Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych

1. Finanse przedsiębiorstw - podstawowe grupy w klasyfikacji przedsiębiorstw suma produktów i usług tworzy produkt krajowy brutto.

Przychody:

a) przychody ekwiwalentne - podstawowa pozycja to przychody ze sprzedaży dóbr i usług

b) przychody kredytowe

c) transfery - papiery wartościowe etc.

Wydatki:

a) wydatki ekwiwalentne - zakup dóbr, zapłata za pracę

b) wydatki kredytowe - spłata kredytów bankowych, ujemny wynik finansowy

c) opłaty nie ekwiwalentne - podatki, dywidendy

2. Finanse ludności - (gospodarstw domowych - grupy osób wspólnie żyjących i utrzymujących się).

Przychody:

a) transfer - renta, emerytura, stypendium, darowizny, spadki

b) wynagrodzenia za pracę

c) nadwyżki finansowe ( darowizny, przekazy, spadki)

d) przychody kredytowe ŕ samochód, meble

Wydatki:

a) wydatki kredytowe - spłaty pożyczek

Minimum socjalne - dobra i usługi minimalne ( minimum socjalne i biologiczne)

3. Finanse publiczne - finanse państwa oraz samorządów terytorialnych, źródła dochodów publicznych.

Przychody:

a) transfery - podatki, opłaty, grzywne, dywidendy

b) obligacje skarbowe

c) kredyty bankowe

Wydatki:

a) transfery - dotacje

b) wydatki ekwiwalentne

c) nadwyżki - Luksemburg jako jedyny z UN ma nadwyżkę

WYKŁADY (16.02.2004)

FINANSE FINANSÓW BANKOWOŚĆ

I. POJĘCIE FINANSÓW I PODSTAWOWE KATEGORIE ZJAWISK FINANSOWYCH

1. POJĘCIE FINANSÓW
Finanse - są to wszystkie zjawiska ekonomiczne związane z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych
- w finansach mamy do czynienia z pieniądzem, nie ma finansów bez pieniądza
- finanse jest to powiązanie (jednoczesne wystąpienie) zjawisk gromadzenia i podziału pieniędzy.
Związki finansów z innymi dziedzinami:
- f. są częścią nauk ekonomicznych
- f. są częścią polityki gospodarczej
- f. są powiązane z prawem (finanse ujęte w normę prawną oddziaływają na gospodarkę)
- f. są powiązane z socjologią
- f. są powiązane z polityką (finanse publiczne)

2.KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH
Zjawiska finansowe klasyfikujemy wedle dwóch ujęć:
ujęcie przedmiotowe (grupy zjawisk)
- ekwiwalentne - zjawiska występujące na rynku, polegają na sprzedaży i zakupie (np. sprzedaż towarów i usług, wynagrodzenia za pracę)
- redystrybucyjne (transfery) - występują poza mechanizmami rynkowymi, nie ma wzajemnego świadczenia
- kredytowe
podmiotowe
- finanse firm (przedsiębiorstw)
- finanse ludności
- finanse publiczne
- finanse banków
- finanse ubezpieczeń
Finanse ludności - finanse gospodarstw domowych, budżet rodzinne, budżety gospodarstw domowych; składają się z dwóch powiązanych ze sobą części:
- dochody ludności
- wydatki ludności
Źródła dochodów ludności (23.02.2004)
W Polsce głównym źródłem są dochody z pracy (pobory, wynagrodzenia). Ludność jest zainteresowana płacami realnymi.
Płaca nominalna -
Płaca realna - jest to płaca nominalna skorygowana o wskaźnik wzrostu cen towarów i usług nabywanych przez ludność.
Przechodząc z nominalnej na realną dzielimy (np. płaca wzrosła o 10%, a ceny o 2%, płaca realna 5% - 10/2=5)
W Polsce jest wysokie zróżnicowanie ze względu na wynagrodzenie za pracę (płeć, region, międzyzawodowe - budżetówka i sfera prywatna). Zróżnicowanie to stale rośnie.
- Dochody z kapitału. Im kraj bogatszy tym większa część dochodów ludności pochodzi z kapitału. W krajach najbogatszych PKB = 400 tysięcy $ na mieszkańca, a w Polsce 7 tysięcy $.
Dochody z kapitału mogą przyjmować różnorodną postać:
- odsetki z lokat
- odsetki z akcji
- odsetki z papierów wartościowych
- odsetki z inwestycji.
Rentierzy - to osoby żyjące z odsetek, mają dochody z biernego kapitału.
- Dochody ze świadczeń socjalnych:
Emerytury
Renty
Zasiłki (m.in. dla bezrobotnych)
Ta grupa otrzymuje dochody z finansów publicznych.
PPE - Pracownicze programy emerytalne (III filar)
- Szara strefa - nie zarejestrowana działalność zarobkowa i gospodarcza.
Ale płaci podatki pośrednie - konsumpcyjne - VAT, akcyza
Około 30% ludzi zatrudnionych jest w szarej strefie, z tego większość stanowią bezrobotni. 30% PKB pochodzi w Polsce z szarej strefy.
Czarna strefa - zatrudnienie i dochody pochodzące z handlu narkotykami, bronią, kobietami itp., podlega to prawu karnemu. W Polsce w pierwszej połowie lat 90-tych była bardzo rozwinięta czarna strefa.
Inne dochody
- Wygrane (np. Lotto)
- Spadki
- Darowizny
Kierunki wydatków:
Wydatki konsumpcyjne na towary i usługi pierwszej potrzeby:
- Na żywność
- Na czynsz
- Na komunikację
- Na odzież i obuwie
- Na najniezbędniejsze kosmetyki
Prawo Engela - wraz ze wzrostem dochodów ludności wzrastają wydatki na towary i usługi pierwszej potrzeby przy jednoczesnym malejącym udziale tych wydatków w wydatkach ludności.
- Wydatki na towary i usługi wyższego rzędu;
- Na luksusową żywność
- Na luksusową odzież
- Na luksusowe usługi (np. turystyka)
- Na odpłatne kształcenie
Inwestycje kapitałowe i rzeczowe
- Lokaty bankowe
- Kupno akcji
Spłata kredytów.
Fundusz swobodnej decyzji:
- Powstaje w zamożnych gospodarstwach domowych, w których dochody pokrywają I, II, III grupę wydatków
- Pozwala na wybór konsumenta między np. nowym samochodem a wyjazdem na Seszele
- Jest w dyspozycji klasy średniej i czym klasa ta liczniejsza tym większy jest popyt ludności na towary i usługi wyższego rzędu.
Finanse ubezpieczeń:
- Czyli firm ubezpieczeniowych
Składają się z dwóch części:
- Dochody firm ubezpieczeniowych (składki osób ubezpieczających się przed wystąpieniem szkody losowej, dochody kapitałowe z inwestycji)
- Wydatki firm ubezpieczeniowych (wypłata odszkodowań, wydatki na prewencję i profilaktykę, wydatki na reklamę i promocje, inwestycje kapitałowe)
- Są ważne dla funkcjonowania rynku ubezpieczeń
- Powinny zapewniać równe warunki funkcjonowania firm na rynku ubezpieczeń, ale w Polsce tak nie jest.

FUNKCJE FINANSÓW
Zadania jakie pełnią finanse w gospodarce:
Stabilizacyjna
Redystrybucyjna
Alokacyjna.
Stabilizacyjna.
Definicja tradycyjna - finanse mają za zadanie zapewnić wzrost gospodarczy (wzrost PKB) przy zachowaniu równowagi gospodarczej.
Instrumenty finansowe funkcji stabilizacyjnej objęte są dwoma politykami:
Fiskalna - prowadzona przez rząd z parlamentem
- Podatki
- Cła
- Wydatki publiczne
- Subwencje i dotacje
Monetarna (pieniężna) - prowadzona przez bank centralny NBP
- Stopy procentowe depozytów i kredytów
- Operacje otwartego rynku (emisja i skup pieniężnych papierów wartościowych)
- Emisja pieniądza
Nowa definicja - zadaniem funkcji stabilizacyjnej jest zapewnienie wzrostu zerowego w warunkach równowagi gospodarczej.
Wzrost zerowy - jest to osiąganie przez gospodarkę z roku na rok tego samego wolumenu PKB przy zmienionej strukturze PKB (wzrost PKB = 0)

(01.03.2004) Teza wzrostu zerowego ze względu na występowanie bariery wzrostu gospodarczego:
- Wyczerpywanie zasobów bogactw naturalnych
- Bariera skażenia środowiska naturalnego
Instrumenty w nowym ujęciu są podobne do tych w ujęciu tradycyjnym.
Alokacyjna
Zadaniem tej funkcji jest rozmieszczenie czynników produkcji (kapitału) w różnych rodzajach działalności gospodarczej i w różnych regionach kraju
Instrumenty:
- Podatki
- Cła
- Dotacje publiczne
- Oprocentowanie kredytów.
Podstawowym jednak instrumentem regulującym funkcję alokacyjną jest stopa zysku.
Stopa zysku jest to stosunek masy zysku (wielkości zysku) do niezbędnych nakładów na wytworzenie tego zysku i razy 100%.
W Polsce obecnie najwyższą stopę zysku przynosi działalność w telekomunikacji, informatyce, ciastkarstwie. Niska stopa jest w górnictwie, hutnictwie i stoczniach.
Stopa zysku reguluje przepływ kapitału.
Redystrybucyjna
Redystrybucja - rozdzielanie środków pieniężnych.
4 systemy funkcji redystrybucyjnej:
- Bankowy - redystrybucja środków od depozytariuszy (ci, którzy składają depozyty w banku) do kredytobiorców
- Ubezpieczeniowy -

redystrybucja środków od ubezpieczających się do podmiotów, które dotknęła szkoda losowa i otrzymują odszkodowanie
- Budżety rodzinne - redystrybucja środków od członków gospodarstwa osiągających dochody do członków będących na ich utrzymaniu (od pokolenia rodziców do pokolenia dzieci lub dziadków)
- Finanse publiczne - redystrybucja środków np. od podmiotów płacących podatki do osób korzystających ze świadczeń socjalnych
Zakresy funkcji redystrybucyjnej:
- Terytorialny - redystrybucja środków z regionów kraju bogatych do regionów biednych. W tym zakresie wykorzystywany jest przede wszystkim system finansów publicznych, bankowy i budżetów rodzinnych.
- Pokoleniowy - w każdej chwili żyją obok siebie 3 pokolenia (Dzidków, rodziców i dzieci). Redystrybucja środków od pokolenia rodziców do pokolenia dzieci, a czasem także dziadków. Zakres ten jest wzmacniany regulacjami prawnymi
- Bogaci-biedni - wykorzystywany jest system finansów publicznych oraz budżety rodzinne. Redystrybucja środków od warstw i grup bogatych do biednych (np. bogaci płacą wysokie podatki z których wypłacane są świadczenia socjalne dla biednych)
- Działowo-sektorowy - wykorzystywany jest system finansów publicznych, bankowy i ubezpieczeniowy. Przesuwanie środków z sektorów i działów gospodarki o wysokiej stopie zysku czyli płacące wysokie podatki do sektorów i działów deficytowych. (np. w Polsce z telekomunikacji do sektora węgla kamiennego)
- Czynni-bierni zawodowo - czynni - aktualnie zatrudnieni, bierni - aktualnie bezrobotni. Przepływ środków od osób zatrudnionych (zarabiających) do osób bezrobotnych. Wykorzystywany jest system finansów publicznych oraz budżety domowe (np. fundusz pracy - 2,45%)
POLITYKA FINANSOWA
W gospodarce rynkowej wyróżniamy 2 szczeble polityki finansowej:
- Polityka finansowa firmy
- Polityka finansowa państwa
Pierwsza historycznie została ukształtowana polityka finansowa firmy. Celem jej jest maksymalizacja zysku, osiąganie jak najlepszej stopy zysku, przetrwanie na rynku. Jej zakres zależy od rozmiarów firmy. Zła polityka prowadzi do utraty płynności finansowej, a w dalszej kolejności do bankructwa. Między politykami finansowymi poszczególnych firm mogą następować sprzeczności, np. w interesie huty jest sprzedawać stal po cenach jak najwyższych, natomiast w interesie fabryki samochodów jest kupowanie stali po cenach jak najniższych. Sprzeczności takie powinna niwelować polityka finansowa państwa.
Na politykę finansową państwa składają się:
Polityka fiskalna
Polityka monetarna
Jej celem jest zrównoważony wzrost gospodarczy przy zachowaniu podstawowych elementów równowagi gospodarczej.
RYS HISTORII FINANSÓW (08.03.2004)

Kameraliści
- przełom XVII i XVIII wieku, nazwa pochodzi od słowa „kamera” - skarbiec królewski,
- zwolennicy polityki protekcjonalizmu, w której instrumentem powinny być cła (ochrona rynku krajowego przed importem towarów zagranicznych)
- byli zwolennikami funkcji interwencyjnej podatków
- zasada: „powinno się pobierać podatki nie tam gdzie można, ale tam gdzie trzeba.
- kameraliści byli zwolennikami następującej zasady budowania budżetu - najpierw określamy niezbędne wydatki i do nich dostosowujemy dochody niezbędne dla sfinansowania tych wydatków
Merkantyliści
- XVII i XVIII wiek
- zwolennicy chronienia gospodarki krajowej w większym stopniu niż kameraliści
- ich koncepcje były bliskie autarchii (gospodarki zamkniętej), w tym celu powinny być stosowane cła zaporowe, a nawet bariery transportu.
Fizjokraci
- XVIII wiek, Francja i Włochy
- wywodzą swoje poglądy od agrarystów (najświętszą rzeczą dla człowieka jest ziemia, praca na roli daje szczęście i uszlachetnia)
- uważają, że jedynie praca rolnika tworzy dochód narodowy, wszystkie rzeczy są wtórne od pracy na roli, zatem jedynym realnym podatkiem jest podatek płacony przez rolników
- zerwali z polityka protekcjonalizmu, uważają, że konkurencja międzynarodowa na rynku krajowym jest niezbędna
- jako pierwsi wskazali potrzebę wolnej konkurencji
Szkoła liberalna
- koniec XVIII wieku, aktualna do dziś
- dzisiejsi wyznawcy są nazywani neoliberałami
- myśl ta zbudowana jest na 3 fundamentach:
- wolność człowieka (w szczęściu i nieszczęściu)
- wolna konkurencja niczym nie krępowana
- wolna konkurencja w sensie międzynarodowym (gospodarka globalna)
- podatki złem koniecznym (czym mniejsze podatki tym lepiej dla gospodarki)
- jak najniższa stopa redystrybucji PKB przez budżet (udział budżetu w PKB)
- złota zasada budżetowa - zasada równowagi dochodów i wydatków budżetowych
- skala podatkowa proporcjonalna, umożliwiająca wprowadzenie podatku liniowego (skala podatkowa proporcjonalna polega na tym że bez względu na wielkość dochodów płacimy tę samą stawkę podatkową)
- cięcia w wydatkach gospodarczych i socjalnych
- podatki pośrednie (płacone przy zakupie towarów i usług) - w tym przejawia się wolność człowieka bo ma wybór czy kupić i płacić podatek czy nie
- zmniejszenie długu publicznego (zadłużenia państwa wobec obywateli)
Aktywna rola państwa w gospodarce - interwencjonizm
- szkoła ta wzięła się od badań Keinsa
- rośnie znaczenie polityki finansowej państwa w gospodarce
- wyznają zasadę budowania budżetu kameralistów
- szkoła ta zrywa z złotą zasadą budżetową, pewien niewielki deficyt w budżecie jest korzystny dla gospodarki
- rośnie znaczenie dochodów w budżecie, zwłaszcza podatkowych wykorzystywanych w funkcji interwencyjnej
- rośnie wielkość budżetu w stosunku do PKB
W Polsce od 1989 roku polityka finansowa była prowadzona w dużej mierze liberalnie

RYNKI FINANSOWE - RYNEK PIENIĄDZA I RYNEK KAPITAŁÓW
ZARYS EWOLUCJI PIENIĄDZQA
Formy pieniądza:
- Suszone ryby, sól, muszelki, kamyki
- Kruszce szlachetne - złoto, srebro, stopy
- Moneta - kawałek kruszcu na którym był odciśnięty herm, można ją było tezauryzować - oszczędzać; prawo Kopernika Gerschama - jeśli w obiegu występują monety sporządzone z różnych kruszców np. złota i srebra, to po pewnym czasie monety gorszych kruszców np. srebra wypierają z obiegu monety z lepszych kruszców np. złota, tzn. gorsze monety wypierają lepsze
- Pieniądz papierowy - banknot, na początku miał pełne pokrycie w złocie, ale obecnie już tak nie jest; ostatnim krajem które urwały związek

PRZEDMIOTOWE: pozwala wyodrębnić rodzaje zjawisk pieniężnych niezależnie od tego jakie podmioty biorą w nim czynny udział.

strumienie pieniężne ekwiwalentne - inaczej materialne (rynkowe) - jeden podmiot ponosi wydatek pieniężny a drugi podmiot w t6m samym czasie przychód. Drugi podmiot ma obowiązek wydać podmiotowi pierwszemu ekwiwalent ( np. wynagrodzenie, zakup towarów i usług). Strumienie te są regulowane przez mechanizm rynkowy. O tym jak kształtują się np. ceny, płace decyduje rynek.

Strumienie pieniężne redystrybucyjne (transferowe) - inaczej transfery - brak ekwiwalentu - jeden podmiot ponosi wydatek, drugi przychód. Podmiot drugi nie wydaje ekwiwalentu (np. podatki, stypendia, renty, emerytury, zasiłki, odsetki od kredytów, depozytów). Strumienie te są regulowane przez normy prawne. Strumień redystrybucyjny to strumień, w którym dochodzi do przemieszczania środków pieniężnych już istniejących.

Strumienie pieniężne kredytów - musi tu być bank ( lub inne instytucje finansowe) i kredytobiorca. Tylko jedna strona ponosi i przychód i wydatek. Jest to kredytobiorca. Udzielanie kredytu dla BC to kreacja pieniądza, a dla banku komercyjnego likwidacja pieniądza.

PODMIOTOWE (OGNIWA FINANSÓW):

• finanse publiczne

• finanse banków

• finanse ubezpieczeń

• finanse przedsiębiorstw

• finanse ludności (gospodarstwa domowe)

---