Prawo finansowe

Wykład VII 24.11.2008

Procedura budżetowa budżetu państwa

Procedura budżetowa to całokształt czynności związanych z:

1. Przygotowaniem projektu budżetu

2. Uchwaleniem ustawy budżetowej

3. Jej wykonaniem

4. Oraz kontrolą realizacji budżetu

Powyższe elementy są etapami procedury budżetowej.

Przygotowanie budżetu państwa i innych składników ustawy budżetowej

Materiały potrzebne do opracowania projektu ustawy budżetowej przygotowują i przedstawiają ministrowie finansów publicznych - dysponenci części budżetowej. Na ich podstawie minister finansów przygotowuje projekt ustawy budżetowej. Następnie projekt wraz z uzasadnieniem przekazuje Radzie Ministrów (w określonych sytuacjach może to być projekt ustawy o prowizorium budżetowym). Następnie Rada Ministrów akceptuje projekt budżetu podejmując w tej sprawie uchwałę. Zatwierdzony projekt wraz z uzasadnieniem przekazuje Sejmowi w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy (wg Konstytucji: na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego). Jeżeli Sejmowi zostanie przedłożony projekt ustawy o prowizorium budżetowym, Rada ministrów zobowiązana jest do przedstawienia mu projektu ustawy budżetowej nie później na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania prowizorium. W nadzwyczajnych okolicznościach, jeżeli do dnia 1 stycznia nie zostanie uchwalona ani ustawa budżetowa ani ustawa o prowizorium, do czasu ogłoszenia właściwej ustawy podstawą gospodarki finansowej państwa jest przedstawiony odpowiednio projekt ustawy budżetowej bądź projekt ustawy o prowizorium budżetowym.

Uchwalenie ustawy budżetowej

Wyłączna inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje Radzie Ministrów. Jest to jedyny etap procedury budżetowej uregulowany w całości w Konstytucji (Art. 221 - 225). Szczególny tryb uchwalenia ustawy budżetowej uzasadniony jest koniecznością usprawnienia i przyśpieszenia prac w Parlamencie. Terminowość ustawy budżetowej uzasadniona jest względami ekonomicznymi i politycznymi. Zasada uprzedniości ustawy budżetowej wymaga, aby ustawa budżetowa obowiązywała w momencie rozpoczęcia roku budżetowego. Ponadto, jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, może on w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu,

Terminy prac nad ustawą budżetową:

1. Senat ma 20 dni (30*) na wprowadzenie poprawek do ustawy budżetowej. Nie może odrzucić jej w całości.

2. Przedstawiona przez Marszałka Sejmu ustawa budżetowa powinna być podpisana przez Prezydenta RP w ciągu 7 dni (21*). Prezydent nie może (może*) zawetować ustawy budżetowej. W razie wątpliwości może się zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją.

3. Trybunał Konstytucyjny jest zobowiązany do wydawania orzeczenia nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku Prezydenta.

* - okresy przewidziane dla trybu uchwalania ustawy zwykłej

Wykonanie budżetu państwa

To konkretyzacja podstawowych zadań państwa związanych z zaspokojeniem potrzeb publicznych. Na tym etapie dokonywane są wydatki oraz gromadzone dochody na rzecz budżetu. Wykonywaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów. Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów i wydatków oraz poziomu deficytu budżetowego. Przy wykonywaniu budżetu państwa obowiązują określane w ustawie o finansach publicznych zasady, które można sprowadzić do 5 podstawowych reguł postępowania w tym zakresie:

1. Zasada terminowego pobierania dochodów oraz terminowego i zgodnego z planem oraz oszczędnego dokonywania wydatków budżetowych

2. Przy zlecaniu zadań publicznych wykonawcy powinni respektować zasadę wybierania najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych

3. Wydatki nieprzewidywalne, których obowiązek płatności wynika z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych powinny być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel. W związku z tym odpowiednia zmiana planu wydatków powinna nastąpić w trybie przeniesień wydatków z innych przedziałek klasyfikacji wydatków lub rezerw celowych.

4. Pierwszeństwo przy obsłudze długu Skarbu Państwa przed innymi wydatkami.

5. Ograniczenie możliwości dokonywania w budżecie przeniesienia wydatków do sytuacji określonych w ustawie budżetowej - Trzy sytuacje zmiany budżetu w toku jego wykonywania (Przesunięcie wydatków budżetowych):

1. Dysponencie części budżetowych mogą dokonywać przeniesienia wydatków między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków w ramach danej części i działu budżetu. Takie przeniesienie nie jest dopuszczalne, gdy powoduje zwiększenie planowanych wydatków na wynagrodzenie. Ponadto przy dokonywaniu zwiększenia lub zmniejszenia wydatków majątkowych wymagana jest zgoda Ministra Finansów.

2. Szczególny rodzaj przeniesienia wydatków- sposób wykorzystania rezerwy celowej - Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów. W budżecie państwa może być ona na poziomie 0,2% wydatków budżetu. Ponadto można tworzyć 1% rezerw, którymi dysponują wojewodowie. Tworzone rezerwy celowe mogą być przeznaczone na finansowanie 3 rodzajów wydatków:

1. Takie, które były niemożliwe do szczegółowego określenia na etapie opracowywania budżetu

2. Finansowane ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych zwrotnych i bezzwrotnych.

3. Przewidziane w odrębnych ustawach

Ustawa o finansach publicznych zastrzega iż rezerwy celowe na wydatki przekazywane ze środków krajowych nie mogą być wyższe niż 5% wszystkich wydatków budżetu.

3. Zmiana ustawy budżetowej przez Parlament z wyłącznej inicjatywy Rady Ministrów dokonywana przy zachowaniu wymaganej procedury

W ramach wykonywania budżetu możemy mówić także o blokowaniu wydatków budżetowych.

Polega ono na okresowym lub obowiązującym do końca roku zakazie dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków, albo zakazie przekazywania środków na realizację określonych zadań finansowych z budżetu państwa. Blokowanie wydatków dokonywane jest z zachowaniem odrębnego trybu. Ustawa o finansach publicznych wskazuje 2 rodzaje okoliczności uzasadniających blokowanie wydatków:

1. Charakter zwyczajny - w toku realizacji budżetu państwa Minister Finansów w odniesieniu do całego budżetu lub dysponenci części budżetowych w stosunku do swoich części mogą zablokować określone wydatki. Może to być spowodowane następującymi przyczynami zaistniałymi w trakcie realizacji budżetu:

1. Niegospodarność w określonych jednostkach

2. Opóźnienie w realizacji zadań

3. Zaistnienie nadmiaru posiadanych środków

4. Naruszenie szczegółowych zasad gospodarki finansowej

Jeżeli wydatki blokują dysponenci części budżetowych, o swojej decyzji muszą poinformować Ministra Finansów. Minister Finansów po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji ds. budżetu może utworzyć nową rezerwę celową i do niej przenieść zablokowane kwoty wydatków. Z tej rezerwy finansowane są zobowiązania Skarbu Państwa lub cele osobno wskazane w ustawie budżetowej.

2. Charakter nadzwyczajny - w związku z zagrożeniem realizacji ustawy budżetowej Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia podjąć decyzję o blokowaniu wydatków na czas oznaczony po wcześniejszym uzyskaniu w tej sprawie pozytywnej opinii komisji sejmowej właściwej ds. budżetu. Tu przyczyną blokowania wydatków może być opóźnienie lub inna nieprawidłowość w realizacji ustawy budżetowej ci grozi utratą równowagi i niemożliwe jest pełne zrealizowanie zaplanowanych wydatków.

Kontrola realizacji budżetu państwa

Uregulowana w Konstytucji i ustawie o finansach publicznych. Kontrolę nad wykonaniem budżetu sprawuje Sejm. Należy wyróżnić 2 etapy:

1. Do 10 września bieżącego roku budżetowego Minister Finansów sporządza i przedstawia sejmowej komisji właściwej ds. budżety i NIK informacje o wykonaniu budżetu za I półrocze.

2. Po zakończeniu okresu budżetowego w terminie do 31 maja następnego roku budżetowego Rada Ministrów przedkłada Sejmowi i NIK sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej. Obejmuje ono wiele szczegółowych danych w tym:

• Faktyczne rynkowe dochody i zrealizowane wydatki z uwzględnieniem nadwyżki lub deficytu budżetowego

• Różnice między budżetem uchwalonym a wykonanym

• Ostateczne dochody i wydatki zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i funduszy celowych.

• Informacje dotyczące wydatków, które nie wygasły wraz z upływem roku budżetowego

• Informacje o wykorzystaniu środków funduszy motywacyjnych

• Zestawienie dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych i wydatków sfinansowanych takimi dochodami.

Sprawozdanie z wykonania budżetu powinno również zawierać omówienie wielkości środków własnych UE oraz środków pochodzących z budżetu UE z uwzględnieniem różnić między wielkościami uchwalonymi a wykonanymi. Sprawozdanie jest uzupełniane o 4 elementy:

1. Sprawozdanie dotyczące dochodów i wydatków w zakresie zadań zleconych zrealizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego

2. Zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego

3. Oceną realizacji założeń makroekonomicznych i prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.

4. Sprawozdanie dotyczące wielkości i obsługi państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa z uwzględnieniem konstytucyjnego ograniczenia wielkości długu do 3/5 rocznego PKB.

Sejm rozpatruje sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej i po zapoznaniu się z opinią NIK w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia lub odmowy udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. Absolutorium oznacza poparcie przez Sejm sposobu realizacji budżetu.

Pytania na egzamin

1. Wymień etapy procedury budżetowej i omów wybrany z etapów

2. Porównaj tryb uchwalenia ustawy budżetowej z ustawą zwykłą

3. Omów zasady obowiązujące na etapie wykonywania budżetu

4. Wymień i omów dopuszczone przez ustawę o finansach publicznych sytuacje zmiany budżetu w toku jego wykonywania (Przeniesienie wydatków)

5. Na czym polega blokowanie wydatków budżetowych. W jakich sytuacjach ma miejsce i w jakim dokonywane jest trybie.

6. Omów etapy kontroli realizacji budżetu i wskaż obligatoryjne elementy sprawozdania z wykonania budżetu

28

---