FEMIZNIZM od. łac. femina (kobieta)
Ideologia, doktryna koncentrująca się wokół równości prawnej, politycznej, społecznej kobiet z mężczyznami. Pojawiła się w XX w. na oznaczenie zespołu zagadnień związanych z równouprawnieniem, emancypacją kobiet.
Przekonania:
kobiety są dyskryminowane, poniżane, traktowane nierówno - gorzej od mężczyzn z powodu ich seksu albo/i płci,
konieczność całkowitego przeobrażenia stosunków maskulinistycznych i patriarchalnych, w celu kreowania świata „dla kobiet”,
kobiety różnią się od mężczyzn jedynie seksem, kategoria płci została ukształtowana czynnikami społecznymi,
różnice seksualne nie są usprawiedliwieniem dla nierównego traktowania kobiet.
Żądania:
żądania równości i sprawiedliwości seksualnej,
żądanie zrównania statusu politycznego i prawnego z mężczyznami,
Koncepcja płci psychologicznej
zespół cech psychicznych, związanych z seksem, składających się na kobiecość albo męskość, kształtowanymi zarówno czynnikami społecznymi, jak i biologicznymi.
Wyróżnia 4 grupy osób:
najliczniejsza gr.- zgodność cech psychicznych z seksem,
mniejsza grupa osób androginicznych, jakby 2- płciowych, mających rozwinięte w podobnym stopniu cechy psychiczne żeńskie i męskie,
najmniej liczne gr. osób, których cechy psychiczne odpowiadają przeciwnej płci („męskie kobiety”,” kobiecy mężczyźni”).
Matriarchat- wyraża w stos. społ. utożsamienie seksu z płcią, wynikające stąd różnice traktuje jako uzasadnienie przewagi, gł. prawnej i politycznej kobiecości nad męskością.
Pojęcie wprowadził Johann Jacob Bachofen w dziele „Matriarchat” (1861). Pogłębił je Fryderyk Engels w pracy „O pochodzeniu rodziny, własności prywatnej i państwa” (1884). Podtrzymał je Robert Briffault w swej rozprawie „Matki.
Matriarchat- władza kobiet, reprezentowanych przez matrony- matki rodów i matrycentryczne struktury społ. ją utrwalające.
Seksizm- wyraźne różnice miedzy feminizmem i matriarchatem a maskulinizmem i patriarchatem. Określenie to jest używane od około 1865 r. Odnosi się do kobiet, gdy maskulinizm i patriarchat je poniża, odnosi się do mężczyzn, jeśli feminizm i matriarchat poniża ich. Seksizm wyraża protest przeciw tej dyskryminacji.
Z racji konotacji z dyskryminacją, widoczne są relacje seksizmu z rasizmem.
Źródła i rozwój
O ideologii feministycznej mówimy od rewol. francuskiej. Postulat pisania historii o kobietach przez kobiety (perspektywa „nosa Kleopatry”).
Koncepcje źródeł:
kwestia kobieca istniała zawsze i wszędzie, gdzie żyli ludzie, treści wyprzedzały późniejszą nazwę „feminizm”,
nawet przed narodzinami feminizmu, w każdej epoce byli obrońcy kwestii kobiet,
źródła ideologii feminizmu usytuowały się w myśli oświecenia i skutkach rewolucji franc.,
rozwój właściwej ideologii feminizmu- 2 fazy: od rewol. franc. do ok. 1920r.,
od 1960r. do początków XXI w. (lata 1920-1960 uznawane za okres stagnacji).
Prehistoria:
do czasów Oświecenia mężczyźni utrzymywali tezę o niższości kobiet pod każdym względem,
istniały patriarchalne porządki prawne, np. Kodeks Hammurabiego,
filozofowie greccy- władza mężczyzn nad kobietami jest czymś bardzo pożytecznym społecznie,
prawnicy rzymscy utrwalili patriarchat instytucją prawną pater familias i męską władzą cezarów,
średniowiecze- wzorce społeczeństwa zmaskulinizowanego, w którym mężczyźni decydowali o losach kobiet; odsuwanie kobiet od urzędów publicznych, obciążanie kobiet za skutki biblijnej opowieści o grzechu,
chrześcijaństwo- krzewiło ideał kobiety podporządkowanej mężczyźnie lu poświęcającej się Bogu,
Odrodzenie przywraca starożytne obrazy kobiet pięknych, wrażliwych, ale nadal poddaje je władzy męskiej; plaga procesów czarownic; kobiece wyobrażenie śmierci - kostuchy ALE jednocześnie pierwsze głosy w obronie kobiet (Christinaa de Pizan, Jane Anger, Maria de Jars de Gournay, Aphra Baehn).
Idee sufrażystek
Ruch sufrażystek (ang. suffragist; od suffrage- prawo do głosowania):
powstał na gruncie Oświecenia,
pogląd równouprawnienia płci wyrażał Jean Antoine de Condorcet (1743-94),
(płeć żeńska różni się od męskiej, ale w życiu społecznym dopełniają się one),
zawiedzione nadzieje wiązane z Rewolucją Francuską (Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela dawała prawa polityczne tylko mężczyznom- w odpowiedzi, Olimpia de Gouges opublikowała Deklaracje Praw Kobiety i Obywatelki,
podobnie zawiedzione nadzieje w związku z Kodeksem Napoleona- nacisk na wyższość mężczyzn.
Sufrażystki brytyjskie:
Mary Wollstonecraft (i jej mąż John Stuart Mill), Emmeline Pankhurst, Vera Brittain.
Sufrażystki amerykańskie:
początki w USA od Konferencji w Saneca Falls w 1848r, zorganizowanej przez Elizabeth Stanton i Lucretię Mott,
(uchwalono Deklarację Opinii, parafrazując Deklarację Niepodległości- z uwzględnieniem kobiet: oskarżenie niesprawiedliwości i nadużyć ze strony mężczyzn, wezwanie władz amerykańskich do wprowadzenia równouprawnienia),
działalność Susan Anthony, która przyczyniła się do uchwalenia w 1920r. XIX poprawki do konstytucji, przyznającej Amerykankom prawa wyborcze.
Sufrażystki niemieckie:
Baronowa Malvida von Melsenburg - rzeczniczka dostępu kobiet do możliwości kształcenia i ich równouprawnienia w społ., Helene Lange, Gertrud Baumer, Lily Braun, Alice Salomon
Sufrażystki polskie- z uwagi na pozostawanie państwa pod zaborami, działały w pojedynkę: Klementyna Hoffmanowa, Maria Ilnicka, Narcyza Żmichowska, Anna Dobrska, Maria Wysłouchowa, Kazimiera Bujwidowa.
Prawo do głosowania:
Nowa Zelandia (1893), Finlandia (1906), Norwegia (1913), Rosja Sowiecka (1917), Polska (1919), Wielka Brytania (1928), Hiszpania (1931), Francja (1944), Belgia (1948), Szwajcaria (1971).
Amerykański Ruch Wyzwolenia Kobiet
2 nurty walki o równouprawnienie kobiet:
nurt radykalny łączył możliwość realizacji postulatów feministycznych ze zmianą ustroju kapitalistycznego,
nurt reformistyczny poszukiwał szans zrównania statusu kobiet i mężczyzn w istniejących strukturach politycznych.
Wspólny cel walki obu nurtów: miejsce kobiety równe miejscu mężczyzny w społeczeństwie. Aby osiągnąć ten cel, należy zjednoczyć same kobiety w dążeniu do niego. Kobiety z Ruchu najbardziej ceniły komuny jako formy organizacji społeczeństwa.
Nurty feminizmu:
f. matriarchalny (macierzyński, prorodzinny),
f. patriarchalny,
f. liberalny (indywidualistyczny)- idea wolnego rynku, na którym kobiety mogłyby konkurować z mężczyznami,
f. socjalistyczny (wspólnotowy, komunistyczny, marksistowski) - rozszerzenie praw kobiet jest podstawą postępu społecznego, nie ma wyzwolenia ludzkości bez społecznej równości płci- rzecznikiem był August Bebel, Klara Zetkin, Aleksandra Kołłątaj
f. anarchistyczny (anarchofeminizm),
f. legitymistyczny (legalistyczny),
f. integracyjny = f. dezintegracyjny,
f. umiarkowany = f. radykalny - żądanie równouprawnienia prawnego kobiet w stosunku do mężczyzn; wykracza poza postulaty równouprawnienia, prowadzi do radykalnego feminizmu politycznego.
radykalny feminizm polityczny- przekazanie pełni władzy w ręce kobiet, nie w strukturach matriarchatu, ale w odseparowanych od mężczyzn wspólnotach albo w społeczeństwie opartym na myśleniu macierzyńskim,
radykalny feminizm społeczny- rozwijanie kultury kobieto centrycznej, zniszczenie struktury patriarchalnej, rozwój piśmiennictwa dla kobiet.
f. reformistyczny = f. rewolucyjny.
Krytyka dyskryminacji kobiet- upatruje się niskiego statusu kobiet we władzy mężczyzn.
Wskazuje na przejawy dyskryminacji kobiet o charakterze socjalizacyjnym, religijnym, zawodowym, zwyczajowym, komercyjnym, językowym.
Przejawy dyskryminacji o charakterze socjalizacyjnym: socjalizacja (proces wpajania cech osobowości w szkole, rodzinie, etc.) polega na wszczepianiu i utrwalaniu przekonania kobiet o ich niższości wobec mężczyzn, kształtowaniu kompleksu niższości od momentu narodzin aż do śmierci, zawężaniu ambicji i możliwości życiowych w porównaniu z mężczyznami.
Religijne przejawy dyskryminacji kobiet: w większości religii Bóg ukazywany jest jako istota męska. Judaizm traktuje kobiety jako istoty niższe, nie pozwalając im pełnić funkcji rabina, Chrześcijaństwo w zasadzie nie dopuszcza kobiet do kapłaństwa +negatywny dla kobiet obraz grzesznej Ewy, kobieta jako naczynie grzechu i narzędzie Szatana. Islam - handel żywym towarem i haremy.
Zawodowa dyskryminacja kobiet- dłuższa, gorsza i mniej płatna praca. Feministki sprzeciwiają się pozycji kobiety jako gospodyni domowej, podkreślają dużą wagę bezpłatnej pracy domowej matek i żon, zachęcają kobiety do podejmowania pracy poza domem.
Zwyczajowe przejawy dyskryminacji- ograniczanie swobody decydowania o własnym ciele przez wywieranie przymusu fizycznego i psychicznego.
Komercyjna dyskryminacja kobiet- handel wizerunkami i ciałem kobiecym.
Językowa dyskryminacja- traktowanie języka jako narzędzia poniżania kobiet. Wg feministek w języku dominują słowa na podkreślenie cech męskich; fundamentalne akty prawne dot. tylko mężczyzn.
Idea równości - gł. idea feminizmu
Idea wolności- kwestie świadomego macierzyństwa, aborcji,
Feminizm a pacyfizm:
Pacyfizm krzewił się wśród feministek od pocz. XIX w.
Treści pacyficzne poruszano na międzynarodowych kongresach feministycznych,
Wybuch I w. światowej- podział feministek na broniące pokoju i patriotki uzasadniające konieczność walki zbrojnej,
Po zakończeniu wojny aktywność feministek- pacyfistek kontrolowana była przez Mnarod. Ligę Kobiet dla Pokoju i Wolności w Genewie.
Okres międzywojenny- masowe egzekucje i osadzanie w obozach koncentracyjnych feministek- pacyfistek.
Idea władzy
panowanie bogiń w mitach kultur pierwotnych,
panowanie matron ,
panowanie władczyń miało miejsce zwykle w systemach patriarchalnych - osiąganie korony: dziedzicznie, przez małżeństwo.
Globalny zasięg idei feminizmu:
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich przejawów dyskryminacji kobiet - ZO ONZ 18.12.1979r.