyczna funkcja deskryptywna: zaspokajanie potrzeby poznania w formie skondensowanej i przystępnej

• Diagnostyczna funkcja eksploatacyjna: wyjaśnia o charakterze funkcjonalnych, teologicznych, genetycznym (początki danego zjawiska)

• Prognostyczna/ przewidująca:

• Kulturalno- światopoglądowa: kształtowanie światopoglądu poprzez publikację wyników badań

• Sterownicza i decyzyjna: wspomaganie rozwiązywania problemów

Założenia odnośnie badania nauki

• Natura jest uporządkowana- istnieje rozpoznawalna regularność i porządek w świecie rzeczywistym, a zdarzenia nie pojawiają się losowo, każda zmiana ma własny schemat i może być zrozumiana

• W nauce rzeczywistość składa się z empirycznie obserwowalnych obiektów, warunków i zdarzeń, które istnieją niezależnie od ludzkiej ingerencji. Natura jest poznawalna, w tym człowiek i jego umysł.

• Wszystkie naturalne zjawiska mają naturalne przyczyny

• Wiedza naukowa nie jest prawdziwa sama w sobie, lecz musi być dowiedziona obiektywnie, dlatego myślenie naukowe jest sceptyczne i krytyczne

• Wiedza jest wyprowadzana z nabywanego doświadczenia, czyli opiera się na spostrzeżeniach, doświadczeniu i obserwacji, co nie oznacza że widzę zdobywamy tylko za pomocą zmysłów

• Zawsze dopuszczane są modyfikacje, co oznacza że nie ma prawdy absolutnej w nauce, lecz jedynie przypuszczalna i względna

Zawodność wiedzy naukowej

• Metoda naukowa wymaga upraszczania rzeczywistości badaczy i ograniczania jej zasięgu

• W badaniu przyjmuje się aksjomaty (założenia), które określają badania

• Za pomocą metody naukowej nie można zbadać każdego fragmentu rzeczywistości, lecz tylko wybrane

• Wiedza naukowa jest odwoływalna a prawda ma charakter cząstkowy

• Politycy sięgają po wiedze naukowa aby wzmocnić swój autorytet

• Naukowcy nie maja pełnej wiedzy o nauce

Historyczne i współczesne koncepcje rozwoju nauki

Koncepcja F. Bacona, zwana później logicznym pozytywizmem.

Nauka wg Bacona:

Polega na testowaniu hipotez poprzez

Obserwację

Eksperyment

Badanie ich wewnętrznej spójności logicznej

Jest metodą zdobywania wiedzy o świecie, nie zaś jakąś konkretną teorią. Jej celem jest zawsze znalezienie wyjaśnienia. Składa się z 2 elementów:

• Zbioru empirycznych obserwacji

• Wyjaśnień tłumaczących istnienie uogólnień

Logiczny pozytywizm- badania naukowe składają się z 3 faz:

• Opisu

• Indukcyjnie formułowanego uogólnienia

• Testowanie ich przez porównanie z nowymi obserwacjami tego samego zjawiska aby sprawdzić, czy dane uogólnienie jest prawdziwe

Koncepcja D. Hume'a i K. Popper'a

Indukcji brak pewności gromadzonej wiedzy, jaką gwarantują nauki dedukcji jak logika i matematyka.

Zasada K. Poppera:

Naukowcy formułują hipotezy. Poddają je rygorystycznym testom eksperymentalnym, których celem nie jest udowodnienie danej teorii, lecz jej obalenie. Dowód jest logicznie nieosiągalny, w sposób niezawodny możemy tylko obalić dane twierdzenie. Niemożliwe jest sprawdzenie wszystkich zjawisk danego typu.

Słabości zasady Poppera

Badania naukowe często polegają nie na próbach obalenia teorii, lecz wyznaczenia zakresu jej stosowalności poprzez okres lnie punktów, w których przestaje działać.

Związki przyczynowo- skutkowe nie mają postaci jedna przyczyna, jeden skutek, lecz zmiennych wpływających na przebieg procesu jest wiele.

Koncepcja rewolucji naukowych T. Kuhna

Przyjmuje się nowy ogólny schemat (paradygmat) badań.

Bada się i testuje konsekwencje nowego paradygmatu, wyznacza się jego warunki brzegowe, czyli granice jego stosowalności. Najpierw usiłuje się ratować paradygmat poprzez tworzenie hipotez pomocniczych ad hoc. Kiedy ciężar falsyfikacji jest zbyt duży następuje odrzucenie paradygmatu. Proponuje się nowy paradygmat, co oznacza rewolucję naukową. Cały cykl zaczyna się od początku.

Koncepcja Imre Lakahosa

Tylko niektóre teorie pełnia role paradygmatu, inne są tylko hipotezami. Ich odrzucenie następuje tylko po znalezieniu nowego, lepszego. Jego znalezienie następuje przy generowaniu hipotez wyrastających ze strony teorii programowej.

Koncepcja nauki C. Heupela, tzw. model hipotetyczno- dedukcyjny

Nauka nie ma charakteru liniowego jak sadzono.

Doświadczenia hipotezy testy

Nauka ma charakter kołowy- istnieją 2 światy: teorii i danych empirycznych, połączone ze soba w postaci sprzężenia zwrotnego przez proces testowania hipotez

Świat teorii

Teoria programowa teorie szczegółowe hipotezy

dane empiryczne przewidywania

Świat danych empirycznych

Metoda naukowa- definicja i kryteria

T. Kotarbiński- świadomy sposób postępowania, zmierzający do osiągnięcia w danych warunkach jakiegoś złożonego celu, przy tym sposób nadający się do stosowania wielokrotnie, ilekroć w danych warunkach ma być realizowany cel danego rodzaju

Kryteria stosowane w klasyfikacji metod:

• Stopień ogólności: szczegółowe i uniwersalne

• Cele jakim mają służyć: praktyczne lub poznawcze

• Struktura poznania naukowego: metody empiryczne, teoretyczne, empiryczno- teoretyczne

Metodologia- przedmiot badań, warstwy poznania, działy

Źródłosłów (poprawne dochodzenie wzdłuż drogi, podążanie drogą)

Przedmiot badań

• Wszystkie obszary i warstwy poznania

• Wykonywanie prac badawczych (czynności)

• Efekt badań (wytwory)

Działy metodologii

• Podział pierwszy:

• Pragmatyczna (w jaki sposób badać)

• Pragmatyczna (w jaki sposób oceniać efekty badań)

• Podmiotowa

• Podział drugi

• Ogólna

• Szczegółowa

• Podział trzeci

• Opisowa (opisy rekonstrukcyjne: opis rzeczywistości wraz ze wskazaniem na domniemane cele i etapy, projekty, opis wytworów i czynności możliwych)

• Normatywna

• Oceny celowościowe

• Normy aksjologiczne

Wiedza pozaźródłowa i jej źródła

Jest to całokształt wiedzy jaką posiada badacz

Źródła wiedzy pozażródłowej:

• Rezultaty własnych obserwacji

• Rezultaty własnego badania przeszłości

• Rezultaty badań historycznych

• Rezultaty badawcze innych nauk

Elementy wiedzy pozaźródłowej:

• Wiedza potoczna

• Wiedza naukowa

Stawianie pytań i ich rodzaje:

• Faktograficzne, eksplanacyjne, teoretyczne (o prawidłowościach)

• Pytania otwarte/ zamknięte

• Rozstrzygnięcia i dopełnienia

Fakty w badaniach politologicznych

Dwa sensy pojęcia fakt:

• W sposób ontologiczny- niezależny od poznającego przedmiot badania historycznego układający się w dzieje, które historyk rekonstruuje

• W sposób epistemologiczny i metodologiczny- jest to jest to ujęcie naukowe przez historyka zdarzenia, czyli jest to konstrukcja naukowa

3 typy faktów w poznaniu politologicznym

• Fakt polityczny- stan wojenny

• Fakt źródłowy- książka D. Wałęsy

• Fakt politologiczny- interpretacja stanu wojennego

Fakt polityczny

Cechy:

- zdarzenia zachodzące w rzeczywistości politycznej

- umieszczenie w czasie i przestrzeni

- o pewnych cechach konstruktywnych

- charakter ontologicznie otwarty

Typy:

- działania grupowe, np. RM

- działania jednostkowe

- powtarzalność lub zaniechanie działań jednostkowych

- powtarzalność lub zaniechanie działań grupowych (bojkot TVN-u, brak pomysłu na służbę zdrowia)

- skutki działań indywidualnych/ grupowych

Fakt źródłowy:

Cechy: odbicie w źródle faktu politycznego

Fakt politologiczny

Cechy: konstrukcja naukowa politologa

Typy:

- prosty fakt politologiczny (jak coś wyglądało)

- synchroniczny, czyli opis strukturalno- funkcjonalny

- diachroniczny, czyli opis genetyczno- przyczynowy

Indukcyjne konstruowanie faktów politologicznych

• Ustalamy (konstruujemy) fakty na podstawie bezpośrednich informacji zawartych w źródłach

• Ustalanie faktów poprzedza krytyka źródła

• Bierze się pod uwagę zależności pomiędzy źródłami

• Tekstową (filiacyjną)- gdy mamy do czynienia z przekazami zawierającymi wzajemne zapożyczenia tekstowe, jest to pokrewieństwo

• Środowiskową - wynika z tożsamości środowiska społecznego, w którym powstały porównywane ze sobą źródła; należy unikać hiperkrytycyzmu i łatwowierności

Dedukcyjne konstruowanie faktów politologicznych

• Utrwalamy fakty na podstawie przesłanek wynikających z ogólnej znajomości dziejów

Problem przyczynowości w badaniach

Pojęcie przyczynowości:

W naukach społecznych model przyczynowy ma charakter probabilistyczny ( w odróżnieniu od nauk przyrodniczych). Istnieje wiele przyczyn do danego zjawiska.

Odnajdywanie związków zależności

Związek przyczynowy

Polega na zależnościach o charakterze koniecznym lub wystarczających między dwoma elementami, z których jeden poprzedza zaistnienie drugiego.

2 typy związków przyczynowych:

• Typ jedno- jednoznaczny: dany skutek może być wywołany tylko przez taką samą przyczynę

• Typ wielo- jednoznaczny: ten sam skutek może być wywołany przez różne przyczyny

Pragmatyka- dlaczego tekst został stworzony

Syntaktyczny- forma tekstu

Dokonawszy- jakie są skutki źródła na sytuację polityczną

Związek funkcjonalny:

Występuje między elementami, jeżeli określono zmienności jednego z nich to towarzyszy mu określona zmienność drugiego, ale nie możemy orzec który z tych elementów jest przyczyną, a który skutkiem.

4 funkcja wg Talcotta Parsaia

• F. zewnętrzno- instrumentalna czyli przystosowawcza

• F. wewnętrzno- instrumentalna, czyli utrzymanie stanu równowago

• F. zewnętrzno- celowa, czyli stworzenie warunków osiagania celów

• F. wewnętrzno- celowa, czyli integracja

Związek strukturalny

Wysteruje między dwoma elementami i polega na współwystępowaniu razem ze sobą, ale nie może orzec o zależnościach przyczynowych i funkcjonalnych

Elementy wiedzy politologicznej

Wiedza potoczna o polityce a wiedza politologiczna

6 podstawowych róznic wg B. Kraln- Mozer

• Poznanie naukowe ma prowadzić do uzyskania wyjaśnień o charakterze systematycznym i równocześnie podlegającym kontroli opartych na danych. Tworzy się w nauce teorie, które służą do przewidywania zajść zjawisk w przyszłości oraz do wyjaśnienia zjawisk przeszłości

Wiedza naukowa umożliwia:

• Wyjaśnianie

• Przewidywanie

• Relatywizacja- naukowcy są zdolni porzucić jedne teorie na rzecz innych, nowych

• W wiedzy naukowej występuje świadomość, że jej obowiązywanie jest ograniczone czasowo i bierze się pod uwagę zmiany zachodzące w czasie

• Jednomyślność w nauce osiąga się na drodze uzasadniania empirycznego lub formalnego

• Stosuje się odpowiedni język naukowy (precyzja)

• Wiedza naukowa bada związki zachodzące między przedmiotami niezależnie od ich stosunku do ludzkiej wartości

• Świadome dążenie nauki do kontrolowania osiąganych przez nią wyników poznawczych przez wielokrotną konfrontację z krytycznym świadectwem danych obserwacji, uzyskanych w starannie kontrolowanych warunkach

Relacje między badaniami politologicznymi a rzeczywistością polityczną- ujęcie premodernistyczne, modernistyczne, postmodernistyczne

Ujęcie premodernistyczne

Przekonanie, że rzeczy istniejące w rzeczywistości są takimi jak je widzimy (odbiór rzeczywistości)

Ujęcie modernistyczne

Przekonanie, że wobec rzeczywistości są uprawnione rózne poglądy

Ujęcie postmodernistyczne

• Przekonanie, że rzeczywiste są tylko wyobrażenia, a nie rzeczy

• Wyobrażenia uzyskujemy dzięki punktom widzenia

• Także naukowcy wnoszą do postrzegania rzeczywistości własne zabarwienia i wyjaśnienia

• Nie ma żadnej obiektywnej rzeczywistości którą można by obserwować, ale istnieje tylko kilka subiektywnych perspektyw

Źródła wiedzy

• Informacje o polityce wraz z ogólnym kontekstem, czyli tym, co tę informację przekazuje wraz z kanałem informacyjnym

• System wiedzy pozaźródłowej

Pojęcie i definicje

Pojęcie- jest to abstrakcja, wytwór myślenia reprezentujący obiekt, jedna z jego właściwości lub zjawisko behawioralne, nie istnieją w rzeczywistości jako zjawisko empiryczne, służą jedynie jako symbole tych zjawisk, każda nauka ma własny, unikatowy zbiór pojęć.

Funkcje:

• Podstawa komunikowania się

• Wprowadzają perspektywę patrzenia na zjawiska empiryczne

• Umożliwiają naukowcom klasyfikowania własnych doświadczeń

• Są składnikami teorii, gdyż definiują treść i własność teorii

Definicje

• warunkiem spełniania przez pojęcia funkcji komunikacyjnej jest ich powszechność i klarowna akceptacja, precyzja w ich pojmowaniu, temu służy proces definiowania pojęć

• Definicje pojęciowe- opisywanie pojęć za pomocą innych pojęć, a w konsekwencji za pomocą terminów pierwotnych i pochodnych (definiowanych za pomocą terminów pierwotnych)

• Definicje pojęciowe nie podpadają pod określanie prawdziwości i fałszywości, tylko pod ocenę ich przydatności w komunikowaniu się i badaniach

Cechy:

• Definicja musi wskazywać na unikatowe własności lub jakości tego, co jest definiowane, włączać wszystkie przypadki, których dotyczy

• Nie powinna mieć charakteru kołowego, czyli zawierać żadnego elementu definiowanego obiektu

• Powinna być sformułowana w sposób twierdzący

• Powinna zawierać wyraźne terminy, powszechnie akceptowane.

---