• Na czym polega łączność higieny z epidemiologią

Higiena jest nauką, która bada wpływ środowiska na zdrowie ludności w celu ustalenia związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i opracowania na tej podstawie metod i środków profilaktycznych

1. identyfikacja i określenie czynników środowiska

2. ocena stanu zdrowia ludności

3. wykrywanie związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi i zdrowiem populacji ludzkich

Do oceny stanu zdrowia i wykrywania związków przyczynowych higiena posługuje się metodami epidemiologicznymi

• Epidemiologia - definicja, cele

Nauka o częstości występowania różnych stanów zdrowotnych w populacji (fizjologicznych i patologicznych) oraz o czynnikach i warunkach związanych z ich występowaniem

Cele epidemiologii:

1. ocena częstości występowania stanów zdrowotnych

2. poszukiwanie czynników etiologicznych ryzyka

3. opracowanie zasad profilaktyki

4. wprowadzenie w życie

5. monitorowanie

• Jak się rozwijała epidemiologia

Okres I = nadnaturalne przyczyny, w nauce koniec wraz z poglądami Hipokratesa, potocznie istneje

Okres II - epidemiologia środowiskowa

• idea przewodnia: „ zdrowie człowieka zależy od środowiska”

• Hipokrates (400 lat p.n.e) - „O powietrzu, wodach i okolicach”

• Fracastorius - XVI określił 3 drogi szerzenia się chorób zakaźnych: przedmioty, bezpośredni kontakt, powietrze

• Jenner - XIXw - angielski lekarz wiejski - do szczepienia p/ospie prawdziwej użył wirusa krowianki

• John Snow - XIXw - ojciec epidemiologii - p/działanie epidemiom cholery w Londynie

• Panum - odporność gospodarza - populacje, które miały styczność z odrą przy kolejnej epidemii demonstrowały lżejszy przebieg choroby

Okres III - epidemiologia bakteryjna

• ~1890r. Pasteur, Koch - wykrycie bakterii

• szukali we wszystkim etiologii bakteryjnej

• Początek XX w

• poszukiwanie czynników etiologicznych chorób niezakaźnych: ukłądu krążenia, ukłądu ruchu itd.

• Lata powojenne

• wpływ różyczki w I trymestrze ciąży, talidomid

• niedobór fluoru - próchnica

• papierosy a rak oskrzeli

• Koniec XX w

• medycyna pracy, przemysłowa

• powrót do problematyki zakaźnej: AIDS, WZW

• Metody badań epidemiologicznych

1. opisowa

2. analityczna: prospektywna, retrospektywna

3. eksperymentalna

• Epidemiologia opisowa

• najstarsza metoda epidemiologiczna, wciąż aktualna

• zastosowanie: jeśli nic nie wiadomo o czynnikach etiologicznych

• opis za pomocą współczynników i wskaźników epidemiologicznych częstości występowania zjawisk pod kątem 3 elementów: osoby, miejsca, czasu

1. Osoba: płeć, wiek, zawód, wykształcenie, stan cywilny, sytuacja ekonomiczna

2. Miejsce: zakłady przemysłowe, kataklizm, tereny endemiczne

3. Czas: regularność pojawiania się i wygaszania: „zmienność zjawisk epidemiologicznych w czasie”

• efektem opisu jest postawienie co najmniej jednej hipotezy ( punkt wyjścia do epidemiologii analitycznej)

• błędem jest po tym etapie badania podawanie we wnioskach końcowych ostatecznych sądów

• Rodzaje zmienności zjawisk zdrowotnych w czasie

1. Zmienność sekularna - zmiany w występowaniu chorób, zgonów lub innych zjawisk zdrowotnych na przestrzeni długiego okresu czasu - np. zmienność poziomu umieralności, w zakresie mierników rozwoju fizycznego i dojrzewania dzieci

2. Zmienność okresowa - charakterystyczne cykliczne zmiany w występowaniu choroby - okres od kilku do kilkunastu lat: występowanie płonicy, odry, grypy

3. Zmienność sezonowa - głównie dla chorób zakaźnych, choroby przewlekłe wiążą się z zaostrzeniem objawów - wrzody żołądka

4. Epidemia - nagły wzrost ilości zachorowań na danym terenie w danym czasie

• Epidemiologia analityczna

• zastosowanie - przy sformuowanych hipotezach wstępnych

• hipotezy te mają na celu określenie przyczyny tłumaczącej charakterystyczne cechy rozprzestrzeniania się choroby w populacji

• ogólny schemat: określenie różnicy w częstości występowania danej choroby lub innego zjawiska w grupie badanej i kontrolnej

• metody polegają na obserwacji

• Epidemiologia eksperymentalna

• czynnik obserwacji zastępuje się czynnikiem eksperymentalnym

• grupę badaną poddaje się celowo i świadomie czynnikowi eksperymentalnemu

• grupa kontrolna pozostaje bez wpływu czynnika eksperymentalnego

• zastosowanie: kosmetyki, leki

• Badania retrospektywne i prospektywne

1. Badanie retrospektywne

• analizuje dane z przeszłości (założenie: czynnik działał w przeszłości, obecnie widoczny jest efekt)

• grupa badana - np. rak płuc

• grupa kontrolna - zdrowi

• weryfikacja: sprawdzenie jaki odsetek w grupie kontrolnej i badanej pali => test istotności Chi 2

• jeśli hipoteza jest słuszna to procentpalaczy w grupie B >>niż w grupie K

2. Badanie prospektywne

• badanie bardzo kosztowne, wymaga dużej grupy, polega na obserwacji

• grupa badana - pod wpływem czynnika np. pali papierosy

• grupa kontrolna - nie paląca

• po wieloletniej obserwacji wyznacza się standaryzowane współczynniki zapadalności w grupie eksponowanej porównywalne ze standaryzowanymi współczynnikami zapadalności w grupie nieeksponowanej => wyznaczenie RYZYKA WZGLĘDNEGO

• Mierniki zdrowia populacji:

• Zdrowie

• całkowity dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby czy niedomaganie (wg WHO)

• Pozytywne mierniki zdrowia

• dane obrazujące natężenie zjawisk fizjologicznych - mierzalnych

1. Rozwój fizyczny:

• ciśnienie

• morfologia

• masa ciała

• siatki percentylowe

2. Sprawność fizyczna:

• rzut piłką lekarską

3. Wydolność fizyczna:

• próba wysiłkowa

• spirometria

• badania pułapu tlenowego

• Negatywne mierniki zdrowia populacji

• współczynniki wskaźniki opisujące:

a)natężenie zgonów

• umieralność

a) ogólny: liczba zgonów/ liczba ludność * L

1. szczegółowy

- wg wieku: liczba zgonów <40 rż/ liczby ludności < 40 rż *L

• wg przyczyny: liczba zgonów z powodu X / liczba ludności * L

• wg płci: liczba zgonów kobiet / liczby kobiet * L

• śmiertelność

• ogólny liczba zgonów / liczby chorych * L

• szczegółowy

• wg wieku liczba zgonów <40rż / liczby chorych <40rż *L:

• wg przyczyny liczba zgonów z powodu X / liczby chorych z powodu X *L

• wg płci liczba zgonów kobiet / liczby chorych kobiet * L

b)natężenie chorób

• zapadalność

• ogólny liczba nowych zachorowań/ liczby ludności *L

• szczegółowy

• wg wieku liczba nowych zachorowań <40rż / liczby ludzi < 40 rż * L

• wg płci liczba nowych zachorowań K/ liczby K * L:

• wg przyczyny liczba nowych zachorowań na chorobę X / liczby ludzi * L

• chorobowość

• ogólny liczba chorych / liczby ludności * L

• szczególowy

• wg wieku liczba chorych <40 rz/liczby ludności < 40rż * L

• wg przyczyny liczba chorych na X / liczby ludność *L

• wg płci liczba chorych K/ liczby K * L

• Mierniki ryzyka

• czynniki ryzyka

1. środowisko pracy

2. środowisko życia: papierosy, nadwaga, brak snu, alkoholizm itd.

• Współczynnik

• wskaźnik natężenia, współczynnik nieproporcjonalny

• liczba względna pokazująca częstość występowania danego zjawiska do wielkości populacji narażonej

• Wskaźnik

• wskażnik struktury = współczynnik proporcjonalny

• liczba obrazująca czestość występowania danego zjawiska do całej populacji/wszystkich tego typu zjawisk itp.

• Np. zgony z powodu nowotworów /wszystkich zgonów

• Współczynniki umieralności niemowląt

• Współczynnik zgonów:

• okres niemowlęcy liczba zgonów(0-364(365))/liczba zywych urodzeń z danego okresu

sprawozdawczego (m) *L

2. okres wczesnoniemowlęcy liczba zgonów(0-27)/ m *L

3. okres późnoniemowlęcy liczba zgonów (28-364-(365))/ m*L

• Współczynnik zgonów okołoporodowych: ur. Martwe+zgon do 6 dnia/ (ur żywe+ur martwe)*L

Współczynnik martwo urodzonych: (ur. Martwe)/( ur. Żywych + ur Martwych) * L

• Inne współczynniki

1. Przyrost naturalny (l. Urodzeń - l. Zgonów)/l. Ludności * 1000 = (Wur-Wzg) *1000

2. Rodność: l.urodzeń/ l. Ludności * 1000

3. Płodność l. Urodzeń/ l. Kobiet(15-49 lat) * 1000

Urodzenie żywe: (wg WHO) - całkowite wydobycie/wydalenie z ustroju matki noworodka niezależnie od czasu trwania ciąży, wykazującego >=1z poniższych cech:

1. skurcze mm szkieletowych

2. akcja serca

3. tętnienie pępowiny

niezależnie od tego czy sznur pępowiny został odcięty i czy łożysko zostało wydalone

• do obliczania współczynnikó bierze się dziecko spelniające:

1. waga > 500g

2. długość >25 cm

3. ciąża trwa minimum 22 tygodnie

• współczynniki dla niemowląt nie podlegają obowiązkowi standaryzacji

• Jaki jest cel i jak się przeprowadza standaryzację współczynników epidemiologicznych

• dla przeprowadzenia standaryzacji należy określić :

a)oczekiwaną liczbę zdarzeń (OLZ)

b)standaryzowany współczynnik zdarzeń (Suma OLZ)/l. Ludności populacji standardowej *L

• OLZ - liczba jakiej się spodziewamy w populacji badanej przy strukturze standaryzowanej a zachowanych współczynnikach wewnętrznych

• OLZ = (l. Ludności pop. Standardowej * współczynnik zdarzeń populacji badanej) / L

• Aby standaryzacja miała sens konieczność >= 3 grup

Rodzaje standaryzacji:

• przy dwóch populacjach - do jednej

• przy dwóch populacjach - uśrednienie

• do stworzonej populacji

• do stworzonej populacji, która jest normą dla naukowców/badaczy

• Źródła informacji o zdrowiu populacji i ich wartość

1. bezpośrednie:

• Metoda reprezentatywna

• Metoda wybranej grupy ludności

• Badania skriningowe

2. pośrednie:

• dane demograficzne

• dane o chorobach

• informacje o czynnikach geograficznych, geologicznych itd.

• Inne: budownictwo, konsumpcja, dochód ludności, zatrudnienie

• Co to są badania skriningowe

• metoda wczesnego wykrywania choroby u osób pozornie zdrowych

• „wykrywanie nierozpoznanej choroby lub wady za pomocą testów lub innych badań, które mogą być szybko przeprowadzone” - Amerykańska Komisja do Chorób Przewlekłych

• testy takie nie są w pełni diagnostyczne: wyróżńiają osoby chore i prawdopodobnie nie chore

• okresy historyczne rozwoju badań screeningowych:

1. okres I - zimnica, robaczyce, trąd, jaglice

2. okres II - gruźlica, choroby weneryczne

3. okres III - cukrzyca, choroba wieńcowa serca, niedokrwistość z niedoboru żelaza

• radiofotografia małoobrezkowa - jeden z pierwszych testów

• co może podlegać badaniom screeningowym: wzrost, ostrość wzroku, ciśnienie śródoczne, ostrość słuchu, fenyloketynuria, albuminuria, glikozuria, bakteriuria itd.

• Jeżeli wynik testu jest dodatni należy:

1. osoby po dalszych badaniach zdrowe - do okresu rescreeningowego

2. osoby chore - do leczenia

3. osoby niepewne - do obserwacji

• Jakimi cechami powinien cechować się test skriningowy

1. Czułość - ilość osobników rzeczywiście chorych z wynikiem (+)

2. Swoistość - możliwość jak najmniejszej ilości wyników (+), które w rzeczywistości są ujemne = zdolność rozdzielcza testu

3. Powtarzalność - możliwość wielokrotnego zastosowania i otrzymywania podobnych wyników = stałość testu

4. Sprawność - przydatność testu w warunkach terenowych

5. Akceptacja - przez badaną populację

• Wyjaśnić pojęcia:

Epidemia - gwałtowny wzrost występowania choroby w danym miejscu i danym czasie pod wpływem tego samego i zwykle pojedynczego czynnika sprawczego

• Endemia - stałe występowanie choroby na danym terenie o stałej liczbie chorych

• Pandemia - wielka epidemia obejmująca cały kraj a niekiedy kilka krajów, kontynent

• źródło zakażenia - człowiek lub zwierze, od którego pochodzi nawy przypadek tej samej choroby

• ognisko epidemiczne - miejsce, w którym znajduje się rezerwuar zarazka wraz z całym otoczeniem

• stan epidemiczny - czas, kiedy zostaje ogłoszona epidemia

• Zakażenie pokarmowe (1) a zatrucie pokarmowe (2)

1. czynnik etiologiczny : bakteria (1), toksyna (2)

2. okres wylęgania: długi (1), krótki (2)

3. początki i przebieg choroby: narastający (1), ostry (2)

4. wzrost temperatury: tak (1), zwykle nie(2)

5. konieczność leczenia: tak (1), nie(2)

• Ustalenie nośnika zakażenia w zatruciu pokarmowym

• dochodzenie epidemiologiczne

• spis: Potrawy, współczynnik zapadalności u osób które 1) spożyły, 2) niespożyły

• jeżeli W zap ~100% u osób które spożyły daną potrawę i ~0% u osób, które niespożyły można wnioskować o ustaleniu nośnika zakażenia w danym zatruciu

• Rodzaje dezynfekcji i sposoby jej wykonywania

1. zapobiegawcza - choroba jeszcze się nie szerzy , ale istnieją już ku temu powody: poczekalnie, umywalnie, ustępy

2. ogniskowa - przy istniejącym źródle zakażenia (chory, nosiciel)

1. bieżąca - w środowisku nosicieli zarazków oraz przez cały czas trwania choroby zakaźnej,

• wykonuje się ją wielokrotnie i możliwie często

• np. w szpitalach zakaźnych

2. końcowa - po usunięciu źródeł zakażeń np. po hospitalizacji chorego lub po wyzdrowieniu

• wykonuje się ją jednocześnie i jednorazowo

• Sposoby przeprowadzenia dezynfekcji:

• Środki fizyczne: czyszczenie mechanicznewysoka temperatura, UV,

• Środki chemiczne: roztwory wapna chlorowanego, chloraminy, lizolu, sterynolu

• roztwór musi mieć

1. odpowiednie stężenie

2. zetknąć się bezpośrednio z dezynfekowanym przedmiotem

3. działać określony czas

3. Dezynfekcja kombinowana: stosowanie środków chemicznych i fizycznych

4. Dezynfekcja biologiczna - oczyszczanie wód ściekowych w dołach fermentacyjnych i na złożach biologicznych; samooczyszczanie gleby i wody

• Struktura chorób zawodowych w Polsce wg głównych przyczyn u obu płci

• Mężczyźni:

• zawodowe uszkodzenie słuchu

• Pylica

• Przewlekłe choroby narządu głosu

• Zespół wibracyjny: (postać stawowa, naczyniowa, neurologiczna)

• Kobiety:

• przewlekłe choroby narządu głosu

• choroby zakaźne i inwazyjne

• choroby skóry

• zawodowe uszkodzenie słuchu

• Rozpoczęcie procedury wymaga potwierdzenia:

• czy choroba, którą rozpoznajemy jest w spisie chorób zawodowych

• minimum 10 lat przebywania w niekorzystnych warunkach

• nie dawniej niż 5 lat temu zaprzestana praca

• Struktura przyczyn zgonów w Polsce z uwzględnieniem różnic pomiędzy płciami

1. Choroby układu krążenia ~50%

2. Nowotwory złośliwe ~20%

3. Wypadki, urazy, zatrucia ~7%

• Karta zgonu:

1. przyczyna wyjściowa : np. miażdzyca

2. przyczyna bezpośrednia np. migotanie komór

3. przyczyna wtórna np. zawał

• Nowotwory




• Mężczyźni:

• płuco

• żołądek

• pęcherz moczowy

• prostata

• okręznica

• Kobiety

• sutek

• szyjka macicy

• płuco

• jajnik

• trzon macicy

• okrężnica




• Ryzyko względne :

Stosowane w badaniach prospektywnych lub ekperymentalnych ( porównanie zapadalności na daną chorobę w grupie eksponowanej na domniemany czynnik etiologiczny i w grupie nieeksponowanej)

(wsp. zapadalności w grupie eksponowanej)

Ryzyko względne = -----------------------------------------------------

(wsp. zapadalności w grupie nieeksponowanej)

lub

chory zdrowy

kontakt z czynnikiem

wywołującym a b

brak kontaktu z

czynnikiem c d

a c a*(c+d)

RW=-------- : ---------=------------------

a+b c+d c*(a+b)

• iloraz szans :

Inaczej “ryzyko względne przybliżone “, stosowane w bad. retrospektywnych

chory zdrowy

kontakt z czynnikiem

wywołującym a b

brak kontaktu z

czynnikiem c d

a*b

iloraz szans=---------

c*d

• ryzyko przypisane

Mówi o ile zmniejszy sie zapadalność na daną chorobę po usunięciu danego czynnika sprawczego.

p*(RW-1)

RPp=-----------------

p*(RW-1)+1

RPp - ryzyko przypisane

p - proporcja osób w pop. narażonych na dany czynnik

RW- ryzyko względne

• Mierniki fizycznego rozwoju dzieci i młodzieży

- tabele norm

- siatki centylowe

- wskaźniki proporcji

- morfogramy

• Czynniki wpływające na nadumieralność mężczyzn do kobiet

- szybszy spadek umieralności kobiet na gruźlice i ch. reumatyczną po II w. św.

- większy odsetek wypadków wśród młodzieży męskiej

- większa umieralność okołoporodowa (częstsze wady wrodzone

• Opracowanie ogniska epidemicznego choroby zakaźnej

1. Zebranie informacji o chorych i ich zbadanie,

2. poszukiwanie czynnika etiologicznego przy pomocy badań labolatoryjnych (badanie pokarmów, wody...

3. Gromadzenie informacji o nowych zachorowaniach

4. Zgromadzenie informacji o charakterze podejrzanej choroby (droga przenoszenia, czas inkubacji)

5. Uporządkowanie zachorowań chronologicznie (najwcześniejsze mogą być w ognisku) i oznaczenie przypadków na mapie ( z zaznaczoną siecią kanalizacyjną, wodociągową, sklepami z żywnością)

6. Podział zachorowań w zal. od grupy narażonej na dany czynnik

7. Działanie przyczynowe (usuwanie zakażonej żywności, dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja )

=> określenie źródła zakażenia, drogi przenoszenia, osobnikó wrażliwych

• Profilaktyka ZP

- zapobieganie przedwczesnym porodom

- podawanie wcześniakom wit. E (właściwości antyoksydacyjne

- zapobieganie posocznicom

- ograniczanie czasu trwania tlenoterapi

- ograniczanie ilości transfuzji

- zapobieganie podawaniu związków ksantynowych

• zapobieganie ekspozycji wcześniaków na silne światło

• Czynniki ryzyka

• niski ciężar urodzeniowy

• niski wiek ciążowy

• hiperkapnia

• czas trwania tlenoterapii

• transfuzje krwi

• epizoty hipoksemii

• związki ksantynowe

• krwawienie w czasie ciąży

• światło, posocznica

• Czynniki usposabiające do raka płuc

- palenie papierosów (gł. węglowodory policykliczne)

- azbest

- chrom, nikiel, PVC, guma (w przemyśle)

- oleje mineralne

• Wnioskowanie o zależności przyczynowej na podstawie związku statystycznego:

- zgodność związku : (różne i metody i sposoby mają prowadzić do podobnych wniosków)

- moc związku : (na ile mocno zadziałanie czynnika ma wpływ na zaistnienie danego stanu)

- swoistość związku : (precyzja z jaką można na podstawie jednej składowej przewidzieć drugą)

- zależność czasowa : ( zal. między zadziałaniem czynnika a pojawieniem się objawów)

- logiczna spoistość związku :( zgodność związku statystycznego z informacjami z innych dziedzin na dany temat)

Epidemiologiczne dochodzenie w chorobie zakaźnej

• Narysować i omówić rodzaje piramidy „wieku”

• Chorobotwórczość a zapadalność

---