Prawo finansowe

Wykład I 06.10.2008

Rodzaje finansów

Pojęcie finansów

Finanse - zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, a także planowanie, ewidencja, sprawozdawczość i kontrola.

Aby mówić o finansach gospodarka musi mieć charakter towarowo-pieniężny. Pieniądz musi realizować 3 funkcje:

1. Środka płatniczego

2. Środka wymiany (pieniądz ma moc zwalniania z zobowiązań)

3. Miernika wartości (rzeczy mają cenę)

Istnienie finansów jest zjawiskiem obiektywnym i nie zależy od woli człowieka.

Działalność finansowa - gospodarka finansowa - finanse publiczne

Działalność finansowa

Jest to proces polegający z jednej strony na gromadzeniu środków pieniężnych, a z drugiej na ich wydatkowanie. Mogą jej dokonywać zarówno podmioty prywatne jak i podmioty prawa publicznego. Działalność finansowa tych drugich (państwa/samorządu terytorialnego) powinna być jawna, szczegółowo uregulowana przez prawo i poddana odpowiedniej kontroli.

Gospodarka finansowa

Jest to proces gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez podmioty prawa publicznego oraz całokształt czynności prawnych i organizacyjnych służący temu procesowi.

Finanse publiczne (ogólnonarodowe, społeczne)

Definicje wysuwające element ekonomiczny przed element prawny

Finansowe publiczne - zasoby publicznych środków pieniężnych, różne operacje dokonywane tymi środkami i istniejące rozwiązania prawne w tym zakresie.

Definicje wysuwające element prawny przed element ekonomiczny

Finanse publiczne - część prawa publicznego, gałąź prawa regulująca funkcjonowanie finansów publicznych.

System finansowy

Uporządkowany zespół instytucji, rozwiązań prawnych i organizacyjnych regulujących gospodarkę finansową (system finansowy państwa i samorządu terytorialnego).

Definicja publicznej działalności finansowej

Publiczna działalność finansowa - gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo i samorząd terytorialny (element techniczny) w celu przejęcia i podziału przynajmniej części PKB (element ekonomiczny) dla realizacji zadań państwa i samorządu terytorialnego (element polityczny)

Element techniczny - dotyczy instrumentów, sposobów gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych

Element ekonomiczne - wskazuje, dlaczego i w jaki sposób państwo i samorząd przejmują PKB

Element polityczny - określa w oparciu o subiektywne kryteria jakie zadania realizuje państwo i jednostki samorządu terytorialnego

Obowiązująca ustawa o finansach publicznych nie zawiera żadnej z wyżej wymienionych definicji. Określa ona niepełny zakres finansów publicznych poprzez wskazanie imiennie najważniejszych z procesów:

Art. 3.

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

6) zarządzanie środkami publicznymi;

7) zarządzanie długiem publicznym;

8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Funkcje finansów publicznych

1. Funkcja fiskalna (alokacyjna)

Polega ona na gromadzeniu przez państwo środków pieniężnych w celu realizacji zadań publicznych. Jest to funkcja najistotniejsza, pierwotna. Ważne jest jednak, aby sięgać po środki tam, skąd można je czerpać bez uszczerbku dla źródła dochodu.

2. Funkcja stymulacyjna (interwencyjna, bodźcowa)

Konstruowanie rozwiązań prawnofinansowych w zakresie gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych oddziałujących na poszczególne podmioty za pomocą obietnic korzyści finansowych lub zagrożeń dolegliwościami finansowymi, pobudzenie do działań pożądanych, powstrzymywanie przed działaniami niepożądanymi z punktu widzenia państwa (posługiwanie się bodźcami prawa finansowego).

3. Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza)

Celowe, świadome wykorzystywanie instytucji prawnofinansowych do powtórnego podziału tworzonego w państwie PKB. Funkcję tę realizuje się między innymi z jednej strony za pomocą systemu podatkowe, a z drugiej strony poprzez system subwencji, dotacji, zasiłków dla określonych podmiotów. Zakres tej funkcji zależy od wielu czynników np.: ustroju państwa, kondycji gospodarki, sytuacji społecznej.

4. Funkcja informacyjno-kontrolna (ewidencyjna)

Realizowanie tej funkcji nie wiąże się z istnieniem szczególnych organów. Realizowana jest przy okazji samoczynienia. Obserwując procesy gromadzenia i wydatkowania środków przez państwo i samorząd można wyciągnąć wnioski co do stanu gospodarki w kraju.

Pojęcie i charakter Prawa finansowego

Prawo finansowe w ujęciu szerokim (sensu largo)

Prawo finansowe obejmuje wszelkie kwestie ustrojowe, proceduralne i materialnoprawne dotyczące stosunków finansowych, finansowych skutek czego jest to materia funkcjonująca również w ramach innej gałęzi prawa. Ponadto prawo finansowe związane jest wtedy nie tylko z innymi gałęziami prawa publicznego, ale także prawa prywatnego (Prawem Cywilnym i Prawem Pracy).

Prawo finansowe w ujęciu wąskim (sensu stricto)

Prawo finansowe obejmuje regulacje dotyczące tylko finansów państwa i samorządu terytorialnego (Prawo finansowe okresu XX- lecia międzywojennego)

Definicja regulująca

Istnienie prawa finansowego jako jednej gałęzi prawnej - odrębne traktowanie poszczególnych dziedzin prawa takich jak Prawo Podatkowe i Dewizowe.

Dla celów dydaktycznych prawo finansowe najczęściej jest to gałąź prawa publicznego, która reguluje prowadzenie przed podmioty prawa publicznego działalności finansowej. Obejmuje ono 4 działy:

• Prawo budżetowe

• Prawo dochodów publicznych (publicznych tym też prawo podatkowe)

• Publiczne prawo bankowe - dotyczące form prawnych finansowania banków, ich kompetencji i funkcji w gospodarce oraz obejmujący zagadnienia związane z bezpieczeństwem obrotu i nadzorem bankowym.

• Prawo dewizowe - regulujące dokonywanie czynności z użyciem zagranicznych środków płatniczych i innych wartości uważanych za dewizowe.

Źródła Prawa finansowego

Art. 87. Konstytucji

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:

Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

Art. 217. Konstytucji

Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

Podstawową rolę odgrywają akty prawa wewnętrznego, umowy międzynarodowe. Stanowią one źródło na gruncie prawa celnego, dewizowego i podatkowego. W ramach prawa podatkowego regulują kwestie związana między innymi z zapobieganiem zjawiskom podwójnego opodatkowania, określaniem specjalnego statusu osób zaliczanych do personelu dyplomatycznego i konsularnego.

Z członkostwem RP w strukturach UE związana jest konieczność dostosowania regulacji prawa krajowego do dyrektyw prawa wspólnotowego. Dotyczy to prawa podatkowego, dewizowego i bankowego.

Akty prawa miejscowego - uchwały Rad Gmin stanowią źródło samorządowego prawa finansowego.

Pytania na egzamin:

1. Omów pojęcia: działalność finansowa, publiczna działalność finansowa, gospodarka finansowa i finanse publiczne

2. Jaki jest ustawowy zakres finansów publicznych?

3. Co rozumiesz przez pojęcie system finansowy?

4. Jakie są najistotniejsze funkcje finansów publicznych (wymienić i omówić)

5. Wskaż 3 podstawowe grupy definicji prawa finansowego

6. Co może stanowić źródło prawa finansowego?

7. Do jakiej dziedziny prawa - publicznego czy prywatnego - zaliczamy prawo finansowe i dlaczego?

8. Podaj definicje publicznej działalności finansowej i wskaż jej 3 elementy.

1

---