WYKŁADNIA PRAWA Wykładnia (interpretacja) - to operacja myślowa, która polega na odkodowaniu z przepisów prawnych norm prawnych oraz ustaleniu ich znaczenia. Jest ona jednym z etapów stosowania prawa. W szerokim znaczeniu wykładnia obejmuje wnioskowanie o obowiązywaniu jednych norm na podstawie uprzedniego stwierdzenia obowiązywania innych norm jako ich przesłanek. Możemy wyróżnić następujące teorie wykładni : a) statyczna (która przyjmuje, iż znaczenie normy jest stałe i niezmienne aż do jej uchylenia, celem tej teorii jest zapewnienie stałości prawa. b) dynamiczna ( która przyjmuje, że znaczenie normy jest zmienne, celem tej teorii jest zapewnienie adekwatności między prawem a życiem możemy tą teorię nazwać adaptacyjną tzn. aby starym przepisom nadawać nową treść. Rodzaje wykładni to: 1. Wykładnia autentyczna - jest dokonywana poprzez organ, który uchwalił dany akt prawny a moc obowiązująca tej wykładni zależy od hierarchii danych aktów prawnych. Kto uchwala akt prawny ten dokonuje wykładni.(cuius escondere, eius est interpretari). 2. Wykładnia legalna - jest dokonywana przez upoważniony do tego organ państwa, ma ona moc wiążącą wszystkie podmioty stosujące prawo. Do 1997 r. była dokonywana przez Trybunał Konstytucyjny. 3. Wykładnia sądowa - dokonywana jest przez Sąd Najwyższy, który to rozpatruje skargi kasacyjne w składzie 3 osobowym, podejmuje uchwały Sądu Najwyższego w składzie 7 osobowym, podejmuje uchwały dotyczące zagadnień prawnych przedstawionych m. innymi przez Sądy Powszechne. Uchwały takie wiążą Sąd Najwyższy z sądem który wystąpił z danym zagadnieniem. 4. Wykładnia doktrynalna - jest nazywana wykładnia prywatną z uwagi na to, iż dokonywana jest przez prawników, naukowców i nie ma ona charakteru powszechnie obowiązującego. Możemy wyróżnić podział wykładni ze względu na sposób jej dokonywania a mianowicie na: - językową (istotą tej wykładni jest ustalenie znaczenia normy w oparciu o analizę tekstu normatywnego tzn. gramatyczną), - systemowa (polega na ustaleniu znaczenia pojedynczej normy prawnej przez jej zestawienie z innymi normami prawa danego aktu normatywnego czy działu prawa). - funkcjonalna ( polega na ustaleniu znaczenia norm w oparciu o funkcje jakie mają spełniać normy, ustalenie znaczenia następuje zgodnie z funkcją), - historyczna ( polega na ustaleniu znaczenia normy w oparciu o okoliczności, które towarzyszyły przy powstawaniu danej normy, wykładnia ta ma duże znaczenie przy teorii statycznej). Kolejnym podziałem jest podział ze względu na wynik wykładni : - wykład. stwierdzająca (ma ona za zadanie stwierdzenie zgodności dyrektyw językowych z pozajęzykowymi), 5 - społecznym uzasadnieniem obowiązywania prawa. Zwolennicy tej koncepcji stoją na stanowisku, że norma prawna jest stosowana nie dlatego, że obowiązuje lecz dlatego, że jest przestrzegana. W związku z behawioralnym uzasadnieniem obowiązywania pojawi się problem desuetudu (odwyknienie). Przez desuetudo rozumie się ustanie obowiązywania normy prawnej w wyniku jej długotrwałego niestosowania lub nieprzestrzegania, a kompetentne organy państwowe mimo to nie stosują sankcji prawnej, - tetyczne uzasadnienie obowiązywania prawa polega na uznaniu, że dany akt normatywny obowiązuje wówczas gdy został on właściwie ustanowiony oraz właściwie ogłoszony w stosownych aktach prawnych. ZASIĘG OBOWIĄZYWANIA NORM PRAWNYCH : Należy tu mówić o dwu różnych wymiarach obowiązywania norm : obowiązują one w określonym czasie, wtedy jest to ich obowiązywanie pod względem czasowym oraz ich przestrzennym obowiązywaniu. Obowiązują one na określonym obszarze, wówczas możemy mówić o ich obowiązywaniu pod względem terytorialnym. Ponadto można mówić o obowiązywaniu prawa w odniesieniu do określonych osób. Ustawa danego państwa może obowiązywać wszystkich obywateli niezależnie od ich pobytu. 1. Zasady obowiązywania prawa w czasie. Podstawową zasadę rozstrzygającą o momencie rozpoczęcia obowiązywania prawa jest zasada mówiąca, że akt normatywny obowiązuje od momentu jego wejścia w życie. moment wejścia w życie może być w różny sposób ustalony. Obecnie prawodawca polski postanowił, że w odniesieniu do wszystkich aktów prawnych które obligatoryjnie publikowane są w „Dzienniku Ustaw” bądź „ Monitorze Polskim” za moment wejścia w życie prawa przyjmuje się datę wypadającą po 14 dniach od momentu opublikowania aktu prawnego . Zostało w ten sposób wprowadzone ustawowe vacatio legis. Drugą zasadą rozstrzygającą jakby kierunek działania prawa po jego wejściu w życie jest lex retro non agit (ustawa nie działa wstecz). Kolejnym etapem wiążącym się z obowiązywania prawa w czasie jest odpowiedź na pytanie do kiedy akt normatywny obowiązuje. najczęściej akty normatywne uchwalane są na czas z góry nie oznaczony. Koniec obowiązywania takich aktów mogą wyznaczać tzw. klauzule derogacyjne,czyli wyraźne postanowienie przepisów prawnych zawartych w nowo wydanym prawie regulacyjnym te same stosunki społeczne co prawo uchylone lub zasada lex posterior derogat legi priori (ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą). Zasad e tę podobnie jak zasadę lex retro non agiy stosujemy przez domniemanie we wszystkich sytuacjach, kiedy koniec obowiązywania prawa nie został ustanowiony przez samego ustawodawcę. Wyjątkiem od tej zasady jest lex posterior generalis non derogat legi priori specjalis czyli ustawa ogólna nie uchyla wcześniejszej ustawy szczegółowej. - 9 - Przepisy kolizyjne rozstrzygają w przypadku obowiązywania wielu systemów prawnych na terenie jednego państwa, który z tych systemów w konkretnych warunkach miejsca i czasu ma zastosowanie. Przepisy przejściowe zwane także intertemporalnymi rozstrzygają o sposobie postępowania ze stanami faktycznymi powstałymi pod rządami starego prawa, a podlegającymi prawnej kwalifikacji, wówczas gdy stare uregulowania zostały zastąpione nowymi. KOLIZJA NORM : Kolizja norm to sytuacja kiedy jakiś przypadek jest uregulowany przez więcej niż 1 normę a normy te wyznaczają adresatowi wzajemnie wyłączające się sposoby zachowania. Reguły kolizyjne wskazują, które ze sprzecznych norm należy zastosować. Możemy wyróżnić 4 reguły kolizji 1.Akt wyższego rzędu uchyla akt niższego rzędu (lex superior derogat legi inferiori). 2.Akt późniejszy uchyla akt wcześniejszy (lex posterior derogat legi priori). 3.Przepis szczególny uchyla przepis ogólny (lex specjalis derogat legi generali). 4.Późniejsza ustawa ogólna nie uchyla wcześniejszej ustawy szczególnej (lex posterior generalis non derogat legi priori specjali). Jeżeli sprzeczności nie da się usunąć przyjmujemy, że obie normy są nieobowiązujące - jest to luka w prawie. LUKI W PRAWIE : Luki w prawie mają miejsce wtedy jeśli w obowiązującym prawodawstwie brak jest normy, która mogłaby być zastosowana w jakimś konkretnym przypadku.. ten brak normy prawnej może być powodowany różnymi sytuacjami. z tych względów możemy mówić o różnych rodzajach luk w obowiązującym prawie. Biorąc za podstawę ową różność sytuacji możemy wyróżnić trzy rodzaje luk w prawie : aksjologiczną, logiczną i strukturalną, a) luka aksjologiczna zwana także oceną wartościującą lub luką de lege ferenda. Zachodzi wówczas jeżeli w systemie prawnym brak jest normy prawnej, która mogłaby przy przejęciu określonego wartościowania, kwalifikować prawnie stan faktyczny, który w rzeczywistości zaistniał lub może zaistnieć. b) luka logiczna spowodowana jest antynomią dwu sprzecznych norm istniejących w systemie prawa, które to sprzecznie, w sposób nie dający się ze sobą pogodzić, regulują ten sam stan faktyczny. Ma więc w tym przypadku miejsce sytuacja odwrotna niż okoliczności powstania luki wartościującej. c) luka strukturalna czasem zwana konstrukcyjną jest wynikiem wad występujących w systemie prawa. Polega ona na tym, iż normy prawne o wyższej mocy prawnej są unieruchamiane przez brak norm o niższej mocy prawnej, które to warunkują ich realizację. W przypadku stwierdzenia zjawiska luki w obowiązującym prawie rozstrzygnięcia przede wszystkim następują na podstawie tzw. analogii, o ile nie usunie ich sam ustawodawca.

2 - - wykład. rozszerzająca (prawodawca chciał powiedzieć więcej niż powiedział np. wszyscy studenci mają egzamin 5 lutego a więc tyczy to zarówno panów i pań), - wykład. ścieśniająca (prawodawca powiedział więcej niż chciał powiedzieć, trzeba zawęzić to znaczenie), - wykład. uchylająca (polega na uchyleniu obu norm, które są ze sobą sprzeczne). NORMA PRAWNA : jest to najmniejszy stanowiący sensowność element prawa charakteryzujący się dwoma cechami : Regułą generalną. Regułą abstrakcyjną. Reguła generalna skierowana jest do określonej liczby adresatów nie jest zaś skierowana do 1 adresat. Natomiast reguła abstrakcyjna jest to pewien wzór zachowania, który jest określony przez wskazanie cech rodzajowych a nie konkretnych danego zachowania. Norma prawna składa się z następujących elementów (budowa trójelementowa - klasyczna) : 1.Hipotezy - która określa adresata oraz warunki w których jest mu coś nakazane, zakazane lub dozwolone. [Hipoteza stanowi jedną z bardziej rozbudowanych części normy prawnej. Dotyczy ona zarówno elementów podmiotowych jak i przedmiotowych sytuacji reglamentowanych przez normę prawną. O elementach podmiotowych mówimy wówczas jeżeli hipoteza wskazuje adresata i jego właściwości (wiek, sytuację majątkową itp.) O Przedmiotowości zaś jeżeli odnosi się do stanów, zjawisk bądź wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrznych.] 2. Dyspozycji - która określa treść tego zachowania nakazanego, zakazanego lub dozwolonego (jest ona najważniejszą częścią normy prawnej). [ Jest tą częścią normy prawnej która każdorazowo określa rodzaj zachowania zakazanego , nakazanego lub dozwolonego. Jest to więc najważniejsza część normy prawnej gdyż przedstawia wzór pożądanego przez prawodawcę zachowania ale wymagalny tylko wówczas, gdy spełnią się warunki i okoliczności określone w hipotezie tej normy. 3. Sankcji - która jest dolegliwością - karą za naruszenie hipotezy i dyspozycji. [Jest tą częścią normy prawnej, która określa rodzaj dolegliwości jakie prawodawca przewidział dla każdego (do kogo zaadresowana jest norma), kto mimo iż spełniły się warunki podane w hipotezie normy prawnej nie zastosował się do treści dyspozycji. Inaczej mówiąc nie spełnił tego nakazu czy zakazu.] Możemy wyróżnić następujące rodzaje sankcji : - karne - represyjne (są to dolegliwości przewidziane za zachowania stanowiące naruszenie czynów zabronionych), [Są sankcjami które prawodawca stosuje za dokonanie czynów zabronionych. Czyny te polegają zarówno na działaniu podmiotu, jak na zaniechaniu działania (nie udzielenie pomocy osobie znajdującej się w niebezpieczeństwie). Istotą tej sankcji jest pozbawienie podmiotu naruszającego dyspozycję zakazu, ważnych dla niego dóbr (życia, wolności). Pozbawienie tych dóbr nie musi być jedynym motywem prawodawczym bowiem różne są funkcje kary ( resocjalizacja przestępcy, izolacja w celu niedokonywania nowych przestępstw, odstraszanie potencjalnych przestępców itp.)] 6 - 2. Zasady obowiązywania prawa w przestrzeni . Obszar mocy obowiązującej aktu normatywnego ,może być wyznaczony przez sam akt. Jeśli ma on obowiązywać na obszarze całego państwa prawodawca nie musi tego wskazywać w treści aktu prawnego. Podstawową zasadą odnoszącą się do obowiązywania prawa w przestrzeni jest tzw. zasada terytorialna, według której prawo obowiązuje na terytorium państwa (ląd, wody wewnętrzne i przybrzeżne statki powietrzne i pływające pod banderą danego państwa) a organy państwowe stosują obowiązujące normy . Na terenie państwa obowiązuje prawo wewnętrzne ono też określa w jakich przypadkach należy stosować prawo obce (innego państwa). BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO : Akt normatywny jest dokumentem organu państwowego zawierającym zakodowane w przepisach prawnych normy prawne regulujące jakiś obszar stosunków społecznych. Akt normatywny powinien być należycie ogłoszony w stosownym dzienniku promulgacyjnym (np. Dzienniku Ustaw). Budowa aktu normatywnego przedstawia się następująco : 1. Określenie rodzaju aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie, uchwała). 2. Data ustanowienia danego prawa. 3. Tytuł aktu (określający przedmiotowo rodzaj regulowanych stosunków społecznych. 4. Preambuła - stanowi ona swoisty rodzaj deklaracji prawodawcy co do motywów ustanowienia prawa. podaje w niej zamierzone cele, podstawowe wartości danego aktu normatywnego. Stosuje się ją w ustawach o szczególnej doniosłości społecznej ( Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r). 5. Część ogólna która formułuje przepisy, w których znajdują się elementy norm wspólne dla tych postanowień, które mogą znajdować się w części szczegółowej. W części ogólnej zamieszczone są również definicje ustawowe wyjaśniające znaczenie pojęć, którymi posługuje się prawodawca w danym akcie normatywnym. 6. Część szczegółowa która zawiera zasadniczą materię aktu normatywnego. Tak więc na część szczegółową składają się te przepisy prawne w oparciu o które możemy formułować normy prawne zarówno ustawy ogólnej (lex generalis) jak ustawy szczególnej (lex specjalis). 7. Przepisy końcowe - na które składają się postanowienia przejściowe, derogacyjne i określające termin wejścia w życie danego aktu. 8. Podpis osoby uprawnionej. Jest ostatnim elementem składowym aktu normatywnego. W każdym systemie prawnym obowiązują normy określające kto i w jakim trybie powinien złożyć podpis pod danym aktem normatywnym. W polskim systemie prawnym podpisywanie ustaw należy do kompetencji Prezydenta RP. uchwały i rozporządzenia Rady Ministrów podpisuje Prezes rady Ministrów, zaś rozporządzenia i zarządzenia ministrów - odpowiedni ministrowie, rozporządzenia i zarządzenia Prezydenta podpisuje sam Prezydent, przy czym w odniesieniu do niektórych aktów normatywnych Prezydenta wymagana jest tzw. kontrasygnata właściwego ministra, uchwały Sejmu bądź Senatu podpisywane są przez marszałka odpowiedniej izby parlamentu. Bez podpisu osoby uprawnionej akt normatywny nie może zostać ogłoszony, a tym samym nie może nabrać 10 - Stosowaniem analogii nie zajmują się organy państwowe uprawnione do wydawania aktów normatywnych - te mogą usuwać luki na drodze tworzenia prawa - lecz organy stosujące prawo. Rozróżnia się dwa rodzaje analogii analogię z ustawy (analogia legis) i analogię (analogia iuris). a) Analogia legis - polega na takim działaniu podmiotu stosującego prawo, w wyniku którego stan faktyczny przez prawo nieregulowany zostaje podciągnięty pod normę prawną regulującą stan faktyczny podobny. Przy stosowaniu analogia legis przywiązuje się wagę z jednej strony do podobieństwa stany faktycznego, z drugiej zaś do celu normy. b) analogia iuris - jest narzędziem bardziej skomplikowany niż analogia ustawy. Dzieje się tak dlatego, że mogą istnieć stany faktyczne cechujące się zupełnie swoistymi i niepodobnymi właściwościami do stanów faktycznych unormowanych w ustawie. Analogia z prawa polega na tym ,że sytuację nie przewidzianą przez ustawę rozstrzyga się na podstawie ogólnych ocen wyprowadzonych z większej liczby obowiązujących norm. TWORZENIE PRAWA : W tworzeniu prawa możemy wyróżnić 3 koncepcje powstawania prawa : 1. Koncepcja odkrywania prawa (prawodawca dąży do poszukiwania tych norm już obowiązujących np. praw naturalnych) - szkoła historyczna (Sawini) 2. Koncepcja woluntaryzmu prawodawczego (prawodawca ma wyłączną wolę przy tworzeniu prawa) - Marks. 3. Koncepcja racjonalnych działań prawodawczych (prawodawcy przyznaje się dużą rolę w formułowaniu prawa ale jednocześnie ogranicza się go przez stawianie pewnych żądań) - Petrażycki. JĘZYK PRAWNY : Jest to język tekstów normatywnych (tekstów zawierających wypowiedzi normatywne). Czytając postanowienia prawodawcy zawarte w ustawie, rozporządzeniu, uchwale z łatwością zauważymy, że są one zredagowane w nieco odmienny sposób niż zwykliśmy się wypowiadać używając języka potocznego. Ma tu miejsce szczególna odmiana języka narodowego. Wymogi redagowania aktu prawnego (oszczędność tekstu, precyzja sformułowań) powodują, że prawodawca posługuje się jakby językiem sztucznym. Charakteryzuje się on bowiem różnym od języka naturalnego słownictwem, zasadami stylistyki, specyficznym użyciem czasu teraźniejszego. JĘZYK PRAWNICZY : Język prawniczy jest dziełem prawników powstałym przy okazji interpretowania wypowiedzi normatywnych prawodawcy oraz formułowania wypowiedzi o prawie obowiązującym. Powstaje on także w nauce prawa przy okazji opisywania poszczególnych instytucji prawnych, metod badania prawa obowiązującego czy wykładni prawa. Prawnicy zwykli posługiwać się sentencjami łacińskimi one także wchodzą w skład języka prawniczego. Zasady prawa naturalnego wg H. Grocjusza : 1.Umów należy dotrzymywać (pacta sum serwanta) 2.Szanuj cudzą własność. 3.Wynagradzania szkód. 4.Wymierzania kar za popełnione przestępstwa (winy). Zasady prawa pozytywistycznego wg J. Oustina: 1.Rozkaz.

3 - - egzekucyjne (polegające na zmuszeniu adresata przekraczającego normę prawną do zrealizowania takiego stanu jaki powinien mieć miejsce w wyniku dobrowolnego wypełnienia norm. Sankcje te mogą mieć wykonanie bezpośrednie -eksmisja z lokalu lub zastępcze - zasądzenie odszkodowania), [ Sankcje te mogą polegać na przymusowym wykonaniu zachowania przez prawo przewidzianego. Przymusowość ta może dotyczyć zmuszenia adresata do dokonania niedopełnionego, a przewidzianego przez prawo obowiązku (przymusowe wydanie rzeczy kupującemu). Może to sprowadzać się do działań na rzecz przywrócenia stanu faktycznego sprzed momentu naruszenia zakazu (zwrot mienia zagarniętego z naruszeniem prawa). Egzekucja jako sankcja może również podejmowana być w celu wymuszenia określonego zachowania (grzywna mająca nakłonić świadka do zgłoszenia się w sądzie). - nieważności (nie wiąże się ona z zastosowaniem przymusu lecz dotyczy uznania za nieważną czynności prawnej podjętej niezgodnie z obowiązującym prawem). Występują one w 4 odmianach a mianowicie : nieważności bezwzględnej - następującej z mocy samego prawa ex lege, nieważności względnej - która jest uzależniona od złożenia wniosku osoby uprawnionej do kompetentnego organu celem stwierdzenia nieważności, bezskuteczność zawieszona - która uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami umowy od wyrażenia zgody tej osoby tzw. czynność kulejąca, bezskuteczność względna - która jest zbliżona do nieważności względnej. NORMY SPRZĘŻONE : Koncepcja norm sprzężonych jest dziełem polskiego teoretyka prawa J. Landego, polega ona na tym, iż prawodawca redaguje normę prawną za pomocą dwu norm dwu norm ze sobą połączonych w jedną całość. Koncepcja ta zakłada przedstawienie sankcji normy prawnej w postaci odrębnej normy. Pierwszą z tych norm jest norma sankcjonowana zawierająca w sobie hipotezę i dyspozycję. Druga natomiast jest normą sankcjonującą ( zawierającą w sobie również hipotezę i dyspozycję) będącą sankcją . Ma ona charakter posiłkowy. Posiłkowość polega na tym, że występuje ona dopiero po naruszeniu normy sankcjonowanej. Jeżeli występuje naruszenie hipotezy i dyspozycji to wtedy dopiero występuje norma sankcjonująca. Przykład : norma sankcjonowana - hipoteza (kto uczestniczy w wypadku drogowym), - dyspozycja (powinien udzielić pomocy), norma sankcjonująca - hipoteza (kto nie udzieli pomocy w wypadku drogowym), - dyspozycja (podlega karze). STOSOWANIE PRAWA : Polega na podejmowaniu przez kompetentny organ państwowy wiążących, indywidualnych i konkretnych decyzji prawnych na podstawie obowiązujących norm prawnych. Możemy wyróżnić 2 typy stosowania prawa tj. sądowy i administracyjny. Modelowym punktem odniesienia dla procesów stosowania prawa jest typ sądowy jego stosowania. Rozszerzenie drogi sądowej tzn. 7 - mocy obowiązującej. STOSUNEK PRAWNY : Jest szczegółową postacią stosunku społecznego w ogóle. Człowiek żyjący w społeczeństwie wchodzi z innymi jednostkami w różnego rodzaju stosunki : towarzyskie, koleżeńskie, rodzinne. Zachowania osób biorących udział w tych stosunkach nie są reglamentowane prawem obowiązującym. Panuje jakby dowolność zachowań podmiotów biorących w tych stosunkach udział. Szczególność stosunku prawnego jako wyodrębnionego z innych stosunków społecznych polega na tym, że zachowania podmiotów w stosunku prawnym uczestniczących są wyznaczane przez normy prawa obowiązujące . Stosunek prawny jest swoistym sposobem realizacji norm prawnych. Jeden podmiot stosunku prawnego treścią konkretnej normy jest do czegoś zobowiązany, inny do czegoś uprawniony. Stosunki prawne są stosunkami czasowymi ponieważ możemy wskazać moment ich powstania, czas trwania oraz moment wygaśnięcia. Ze względu na liczbę uczestniczących w nich podmiotów mogą to być stosunki prawne dwustronne i wielostronne. Częściami składowymi stosunku prawnego są : podmioty, przedmiot, uprawnienie i obowiązek. I Podmioty stosunku prawnego. Podmiotem stosunku prawnego mogą być tylko podmioty prawa, gdyż prawo może funkcjonować tylko przez podmioty. Wśród podmiotów stosunku prawnego możemy wyszczególnić : osoby fizyczne, osoby prawne oraz organy państwowe. II Przedmiot stosunku prawnego. Przedmiotem stosunku prawnego jest to wszystko z powodu czego podmioty prawne wstępują w stosunki prawne i co stanowi obiekt ich wzajemnych praw i obowiązków. III Uprawnienie. O uprawnieniu rozumianym jako element stosunku prawnego możemy mówić wówczas gdy przepisy prawa lub postanowienia umowne nie nakładają na dany podmiot obowiązku zachowania się w określony sposób lecz pozostawiają podmiotowi wybór określonego zachowania . IV Obowiązek. Charakteryzuje się go w ten sposób, że norma prawna przewiduje w danej sytuacji pewien nakazany lub zakazany adresatowi sposób zachowania się, a zachowaniem się odmiennym każdorazowo łączy się uruchomienie sankcji prawnej czyli jakiejś postaci reakcji organów państwowych. PRZEPIS PRAWNY . Przepis prawny jest to zapis w postaci artykułu, paragrafu, punktu. Przepisy prawne formułujące w budowanych na ich podstawie normach powinności możemy podzielić w oparciu o następujące kryteria : treść, stopień konkretności, zasięg obowiązywania, moc stosowania. Można też dzielić je w zależności od tego do jakiej gałęzi prawa należą, jaki jest ich stopień ogólności lub szczegółowości, czy rozstrzygają czy też nie o obowiązywaniu innych przepisów prawnych. 1. Ze względu na treść przepisy prawne dzielimy na przepisy prawa materialnego i formalnego. Przepisy prawa materialnego to te, które pozwalają na budowanie norm prawnych regulujących wzajemne stosunki pomiędzy - 11 - 2.Sankcja 3. Obowiązek wykonania. 4.Suwerennośc władzy. SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA : Mówiąc o systemie źródeł prawa w RP mamy na myśli formalne znaczenie terminu `źródło prawa” czyli mówimy o rezultatach prawotwórczej działalności organów państwowych w wyniku której powstają akty normatywne zawierające reguły postępowania. Przez system źródeł prawa RP rozumiemy więc system aktów normatywnych. Akty normatywne tworzące system prawa RP, chociaż mają taki samą moc obowiązującą , różnią się od siebie mocą prawną, przedmiotem i trybem stanowienia. Moc prawna zależy od tego jakie miejsce w systemie organów państwowych zajmuje ten organ który wydaje normę. przedmiotem aktu normatywnego jest jakaś dziedzina stosunków społecznych regulowanych przez dany akt prawny. Tryb stanowienia aktu określa procedurę, a więc sposób w jaki akt normatywny dochodzi do skutku. Biorąc przede wszystkim podmiot stanowiący prawo, ale też nie pomijając problematyki przedmiotu regulacji czy procedury ustanawiania aktu można powiedzieć, że system źródeł prawa RP składa się z aktów normatywnych pochodzących od : organów władzy ustawodawczej, organów władzy wykonawczej, terenowych organów administracji rządowej, organów samorządu terytorialnego. 1.Akty normatywne pochodzące od organów władzy ustawodawczej. Organami władz. ustaw. w RP są Sejm, Senat oraz Zgromadzenie Narodowe w zakresie uchwalenia Konstytucji (ustawy zasadniczej). Aktami normatywnymi które pochodzą od tych organów są Konstytucja, ustawy konstytucyjne, dwa rodzaje ustaw ratyfikacji, ustawy zwykłe oraz niektóre uchwały Sejmu i Senatu. 2.Akty norm. poch. od organów władzy wykonawczej. Organami władzy wykon. w RP są : Prezydent RP, Rada Ministrów, premier, ministrowie Prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, postanowienia oraz akty urzędowe. Rada Ministrów wydaje akty prawne w postaci rozporządzeń i uchwał. Premier i ministrowie przysługuje prawo wydawania rozporządzeń i zarządzeń. 3.Akty nor. pochodzące od terenowych org. administr. rządowej. Terenowym org. adm. rządowej jest wojewoda . Jest on jednoosobowym przedstawicielem rządu w terenie, kompetentnym do działań w jego imieniu na obszarze województwa. Wojewoda może stanowić tzw. prawo miejscowe obowiązujące na obszarze danego województwa. 4. Akty norm. pochodzące od org. samorządu terytorialnego. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Gmina posiada swoje organy stanowiące i wykonawczo-zarządzające . Organem stanowiącym gminy jest rada gminy, organem wykonawczo-zarządzającym jest zarząd. Gmina może mieć charakter miejski, wówczas organem stanowiącym jest rada miasta. Rada gminy czy miasta ustanawia prawo miejscowe w postaci uchwał i przepisów porządkowych. Zarząd w postaci zarządzeń.

4 - obejmowanie możliwością odwołania się do sądu w coraz szerszym zakresie, oraz poddanie decyzji administracyjnych kontroli sądowej powoduje, że wiążącą dla adresata normy prawnej jest prawomocna decyzja sądowa. W trybie administracyjnym poza odwołaniem się do organu wyższego stopnia służy adresatowi odwołanie do sądu administracyjnego, który bada legalność podjęcia takiej decyzji. W typie sądowym odwołanie może nastąpić w ramach systemu sądowego nadzoru judykacyjnego, kończącego się zazwyczaj ograniczoną możliwością wniesienia kasacji lub skargi konstytucyjnej. Z punktu widzenia innych właściwości procesów stosowania prawa w obu wyżej wymienionych typach łatwiej znaleźć punkty je różniące niż upodobniające. Do najważniejszych różnic należy pozycja podmiotu podejmującego decyzje w danym typie stosowania prawa. Istotną różnicą jest także odmienna sytuacja decyzyjna. Reasumując porównania tych typów należy jeszcze raz podkreślić, że typ sądowy stosowania jest typem modelowym dla praktyki prawniczej. Typ administracyjny zwany także typem kierowniczym posiada w pewnym sensie właściwości procesu politycznego. Proces stosowania prawa układa się w ciąg podejmowanych na podstawie określonych rozumowań prawniczych decyzji, które prowadzą do podjęcia decyzji finalnej (orzeczenia, wyroku, postanowienia, uchwały itp.) oraz do jej uzasadnienia. Na proces sądowego stosowania prawa składa się kilka faz należą do nich : 1. Ustalenie stanu faktycznego sprawy. 2. Ustalenie podstawy normatywnej decyzji stosowania prawa. 3. Ustalenie znaczenia obowiązującej normy prawnej (dokonanie wykładni czyli interpretacja). 4. Faza subsumcji („podciągnięcie” stanu faktycznego pod odpowiednia normę prawną). 5. Ustalenie konsekwencji prawnych i sformułowaniu decyzji (podjęcie decyzji i wydanie orzeczenia często z uzasadnieniem). 6. Faza wykonania podjętej decyzji. Do wartości stosowania prawa należy zaliczyć : - pewność, - jednolitość, - skuteczność, - elastyczność, - sprawiedliwość, -słuszność. Należy także wymienić koncepcje stosowania prawa : - związana decyzja stosowania prawa ( która akcentuje pewien automatyzm stos. prawa w stosunku do aktów jego tworzenia co ma wzmocnić legalność, pewność i jednolitość stos. prawa, - swobodna decyzja stos. prawa (która domaga się swobody maksymalnie szerokiej), - pośrednia (starająca się pogodzić obie wcześniej stosowane koncepcje). OBOWIĄZYWANIE PRAWA : W nauce prawa rozpowszechniony jest pogląd o trzech koncepcjach uzasadnienia obowiązy. norm prawnych: aksjologicznej, behawiorystycznej i tetycznej, - aksjologiczne uzasadnienie obowiązywania prawa oznacza, że do oceny norm prawnych stosujemy jakieś wartości, że oceniamy je w kategoriach dobra bądź zła, słuszności lub niesłuszności, - behawioralne uzasadnienie obowiązywania prawa często nazywane także socjologicznym, realistycznym czy 8 - podmiotami prawa, niezależnie od sfery ich stosunków. Przepisami prawa formalnego są te przepisy, które określają realizacje norm prawa materialnego. 2. Stopień konkretności a więc formułowania reguły zachowania pozwala na wyróżnienie trzech różnych rodzajów przepisów prawnych : konkretne, blankietowe i odsyłające. a) konkretne są nimi wszystkie te sformułowania tekstu normatywnego, które redagują zasadę pożądanego postępowania podmiotu prawa. b) blankietowe przepis ten nie ustanawia żadnej reguły postępowania lecz wskazuje jaki organ państwowy jest upoważniony do uregulowania tego stanu rzeczy w przyszłości (np. opłaty za zajęcie pasa drog. cena za 1 m^2 indeksowana jest o wskaźnik ogłaszany przez prezesa GUS). c) odsyłający pozwala on na uniknięcie powtarzania danego przepisu w tekście aktu normatywnego. 3. Zasięg obowiązywania. W oparciu o to kryterium możemy przepisy prawne podzielić na przepisy prawne uniwersalne i partykularne. a) Prawo uniwersalne ( ius universale) są to takie przepisy prawne których zasięg obowiązywania obejmuje całe terytorium państwa. b) Prawo partykularne (ius particulare) stanowią przepisy prawne, których zasięg obowiązywania ograniczony jest do wyodrębnionego fragmentu terytorium państwa ( gmina, miasto). 4. Moc stosowania. To kryterium pozwala przede wszystkim wyróżnić przepisy prawne bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące. a) bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) dyspozycja w tych przepisach zredagowana jest przez stanowiącego prawo w sposób kategoryczny, co oznacza że przedmiot prawa nie ma możliwości innego zachowania się niż podane w dyspozycji, a jej przekroczenie wywołuje skutki prawne przewidziane w prawie. b) względnie obowiązujące (ius dispositivum) formułują one wzór zachowania w taki sposób, że adresat normy prawnej może z niego skorzystać lub nie, może również podany wzór zachowania modyfikować. 5. Przynależność do gałęzi prawa. pozwala wyodrębnić przepisy prawa konstytucyjnego, administracyjnego, cywilnego, karnego, międzynarodowego publicznego międzynarodowego prywatnego i inne. 6. Stopień ogólności i szczególności przepisu prawnego pozwala mówić o przepisach prawnych ogólnych i szczególnych. Ogólne (lex generalis) regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają w dyspozycji ogólne reguły zachowania. Normy szczegółowe (lex specjalis) ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania w stosunku do norm ogólnych (np. Prawo dewizowe). 7. W zależności od tego czy przepisy rozstrzygają czy też nie o obwiązywaniu innych przepisów prawnych możemy je podzielić na przepisy : derogacyjne, kolizyjne, przjściowe. Przepisy derogacyjne zamieszczane są w postanowieniach końcowych aktu normatywnego i są to postanowienia uchylające dotychczas obowiązujący stan unormowań w jakimś obszarze stosunków społecznych.

---