Sad Najwyższy- sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. W jego skład wchodzą: pierwszy prezes, prezesi oraz sędziowie. Pierwszego prezesa powołuje prezydent na 6 lat. sąd dzieli się na cztery izby: Administracyjna, cywilna, Karna, wojskowa. Sędzia może być obywatel polski mający nieskazitelny charakter, ukończone studia prawnicze, wyróżniający się wysokim poziomem wiedzy prawniczej i doświadczeniem zawodowym
Funkcje sądu najwyższego:
- rozpoznawanie kasacji wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych kończących postępowanie sądowe
- podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce
Sądy powszechne- są to sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów
- sądy rejonowe- rozpatrują wszystkie sprawy z wyjątkiem tych, które są przypisane sądom okręgowym
- sądy okręgowe- rozpoznają apelacje od orzeczeń sądów rejonowych
- sądy apelacyjne- rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów okręgowych (kasacje)
Gwarancja niezawisłości sędziowskiej to:
- nieusuwalność- sędzia może być usunięty ze swojego stanowiska jedynie na podstawie orzeczenia sądu
- immunitet sędziowski- sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego
- niepołączalność- zakaz łączenia stanowiska sędziego z stanowiskiem posła lub senatora
- apolityczność- sędzia nie może być członkiem partii politycznej i związku zawodowego
Sąd lustracyjny- bada prawdziwość oświadczenia o współpracy z organami bezpieczeństwa, a nie fakt współpracy z tymi organami
Rzecznik interesu publicznego- analizuje oświadczenia wpływające do sądu lustracyjnego, zbieranie informacji niezbędnych do sprawdzania oświadczeń, składanie wniosków o wszczęcie postępowania lustracyjnego
Sądownictwo administracyjne- kontrolują zgodność decyzji administracji publicznej z prawem
Sądy wojskowe- rozpatrują sprawy dotyczące sił zbrojnych
Krajowa Rada Sądownictwa- stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Tworzą ją: - osoby wchodzące w skład rady z urzędu
- piętnastoosobowa reprezentacja środowiska sędziowskiego
- czterech posłów i dwóch senatorów wybranych przez obydwie izby
Trybunał Konstytucyjny- w jego skład wchodzi 15 sędziów, wybieranych przez sejm na 9 letnio kadencje. Funkcja trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych.
Trybunał stanu- orzeka odpowiedzialność osób zajmujących najważniejsze stanowiska państwowe na: prezydent, prezes i członkowie rady ministrów, prezes NBP i NIK i członkowie krajowej rady radiofonii i telewizji, posłowie i senatorowie
Delikt- czyn naruszający konstytucje bądź ustawy, popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem
Kontrola Państwowa lub Najwyższa izba kontroli- kontroluje działalność organów administracji rządowej, podejmuje kontrole na zlecenie sejmu lub jego organów
Rzecznik Praw Obywatelskich - przyjmuje skargi i interweniuje w wypadku naruszenia wolności i praw obywateli
Rzecznik praw dziecka- jego zadaniem jest ochrona konstytucyjnych praw dziecka
Krajowa rada radiofonii i telewizji- stoi na straży wolności słowa, prawa obywateli do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji
Prokuratura- stoi na straży praworządności, czuwa nad ściganiem przestępstw, sprawuje funkcje oskarżyciela publicznego
Kasacja- możliwość przeprowadzenia kontroli zaskarżonego wyroku z powodu rażącego naruszenia przepisów prawa w trakcie postępowania sądowego
Apolityczność- sędzia nie może być członkiem partii politycznej i związku zawodowego
Apelacja- odwołanie się od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu odwoławczego
Dwuinstancyjność - jedna z zasad postępowania sądowego i pozasądowego. Oznacza, że strona niezadowolona z orzeczenia organu pierwszej instancji może wnosić przewidziane prawem środki odwoławcze do organu hierarchicznie wyższego (drugiej instancji)