Kapitał własny

Z pojęciem kapitał własny natkniemy się podczas klasyfikowania źródeł finansowania majątku trwałego i obrotowego firmy według kryterium własności, tak więc rozróżniamy:

• Kapitały własne (fundusze własne)

• Kapitał obce (fundusze obce)

Tak więc można stwierdzić iż majątek każdej firmy może być finansowany na dwa sposoby. Inaczej to ujmując może pochodzić z dwóch źródeł: wkładów własnych np. właściciela, wspólników albo ze źródeł obcych z kredytu, pożyczek lub zobowiązań wobec dostawców, budżetów, pracowników itp. W tym opracowaniu zajmiemy się pierwszym ze źródeł czyli kapitałem własnym.

Kapitał własny może przybierać różną postać w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa. Rodzaje kapitału własnego występującego w najczęściej spotykanych firmach przedstawia tabela poniżej:

Formy prawne przedsiębiorstwa	Nazwa kapitału własnego
Przedsiębiorstwo państwowe	Fundusz założycielski Fundusz przedsiębiorstwa
Spółka akcyjna	Kapitał akcyjny Kapitał zapasowy Kapitał rezerwowy
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością	Kapitał zakładowy Kapitał zapasowy Kapitał rezerwowy
Spółdzielnia	Fundusz udziałowy Fundusz specjalny Fundusz zasobowy
Firma prowadzona przez osobę fizyczną we własnym imieniu i na własne ryzyko	Kapitał właściciela Kapitał zapasowy

Szerzej omówiony zostanie kapitał własny spółek akcyjnych, podczas omawiania spółek akcyjnych. Umieszczam schematy pozwalające zrozumieć w jaki sposób w spółkach akcyjnych kapitał akcyjny zostaje zmniejszany i zwiększany w poszczególnych składnikach kapitału własnego. Te składniki, czyli kapitał akcyjny, kapitał zapasowy, kapitał rezerwowy pojawiają się we wszystkich pozostałych formach prawnych przedsiębiorstw w identycznej lub lekko zmodyfikowanej formie dlatego właśnie skupiłem się tylko na spółce akcyjnej.

Podstawowymi źródłami finansowania kapitału własnego jest emisja akcji, zysk zatrzymany.

Zatem przybliżone zostaną pojęcia takie jak:

• Zysk zatrzymany

• Dywidenda i polityka dywidend

• Emisja akcji, akcja, rynek pierwotny i rynek wtórny

Zysk zatrzymany

W każdym przedsiębiorstwie dodatni wynik finansowy przyczynia się do wzrostu własnych źródeł finansowych, strata zaś pomniejsza te możliwości. Decyzję o podziale zysku i tryb postępowania w przypadku ponoszenia strat zastrzeżona jest do kompetencji zgromadzenia wspólników. Wyjątek stanowi sytuacja, w której sprawy te uregulowane są w umowie spółki. Podział zysku netto w spółce został przedstawiony na schemacie poniżej:

Podział zysku netto w spółce akcyjnej

^*PFRON- Państwowy Fundusz Rehabilitacyjny Osób Niepełnosprawnych - płacą firmy zatrudniające więcej niż 50 osób

Nie podzielona kwota zysku nie zasila żadnego kapitału ani funduszu spółki. Jest wspólną własności wspólników. Każdy ze wspólników, rezygnując z pobierania dywidendy, pozostawia zysk nie podzielony do dyspozycji spółki. Kapitał ten, gdy zostanie dobrze użyty może powiększyć przyszłe dochody wspólników. Zysk nie podzielony jest kapitałem własnym wspólników który może zastępować inne źródła finansowani, a przez to np. pomniejszać zapotrzebowanie na kredyty bankowe czy pożyczki pieniężne. Nie podzielona część zysku, gdy jest znaczna, może zwiększać efektywność działania spółki, podnosić wartość akcji, a przez to oddziaływać na przyrost wartości kapitałowych poszczególnych akcjonariuszy.

Dywidendy

Dywidenda jest to część zysku netto wypłacana akcjonariuszom spółki akcyjnej. Jej wielkość zależy od prowadzonej polityki przez akcjonariuszy.

Polityka dywidendy musi godzić ze sobą dwie funkcje, które są ze sobą często sprzeczne. Z jednej strony akcjonariusze wymagają jak najwyższej stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału, a więc spodziewają się między innymi wypłaty dywidendy, zaś drugiej strony spółka potrzebuje kapitału na swoją działalność, co najszybciej może osiągnąć zatrzymując jak największą część zysku dla siebie. Pogodzenie ze sobą tych dwóch zadań nie jest łatwe ale jest możliwe.

Warto na tym etapie przeanalizować dyskontowy model wyceny akcji, gdyż on w największym stopniu uwzględnia wpływ dywidendy na kurs akcji. Model dyskontowy bazuje na metodzie dochodów oczekiwanych. Ta metoda jest chyba najczęściej stosowaną przy tym problemie. Polega ona na ustaleniu wartości P₀ jako sumy obecnych wartości wszystkich przyszłych korzyści jakie na tę akcję przypadają. Zaletą tej metody jest fakt że uwzględnia ona zmiany wartościowe pieniądza w czasie. Zakładamy, że wartość akcji jest równa sumie zdyskontowanych dywidend oraz zdyskontowanej cenie P_n którą inwestor spodziewa się uzyskać koniec trwania inwestycji:

k - stopa dyskontowa ustalona przez inwestora

P₀,P_n - kurs akcji na początek i na koniec inwestycji

Jak widać dochody z inwestycji w akcje pochodzą z dwóch źródeł: strumienia dywidendy oraz przyrostu ceny akcji. Ma to bardzo duże znaczenie przy ustalaniu polityki dywidendy.

Jeśli założymy, że inwestycje dokonujemy na nieskończenie długi czas, to wówczas wartość akcji jest równa tylko sumie zdyskontowanych dywidend. Przyjmując również, że dywidenda jest wypłacana w tej samej wysokości i stopa dyskontowa nie ulega zmianie cena akcji wynosi wtedy:

Taki model można stosować w spółkach gdzie zyski są stabilne i wypłacane w całości jako dywidendy. Dywidendy zwykle zmieniają swoją wartość, część zysku zostaje zatrzymana w spółce, co stwarza podstawy wzrostu wysokości dywidendy w przyszłości. Ilustruje to model stałego wzrostu dywidendy:

gdzie:

P₀ - cena akcji w okresie t₀

D₁ - dywidenda w okresie t₁

k - stopa dyskontowa

g - stopa stałego wzrostu dywidendy

Z równania wynika, że jeśli procentowo większa część zysku jest wypłacana jako dywidenda to wzrasta D₁, a zatem cena akcji rośnie. Z drugiej strony zmniejszy się zysk zatrzymany w spółce, a zatem spadnie stopa wzrostu g, co spowoduje spadek ceny P₀. A więc w polityce dywidendy należy uwzględnić jaką część zysku spółka wypłaca, a jaką zatrzymuje. Po drugie należy określić, czy też wysokość dywidendy waha się wraz z wysokością zysku, czy też wzrasta stabilnie, niezależnie od bieżących zysków. W większości wypadków akcjonariusze oczekują równomiernego przyrostu dywidendy. Tego rodzaju rozważania stworzyły podstawy do konstrukcji wielu modeli polityki dywidendy. Dla przykładu wymienię trzy z nich /aby uzyskać więcej informacji na ich temat zapraszam do literatury związanej z tym tematem/. Oto one:

• Teoria obojętności dywidendy autorstwa M.Millera i F.Modiglianiego

• Teoria preferowania dywidendy Wlliamsa, Gordona

• Teoria zróżnicowania podatkowego

Dywidendy mogą być płacone w:

1. gotówce

2. akcjach

3. majątku

4. kombinacji ww.

ad. 1 Większość dywidend jest płacona w takiej formie i na ogół dywidenda taka stanowi od 40% do 60% zysku firmy po opodatkowaniu. Wypłaty dokonuje się raz w roku albo kwartalnie.

ad. 2 Drugą formą wypłacania dywidendy to rozdzielenie jej w postaci akcji spółki. Ma ona miejsce tylko w Stanach Zjednoczonych większość dywidend płaconych w ten sposób wyrażona jest procentowo np. 2%, 5%. Akcjonariusz który posiada 100 udziałów, w momencie rozdzielenia dywidend w postaci 5% akcji może oczekiwać dodatkowych 5 udziałów. Rozdzielenie akcji nie powoduje zmiany proporcji własności w spółce akcyjnej. Kiedy spółka akcyjna wypłaca dywidendy w postaci akcji, dokonywana jest zmiana księgowych zapisów w celu powiększenia kapitału akcyjnego i zmniejszenia o tą samą kwotę wielkości nie rozdzielonych zysków. A więc dywidenda ma charakter pozorny, akcjonariusze mają bowiem więcej akcji, ale reprezentują one ten sam majątek, jaki spółka posiadała przed dokonaniem wypłaty.

ad. 3 Najbardziej popularnym sposobem wypłaty dywidendy w postaci własności jest dystrybucja papierów wartościowych posiadanych przez spółkę akcyjną. Stosunkowo rzadko rozdzielane są natomiast dywidendy w formie towarów.

Akcja

Akcja jest papierem wartościowym o określonej wartości nominalnej, stwierdzającym, że jej właściciel uczestniczy w kapitale konkretnej spółki akcyjnej. Z posiadania akcji wynika prawo do partycypowania w zyskach oraz do majątku spółki w razie jej likwidacji.

Akcjonariusz angażując w spółce swoje kapitały nie ma obowiązku osobistej pracy na rzecz spółki. Prowadzenie spółki może być powierzone osobom z poza kręgu akcjonariuszy. Spółka od chwili zarejestrowania jej w sądzie jest odrębnym podmiotem praw i obowiązków.

Od wartości akcji nie wypłaca się oprocentowania, stanowi ona bowiem część kapitału ulokowanego we wspólnym przedsięwzięciu. Akcja daje prawo do korzyści tylko wówczas, gdy przedsięwzięcie jest zyskowne w takiej skali, która umożliwia wydzielenie dywidendy.

Przepisy prawa handlowego przewidują że akcje mogą być emitowane jako:

• imienne

• na okaziciela

Akcja imienna zawiera nazwisko i imię właściciela. Ewidencjonuje się ją w księdze akcji imiennych. Każda spółka ma obowiązek prowadzenia imiennej księgi swoich akcjonariuszy, gdzie obok imienia i nazwiska akcjonariusza podaje się jego adres. W księdze tej dokonuje się zapisów związanych ze zmianą właściciela akcji.

Przy akcjach imiennych mogą być stosowane ograniczenia związane z przenoszeniem prawa własności. Ograniczeń takich nie ma natomiast w przypadku, gdy akcja jest wystawiona na okaziciela. Akcjonariusze mogą żądać zmiany akcji imiennych na akcje na okaziciela. Jeżeli statut nie stanowi inaczej, wówczas akcjonariusz może wnosić a zmianę akcji na okaziciela na akcję imienną.

Artykuł 24 Ustawy o prywatyzacji zakłada podział akcji w zależności od uprawnień, jakie przysługują akcjonariuszom. Wyróżnia się tu akcje:

• zwykłe

• uprzywilejowane

Akcje uprzywilejowane wprowadzają dopuszczalną prawnie nierówność uprawnień akcjonariuszy danej spółki. Akcje takie umacniają pozycje konkretnych osób /zwykle założycieli/ dążących do zapewnienia sobie ważnego, a niekiedy dominującego wpływu na decyzję w spółce. Akcje uprzywilejowane mogą dawać prawo do specjalnych korzyści materialnych.

Przywileje powinny być zawarte w statucie spółki i mogą dotyczyć:

• prawa głosu

• dywidendy

• podziału majątku w razie likwidacji spółki

• niektórych innych spraw

Emisja akcji

Zwykła emisja zazwyczaj dokonywana jest za pomocą usług doradczych domu emisyjnego. Jest to instytucja, która (przeważnie bank komercyjny) doradza spółce pragnącej zostać dopuszczonym do obrotu publicznego oraz spełniać warunki organizacji samoregulujących (zwykle zarząd giełdy), i umożliwia podniesienie kapitału spółki. Organizuje najczęściej samą dystrybucję tych papierów (ale tylko w kategoriach techniki dystrybucji).

Innym typem organizacji-spółki, która świadczy usługi nieco bardziej wyspecjalizowane dla emitentów papierów wartościowych jest gwarant emisyjny.

Istnieje zasadnicza różnica między domem emisyjnym a gwarantem emisyjnym. Ten ostatni oprócz funkcji podejmowanych przez dom emisyjny podejmuje się ryzyka finansowego: daje gwarancje na rozprowadzenie papierów wartościowych i jej dokonuje za określoną opłatą na z góry znanych warunkach. Jeśli nie uda się dokonać wprowadzenia papierów wartościowych do obiegu pierwotnego wtedy gwarant pokrywa koszty wynikłe z braku rozprzedaży papierów wartościowych tj. wypłaca kwotę - równowartość emitentowi natomiast sam przejmuje na własność pozostałe nie rozprzedane akcje.

Formy emisji

Poniżej zamieszczam ogólnie znane techniki rozprzedaży papierów wartościowych.

• List emisyjny

List emisyjny przyjmuje postać tymczasowego dowodu własności, zawierającego postanowienia służące rozmieszczeniu akcji lub innych form udziałów do z góry określonych (wymienionych) osób; wielokrotnie powiązane są z emisją z prawem wykupu.

• Oferta przez prospekt

Zazwyczaj emisja akcji przez dobrze znaną spółkę odbywa się po określonej cenie. Każdej takiej emisji towarzyszy wydanie prospektu tj. pozycji o charakterze informacyjnym o danej spółce. Informacje zawarte w prospekcie powinny zawierać:

1. Nazwę spółki

2. Rodzaj działalności - opis zawierający analizy ogólnego stanu przedsiębiorstwa ze szczególnym uwzględnieniem produkcji, sprzedaży, badań, rozwoju, inwestycji, itp.

3. Siedzibę

4. Kapitał

5. Okres działalności spółki

6. Pracowników (szczegółowe dane dotyczące ważniejszych osób w spółce)

7. Dane finansowe potwierdzone przez emitenta oraz bilans uwzględniający opodatkowanie własności, raport o wynikach

8. Dane dotyczące samej emisji:

• cel użycia kapitału otrzymanego drogą emisji

• dane i podstawę decyzji na podstawie, której emisja się odbywa (data i numer decyzji Zebrania Walnego Zgromadzenia Udziałowców Spółki)

• planowana wartość emisji, suma oferowana lub do zaoferowania do publicznej sprzedaży

• klasa i rodzaj papierów i prawa z nimi związane

• w przypadku akcji: szczególne prawa tworzące emisję i udziałowców preferencyjnych akcji jeśli występują

• numer zgodnie z wartości i wartość emisji papierów

• numer i seria

• w przypadku papierów wartościowych dających stały procent dochodu, planowany procent, sposób obliczania procentu oraz dane o płatnościach

• adresy biur, gdzie płatność, administracja i przechowywanie tej płatności ma miejsce

Lista wcześniejszych emisji i ich rezultaty oraz skład i proporcje różnych typów papierów wartościowych emitenta

Lista akcji emitowana przez emitenta, a posiadana przez wyższych urzędników i starszych pracowników

Jeśli emitent lub jego prawni poprzednicy byli zaangażowani w znaczne kłopoty finansowe lub likwidację w czasie 3 letniego okresu poprzedzającego wydanie akcji, prospekt powinien zawierać powyższe informacje

Jeśli realizacja powinności określona na papierze wartościowym jest gwarantowana przez osobę prawną, prospekt powinien także zawierać informację o gwarantującym

Jeśli prospekt zawiera dane starsze niż 6 miesięcy, emitent jest zobowiązany sporządzić nowy prospekt. Prospekt powinien być opublikowany przynajmniej w dwóch dziennikach o zasięgu ogólnokrajowym, a oprócz tego prospekt spółki powinien być osiągalny na giełdzie oraz u maklerów.

Jak w każdym przypadku emitent musi osiągnąć pewien stan zgody między z jednej strony uzyskaniem funduszy na podwyższenie kapitału (czyli uzyskanie jak najlepszej ceny), a ustaleniem takich warunków sprzedaży papierów wartościowych aby była ona dość atrakcyjna w odbiorze potencjalnych klientów . Temu celowi służą między innymi techniki wpływające na strukturę emisji papierów wartościowych.

• Oferta poprzez sprzedaż

Wygląda ona tak samo jak oferta przez prospekt z tym że spółka powierza prawo do sprzedaży emisji domowi emisyjnemu lub maklerowi. Wspomniani pośrednicy oferują ją publiczności po określonej z góry cenie.

• Oferta sprzedaży drogą subskrybcji.

Powyższa różni się od poprzedniej tym że ustalana jest minimalna cena subskrybcji zamiast normalnej ceny. W miarę napływania ofert inwestor musi podjąć decyzję czy pozostaje przy cenie minimalnej czy też podwyższa cenę jeśli ilość ofert przekracza ilość akcji do sprzedaży. Zwyczajem jest, że subskrybenci podają swoje alternatywne, wyższe ceny na wypadek gdyby emitent zdecydował się podnieść cenę. Wszyscy, których propozycje zapłaty były niższe od ceny ustalanej przez emitenta odpadają z subskrybcji.

Rynek pierwotny

Jest to nazwa szczególnego rodzaju części rynku papierów wartościowych, na którym oferowane są do sprzedaży walory na zlecenie ich emitenta. Na rynku pierwotnym zawsze jedną stroną transakcji jest emitent papierów wartościowych, następuje sprzedaż nowych emisji papierów wartościowych przez emitenta tym inwestorom, którzy ocenili, iż enwestycja w papiery emitenta jest korzystną lokatą oszczędności. Na rynku pierwotnym rozróżnia się dwa rodzaje emisji: publiczną i niepubliczną.

Rynek wtórny

Wtórny rynek kapitałowy charakteryzuje się tym, iż nie następuje zasilenie emitenta papierów wartościowych w kapitał. Sprzedaż i kupno papierów wartościowych występuje między inwestorami, w przypadku transakcji pomiędzy dotychczasowym akcjonariuszem, który zbywa akcje, a osobą, która staje się akcjonariuszem spółki lub powiększ swój stan posiadania akcji tej spółki. Na rynku wtórnym następuje proponowanie sprzedaży praw z emitowanych wcześniej papierów wartościowych lub sprzedaż takich praw przez osoby inne niż emitent. Wtórny rynek występuje na giełdach papierów wartościowych lub w określonych przypadkach poza nimi. Rynek ten jest logicznym uzupełnieniem rynku pierwotnego.

Pokwicki Michał WZiE

Z

Y

S

K

Podatek dochodowy

Zindywidualizowane obciążenia finansowe (sankcje, kary)

Podatek dochodowy naliczany w związku z PFRON^*

Fundusz zapasowy

Dywidenda dla akcjonariuszy

Inne cele stosownie do obowiązujących przepisów i uchwał

Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych

ZMNIEJSZANIE

ZASILANIE

Utworzenie funduszu rezerwowego z zysku do podziału

Utworzenie funduszu rezerwowego z wpłat wspólników (udziałowców akcjonariuszy)

Pokrycie strat na działalności finansowej z funduszu rezerwowego

Wydatki na cele pokrywane z funduszu rezerwowego

KAPITAŁ REZERWOWY

ZMNIEJSZANIE

ZASILANIE

Dopłaty akcjonariuszy wnoszone za przyznanie szczególnych uprawnień akcjom

Dopłaty akcjonariuszy i innych wspólników nie zwiększające kapitału zakładowego

Utworzenie funduszu zapasowego z zysku do podziału

Utworzenie funduszu zapasowego z nadwyżki powstałej z wydania akcji powyżej ich wartości nominalnej, pomniejszonej o koszty emisji akcji

Zwroty dopłaty wspólnikom (w całości lub części nie wykorzystanych zgodnie z przeznaczeniem)

Przeznaczenie kapitału zapasowego na pokrycie straty bilansowej

K

A

P

I

T

A

Ł

ZAPASOWY

ZMNIEJSZANIE

ZASILANIE

Podwyższenie kapitału akcyjnego

Zmiana własności akcji imiennych

Przekształcenie kapitału udziałowego w kapitał akcyjny

Wniesienie wkładów:

• Emisji akcji

• Akcji opłaconych gotówką

• Akcji pokrytych aportami

• Akcji zadeklarowanych do wpłat ratalnych

Przeznaczenie zysku do podziału na pokrycie umorzenia akcji

Przekształcenie kapitału akcyjnego w kapitał udziałowy

Pokrycie straty netto z kapitału akcyjnego

Obniżenie kapitału akcyjnego

Zmiana własności akcji imiennych

Umorzenie akcji

K

A

P

I

T

A

Ł

A

K

CYJNY

---