1. Źródłosłów pojęcia polityka

Polityka pojęcie wieloznaczne, brak jednolitej definicji. Problem leży w koncepcji polityki. Termin polityka -jest wiązany z pojęciem polityczno-prawnym starożytnych Greków (POLIS) stosowanym w starożytnej Grecji na terenie miast i państw. Organizacja państwowa występująca w starożytnej Grecji , była pojmowana jako ograniczona wspólnota wolnych obywateli podporządkowanych wspólnym celom i interesom. Dosłowne tłumaczenie - kraj, ojczyznę, państwo, społeczność, gród,, zamek, miasto, obywatelstwo, rządy, sprawy polityczne. Zdaniem niektórych wywodzi się od słowa POLITEA - republika jako organizacja państwowa. Doszukują się w pracach Platona i Arystotelesa, którzy analizując o Politei, kładli akcent na umiejętne kierowanie ludźmi, organami państwowymi i stąd przyjęło się (jest to najbardziej popularne), że polityka jest sztuką rządzenia państwem, Dziedzina życia społecznego wiąże się z rządzeniem państwem, organizacja, państwowa. W języku polskim znaczyła pewną umiejętność zachowania, grzeczność, układność zachowanie dyplomatyczne. Można uznać, że francuskie słowo POLITIUQE nawiązuje do greckiego politea w tym znaczeniu , że oznacza sztukę rządzenia państwem. Ma żródłosłów łaciński (politikus) co pierwotnie tłumaczono jako gładki, polerowany, grzeczny, uprzejmy. Polskie znaczenie „polityczny" pochodzi od francuskiego POLITlUQE ; człowiek biegły w sztuce rządzenia , delikatny, przestrzegający dobrych manier i obyczajów.

2. Sposoby definiowania polityki.

Polityka- można powiedzieć, że termin ten współcześnie jest używany jako: • Sztuka rządzenia • Wiedza, nauka dostarczająca informacji o dziedzinie stosunków społecznych związanych z rządzeniem • Pewnych działań, które się wykonuje w celu wykonywania władzy • Jako program: p. zdrowotna, p. społeczna, p. rodzinna

Polityka to zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny, zmierzających do osiągania zamierzonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków.

W zależności od zasięgu przestrzennego dzielimy politykę na: a) zagraniczna. b) wewnętrzna

W ramach tej ostatniej, biorąc pod uwagę kryterium dziedziny życia społecznego, której dotyczą, decyzje, wyodrębnia się: • Politykę gospodarczą • Politykę handlową • Politykę finansową • Politykę socjalną, • Politykę agrarną

Można też powiedzieć, że polityka jest „sztuką osiągania założonych efektów".

3. Ujęcia polityki: formalno- prawne, behawioralne, funkcjonalne, konfliktowe.

Wieloznaczne pojęcie polityki odmiennie jest definiowane w różnych orientacjach teoretyczno - metodologicznych politologii: w orientacji formalno - prawnej - działalność instytucji państwowych (aparatu państwowego, W podejściu behawioralnym polityka określana jest w kategoriach: władzy, wpływu i konfliktów istniejących w różnych płaszczyznach życia społecznego, definicja R.A.DahIa : dowolny układ stosunków społecznych , w którym występuje wyraźna obecność kontroli, wpływu, władzy lub autorytetu W orientacji funkcjonalnej polityka jest rozumiana jako funkcja systemu społecznego zapewniająca jego rozwój poprzez: rozwiązywanie konfliktów, wytwarzanie decyzji regulujących w autorytatywny sposób rozdział dóbr, artykulację i selekcję interesów, socjalizacje polityczna,, komunikację polityczna., Itd. wedlug podejścia racjonalnego polityka jest podejmowaniem decyzji w ramach procesu sprawowania władzy i gry o władzę , w którym biorą udział różnorakie podmioty, Stanowisko posł-behawioralne -konfliktowe, ujmuje politykę jako rozwiązywanie problemów społecznych wynikających z deficytu dóbr, polityka jest swoistą służbą społeczną, dążącą do zmniejszania czy też usuwania ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzkich.

4. Potoczne a naukowe pojęcie władzy.

Władza -stosunek nadrzędności podporządkowania, gdzie ktoś poddaje się czyjejś władzy, np. podporządkowanie człowieka wobec przyrody, osiągnięć techniki. Władza jest zjawiskiem cechującym życie społeczne ludzi. Tego pojęcia w znaczeniu naukowym nie można rozciągać poza sferę stosunków między ludźmi. Władza polityczna jest to kategoria trudna do zdefiniowania. Pojęcia potoczne władzy: • Przedmiot stosunków politycznych - mówimy, że ktoś ma władzę • Podmiot stosunków politycznych-władza postanawia, realizuje, daje • Cel rywalizacji albo współpracy - walczymy o władzę, sprawujemy władzę • Środek osiągnięć przy pomocy władzy • Instytucja jako organ władzy: państwowej, kościelnej, samorządowej

5. Wladza jako funkcja

Polegająca na przymusowym uzgodnieniu działalności jednostek wchodzących w skład państwa, wspólnoty lub rodziny. Władza posiadana przez jednostkę jest zawsze efektem przypisanym funkcji pełnionej przez nią w systemie. Uzyskanie i utrata władzy związana jest z utratą i uzyskaniem funkcji w systemie. Zamiast określenie, że władza jest funkcją, stosuje się no ogół zwrot, iż spełnia ona funkcje, np. integracyjną, dystrybucyjną, ochronną, strukturo twórczą.

6. Władza jako cecha osobowościowa.

W tym znaczeniu władza uważana jest za środki do osiągnięcia przyszłych celów. Należy wymienić takie atrybuty jak siła fizyczna, umiejętności czy bogactwo. Władza jest, więc tym, co cechuje posiadacza tych środków. Posiadanie i wykonywanie władzy nie jest zależne od systemu, lecz właściwości człowieka, grupy społecznej, instytucji. Konsekwencją przyjęcia takiego znaczenia jest uwypuklenie roli nosiciela władzy, budowanie modelu, na który składają się cechy tworzące osobowość władzy, a poza polem zainteresowania pozostaje zwrotny wpływ otoczenia na osoby wadzą obdarzone.

7. Władza jako stosunek społeczny

Władza jest relacja z punktu widzenia strukturalnego. Kłopot polega na tym, że pojęcie stosunku społecznego jest wieloznaczne. Można przyjąć, że jest to stale powtarzające się wzajemne oddziaływania ludzi na siebie, jako utrwalony w pewien sposób typ społecznej interakcji, jako wszelką sytuację, w której oddziaływanie jednego człowieka wpływa na położenie społeczne drugiego człowieka. Inni uważają, że owe wzajemne oddziaływania między partnerami stosunku społecznego muszą być regulowane przez normę społeczną, (obyczajową, moralną, prawną, religijną) na gruncie jakiejś platformy czy przedmiotu. Jeżeli zależność pomiędzy ludźmi nie pozostają pod kontrolą tych norm, to przybierają wówczas charakter indywidualny.

8. Wola jako przedmiot władzy

Jednym z podstawowych kryteriów klasyfikacji stosunków społecznych jest ich przedmiot. W przypadku stosunków prawnych będą to zachowania podmiotów regulowane normą prawną, politycznych - władza, własności - środki konsumpcji i konsumpcji. Przedmiotem zaś władzy pozostaje wola. Rozumie się przez nią zdolność do świadomego, zamierzonego i pozbawianego zewnętrznego przymusu wykonywania pewnych czynności oraz powstrzymywania się od innych. Władzą w tym kontekście jest stosunek społeczny polegający na tym, że jeden jego podmiot narzuca swoją wolę drugiemu podmiotowi, ograniczając lub pozbawiając go jego własnej woli.

9. Władza a wpływ.

Wpływ - pod niektórymi względami podobny do zarządzania. Utożsamiany jest

z władza. Wpływ odnosi się do nie zinstytucjonowanych form. Władza to rodzaj wpływu, rozgraniczenie wynika z natężenia występujących zależności. Uważa się, że prawdopodobieństwo zależności jest mniejsze w zależności od wpływu aniżeli władzy.

W praktyce rozgraniczenie jest trudne. Wpływ może być opatrzny.

• Przy zarządzaniu -jeden podmiot świadomy drugi nie. • Przy wpływie - dwa podmioty nieświadomie. Kontrola i władza - jako synonimy; próbowano zastąpić władzę kontrolą

Kontrola - panowanie, sprawdzanie, śledzenie; z kontroli wynika, że ktoś wykonuje władzę. Kontrola różni się od nadzoru.

Kontrolujący przejmuje postać władzy, jeżeli kontrolowany wie, że jest obiektem kontroli i podporządkowuje się chroniąc się przed sankcjami. Autorytet termin oznacza ten oznacz cechy osobiste człowieka. Można używać tego terminu mówiąc o autorytecie kogoś np.; ojca. Podporządkowanie takiego autorytetu przypisujemy nie tyle osobie, co jego uprawnieniom.

Autorytet władzy - władza może oddziaływać na kogoś, bo ma autorytet. Władza jako

stosunek społeczny - cecha: asymetria (nierówność we wzajemnych stosunkach).

Podmiotowi uprawnionemu przysługuje więcej kompetencji, oddziałuje na podmiot podporządkowany. Podmiot podporządkowany jest też w jakimś stopniu uprawniony.

W przypadku, kiedy uprawnienia przysługują tylko podmiotowi uprawnionemu, nie ma stosunku władzy. W przypadku, kiedy asymetria jest całkowita to nie ma stosunku władzy,

(Tyko czy faktycznie pomiędzy właścicielem niewolnikami nie było stosunku władzy? Nie jest tak, że niewolnicy byli zupełnie bezwolni w stosunku do właściciela, np. niewolnik był nauczycielem dzieci właściciela Nie da się w żadnym przypadku wyeliminować asymetrii w stosunku władzy. Wystąpienie zjawiska oporu wobec podmiotu nadrzędnego powoduje wystąpienie zależności.

10. Rodzaje władzy

Władza obustronna - podlega na tym, że władzę każdej ze stron równoważy władza drugiej. Polega to na tym, że pracownik podlega władzy kierownika zakładu. ale pełniąc funkcję zastępcy dyrektora, podlega mu w jakiejś dziedzinie dyrektor (tak samo związki zawodowe w przedsiębiorstwie) . Władza obustronna zachodzi wtedy, gdy w grę wchodzą interesy lub cele obu stron. W takiej sytuacji ma miejsce pewien fakt. Jedna strona jest skłonna podporządkować się drugiej stronie, jeżeli ta strona w innej sytuacji podporządkuje się tej.

Jeżeli jest porozumienie to nie ma władzy. Przykładem jest sytuacja, kiedy każda ze stron ma prawo veta Władza całkowita - zachodzi wtedy, kiedy podejmowanie decyzji i inicjatywa

działania jest zdecentralizowana i zmonopolizowana przez jedną, ze stron. Władza całkowita podlega różnym ograniczeniom. Ograniczenia, którym podlega podmiot uprawniony przy władzy całkowitej: - Można uszczuplić - Można ograniczyć zasięg. Podział władzy: 1.Potencjalna 2. Sprawowana Fazy władzy: Faza pasywna - możliwość wydania poleceń

Faza aktywna - wydanie polecenia i jego realizacja Władza możliwa - prawdopodobna w pewnych warunkach. Władza ustrojowa - ktoś zachowuje się tak, bo myśli, że gdyby zachowywał się; inaczej to spotka go kara. Władza wyznaczona: - Osobowo- dotyczy każdego, niezależnie od miejsca i czasu (każdy musi płacić podatki) - Zakresowo- każdy, kto się znajdzie na terenie Parku Narodowego musi zachowywać się w określony sposób Charakter władzy:

• Zadaniowy-, kiedy podmioty zgadzają się, co do celów i środków

• Konfliktowy-, gdy występują rozbieżności, co do celów i środków

Idealne typy władzy (Max Weber):

• Tradycyjna- występuje tam gdzie jest uświęcona tradycją (wielowiekowa)

• Charyzmatyczna- na osobistej zdolności jednostki do podporządkowania sobie innych

• Legalna- uprawniony jest każdorazowo ten, który jest uprawniony według swoich kompetencji

• personalna

• zinstytucjonalizowana

• zdecentralizowana

• zcentralizowana

Władza polityczna- kryteria nie są oczywiste. Uprawnienie do tworzenia prawa.

Władza państwowa- różni się od innej władzy tym, że można zastosować przymus fizyczny za zgoda prawa. Rodzaje władzy publicznej: -władza państwowa - władza polityczna Władza publiczna, jest to zdolność podmiotów uprawnionych, do narzucania woli podmiotom podporządkowanym, w tych dziedzinach życia społecznego, które dotyczą wszystkich i są dostępne dla ogółu, a zatem powszechne oraz jawne. Władza służbowa jest władzą publiczną, ponieważ reguluje stosunki przełożonego i podwładnego. Pewne stosunki służbowe mogą mieć charakter polityczny. Władza państwowa jest to zdolność organów państwa: - ustawodawczych - wykonawczych - sądowych do narzucania woli w drodze aktów normatywnych.Wszystko to jest rodzajem władzy politycznej.

11. Władza polityczna

Władza polityczna ma miejsce wtedy, gdy, przynajmniej jeden z podmiotów stosunku władzy ma realną możliwość podejmowania społecznie wszelkich decyzji regulujących zachowanie przedewszystkim wielkich grup ludzi, a także, kiedy ma realną możliwość egzekwowania podjętych decyzji aż do stosowania przymusu państwowego włącznie. Kryteria wyróżnienia władzy politycznej są, więc oczywiste. Głównym z nich jest możliwość podejmowania decyzji politycznych istotnych dla społeczeństwa, pomocniczym - możliwość użycia zorganizowanego przymusu w celu wymuszenia danego zachowania.

Tak, więc władza polityczna to system stosunków społecznych, zachodzących pomiędzy określonymi podmiotami, polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania.

12. Pojęcie sytemu politycznego

Pojęcie systemu politycznego pretenduje do ujęcia polityki w jej całościowym uporządkowanym i najwszechstronniejszym wyrazie. Niezależnie od tego, co będziemy rozumieć pod pojęciem systemu, panuje zgoda co do tego, że odnosi się ono do sfery władzy publicznej i obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze. Tym, co określa się jako życie polityczne społeczeństwa.

System to całość składająca się z części pozostających w interakcji.

System polityczny ( społeczny) jest to zbiór danych elementów, powiązanych ze sobą zależnościami, które tworzą ze sobą strukturę. Ten zbiór jest oddzielony od otoczenia przy pomocy uchwytnej granicy, ale ulegający oddziaływaniu ze strony otoczenia przez tak zwane wejścia i wyjścia. Wyjścia są określone przez wejścia. Przy czym możemy mieć do czynienia z systemem prostym, gdy treść wejścia równa się treści wyjścia, ale może być system złożony np.: wlewamy mętną a otrzymujemy wodę czystą. Na tej zasadzie funkcjonują systemy polityczne. Sejm jako system polityczny Wyjścia

Wejście. Wejście - projekt ustawy złożonej do, sejmu.

Wyjście - ustawa. Wejście na wyjściu jest zmodyfikowane przez systemy postępowania. Treść ustaw jest wynikiem zapotrzebowania społeczeństwa. System polityczny, jako globalny w społeczeństwie jest otoczeniem innych systemów gospodarczych np.; socjalny,

Jeżeli przez system polityczny będziemy rozumowali jego fragment np. parlament, sejm - to jego otoczeniem będzie rząd. W zależności od tego, co chcemy przyjąć jako system polityczny, to różne bada jego elementy. Np.; otoczenie gminy stanowi powiat oraz inne gminy.

13. Pojęcie państwa.

Państwo jest to wyodrębnione terytorium, zamieszkiwane przez ludność i mające rząd sprawujący władzę zwierzchnią. Państwo -polityczna organizacja społeczna zamieszkująca określone terytorium, posiadająca suwerenną władzę i dysponująca aparatem przymusu.

Państwo jest podstawową forma, organizacji życia politycznego społeczeństwa narodowego.

14. Teoria pochodzenia państwa

Przez długi czas toczyły się ożywione spory o pochodzenie państwa. Ukształtowało się kilka teorii: -Od Arystotelesa wywodzi się koncepcja traktująca państwo jako wytwór naturalnego społecznego instynktu człowieka

• teorie deistyczne akcentują boskie pochodzenie państwa

• teoria przemocy - podbojem jednych plemion przez drugich,

• teorie patriarchalne - jako produkt ewolucji władzy naczelnika plemienia

• koncepcja umowy społecznej wywodzi się z porozumienia zawartego pomiędzy wolnymi ludźmi w celu ochrony interesu zbiorowego i przekazaniu praw do rządzenia suwerenowi - jednostce lub ludowi.

Wszystkie wymienione teorie mają jeden element wspólny: podkreślają, że państwo powstaje na określonym etapie rozwoju społecznego i zastępuje inne nie­państwowe formy organizacji życia grupowego.

15. Typy i formy państwa

Klasyfikacja państw w perspektywie rozwoju historycznego: • Niewolnicze,• Feudalne,

• kapitalistyczne,• socjalistyczne ( komunistyczne) • tzw. państwa III świata.

Kryterium różnicującym poszczególna typy państw stanowi dominujący sposób produkcji dóbr materialnych oraz charakter stosunków społecznych ( w tym stosunków własności), i Państwa można podzielić również na: • rozwinięte • rozwijające się • zacofane

Z uwagi na formę rządu można rozróżnić państwa:• parlamentarne • prezydenckie

• monarchie • republiki

Z uwagi na reżim polityczny wyróżniamy państwa: • demokratyczne • autorytarne• totalitarne

Biorąc pod uwagę charakterystykę społeczeństw wyróżniamy państwa: • prę - industrialne,

• Industrialne, • post- industrialne

16. Funkcje państwa

Państwo spełnia dwie podstawowe funkcje: zewnętrzne - zapewnia bezpieczeństwo i niezależność stosunku do innymi państwami. Realizowana jest przede wszystkim przez służby dyplomatyczne danego kraju. Wewnętrzne - m.in. zaspokajanie potrzeb społecznych, zapewnienie porządku w kraju, organizowanie gospodarki i oddziaływanie na nią, stanowienie norm prawnych.

17. Pojęcie partii politycznej

Zjawisko partii politycznych należy do równych zjawisk życia politycznego. Partia polityczna jest organizacja społeczną, która bierze udział w wyborach do organów władzy państwowej - wybory parlamentarne, prezydenckie, samorządowe, itd. Wg Max'a Webera - partia polityczna to grupa ludzi, organizacja społeczna, której celem jest zabieganie o stanowiska państwowe, apanaże, korzyści, profity dla najbardziej aktywnych członków (klika walcząca o realizacje swoich interesów).Z uwagi na kryterium prawne - partia to organizacja, o której prawo reguluje, że jest partia polityczną.

Inne definicje partii: I. Wielka grupa ludzi o przewadze więzi formalnej mająca te same poglądy i celem jej jest zdobycie władzy II. Grupa ludzi wyznająca tę samą doktrynę (poglądy)

18. Geneza i rozwój partii.

Powstanie partii należy wiązać z kształtowaniem się parlamentaryzmu burżuazyjnego.

Pierwsze partie polityczne powstały w Anglii w XVIII w. W związku z koniecznością udziału w wyborach parlamentarnych, kiedy to po rewolucji wzrosła pozycja parlamentu - jako organu władczego. Wówczas okazało się. że jest to organ władzy , który należy kształtować.

Rozwój partii politycznych był podyktowany rozwojem prawa wyborczego oraz zwiększaniem się uprawnień parlamentu.

19. Klasyfikacja partii (rodzaje):

Rozróżniamy partie: konserwatywne, klubowe, liberalne, masowe, pracy, socjalistyczne itd.

Partie masowe- to te, które mają swoje struktury terenowe i jej szeregowi członkowie są aktywni- np. partie socjalistyczne, ludowe, chrześcijańsko- demokratyczne (partia masowa może by mniej liczna od kadrowej). Partie kadrowe- to te, w których szeregowi członkowie nie prowadzą działalności w terenie, tzw. sympatycy partii. Partie komitetowe- (republikańska i demokratyczna w USA) członkostwo nie jest rejestrowane, zostaje się członkiem partii poprzez udział w prawyborach- wewnętrzne wybory partyjne organizowane przez państwo w USA.

Historyczna klasyfikacja partii:

• z uwagi na podział klasowy - obszarnicze, chłopskie, burżuazyjne, robotnicze,

• Nie-klasowe- wyznaniowe.

Ideologiczna klasyfikacja partii; konserwatywne, liberalne, komunistyczne, socjalistyczne, demokratyczne, chrześcijańskie, faszystowskie. Podział partii ze wzgl. na cele: agrarna, zielonych Podział ze wzgl. na miejsce w systemie politycznym Lewicowe (radykałowie), centrowe, prawicowe ( liberałowie, konserwatyści-spowalniające procesy przemian).

20. Funkcje partii

I. Funkcja wyborcza

a) selekcja kandydatów na stanowiska państwowe i samorządowe: -kilka procedur selekcji w zależności od rodzaju partii, - bliżej nieokreślony, żywiołowy - rządzi często przypadek,

-centralne organizacje partii wybierają kandydatów, -decydują organy partii lokalnych, - demokratyczny - wszyscy członkowie partii decydują: bezpośrednio lub pośrednio.

We wszystkich systemach politycznych obowiązuje selekcja kandydatów.

b) formułowanie programu. -centralne, organy partii ustalają program. a kandydat ma obowiązek ten program upowszechniać - propagować, -autorskie programy kandydatów.

II. Funkcja rządzenia;

a) partii sprawującej władze b) partii opozycyjnej

Funkcją partii jest pośredniczenie między społeczeństwem a władzą.

21. Pojęcie i rodzaje systemów politycznych.

Pojęcie systemu politycznego pretenduje do ujęcia polityki w jej całościowym

porządkowanym najwszechstronniejszym wyrazie. Nie zależnie od tego, co dokładnie będziemy rozumieć pod pojęciem systemu politycznego , panuje zgoda co do; tego , że odnosi się do sfery władzy publicznej mechanizmów obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze, w tym co określa się jako życie polityczne danego społeczeństwa. System jest to całość składająca się z części pozostających w interakcji.

System polityczny jest to zbiór danych elementów, powiązanych ze sobą

zależnościami, które tworzą jego strukturę. Ten zbiór jest oddzielony od otoczenia przy pomocy uchwytnej granicy, ale ulegający oddziaływaniu ze strony otoczenia przez tzw. wejścia i oddziaływujący na otoczenie przez wyjścia. Wyjścia są, określone przez wejścia.

22. Pojecie potrzeb i ich rodzaje

Przez potrzeby rozumiemy stan braku Potrzeby polityczne to zależność pozycji społecznej i drogi życiowej

jednostek i grup od ich aktywności politycznej oraz świadomości politycznej.

Rodzaje potrzeb:• Skutecznego uczestnictwa w wyborze delegatów do państwowych i samorządowych lub centralnych i lokalnych organów przedstawicielskich, • Organizowania się, tzn. tworzenia struktur związanych z uczestniczeniem życiu politycznym w celu wywarcia wpływu na zachowanie grupy rządzącej tym samym i na bieg wydarzeń politycznych ( potrzeba koalicji) • Skutecznego oddziaływania pośredniego - poprzez swoich przedstawicieli w organach reprezentacji centralnej i lokalnej na decyzje podejmowane przez organy wykonawcze • Bezpieczeństwa osobistego - polegająca głównie na ochronie nietykalności osobistej jednostki i jej mieszkania, • Nieskrępowanej wypowiedzi we wszystkich dziedzinach życia osobistego, publicznego, między innymi w dziedzinie poglądów filozoficznych, religijnych, moralnych, politycznych ekonomicznych.

Inny podział potrzeb (wg A.Bodnara): • Mikro-społeczne - wyrażające dążenie do zewnętrznej aprobaty własnych ocen oraz do odnoszenia satysfakcji do społecznego działania (racjonalizacja życia publicznego) • Makro-społeczne - łączące się z poczuciem więzi np. z własnym narodem czy grupą wyznaniowa, poczuciem odpowiedzialności za losy państwa, narodu, sojuszami w układzie międzynarodowym. Podział ze względu na kryterium znaczenia społecznego i poziomu uświadomienia: • Racjonalnie i nieracjonalne • Realne i nierealne

• Prawdziwe i fałszywe •Intelektualne i poza-intelektualne

23. Pojęcie i rodzaje interesów politycznych

Interesy polityczne stanowią jedną z form interesów społecznych. Współczesne państwo „tworząc" niejako społeczeństwo określa prywatne interesy i jednocześnie poprzez swoje działania stwarza gwarancje ich istnienia. Interes polityczny jest to świadome pragnienie skierowania polityki publicznej, względnie poszczególnych decyzji politycznych, w konkretnym kierunku. Interes polityczny oznacza wiać wyrażenie zainteresowania określonym celem oraz dążenie do jego osiągnięcia, co oczywiście ma przynieść wymierne zadowolenie lub korzyść:. Rodzaje interesów politycznych: • Wg kryterium podmiotu interesu: ogólnospołeczne. Narodowości i grup etnicznych, jednostek • Wg kryterium przedmiotu interesu: ekonomiczne, ideologiczne, społeczne, kulturalne, • Wg kryterium stopnia uświadomienia interesu: uświadomione, nieuświadomione, • Wg kryterium zakresu sprzeczności interesów: zbieżne, kompromisowe, sprzeczne.

24. Pojęcie i rodzaje zachowań politycznych

Zachowania polityczne są to reakcje ludzi na bodźce wywodzące się ze zjawisk politycznych i procesów politycznych. Przykładami zachowań politycznych są:

• Publiczne manifestowanie poparcia dla przywódcy,

• Polemika kandydatów do parlamentu podczas spotkania przedwyborczego,

• Powstrzymanie się od głosowania w wyborach,

• Wywarcie bezpośredniego bądź pośredniego wpływu na ośrodek decyzji

politycznych

• Zorganizowanie strajku solidarnościowego,

• Rywalizacja o funkcję lidera partii,

• Upowszechnianie informacji politycznych w masmediach

Wśród zachowań politycznych wyróżnia się: zachowania czynne - polegające na podjęciu przez podmiot aktywności doświadczanej przez innych (zach. Obserwowalne)

• zachowania bierne - polegające na powstrzymywaniu się podmiotu od pewnych czynności (nieobserwowalne)

• zachowania kontrolowane - przebiegające zgodnie z zaplanowanymi fazami i sposobami osiągania celów politycznych

• zachowania racjonalne- świadome i celowe czynności przynoszące korzyści w danych warunkach politycznych, gdzie podmiot dąży do maksymalizacji zysków bądź minimalizacji strat i niepowodzeń

• zachowania niekontrolowane- będące wynikiem reakcji emocjonalnych, bezwarunkowych, mimowolnych

• zachowania irracjonalne- oparte najczęściej na silnych emocjach i braku lub fałszywości wiedzy o polityce, nieadekwatnej diagnozie warunków zewnętrznych, nietrafności decyzji o celach

• zachowania indywidualne- czynności podejmowane przez jednostkę

• zachowania zbiorowe - czynności podejmowane są przez formalną lub nieformalną grupę ludzi.

• zachowania konfliktowe - czynności zmierzające do pozbawienia przeciwstawnego, podmiotu części bądź całości dóbr, o które toczy się walka

• zachowania konsensualne - czynności skierowane na osiągnięcie celu poprzez współpracę

• zachowania konformistyczne - postępowanie zgodne z wartościami i normami obowiązującymi w danej grupie społecznej

• zachowania nonkonformistyczne - polegające na odrzuceniu lub czynnym zwalczaniu wartości i norm istniejących w grupie.

Zachowania polityczne uwarunkowane są świadomością polityczna, psychiką i osobowością podmiotu, wpływami środowiskowymi przyjętymi celami i posiadanym instrumentarium ich realizacji oraz czynnikami sytuacyjnymi. Szczególną formą zachowań politycznych są działania polityczne. Rozumiane jako racjonalne i celowe (zaplanowane) kontrolowane i dowolne ( w znaczeniu możliwości świadomego i samodzielnego wyboru miejsca i sposobu postępowania) czynności podmiotu realizującego swoje potrzeby i interesy.

25. Pojęcie procesu społecznego i procesu politycznego

Proces polityczny to jedna z podstawowych kategorii politologicznych pozwalająca na uchwycenie dynamicznego aspektu życia politycznego. Proces polityczny jest rozciągniętym w czasie ciągiem zachowań i zdarzeń, które powodują zmianę. Zakłócają bądź przywracają równowagę systemu politycznego. Proces polityczny utożsamiany jest z systemem politycznym - w myśl tego stanowiska w życiu politycznym mamy do czynienia z ciągłym procesem transformacji i żądań płynących od otoczenia systemu politycznego

26. Pojęcie i rodzaje grup interesów

grupa celowa o formalnej strukturze i wspólnych celach, dążąca do zabezpieczenia interesów swoich członków przez wywieranie wpływu na politykę państwa oraz decyzje organów władzy wykonawczej i ustawodawczej. Celem g.i nie jest, więc zdobycie władzy, lecz reprezentowanie potrzeb poszczególnych grup społecznych.

Ze względu na sposób zorganizowania można wyodrębnić można wyodrębnić dwa typy g.i. - - Instytucjonalne (np. kościół administracja państwowa, armia) - stowarzyszenia (organizacje nauczycieli, prawników, architektów). Biorąc pod uwagę motywacje jaką kieruje się grupa g.i. Odejmując działalność wyróżniamy: promocyjne reprezentują interesy nieekonomiczne, promują określone zasady lub wartość i sekcjonalne reprezentują określony segment społeczeństwa i ich zasadniczym celem jest realizacja tych interesów. Ze względu na strategie stosowane przez g.i. i charakterze powiązania z sektorem publicznym państwa wyróżniamy: wewnętrzne zostały uznane przez agencje państwa za legitymowanych uczestników procesu decyzyjnego i utrzymują bliskie kontakty z poszczególnymi departamentami rządowymi i zewnętrzne znajdują się poza głównym nurtem procesu decyzyjnego.

27. Pijecie i rodzaje systemów partyjnych

System partyjny jest to: - konfiguracja partii politycznych rywalizujących bądź kooperujących ze sobą na podstawie ustabilizowanych wzorów zachowań, które podlegają procesowi instytucjonalizacji, określają wzajemne powiązania między nimi zarówno na arenie wyborczej, jak i parlamentarnej - układ wzajemnych powiązań między partiami, które decydują przede wszystkim o trwałości systemu - układ korporacyjno - rywalizacyjnych powiązań między partiami, którego zasadniczym celem jest przenoszenie i realizacja interesów społecznych w ramach państwowego procesu decyzyjnego - układ powiązań ukształtowanych na różnych poziomach systemu politycznego: wyborczym, parlamentarno - gabinetowym, oraz organizacyjnym rodzaje: - system dwupartyjny - dwuipółpartyjny - wielopartyjny z partią dominującą - wielopartyjne bez partii dominującej

28. Pojęcie decyzji politycznej

Decyzja polityczna, to nielosowy wybór działania lub zaniechania politycznego dokonywany przez ośrodek decyzyjny w polu polityki Podstawowe elementy decyzji politycznej.• Procesowy - a więc nielosowy wybór potraktowany jako akt społeczny wynikający z analizy rzeczywistości • Podmiotowy - czyli ośrodek decyzyjny danego społeczeństwa • Przedmiotowy- pole polityki • Wykonawczy - decyzja polityczna ( działanie lub zaniechanie) wynikająca z hierarchii wartości.

Cechy charakterystyczne decyzji politycznej: • Istnienie decydenta - decyzje polityczne podejmują jedynie decydenci polityczni w polu polityki • Pewien stopień poinformowania ośrodka decyzyjnego• Nastawienie na osiągnięcie od razu więcej niż jednego celu

• Wielowymiarowość - oznacza to:, że jeden cel można osiągnąć różnymi metodami

• Wieloetapowość urzeczywistniania.

29. Klasyfikacja decyzji politycznych

• Wg kryterium rangi i charakteru czasowego decyzji wyróżniamy decyzje polityczne

1. strategiczne (perspektywiczne ),b) taktyczne (bieżące) c) operatywne (doraźne ) dotyczące

c) bieżącej regulacji spraw • Wg kryterium wiedzy dostępnej podmiotom decyzyjnym wyróżniamy : a) Decyzje podejmowane w warunkach pewności b) Decyzje podejmowane w warunkach niepewności: • Ze względu na kryterium adresata wyróżniamy :

Decyzje ogólnospołeczne - odnoszące się do społeczeństwa jako całości,

Decyzje partykularne - skierowane jedynie do niektórych grup zawodowych lub społecznych

Decyzje indywidualne - odnoszące się do jednego człowieka.• Ze względu na szczebel decyzyjności wyróżniamy: a)Decyzje międzynarodowe b)Decyzje narodowe - podejmowane przez organy centralne c)Decyzje lokalne - podejmowane przez organy lokalne • Wg kryterium stopnia doskonałości: - Decyzje całościowo optymalizowane - najlepsze ze wszystkich możliwych punktów. - Decyzje częściowo optymalizowane - najlepsze jedynie z niektórych punktów widzenia - Decyzje zadawalające, ( choć nieoptymalne) - Decyzje nietrafne:• Ze względu na poziom wiedzy dostępnej decydentom: -Decyzje realne -Decyzje symboliczne -podjęte bez zamiaru ich realizacji - Decyzje pozorne - podjęte z zamiarem ich realizacji - Decyzje nonsensowne - podejmowane bez zamiaru ich realizacji

30. Pojęcie sytuacji decyzyjnej

Sytuacja decyzyjna bywa określana w dwóch znaczeniach: • Jako system zmiennych niezależnych skłaniających decydenta do podjęcia działań, • jako system zmiennych niezależnych od decydentów, ale zależnych od działań innego ośrodka decyzyjnego .

Wyróżniamy sytuacje decyzyjne (wg Z.Pietrasia) jako: • rzeczywiste (realne) oraz wyobrażane przez decydenta • wewnętrzne oraz zewnętrzne • normatywne oraz kryzysowe.

Podział sytuacji decyzji (wg Żmigrodzkiego, Szeligi i Korybskiego): • sytuacje zdeterminowane - w których na skutki wpływają, parametry całkowicie określone,

• częściowo określone - losowe , w których parametry zmian mają znane rozkłady prawdopodobieństwa • niepewne - w których wpływ na skutki maja parametry niepewne i nie ma dostatecznych informacji na temat ich możliwych zmian • konfliktowe-, w których na skutki decyzji wpływają, parametry częściowo kontrolowane lub mogące być kontrolowane przez stronę przeciwną. Podział wg J.Sielskiego, który zauważył, że każda decyzja może być podejmowana w; • sytuacji pewności -gdy decydent jest pewny interesujących go skutków czynności, jakie mogą. być przez niego podjęte • sytuacji ryzyka - kiedy podmiot czynności zna tylko prawdopodobieństwo skutków • sytuacji niepewności - gdy podmiot czynności zna odnośne skutki możliwe, ale nie zna ich prawdopodobieństwa.

31. Pojecie procesu decyzyjnego i jego etapy

Proces decyzyjny to zespół powiązań przyczynowo - skutkowych występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia ( sytuacja. decyzyjną) , strukturą ośrodka i celami decydentów. Proces decyzyjny przebiega zawsze równocześnie na czterech poziomach:

• Racjonalnym - kiedy ośrodek decyzyjny logicznie analizuje sytuacje decyzyjną, swoje cele i możliwości

• Emocjonalnym - gdy ośrodek decyzyjny może w określonych sytuacjach podlegać stresowi i frustracji

• Społecznym, - kiedy kształt i treść decyzji jest przedmiotem walki politycznej wszelkich grup społecznych dążących do zaspokajania swych potrzeb

• Organizacyjnym - stanowiącym otoczenie ośrodka podejmowania decyzji politycznych.

32. Racjonalność decyzji i procesów decyzyjnych

Za główny cel wykonywania decyzji uważa się przekształcenie rzeczywistości -

Istniejącej w rzeczywistość pożądaną. Decyzja polityczna będzie zaś skutecznie wprowadzona w życie jedynie wtedy, Kiedy podmioty obowiązane do ich wdrażania i przestrzegania będą przestrzegały ogólnych reguł postępowania. Podstawowym warunkiem uzyskania aprobaty społecznej dla podejmowanych decyzji politycznych , obok ich zgodności z potrzebami i oczekiwaniami społecznymi ,jest utrzymywanie otwartych kanałów komunikacji „z dołu w górę" i „z góry na dół". Czynniki warunkujące poczucie identyfikacji społeczeństwa z podjęta, decyzji: Kształtowanie, w skali społecznej umiejętności wyjaśniania decyzji. Rozwijanie mechanizmów uczestnictwa w podejmowaniu decyzji jako warunku koniecznego społecznego uznania przesłanek tych decyzji. Upowszechnienie potrzeby kontroli zarówno prawomocności. Jaki poprawności decyzji, Wytworzenie przekonania o tym, że system polityczny jest w stanie zapewnić właściwą dynamikę modyfikacji- systemu wartości decydenta politycznego fazie realizacji decyzji politycznych dużą rolę odgrywają normy prawne , ponieważ- właśnie na ich podstawie działają organy władzy i administracji państwowej. Dlatego też stanowienie norm prawnych.będących istotnym problemem politycznym , staje się ważnym ogniwem, procesu decyzyjnego w polityce, w znacznym stopniu określającym racjonalność decyzji.

33. Sprzeczność a konflikt.

W konfliktowych modelach społeczeństwa przejawia się trojakie rozumienie

konfliktów :

• Strukturalne - w strukturze systemu istnieje „ niezgodność , wzajemne wykluczanie się celów grupowych , spowodowane ograniczoną, ilością powszechnie pożądanych dóbr

• Behawioralne - chodzi tutaj o „działania czy stosunki społeczne typu walki i współzawodnictwa

• Psychologiczne - jest to „ stan wrogości między grupami czy osobami".

Konflikt społeczny to walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu, władzy bądź ograniczonych dóbr, w której to walce celem pozostających w konflikcie stron jest nie tylko osiągnięcie pożądanych wartości , lecz także zneutralizowanie, ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwników".

Konflikt polityczny to : walka dwóch lub więcej podmiotów , mających wzajemnie sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych dóbr materialnych i niematerialnych przez zdobycie . utrzymanie i sprawowanie władzy - przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości działania, zneutralizowania, bądź zniszczenia przeciwnika".

Genezy konfliktu politycznego należy szukać w zróżnicowaniu ;

• Dostępu i poziomu partycypacji w sprawowaniu władzy i wpływie politycznym

• Udziały w wytwarzaniu i podziale dóbr materialnych

• Społecznego statusu poszczególnych podmiotów

• Poziomu relacji zbiorowych i indywidualnych systemów wartości związanych z cywilizacyjną, moralną, religijną.. etniczną itp. , odrębnością podmiotów.

34. Przyczyny konfliktu

Podział przyczyn konfliktów :

• Obiektywne ( strukturalne i funkcjonalne )

• Subiektywne ( racjonalne i nieracjonalne)

Koniecznym warunkiem wybuchu konfliktu jest uświadomienie przez podmioty ich

interesów

• Uświadomienie prawdziwe- jeśli wiedza i doświadczenie podmiotu prowadzi do trafnego rozpoznania jego usytuowania w systemie społecznym oraz sformułowania treści interesów,

• Uświadomienie falowe- nietrafne, będące wynikiem braku lub nie -wystarczającej wiedzy o rzeczywistości społecznej.

Głównym czynnikiem warunkującym konflikty jest nierównomierny podział władzy w społeczeństwie.

Kolejnymi warunkami powstania konfliktu są: • kwestionowanie prawomocności systemu w rozdziale rzadkich zasobów, • emocjonalne pobudzenie ludzi • dystrybucja bogactwa w złożonych społeczeństwach Przegląd różnych teorii przyczyn konfliktów umożliwił J.H. Tunerowi sformułowania ogólnego modelu procesów przyczynowych zgodnie z którym „ wszystkie systemy społeczne wykazują nierówności w podziale dóbr , co jest przyczyną, konfliktu , który z kolei jest przyczyna, reorganizacji systemu społecznego . Przyczyny konfliktów politycznych systemowe i poza-systemowe

• konflikty zrodzone z bodźców wewnętrznych systemu politycznego jako rezultat interakcji jego podmiotów : walka o rewolucyjną lub ewolucyjna., całkowita, badź częściową, zmianę podmiotów władzy albo zmianę poziomu wpływu na ich decyzje ( np. próba zmiany lub rozłamu danej koalicji, wzrost opozycji wewnątrz-systemowej )

• konflikty powstałe w interakcji systemu politycznego ( zwłaszcza podmiotów władzy) i podmiotów polityki funkcjonujących poza systemem - w tym przypadku zderzają się czynniki systemu i zewnętrzne: • konflikty wywołane bodźcami zewnętrznymi - ekonomicznymi, kulturowymi ,itp. - w drodze niezależnej od systemu przemiany konfliktów niepolitycznych w polityczne: • konflikty wywołane bodźcami zewnętrznymi - ekonomicznymi , kulturowymi, itp. -żądaniami nowych regulacji , adresowanymi do systemu politycznego w sytuacji, gdy system ten nie chce lub nie może spełnić tych żądań.

35. Funkcje konfliktu Analiza konfliktów w systemach społecznych pozwala wyróżnić ogólne funkcje: regresu, utrwalania, modernizacji, zmiany ewolucyjnej oraz rewolucyjnej. Konflikt może wywołać trzy typy zmiany społecznej: - rewolucyjną polegającą na całkowitej lub prawie całkowitej wymianę osób zajmujących pozycję dominacji - bardziej ewolucyjną niż rewolucyjną obejmującą częściową wymianę tych osób - czysto ewolucyjną zachodzącą sposób powolny niepowodujących żadnych zmian personalnych. Można wyróżnić pięć par funkcji: różniącą i indentyfikacyjną, integracyjną i dezintegracyjną, demaskatorską i maskującą, progresywną i regresywną, pozytywną i negatywną. Łącząc przebieg i skutki konfliktów ze zjawiskami dezorganizacji społecznej można wskazać na ich kilka typów: dezorganizację instytucji, osłabienie formalnej i nieformalnej kontroli społecznej, likwidację bądź rozchwianie obowiązujących przed konfliktem przed konfliktem wzorów zachowań, pojawienie się wzorów zachowań niezgodnych z przyjętym wcześniej wartościami celami społecznymi. W poszczególnych fazach konfliktu powstają, zatem określone skutki.

36. Metody rozstrzygania konfliktów

W ogólnym ujęciu rozstrzyganie konfliktów może przybrać kilka postaci:

- rozstrzygnięcie ostateczne, gdy usunięte zostają przyczyny konfliktu i ustają przeciwstawne działania - rozstrzygnięcia częściowe drodze likwidacji jedynie skutków konfliktu

- rozstrzygnięcie pozorne, polegające na przeniesieniu przedmiotu konfliktu na płaszczyznę zastępczą bądź spowodowanie rezygnacji z przeciwstawnych działań. Na plan pierwszy wysuwają się trzy ogólne metody rozstrzygania konfliktu: - użycie przemocy w celu narzucenia pewnego rozstrzygnięcia - zawarcie kompromisu - wycofanie się stron lub jednej z nich Według Dahrendorfa strony mogą posługiwać się trzema metodami

1. Rozwiązanie polega na próbie zniesienia konfliktu przez wyeliminowanie jego przyczyn

2. Tłumienie oznacza zablokowanie przeciwstawnych zalań stron

3. Regulacja opiera się na założeniu o niemożności ostatecznego rozwiązania pewnych konfliktów, będących stałymi elementami życia społecznego, i w związku z tym pozostają tylko próby kontroli przejawów konfliktów. Fisher i Ury wskazują cztery strategie

1. Strategia dominacji - zakłada osiągnięcie celów własnych bez uwzględnienia dążeń strony przeciwnej 2. Strategia wycofania się polegająca na rezygnacji z osiągnięcia celów

3. Strategia bierności oznacza niepodejmowanie działań w nadziei, że konflikt wygaśnie samoistnie 4.Strategia rozwiązania konfliktu zmierza do określenia metod i proporcji realizacji niektórych interesów obu stron. Tak, więc do podstawowych metod zaliczamy:

1. Rozstrzyganie konfliktu przez zastosowanie realnej przemocy wraz z narzuceniem własnego wariantu 2. Arbitralne rozstrzygnięcie konfliktu wsparte groźbą użycia przemocy

3. Kompromis osiągnięty w drodze negocjacji 4. Odwołanie się do podmioty nieuczestniczącego bezpośrednio w konflikcie bądź neutralnego, który podejmuje rolę mediatora lub arbitra 5. Skierowanie działań konfliktowych na pole zastępcze

6. Zignorowanie konfliktu lub strony przeciwnej jako słabej i niezdolnej do destrukcji.

7. Różnie motywowane wycofanie się z konfliktu.

37. Pojęcie podmiotowości politycznej „Podmiotowość „ oznacza świadome i zarazem czynne kształtowanie istniejącej rzeczywistości, przeobrażanie jej w kierunku zgodnym z własnymi potrzebami. Podmiotem bowiem się nie „bywa”: albo się nim jest , albo nie jest. Będąc nim można się nim stawać w coraz większym stopniu, coraz pełniej. Podmiotowość polityczna to trwała zdolność grupy lub organizacji do świadomego podejmowania suwerennych i racjonalnych działań. Podmiotowość polityczna jest zjawiskiem trwałym i zobiektywizowanym, integralnie związanym z kultura ludzką. Podmiotami, które prowadzą politykę są:

- Państwo, z całym rozgałęzionym systemem organizacyjnym, - Partie polityczne

- Inne organizacje społeczne, które bądź, biorą udział w realizacji polityki państwa, bądź starają się w określonym stopnia i zakresie wpisywać na tę politykę. Istotą podmiotowości jest zaspokajanie własnych potrzeb w drodze działania. Warunki podmiotowości;

• Świadomość• Moment aktywności (działanie). Poziomy podmiotowości politycznej:

-Wielkie grupy społeczne jako całość • Organizacje polityczne danej grupy społecznej

• Organy organizacji wielkich grup społecznych (jednostka lub gremium kierownicze)

• Reprezentanci organów organizacji politycznych (osoby fizyczne).

38. Pojęcie kultury politycznej

Na gruncie polskiej nauki termin „kultura polityczna" nie jest nowy, pojawił się w 1905 r.. w rozumieniu potocznym oznaczał powściągliwość polityczna,, powstrzymywanie się od czynów ekstremalnych. Obecnie w polskiej literaturze politologicznej istnieje wiele definicji pojęcia kultura polityczna: -W ujęciu psychologicznym zwraca szczególna, uwagę na zachowania polityczne członków społeczeństwa. - W ujęciu socjologicznym ważne są wytwory zachowań politycznych w danym społeczeństwie - poglądy, idee i teorie, normy postępowania oraz faktyczne działania jednostek i grup w ramach współżycia państwowego.

-W ujęciu systemowym - utożsamianie zjawisk kultury politycznej z całością, zjawisk politycznych.

Kultura polityczna to całokształt wartości, norm i reguł zachowania, utrwalonych w świadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych. Tak rozumiana kultura spełnia trzy główne funkcje:

• Regulacyjną- podporządkowanie i ujednolicenie działań politycznych,

• Socjalizacji politycznej ~ proces wchodzenia członków danej społeczności w kulturę polityczną a więc nabywanie wiedzy o systemie politycznym, tworzenie poglądów i postaw politycznych,

Integracyjną- odnosi się do tworzenia podstaw koordynacji działań politycznych oraz współdziałania lub współpracy. Jednostek i grup w dążeniu do osiągnięcia określonych wartości i dóbr

39. Rodzaje kultury politycznej

Na k.p składają się cztery podstawowe elementy: 1. Poznawczy- wyrażający stopień zainteresowania polityką oraz wiedzą o wydarzeniach i faktach z nią związanych 2. Oceniający- obejmujący sądy wartościujące i ocenę zjawisk polit. 3. Emocjonalny- wyrażający przeżycia i sposób ich uzewnętrzniania 4. Normatywny- zawierający reguły i wzorce zachowań dotyczące relacji między podmiotami polityki. Sformułowano trzy typy k.p. zaściankową - małe zainteresowanie zagadnieniami polityki poddańczą - jej uczestnicy mają wiedzę, ale nie angażują się w działalność polityczną - uczestnicząca - obywatele dążą do pełnej wiedzy o życiu politycznym i pragną w nim aktywnie uczestniczyć. We współczesnych społeczeństwach najczęściej występuje typ mieszany.

40. Socjalizacja polityczna

Socjalizacja polityczna proces permanentnego kształtowania świadomości, postaw kultury politycznej jednostki przez przejmowanie informacji od innych podmiotów oraz własną aktywność intelektualną i praktyczną. Proces ten, trwający całe życie jednostki, stanowi kompleks oddziaływań zewnętrznych oraz jej własnej aktywności. Rezultatem powinno być przygotowanie ludzi do funkcjonowania w sferze polityki - do jej obiektywnych subiektywnych uwarunkowań oraz realizacji celów wyznaczanych przez przedmiot polityki, w tym podmioty władzy. Ogólne ujęcie socjalizacji politycznej nie jest wystarczające. W jej ramach uzasadnione jest rozróżnienie edukacji i socjalizacji przebiegającej w sposób względnie żywiołowy. Podział ten jest przydatny w formułowaniu modelowych i empiryczny wyjaśnień a jednocześnie akcentuje nietożsamość elementów sfery socjalizacji politycznej

Analiza społeczeństwa ukazuje dwa zespoły podmiotów socjalizacji. Pierwszy tworzą podmioty instytucjonalne, będące dominującymi podmiotami w systemie politycznym, tzn. partie i ich grupy przywódcze oraz aparat państwowy - zwłaszcza jego wyspecjalizowane instytucje edukacyjne. Im właśnie należy przypisać - w różnym stopniu - rolę podstawową tj. kompetencję formułowania celów socjalizacji i tworzenia warunków ich realizacji. Drugi zespół stanowią pozostałe polityczne i społeczne instytucje: rodzina szkolna grupy pracownicze itp.

41. Świadomość polityczna

Dotyczy poglądów wiedzy, wartości i ocen np. zjawisk i procesów życia politycznego pozwalających orientować się osobie (grupie) w rzeczywistości politycznej.

42. Rewolucja, zamach stanu pucz, bunt, rebelia

Rewolucja - całkowita fundamentalna i szybka zmiana w określonej dziedzinie życia społecznego, intelektualnego czy kulturalnego. Może ona być również gwałtownym obaleniem istniejącego ustroju politycznego i zastąpienie go innym, przy na ogół masowym poparciu społecznym, któremu towarzyszy użycie przemocy. U podstaw rewolucji leży zazwyczaj ideologia. Uzasadnieniem rewolucji jest konieczność przyśpieszenia postępu ludzkości, rozumianego jako wielki akt wyzwolenia otwierający nową erę.

Zamach stanu - sprzeczna z prawem akcja, na ogół z użyciem wojska przez osobę lub grupę, mającą na celu obalenie legalnie wyłonionych władz i przejęcie rządów w państwie. Często organizatorzy z.s wywodzą się z kręgu elity władzy. Zamierzają oni wyłącznie do usunięcia sprawujących rządy, często przy zachowaniu dotychczasowego - status quo, z reguły przygotowane są przez wyższych rangą oficerów bądź osoby mające silne poparcie armii.

Pucz - przewrót polityczny, zamach stanu przygotowany przez spiskowców, którzy dążą do przejęcia zwierzchnictwa nad państwem, najczęściej określając ten stan jako przejściowy. Pojawia się w systemach dyktatorskich, przy braku wykształconych i utrwalonych mechanizmów demokratycznych, demokratycznych sytuacji osłabienia lub niewydolności władz państwowych..

43. Demokracja - pojęcia kryteria rodzaje

Forma rządu, w której władza faktyczna spoczywa w rękach narodu, ale także ustrój polityczny, którego podstawami są: suwerenność narodu jako władzy zwierzchniej i najwyższej w państwie, wolne cykliczne wybory umożliwiające rywalizację przedstawicielom różnych partii politycznych i zmianę rządzących, podział władzy wyróżniający ideę rozdziału ośrodków władzy, odpowiedzialność rządzących przed rządzonymi, rzeczywista władza wyłonionej reprezentacji. Demokracja jako forma rządów oznacza sposób rządzenia oparty na szczególnym katalogu wartości, do których należą: sprawiedliwość, wolność, pluralizm, tolerancja, równość, a także uznanie przysługujących każdemu obywatelowi praw i wolności

44. Totalitaryzm a autorytaryzm

Autorytaryzm - głosi potrzebę silnej i hierarchicznie zorganizowanej władzy wykonawczej opartej na politycznym kulcie przywódcy lub grupy oraz konieczność bezwarunkowego podporządkowania się decyzjom organów państwowych. Władza autorytarna porządek społ. polityczny uzależnia od niedopuszczenia do powstania opozycji. Skoncentrowanie władzy w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia, którzy podejmują szybkie i egzekwowalne decyzje zatwierdzone przez bezwolny parlament. Ważną rolę odkrywa odgrywa cenzura, policja polityczna i armia, są one narzędziami tłumienia wszelkich przejawów opozycji i niezadowolenia. Wprowadzenie rządów autorytatywnych odbywa się najczęściej przez zamach stanu. Z założenia jest to system przejściowy, który ma istnieć do momentu powstania większości zdolnej przejąć władzę i zapewnić państwu rozwój społeczno ekonomiczny. Totalitaryzm - system sprawowania rządów polegający na kontrolowaniu przez arbitralną władzę wszystkich przejawów życia społecznego. Państwo totalitarne charakteryzuje m.in. - autokratyzm - powszechna indoktrynacja za pomocą centralnie kierowanej propagandy - całkowite podporządkowanie społeczeństwa przez wprowadzenie systemu kontroli policyjnej opartego na terrorze - ujednolicenie życia społecznego zmonopolizowanie władzy państwa - centralne sterowanie gospodarką. Państwo totalitarne odrzuca wszelkie idee demokracji i wszelkie przejawy pluralizmu, a interes państwa i jego cele dominują nad interesami jednostki i jej życiem osobistym.

45. Partycypacja polityczna

W najszerszym tego słowa znaczeniu można określić jako dobrowolne zaangażowanie na rzecz osiągnięcia określonych rezultatów politycznych, takich jak wybór rządzących oraz podjęcie lub niepodjęcie wiążącej decyzji. Jest formą wpływu politycznego obywateli na to, kto i w jaki sposób rządzi. Obejmuje uzyskiwanie wiedzy o zjawiskach politycznych, świadomość własnych interesów ich związków z polityką oraz zaangażowanie w działalność publiczną. Wszystkie te czynniki różnicują obywateli, z których jedni dążą do wielowymiarowego uczestnictwa w życiu politycznym, inni ograniczają je do biernego udziału w wyborach, a jeszcze inni starają się w ogóle stronić od polityki. We współczesnym społeczeństwie zróżnicowanie takie jest nieuniknione. Stworzenie warunków do partycypacji zwiększa stopień legitymizacji9 demokracji niezależnie od zakresu faktycznego uczestnictwa obywateli w rozstrzyganiu spraw publicznych.

46. Model systemu politycznego wg. Eastona

Główne założenia modelu: 1. Życie polityczne nie istnieje w próżni - podlega oddziaływaniom zróżnicowanego środowiska - fizycznego, biologicznego, społecznego, kulturowego, psychologicznego międzynarodowego 2. Życie polityczne tworzy system otwarty na oddziaływania, a jednocześnie zdolny do reagowania na zakłócenia powstające w otoczeniu i adaptowania się do warunków, jakich działa 3. Podstawowym źródłem energii niezbędnej do rozwoju systemu politycznego są wkłady otoczenia, które przybierają postać żądań lub poparć. Te pierwsze uruchamiają ośrodki decyzyjne do działania. Drugie - zapewniają systemowi zasoby konieczne do jego funkcjonowania. Docierają one do systemu za pomocą zespołu tzw. Wejść 4. Podstawowym wytworem systemu politycznego są decyzje przybierające postać oświadczeń i dokonań ośrodków władzy mające na celu jego adaptację do otoczenia lub wymuszenia na nim zmian. Komunikacja systemu z otoczeniem odbywa się w tym wypadku za pomocą zespołu wyjść5. istotą działania systemu politycznego jest ciągły proces przetwarzania wkładów w wytwory, określany mianem konwersji wewnątrz systemowej. 6. między wytworami a wkładami zachodzi relacja sprzężenia zwrotnego. Efekty oświadczeń i dokonaj wpływają na treść żądań i rozmiar poparcia - podlegające zmianą. 7. głównym efektem istnienia systemu politycznego jest redukcja napięć. Jakie powstają między żądaniami kierowanymi pod adresem ośrodków władzy a ich decyzjami - wyrażająca zdolność uzyskania stanu równowagi między systemem a jego otoczeniem

47. Proces a zmiana polityczna

Proces polityczny to każda sekwencja zdarzeń prowadząca do przekształcenia systemu lub jego powiązań z otoczeniem, nawet wówczas, gdy jej skutki nie są trwałe. Zmiana natomiast to trwałe i najczęściej nieodwracalne, jakościowe przeobrażenie wzorców działania politycznego, samych działań, bądź sposobów wymiany energii ze środowiskiem otaczającym system. Zmiana polityczna zawiera się w trwałym i znaczącym przekształceniu struktury systemu politycznego, jego funkcji oraz interakcji z otoczeniem. Posługiwanie się kategorią procesu politycznego jest więc wyrazem stanowiska, że system polityczny ma zdolność zmiany swego stanu: zmiany która jest wynikiem zamierzonych działań politycznych lub presji otoczenia wewnętrznego oraz zewnętrznego.

48. rozwój i regres

Rozwój polityczny jest to proces kierunkowy prowadzący do rezultatów uznanych za uznanych za korzystne z punktu widzenia jakiejś grupy społecznej - społeczności międzynarodowej, narodu, klasy społecznej lub narodowej elity politycznej. Rozwój polityczny to inaczej zmiana postępowania jego przeciwieństwem jest regres. Rozwój polityczny najczęściej jest kojarzony ze zdolnością przybliżania się do tych standardów politycznych, jakie obowiązują w rozwiniętych demokracjach włączając w to zasady rywalizacji politycznej, stosunki między ośrodkami decyzyjnymi, ochronę praw mniejszości oraz realizację praw człowieka

1

4

1

5

---