Ochrona środowiska - Urszula Aleksander-Kwaterczak
Ekologia - oikos (dom, miejsce życia), logos (nauka) - nauka o życiu organizmów, ich relacjami i środowiskiem z uwzględnieniem wzajemnych stosunków.
Należy do podstawowych działów biologii, łączy się także z innymi naukami badającymi środowisko, np. chemią, biofizyką, gleboznawstwem czy sozologią. Jest, więc nauką interdyscyplinarną łączącą zarówno dorobek biologii, jak i nauk o środowisku.
Obecnie termin ekologia jest stosowany często w odniesieniu do ruchów społecznych i politycznych stawiających sobie za cel ochronę środowiska, a także - kierunków filozoficznych postrzegających człowieka, jako jedne z wielu gatunków użytkowników wspólnego dobra.
Ochrona środowiska - ochrona wszystkich elementów środowiska przed niekorzystnym wpływem działalności człowiek i zachowanie ich możliwie naturalnego charakteru poprzez racjonalne kształtowanie środowiska życia człowieka tak, aby elementy przyrody łączyły się harmonijnie z wytworami techniki i cywilizacji.
Sozologia - nauka o ochronie środowiska opisująca zmiany w środowisku przyrodniczym (np. zanieczyszczenie wód), zachodzące zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego (antropopresji) oraz sposoby zapewniające trwałość użytkowania środowiska. Twórcą terminu jest W. Goetel (1962).
Ochrona przyrody - działalność mająca na celu zachowanie przywracanie i zapewnienie trwałości użytkowania tworów i zasobów przyrody żywej i nieożywionej.
Niszczenie środowiska naturalnego i polowanie to główne przyczyny gwałtownego zmniejszania się populacji wielu gatunków roślin i zwierząt na wszystkich szerokościach geograficznych.
Człowiek a przyroda
I etap - całkowite uzależnienie człowieka od otaczającej go przyrody - korzystanie z zasobów przyrody w celu zaspokajania potrzeb (woda, żywność i schronienie) bez naruszania równowagi biologicznej, nabożny stosunek do przyrody;
II etap - stopniowe uniezależnianie się od przyrody - zmagania człowieka z przyrodą, zapoznanie z jej prawami, rozwój zbieractwa i myślistwa, zmiana koczowniczego trybu życia na osiadły, nabycie umiejętności hodowli zwierząt i uprawy roślin.
III etap - podporządkowanie przyrody potrzebom człowieka - podboje geograficzne, przemysłowe i polityczne, rewolucja przemysłowa, przekształcanie pierwotnego środowiska przyrodniczego w środowisko zurbanizowane i uprzemysłowione.
IV etap - era ekologiczna - świadomość zagrożeń ekologicznych w skali globalnej, dążenie do umiejętnego zarządzania zasobami w harmonii z przyrodą i bardziej humanitarne traktowanie Ziemi jako miejsca życia i rozwoju człowieka.
Motywy ochrony przyrody
- religijne,
- kulturowe,
- ekonomiczne,
- estetyczne,
- patriotyczne.
Motyw religijny:
Obiekty przyrody chronione były jako miejsca kultowe - ich zniszczenie mogło spowodować przekleństwo i potępienie.
Otaczano czcią obiekty (np. głazy) służące do obrzędów religijnych.
Ochraniano niektóre zwierzęta (np. skarabeusze, krokodyle).
Miejsca osnute tajemniczymi legendami.
Święte miejsca, do których wstęp mieli tylko kapłani.
Motyw kulturowy:
Otaczane czcią miejsca i obiekty wiążące się z postaciami i wydarzeniami historycznymi kraju (np. Wodogrzmoty Mickiewicza, Dąb Jagiełly).
Motyw ekonomiczny:
Wprowadzano tzw. Regale jako formę ochrony własności panującego - niektóre dziedziny działalności gospodarczej (np. łowiectwo) zastrzeżone były panującemu.
Motyw estetyczny:
Ochrona elementów przyrody ze względu na ich piękno, np. ochrona ptaków ze względu na ich śpiew (w dokumencie stwierdzono, że „swym miłym śpiewem radują one serca ludzkie…”).
Motyw patriotyczny:
Chęć ochrony własnych ojczystych skarbów przyrody („Miłość do Ojczyzny mieści w sobie nieodzownie miłość ojczystej ziemi.” J. Pawlikowski).
DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY PRZYRODY:
XI w. p.n.e. - Chiny za czasów dynastii Czou - rozporządzenie dotyczące ochrony lasów (urząd leśnika);
V w. p.n.e. - Rzym - zakaz wycinania lasów;
XIX w. n.e. - wyraźna tendencja w kierunku działalności ochrony przyrody;
- tworzenie rezerwatów i parków narodowych
- wprowadzenie terminu „pomnik przyrody”.
XIX/XX w. - początki współpracy międzynarodowej;
1868 - porozumienie dotyczące ochrony ptactwa przelotnego;
1920 - konwencje o ochronie ryb w Bałtyku;
1923 - Międzynarodowa Konwencja o ochronie żubra;
1948 - powołanie Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUNC);
1969 - wydanie raportu „Człowiek i Środowisko” U. Thanta, sekretarza ONZ, w którym zwrócono uwagę na możliwość globalnego kryzysu ekologicznego.
1972 - Światowa Konferencja w Sztokholmie dot. Ochrony środowiska;
Powołanie UNEP
Wydanie Deklaracji Sztokholmskiej
Wydanie Aktu Końcowego
1992 - Konferencja Narodów Zjednoczonych w Rio e Janeiro (142 państwa - Szczyt Zemi);
Program Agenda 21
Deklaracja z Rio - Karta Ziemi
2002 - Światowy Szczyt na rzecz Zrównoważonego Rozwoju w RPA (Rio+10).
Historia Ochrony Przyrody w Polsce
XI w. - Bolesław Chrobry wydał prawo chroniące bobry;
XII w. - Bolesław Kędzierzawy ograniczył polowania na tury;
XIV w. - Kazimierz Wielki - pierwsze normy - statuy chroniące zasoby przyrody (głównie lasy i zwierzynę);
XV w. - Władysław Jagielło wydał statuy Wareckie ograniczające polowania na jelenie, dzikie konie, tury, żubry, łosie, chroniące cisy oraz uprawy rolne;
XVI w. - Zygmunt I Stary - potwierdził i rozszerzył w Statutach Litewskich ochronę bobrów, wziął pod ochronę sokoły i łabędzie oraz zabronił prowadzenia polowań w Puszczy Białowieskiej. Zygmunt III Waza wprowadza całkowity zakaz polowania na tura (ochrona czynna ginącego gatunku).
1868 - Sejm Galicyjski - wydaje 2 ustawy; o ochronie rzadkich gatunków zwierząt tatrzańskich - świstaka i kozicy oraz o ochronie ptaków śpiewających i owadożernych;
1921 - utworzono pierwszy park narodowy na terenie Polski - Białowieski Park Narodowy;
1925 - powstaje Państwowa Rada Ochrony Przyrody;
1934 - sejm uchwala Ustawę o Ochronie Przyrody;
1972 - powołano Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenami i Ochrony Środowiska;
1980 - Sejm uchwala ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska w oparciu o którą powołano Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska.
WYKŁAD 2
Formy ochrony przyrody w Polsce:
Park narodowy,
Rezerwat przyrody,
Park krajobrazowy,
Obszar chronionego krajobrazu,
^^ - krajowy system obszarów chronionych,
Ochrona indywidualna,
Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów,
Obszar Natura 2000.
Korytarz ekologiczny - obszar pomiędzy dwoma lub wieloma obszarami chronionymi, niezabudowany, umożliwiający swobodną migracje roślin i zwierząt.
Park narodowy:
- obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Nie prowadzi się w nim żadnej działalności gospodarczej, zwłaszcza w wyodrębnionych na jego terenie rezerwatach ścisłych. O jego stworzeniu decyduje rada ministrów.
Najstarszym parkiem narodowym na świecie jest PN Yellowstone 1872r.).
Największym parkiem narodowym jest park obejmujący pn.-wsch. Część Grenlandii (Dania) o pow. 70mln ha.
W Polsce istnieją 23 parki narodowe obejmujące obszar 3145km2, co stanowi około 1% powierzchni kraju.
Rezerwat przyrody:
- jest obszarem obejmującym w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin, zwierząt i grzybów, elementy przyrody nieożywionej, mając istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. O jego założeniu decyduje wojewoda.
Pierwszy rezerwat przyrody powstał w Europie w Fontainebleau pod Paryżem (1852);
Pierwszy w Polsce - Pamiątka pieniacka - starodrzew bukowy w Złoczowskiem (1886);
Największy rezerwat Polsce to rezerwat nad Gopłem (12,6tys. Ha);
Obecnie w Polsce istnieje 1407 rezerwatów o łącznej pow. Około 170tys. Ha, co stanowi ok. 0,5% powierzchni kraju.