NAUKA O PAŃSTWIE I PRAWIE.

1. Pojęcie i geneza państwa i formy ustrojowe.

państwo- polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych.

DEFINICJA PRAWNA:

Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

• stałą ludność,

• suwerenną władzę,

• określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,

• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.

GENEZA PAŃSTWA:

• Teistyczna - teoria, która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność podziału państwa na rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w starożytności, licznych zwolenników zyskała w średniowieczu.

• Teologiczna - jej twórcą był św. Augustyn, który w dziele zatytułowanym De civitatis Dei. twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu: władza pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie są doskonałe.

• Patriarchalna - koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest charakterystyczna dla feudalnej monarchii.

• Patrymonialna - poprzez przyłączenie ziem związana z posiadaniem majątku w postaci ziemi.

• Umowy społecznej - według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między obywatelami, suwerenem w takim państwie jest naród; twórcą koncepcji był Thomas Hobbes, a wybitnym przedstawicielem m.in. Jean-Jacques Rousseau.

• Podboju i przemocy - zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w. przez Ludwika Gumplowicza.

• Solidarystyczna - twórcą był Émile Durkheim: państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się obowiązkami.

• Psychologistyczna - twórcą był Leon Petrażycki: państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych - bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji.

• Marksistowska (bazy i nadbudowy) - państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie w społeczeństwach klasowych; powstaje, by bronić klas panujących przed klasami podporządkowanymi, wyzyskiwanymi, stać na straży nierówności społecznych i chronić stan posiadania klas dominujących; autorami tej koncepcji są Karol Marks i Fryderyk Engels.

• Teoria państwa w katolickiej nauce społecznej - według tej koncepcji państwo istnieje w świadomości człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli.

• Funkcjonalna - dominuje we współczesnej socjologii, głosi, że państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa dążą do takiej właśnie formy. Twórca: Aureliusz Augustyn

FORMY USTROJOWE:

DEMOKRACJA - W ustroju demokratycznym źródłem władzy jest naród, który decyduje o sprawach najważniejszych dla państwa. Ogół obywateli sprawuje władzę w sposób pośredni, wybierając prezydenta, parlament oraz organy samorządu terytorialnego. Obywatele mają też możliwość sprawowania władzy bezpośrednio np. poprzez referendum czy weto ludowe. W państwie demokratycznym panuje zasada pluralizmu czyli istnieje wiele niezależnych od władz partii politycznych, które mogą utworzyć opozycje. Oprócz tego obowiązuje podział władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Organy te muszą działać na podstawie prawa i w jego granicach. Prawa i wolności obywatelom gwarantuje konstytucja oraz ustawy międzynarodowe przyjęte przez państwo. Prawo nie może działać wstecz, a wszyscy obywatele są wobec niego równi. Przykłady: Polska, Francja, USA, Czechy, Meksyk, Itp.

TOTALITARYZM - W państwie totalitarnym panuje ideologia obejmująca wszystkie najważniejsze strony ludzkiego życia. Zazwyczaj ideologia ta kreuje nierealną wizje idealnego społeczeństwa czy ludzkości. Ideologia potrzebna jest władzy do lepszej kontroli i panowania nad społeczeństwem. Ideologia rozpowszechniana jest poprzez system oświaty, środki masowego przekazu oraz liczne uroczystości i pochody. Władzę sprawuje jedna partia pod przywództwem jednego człowieka. W państwie totalitarnym nie istnieje opozycja ani wrogie władzy organizacje. Taki stan utrzymywany jest dzięki tajnym służbom stosującym terror psychiczny oraz fizyczny. Wolność słowa także jest zabroniona, a władza kontroluje środki masowego przekazu, wykorzystując je do szerzenia propagandy. Charakterystyczną cechą systemu totalitarnego jest silne i liczne wojsko, realizujące często agresywną politykę swoich przywódców. Gospodarka jest centralnie planowa, czyli zarządzają nią instytucje państwowe, co zazwyczaj jest bardzo nieefektywne. Przykłady - III Rzesza Niemiecka, Związek Radziecki.

AUTORYTARYZM - Jest reżimem politycznym, a władzę sprawuje jedna osoba lub niewielka grupa ludzi, która nie posiada sprecyzowanej ideologii. Obywatele mają ograniczone możliwości organizowania się i nie mogą występować przeciwko władzy. W państwie autorytarnym nie występuje partia polityczna, ale może zastąpić ją ruch społeczny nie mający większego znaczenia politycznego. W ustroju tym ważnymi elementami są cenzura oraz aparat represji. Podsumowując autorytaryzm różni się od totalitaryzmu brakiem ideologii i monopolu gospodarczego. Jest ustrojem antydemokratycznym. Przykład - Hiszpania 1939 - 1975.

2. Typy państwa.

• państwo typu niewolniczego- panowało przekonanie, że ludzie dzielą się na wolnych i niewolników; powszechna akceptacja tego typu państwa; podstawową wartością ekonomiczną są niewolnicy (im większa ilość niewolników tym wyższa pozycja społeczna); dominuje przez kilka tysięcy lat m.in. Babilonia, Egipt, państwa-miasta greckie.

• państwo typu feudalnego- zaczyna panować przekonanie, że ludzie są istotami wolnymi, lecz nie równymi; wpływ na to miało chrześcijaństwo; wyzwolony człowiek pracuje lepiej, efektowniej, jest bardziej produktywny; podstawową wartością ekonomiczną staje się ziemia; podział na stany ma wpływ na podział wobec prawa; dominuje około 1000 lat.

• państwo typu kapitalistycznego- wszyscy ludzie są równi (wolność - równość - braterstwo); zakaz używania przez szlachtę ich tytułów; 1804 - 1810 zostaje dokonana kodyfikacja prawa (kodeks karny, kodeks postępowania karnego, kodeks cywilny, kodeks postępowania cywilnego, kodeks handlowy); kapitałem jest ( pomysł, pieniądze, nieruchomości,…); zaczyna dominować od XIX w.

• państwo typu socjalistycznego- w sprawach społecznych postanowienia takie jak w państwie kapitalistycznym (wszyscy jesteśmy równi); uspołecznienie własności ( upaństwowienie, uspółdzielnienie).

3.Forma państwa.

Forma państwa to całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących. Składają się na nią cztery elementy: forma rządów, charakter głowy państwa, ustrój terytorialny oraz reżim polityczny.

4. Klasyfikacja współczesnych państw

• ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego;

• charakter głowy państwa;

• monarchia;

• absolutna;

• konstytucyjna;

• parlamentarna;

• republika;

• arystokratyczna;

• demokratyczna;

• relacje między organami państwowymi;

• system dyrektoriatu;

• system parlamentarny;

• system kanclerski;

• system parlamentarno-gabinetowy;

• system gabinetowo-parlamentarny;

• system parlamentarno-komitetowy;

• system prezydencki;

• system semiprezydencki;

• ze względu na strukturę terytorialno-prawną państwa;

• państwo unitarne;

• państwo złożone;

• unia personalna;

• unia realna;

• federacja;

• konfederacja;

• ze względu na reżim polityczny;

• państwo demokratyczne;

• państwo autorytarne;

• państwo totalitarne

5. Prawo zwyczajowe.

Prawo zwyczajowe- to normy prawne trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem niepisanym przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie.

6. Zwierciadła.

Zwierciadła- spisy praw zwyczajowych, które obowiązywały na terenie Niemiec; (Zwierciadło Saskie XI w, Zwierciadła Szwabskie)

7. Źródła poznania prawa.

Pośrednie- Kronika Wincentego Kadłubka, Kroniki Galla Anonima

Dzisiejsze- kodeks zamieszczony w kodeksie ustaw; ustawa zostaje źródłem prawa wtedy, gdy zostaje opublikowana (akt normatywny)

8. Systematyka pierwotna.

a) prywatne

równość stron w sporze

służy głównie ochronie interesów osobistych

w skład wchodzą (prawo cywilne, prawo rodzinne i opiekuńcze)

b) publiczne

służy głównie ochronie interesów zbiorowych

nierówność stron w sporze

normuje relacje państwo-społeczeństwo

w skład wchodzą (prawo konstytucyjne, prawo karne, prawo administracyjne, prawo finansowe)

-ULPIAN (rzymski prawnik)- prawem publicznym jest to, które ma na względzie stan państwa rzymskiego, prywatnym zaś to, które dotyczy interesów poszczególnych jednostek; są bowiem pewne rzeczy pożyteczne dla państwa, inne zaś dla jednostek.

prawo cywilne- jego domeną jest rozstrzygnięcie sporu; jest podstawą prawa prywatnego.

prawo karne- jego domeną jest ukaranie oskarżonego; jest podstawą prawa publicznego.

10. Druga systematyka.

a) prawo materialne- normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.

b) prawo sądowe- reguluje elementy związane z trybem postępowania przed organami władzy publicznej w sytuacji dochodzenia uprawnień, realizacji kompetencji, bądź egzekwowania obowiązków

---