Wstęp do nauki o państwie i prawie
Państwo to termin należący do kluczowych pojęć używanych w naukach społecznych, nawa ta wykształciła się podczas długotrwałego procesu historycznego. Rozpowszechnienie jej było poprzedzone używaniem innych określeń na oznaczenie państwa w starożytności i w średniowieczu. W czasach nowożytnych pojęcie państwa zostało ujednolicone, powszechnie przyjęte na określenie politycznej organizacji społeczeństwa. Termin ten cechuje się wieloznacznością, brak jednej wyczerpującej i uniwersalnej definicji.
Pierwszą pełną definicję przedstawił Arystoteles, uważał on, iż państwo powołują do życia równi względem siebie ludzie. Państwo to zdolna do samowystarczalności wspólnota równych czyli obywateli, mająca na celu doskonałe życie. Z dóbr wspólnoty państwowej mogli korzystać tylko obywatele posiadający prawa publiczne.
Według Georg'a Jedlinka, niemieckiego teoretyka, państwo to swoista struktura zespalająca 3 elementy: terytorium, ludność i władzę publiczną oraz suwerenną. To korporacja osiadłego ludu wyposażona w bezpośrednią, samorodną władzę zwierzchnią.
Katolicka nauka społeczna wypracowała swoją definicję, którą najdokładniej sformułował św. Tomasz z Akwinu. Dla niego to społecznie doskonała, samowystarczalna, niezależna i samorządna instytucja. Celem której miało być dobro wspólne, wyrażające się w zapewnieniu pokoju i powszechnej szczęśliwości doczesnej. Miał to zapewnić ustalony porządek prawny i władza. To względnie szeroka społeczność, której celem jest zabezpieczenie rozwoju jednostek w trzech porządkach: prawnym, dobrobytu i kultury.
W próbach definicji państwa należy zwrócić uwagę także na definicję formułowaną w doktrynach totalitarnych:
w koncepcji Marksistowskiej, państwo jawi się jako organizacja przymusowa, służąca klasie panującej, była ona pojmowana jako instrument przemocy, znajdujący się w rękach klasy uprzywilejowanej przede wszystkim ekonomicznie.
w koncepcji Faszystowskiej, państwo było absolutyzowane, przypisywano mu największą wartość, stawiając ją ponad jednostkę i społeczeństwo.
Dzieje terminu państwa sprowadzają nad do państwa greckiego, które to określało państwo jako miasto,
terminem „polis”. Rzymianie używali określeń: civitas, res publica, imperium, populus, gens, status. Nazwa w ogólnym i uniwersalnym znaczeniu pojawiła się dopiero w XV wieku.
Termin państwo wprowadził do użytku powszechnego włoski myśliciel Niccolo Machiavelli.
Sposoby postrzegania i badania państwa ukazują 4 podstawowe wymiary:
wymiar logiczno - normatywny, państwo pojmowane jako pewna kategoria językowa, bada jego znaczenie w różnych kulturach,
wymiar psychiczny lub emocjonalny, postrzega państwo jako indywidualne i zbiorowe wyobrażenia ludzi na tematy związane z szeroko rozumianą problematyką państwa,
wymiar aksjologiczny, jako wartość kulturotwórcza, która scala różne grupy społeczne i przez to tworzy wspólnotę polityczną,
wymiar socjologiczno - historyczny, traktuje państwo jako specyficzną, sformalizowaną wielką grupę, o szczególnym sposobie organizacji, spośród innych grup musi wyróżniać się trwałym, łącznym występowaniem kilku cech.
Współcześnie państwo posiada wiele różnorodnych znaczeń: po pierwsze jest rozumiane w aspekcie
Socjologicznym, jako wspólnota ludzka, obywatelska, społeczeństwo zorganizowane w państwie. To polityczna organizacja społeczna szczególnego rodzaju: terytorialna, suwerenna, przymusowa, powszechna i hierarchiczna.
Drugim aspektem jest traktowanie jako aparat państwowy, czyli struktura organów władzy państwowej.
Inne znaczenia terminu państwa to:
państwo jako kraj,
państwo jako pewien typ,
państwo jako fiskus, czyli skarb państwa,
państwo jako podmiot prawa międzynarodowego i wewnętrznego.
Państwo jest formą organizacji politycznej społeczeństwa. Koncentruje się na działalności dotyczącej
sprawowania władzy, rządzenia społeczeństwem, zarządzania. To organizacja terytorialna, której podstawowym warunkiem istnienia jest posiadanie własnego terytorium. Państwo posiada wyłączność do danego terytorium, obejmującego obszar lądowy i wodny, strefę powietrzną, obszar w głąb ziemi, statki wodne i powietrzne, placówki dyplomatyczne. Stanowi organizację suwerenna, czyli niezależną w podejmowaniu decyzji.
Funkcje państwa stanowią jej działalność. Są to zasadnicze kierunki, wynikające z celów i zadań jakie państwo powinno spełniać. Funkcja zewnętrzna przejawia się w działalności prowadzonej w stosunkach z innymi państwami oraz z organizacjami międzynarodowymi. Funkcja zewnętrzna obejmuje ogół działań organów państwowych skierowanych na osiągnięcia bezpieczeństwa zewnętrznego państwa oraz ochronę interesów państwa. Działania te mają umożliwić stworzenie trwałej organizacji państwowej jako członka społeczności międzynarodowej. Funkcja wewnętrzna wiąże się z działalnością na własnym terytorium, polega na regulowaniu stosunków wewnątrzpaństwowych oraz organizowaniu niektórych dziedzin życia społecznego.
Pozostałe funkcje: to gospodarczo - organizatorska, socjalna, kulturalno - wychowawcza, adaptacyjna, regulacyjna, innowacyjna.
Typologia państw:
Pierwsze kryterium stanowi stopień zewnętrznej suwerenności państwa:
państwo w pełni suwerenne
państwo częściowo uzależnione, choć formalnie niepodległe
państwo zależne
Drugim kryterium jest stopień cywilizacyjny rozwoju:
państwo rolnicze
państwo rolniczo - przemysłowe
państwo nisko uprzemysłowione
państwo wysoko uprzemysłowione
państwo poprzemysłowe czyli inaczej usługowe, cybernetyczne czy informatyczne z bardzo dobrze rozwiniętą sferą usług
Trzecie kryterium to siła strategiczna:
supermocarstwa czyli państwa, które posiadają potęgę ekonomiczną i militarną, dominują nad pozostałymi uczestnikami stosunków międzynarodowych
mocarstwa regionalne
państwa średnie
państw małe
Czwarte kryterium to jednorodność etniczna i narodowa:
państwo wieloetniczne o słabej więzi narodowej
państwo wieloetniczne o silnej i odrębnej tożsamości
państwo dominujące pierwszego narodu i wielu mniejszości
państwo o wysokiej jedności składu etnicznego
Piąty typ ustroju społeczno - gospodarczego:
państwo niewolnicze
państwo feudalne
państwo kapitalistyczne
państwo socjalistyczne
państwo komunistycznego ustroju bezpaństwowego
Szóste kryterium wewnątrz ustroju politycznego pozwala wyodrębnić:
monarchie i republiki,
demokrację i dyktaturę.
Teorie na pochodzenie prawa państwa:
teologiczna (teistyczna), zakłada, że państwo i prawo pochodzą od osoby wyższej od Boga,
umowy społecznej zakłada, ze państwo powstało poprzez umówienie się ludzi w wyniku wzajemnego umówienia się,
podboju, zakłada, ze silne plemiona podbijały słabsze i ustanawiały tam swoje państwo i praw,
patriarchalna, państwo i prawo pochodzi od jednego ojca - Patriarchy, wódź, ojciec, przywódca, który stał na czele pewnej grupy,
ekonomiczna, twierdzi, ze państwo i prawo powstało w wyniku rozwoju wytwórczych środków produkcji.
Prawo jest nieodłącznym elementem kształtowania się instytucji państwa, jest wstępem do nauki o państwie
i prawie. Stanowi element obecnych stosunków społecznych i instytucji państwa.
Występują trzy nauki o prawie:
dogmatyka prawa, zajmuje się badaniem prawa aktualnie obowiązującego w jednym państwie albo w różnych państwach,
historia prawa, bada dzieje prawa w poszczególnych państwach. Nauka ta przedstawiła ewolucję instytucji prawnych. Jak te instytucje wywierały wpływ na dzieje państw.
teoria prawa, ta nauka ogólna bada cechy i prawidłowości przysługujące każdemu państwu. Współzależność między państwem a prawem warunkuje jego skuteczność.
Źródło prawa stanowią: Konstytucja, ustawy ratyfikowane, umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego.
Akty prawa miejscowego posiadają moc powszechnie obowiązującą. Władza ustawodawcza, czyli sejm i senat uchwalają konstytucję i ustawy. Przy uchwalaniu ustaw sejm pełni główną rolę, natomiast senat zajmuje się poprawkami. Podstawą wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Ustawa określa zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych. Ratyfikacja umów międzynarodowych następuje za uprzednią zgoda wyrażoną w ustawie. Rozporządzenie to zasadnicze uzasadnienie władzy wykonawczej, która pełni prezydent, prezes rady ministrów, rada ministrów, krajowa rada radiofonii i telewizji. Są to akty prawne o charakterze wykonawczym w stosunku do ustaw. Rozporządzenie jest uzupełnianie przez organy wykonawcze w konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie oraz z celem jej wykonania. Warunkiem wejścia w życie danego aktu prawnego jego ogłoszenie w dzienniku urzędowym inaczej dzienniku ustaw. Istnieją również szczegółowe regulacje zasad ogłaszania aktów prawnych. Wyjątkową sytuację stanowi obowiązywanie aktu prawnego w dniu jego ogłoszenia. Gdy pojawiają się akty prawa obowiązującego, należy poinformować o tym resztę. Czas na ogłoszenie tego aktu trwa 14 dni. Dzień publikacji nazywa się dniem ogłoszenia. Reszta osób może się nie zapoznać w przypadku bardzo ważnego interesu państwa. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą umów międzynarodowych oraz ich wypowiedzenie musi być wyrażone poprzez uprzednią zgodę w ustawie, w przypadku, gdy umowa ta dotyczy:
pokoju, sojuszu, układów politycznych czy układów wojskowych
rodności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji
członkostwa RP w organizacjach międzynarodowych
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy (w tej sytuacji prezydent może dokonać ratyfikacji).
Niektóre zadania muszą zostać przekazane organom lub organizacjom międzynarodowym.
RP posiada prawo w wyniku niektórych umów międzynarodowych przekazać organizacjom międzynarodowym kompetencje własnej władzy państwowej w pojedynczych kwestiach. Sprawa ta jest niezbędna możliwościami konstytucji, lecz możliwość zbyt łatwego przekazania jest wykluczona. Powstały również szczegółowo określone zadania.
Umowa międzynarodowa jest ratyfikowana przez osobę prezydenta. Akt wyrażający zgodę na ratyfikacje umowy międzynarodowej jest uchwalany przez sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Kwestia ta odnosi się w ten sam sposób do senatu (również większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów).
Występują trzy rodzaje większości:
zwykła, ma miejsce w przypadku, gdy większość jest za a mniejsza przeciw,
bezwzględna, czyli większa połowa za stanowi 50 % + 1 ogółu głosów
klasyfikowana, wyraża się większością ułamka ponad ½ oraz określa liczbę członków biorących udział w quorum ( quorum - minimum ½ zgromadzonych).
Ratyfikacja umów międzynarodowych następuje po ogłoszeniu ich w dzienniku ustaw RP i staje się ona
częścią krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana. Stosowanie jej może zostać również uzależnione od wydania ustawy. Umowy te mogą zostać podpisane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. W przypadku, gdy w podpisanej przez RP umowie konstytucyjnej organizacji międzynarodowej prawo stosowane jest bezpośrednio, ma ono pierwszeństwo w przypadku z niezgodności z innymi ustawami. Kolizje te posiadają swoje odmienne uregulowania, np. kolizja norm prawnych (inny sposób zawarcia).
Sposobem powstawania przepisów prawnych jest ich stanowienia. Prawo to jest stanowione przez organy kolegialne i jednoosobowe. Organy te musza posiadać formalne umocowanie, czyli przepisy prawne określają dany rodzaj kompetencji. Wyłącznie te organy mogą stanowić prawo.
Państwo prawa charakteryzuje się normami prawnymi, które posiadają pierwszeństwo nad wszelkimi innymi regułami postępowania, jak choćby w przypadku norm religijnych.
Demokratyczne państwo prawa, to takie, gdzie normy prawne są równocześnie stanowione i stosowane przez instytucje wykreowane w sposób demokratyczny.
Istotne są konsekwencje wynikające z przyjęcia demokratycznego państwa prawa dla prawidłowego działania instytucji tego państwa. Każdy organ działający w tym państwie powinien wynikać z obowiązującego prawa. Organy, które stosują prawo działają w obrębie swych kompetencji lub właściwości organów. Uwypuklają się tutaj trzy kategorie owych właściwości:
rzeczowa, w której z obecnego prawa wynika, ze określa rodzajowo sprawy,
miejscowa, gdzie dany organ posiada uprawnienia do załatwiania spraw z danego obszaru,
instancyjny mówi o sformułowanych w kompetencjach sprawach należących do pierwszej instancji.
Rozstrzygnięcia organów stosujących prawo muszą opierać się na określonej podstawie, np. wynikającej z wyroku sądowego.
Zostały sformułowane konsekwencje dla społeczeństwa w demokratycznym państwie prawnym: obywatele zobowiązani są do stosowania nakazów, zakazów i obowiązków, które wynikają z regulacji prawnych. W przypadku, gdy nie nakazy ani zakazy nie są sformułowane, mogą oni postępować w sposób swobodny i dowolny.
Stan poszanowania prawa w RP jest bardzo rzadko egzekwowane.
Występują trzy zakresy obowiązującego prawa:
terytorialny inaczej obszarowy, obejmuje swoim zakresem określone terytorium, na terytorium całego państwa. W ten skład wchodzi: wnętrze ziemi, przestrzeń powietrzna i widy przybrzeżne.
personalny lub osobowy, związany jest z osobą, którą obowiązuje prawo danego państwa. Stosowane jest do wszystkich, którzy znajdują się na jego terytorium, czyli obywatela ale i osoby przebywające na terytorium Polski. Nie każdy występujący akt musi dotyczyć wszystkich, np. Karta Nauczyciela.
temporalny - czasowy, określa w jakim czasie adresaci, do których odnoszą się normy prawne muszą się do nich dostosować. Kiedy zaczyna obowiązywać dany akt prawny i jak długo to trwa. Akty te mogą obowiązywać dopiero po pewnym czasie.
„Prawo nie działa wstecz”, ta ważna zasada wskazuje na działanie na korzyść , a nie na nie korzyść. Akty prawne funkcjonują tak długo dopóki nie zostaną uchylone przez następne akty prawne.
Powstanie prawa, obecnie w systemie prawnym istnieje niezliczona liczba aktów prawnych, którymi bardzo trudno jest się posługiwać. Aby usystematyzować prawo, publikuje się teksty jednolite. Istnieje również szerszy sposób, czyli inkorporacja - zebranie obowiązkowych przepisów w jedną całość, bez jakiejkolwiek zmiany ich treści. Takie powstałe zbiory nie zawierają w sobie nowych regulacji prawnych już obowiązujących.
Kodyfikacja to dążenie do zawarcia w jednym akcie prawnych ogół regulacji z określonej strefy stosunków. O przestępstwach wspomina wiele umów, staje się to działaniem mało skutecznym.
Prawo zwyczajowe to normy prawne, które powstały w wyniku uznania przez organy państwowe panującego zwyczaju za prawo obowiązujące.
Prawo precedensowe, związane jest z prawotwórczą działalnością sądów, wprowadza zasadę, która stanowi nowe rozstrzygnięcie.
Prawo religijne w naszym państwie obowiązuje prawo stanowione.
Stosowanie prawa określa, iż uprawniony organ na podstawie norm prawnych generalnych i abstrakcyjnych określa skutki prawne jakiegoś faktu wskazując rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie.
Klasyfikuj się 5 etapów stosowania prawa:
wybór przepisu będzie stanowiła podstawa prawna w indywidualnej sprawie,
interpretacja danego przepisu prawnego,
subsumcja, czyli zaklasyfikowanie danego przypadku do określonego przez przepisy prawa zachowania się,
określenie konsekwencji prawnych faktów, które w następstwie subsumcji zostają zakwalifikowane jako fakt znajdujący się w określonym przepisie prawnym,
Pojawić się może problem w przypadku, jak zachować ma się podmiot stosujący prawo, gdy natrafia na potrzebę rozpatrzenia sytuacji wprost nieuregulowanej przez obowiązujące normy.
Ustawa budżetowa obowiązuje przez pewien, określony czas. Te klauzule mogą stanowić charakter szczegółowy lub ogólny.
Kolizja norm prawnych związana jest w dużym stopniu z klauzulą, ujawnia się w sytuacji, gdy jest unormowana więcej niż przez jeden akt prawny, a przepisy wskazują na odmienny sposób traktowania.
Problemy, które rozwiązują reguły kolizyjne:
akt wyższego rzędu może uchwalić akt niższego rzędu,
o późniejszym lub wcześniejszym akcie może zadecydować data ogłoszenia tego aktu prawnego,
przepisy szczególne mogą wyłączyć stosowanie przepisów ogólnych ale tylko w zakresie, który dotyczy unormowań odrębnych,
Analogia - z przepisu dotyczącego jej stosowania należy wyodrębnić następujące ustalenia:
czy jakiś fakt może być unormowany w systemie prawnym,
czy dany fakt może być podobny do innego, odmiennego faktu, który nie został unormowany przez określone przepisy,
określenie podobnych lub nawet takich samych skutków prawnych danego faktu unormowanego bez jakichkolwiek podobieństw.
Może również zostać ustalone bez prawa konkretnego unormowania, który mógłby stanowić odniesienie do faktu załatwienia sprawy. Wówczas ma miejsce odwołanie się do ogólnych reguł całego systemu prawnego.
W prawie występują dwie reguły wnioskowania :
z większego do mniejszego, wówczas opieramy się na przepisie, określającym pewne uprawnienia: jeżeli ktoś uprawniony jest do czynienia więcej to tym bardziej uprawniony jest do czynienia czegoś innego mniej,
z mniejszego do większego, w przypadku, gdy jest zabronione czynić coś mniejszego, wówczas nie można czynić czegoś sięgającego dalej.
Wykładnię prawa stanowią ogólne czynności zmierzające do ustalenia głównego sensu danych
przepisów prawnych. Wykładnie te dzielą się na:
językową, która związana jest z ustaleniem znaczenia i zakresu wyrażeń zawartych w przepisach prawnych ze względy na język. Obowiązują pewne dyrektywy przy owej wykładni językowej. Są to przypadki, gdy w systemie prawnym ustalono w sposób wiążący znaczenie pewnych zwrotów, które należy zastosować z takim przeznaczeniem. Oraz przy interpretacjach językowych zwrotów prawnych nie należy nadawać im znaczenia odmiennego od potocznego, chyba, ze inaczej stanowią przesłanki. Znaczenie przepisów prawnych należy formułować tak, aby żaden fragment nie został pominięty.
pozajęzykową, w jej przypadku decydują tutaj przepisy również inne niż językowe kryteria,
Kategorie wykładni:
celowościowa, przepis powinien być tłumaczony tak, aby w najpełniejszym stopniu został osiągnięty cel aktu prawnego,
funkcjonalny, przy ustalaniu znaczenia danego przepisu trzeba uwzględnić skutki jego zastosowania,
systemowa, interpretacja znaczenia przepisu prawnego ma znaczenia z uwagi na miejsce, jaki ten przepis zajmuje,
rozszerzająca, występuje w przypadku, gdy przy porównaniu interpretacji uzyskanych za pomocą różnych dyrektyw interpretacyjnych zostaje wskazane wybranie wynikające z dyrektywy pozajęzykowej, stanowi to kategorię szerszą od rozumienia językowego,
zwężającą,
literalna, wśród znaczeń przepisów z różnych dyrektyw interpretacyjnych wybiera się rozumienie uzyskane przy pomocy dyrektyw językowych,
autentyczna, występuje w przypadku, gdy interpretatorem jest organ, który dany przepis ustanowił,
legalna, tworzona przez organ, który ma prawo do dokonywania wykładni powszechnie obowiązującej,
o ograniczonej mocy wiążącej, interpretowany przepis dotyczy tylko niektórych osób,
nie posiadają mocy wiążącej,
Normy prawna stanowi wynikająca z przepisów regułę postępowania, która jest wydana lub
usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Państwo składa się z norm prawnych:
przepisy prawne stanowią jednostkę redakcyjną aktu prawnego,
norma prawna to generalna i abstrakcyjna reguła postępowania.
Norma prawna stanowi pewną rekonstrukcję treści, które znajdują się w przepisach prawnych. Może wystąpić sytuacja, w której jeden przepis prawny będzie się nakładał z jedną normą prawną, ale często zdarza się, że przepis może stanowić część składową wielu różnych form. W jedną normę prawną ujęte są szeregi przepisów.
Normy te to: hipotezy (normy i okoliczności, w których określone są normy według których należy postępować), dyspozycje (uprawnienia i obowiązki), sankcje (warunki postępowań wbrew wcześniejszym założeniom),
Norma może występować jako generalna i abstrakcyjna, która skierowana jest do zachowań powtarzalnych.
Stosunek prawny to działania rodzące się między nimi, między dwoma podmiotami, który występuję w postaci uprawnień i obowiązków.
Budowa państwa polskiego :
zasada suwerenności narodu, czyli władza zwierzchnia należy do społeczeństwa,
zasada niepodległości i suwerenności,
zasada podziału władzy i równoważenia się władz,
Państwo powinno zawierać w sobie trzy równorzędne i niezależne władze: ustawodawczą (sejm i senat), wykonawczą (prezydent) i sądowniczą (sądy i trybunały). Władze te współpracują ze sobą i często równoważą się. Cecha ta polega na wzajemnym oddziaływaniu na siebie. A trójpodział władzy znajduje się w interesie narodu.
zasada pluralizmu społecznego, polega na wolności tworzenia i działania partii politycznych.
Nie mogą funkcjonować partie, które opowiadają się za totalitarnymi metodami i praktykami nazizmu, faszyzmu i komunizmu, ani nie może program lub działalność opiewać za nienawiścią rasową czy narodowościową. Nie mogą praktykować przemocy aby zdobyć władzę. Trybunał Konstytucyjny jest instytucją, która wydaje swe opinie na temat funkcjonowania partii.
Istnieje w prawie forma przedawnienia niektórych wydarzeń po określonym czasie. Tym warunkom nie są podporządkowane zbrodnie wojenne wymierzone przeciwko cywilom, ale wiek przedawnienia może zostać zawieszony w przypadku przestępstw popełnionych z przyczyn politycznych przez ważne osobistości publiczne. Okres tego przedawnienia ulega zawieszeniu do czasu stania tych przyczyn.
Każdy obywatel ma prawo do sądu, do sprawiedliwego i jawnego rozstrzygnięcia jego sytuacji bez jakiegokolwiek ociągania się ze strony sądu.
Istotne obowiązki jednostki wobec państwa:
uniwersalne, znajdują się w obrębie jurysdykcji państwa polskiego ( obowiązek przestrzegania prawa, ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych oraz dbałości o stan środowiska naturalnego),
ściśle obywatelskie, jak wierność ojczyźnie i dbanie o jej dobro, wraz z jej obroną,
Ochronę wolności i praw jednostki stanowią:
prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej jednostce przez nie zgodne działanie władzy publicznej,
zasada kontroli instancyjnej, gdzie każda ze stron posiada prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji,
skarga konstytucyjna stanowi zakwestionowanie konstytucyjnego aktu pranego, który był podstawą prawną ostatecznego rozstrzygnięcia,
kwestie, w wypadku których można skorzystać z pomocy rzecznika praw obywatelskich,
wniosek kierowany do rzecznika pozbawiony jest jakichkolwiek opłat,
wnioski te nie muszą być napisane w szczególnej formie,
rzecznik praw obywatelskich ma bardzo duże kompetencje, posiada możliwość uchwalenia pomocy w celu rozwiązania sprawy.
Wolność, prawa i obowiązki człowieka i obywatela:
wolność, niezależność, swoboda, niepodległość
prawo możność działania w zakresie objętym określonymi przepisami,
obowiązki, powinności uczynienia czegoś co wynika z nakazu prawnego
zasada równości oraz zakaz dyskryminacji,
kobiety i mężczyźni posiadają te same prawa,
Wolności i prawa osobiste:
Prawo do życia i jego ochrony
Nietykalność i wolność osobista,
Prawo do obrony na poziomie wszystkich stancji procesu karnego,
Zasada domniemania niewinności,
Sejm i senat jako organy władzy ustawodawczej. Sejm stanowi przewagę kompetencyjną. Skrócenie
jego kadencji prowadzi również do skrócenia kadencji senatu. Sejm kontroluje Radę Ministrów. Ale senat takich uprawnień niestety nie posiada.
Wybory do sejmu i senatu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne i odbywają się w głosowaniu tajnym. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 18 lat. Ale mimo tego, takiego prawa nie posiadają: osoby pozbawione prawa wyborczego, ubezwłasnowolnione orzeczeniem sądu, jak również o pozbawieniu takiego prawa może orzec Trybunał Stanu. W Polsce ma miejsce zasada incompatibilitas czyli nie można łączyć stanowisk. Mandatu posła i senatora nie można łączyć z szeregiem stanowisk np. prezesa NBP, prezesa NIK, sędzi, prokuratora, policjanta. Zakaz ten nie dotyczy np. Rady Ministrów.
Zadania sejmu: ustrojodawcze (sejm decyduje w procesie zmiany konstytucji), /15 podstawowej liczby głosów może wnieść projekt ustawy o zmianie konstytucji. Sejm uchwala taką ustawę większością 2/3 głosów w obecności minimum połowy ustawowej liczby posłów.
Senat również ma prawo inicjatywy ustawodawczej w stosunku do zmiany konstytucyjnych, również uchwala taką ustawę. Głosowanie to musi zakończyć się bezwzględną większością głosów przy obecności minimum połowy liczby senatorów.
Senat posiada prawo do uchwalania ustaw dotyczących dwóch aspektów:
sejm uchwala ustawę budżetową, a także udziela a absolutorium z wykonania ustawy budżetowej
sejm akceptuje programowe wystąpienia premiera.
Ponadto udziela votum zaufania Radzie Ministrów, uchwala votum nieufności w stosunku do Rady Ministrów lub w stosunku do poszczególnych ministrów. Ponadto: uczestniczy w kreowaniu Rady Ministrów, powołuje niektórych członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, dokonuje wyboru członków trybunału Stanu, wybiera część składu Rady Polityki Pieniężnej, powołuje prezesa NBP, NIK i Rzecznika Praw Obywatelskich.
Posiada uprawnienia kontrolne, decyzyjne (podejmowanie ustaw o stanie wojny, udzielenie zgody na ratyfikację ważniejszych umów międzynarodowych, uprawnienie do zarządzenia referendum), ustawodawcze (inicjatywa ustawodawcza).
Prawo takiej inicjatywy posiadają również posłowie, senatorowie, prezydent i rada Ministrów oraz grupa minimum 100 tysięcy obywateli.
Uchwalanie ustaw odbywa się w 3 czytaniach. Projekt ustawy musi trafić do komisji sejmowej, gdzie odbywa się tak zwane pierwsze czytanie z wyjątkiem najważniejszych ustaw: Konstytucji, budżetu, ustaw podatkowych i wyborczych, które trafiają pod obrady plenarne sejmu. Następnie ma miejsce drugie czytanie, które odbywa się na obradach plenarnych sejmu w postaci sprawozdania komisji o projekcie ustawy oraz debaty sejmowej. Jeżeli nie ma poprawek to następuje od razu trzecie czytanie, albo jeżeli są istotne poprawki ustawa wraca znów do komisji sejmowej, gdzie odbywa się głosowanie nad poprawkami i przygotowuje się dodatkowe sprawozdanie. Po trzecim czytaniu sejm przystępuje do głosowania. Każda ustawa musi uzyskać poparcie większości posłów. (nie ma wymogu przy zwykłych ustawach, aby byli wszyscy). Odbywa się głosowanie zwykłe. Następuje uchwalenie ustawy. Ustawa ta trafia do senatu, gdzie w ciągu jednego miesiąca ma obowiązek przeprowadzenia debaty i może ustawę przyjąć, odrzucić albo wprowadzić poprawki. W przypadku nie rozpatrzenie ustawy w ciągu miesiąca, zostaje ona przyjęta i trafia do sejmu, gdzie jest poddawana powtórnemu głosowaniu. Sejm może odrzucić uchwałę senatu, kwalifikowaną większością głosów. Na tym etapie kończy się uchwala ostatecznie ustawy. Później trafia ona do prezydenta, który ma obowiązek złożyć podpis pod nią. Jednocześnie prezydent może skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego albo ją zawetować. Beto, wówczas ustawa wraca do sejmu, gdzie odbywa się głosowanie na zasadzie kwalifikowanej większości 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy posłów. Ostatnim etapem jest ogłoszenie ustawy w dzienniku ustaw, wówczas nabiera ona mocy urzędowej i prawnej. Najczęściej ustawa wchodzi w życie po 14 dniach od chwili głosowania.
Zgromadzenie Narodowe stanowią obradujące wspólnie obie izby, pod przewodnictwem marszałka sejmu. Posiedzenie to zwoływanie jest w przypadku: odebrania przysięgi od nowo wybranego prezydenta, uznania trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, rozpatrywania wniosku o postawie prezydenta w stan oskarżenia pod Trybunałem Stanu.
Organami sejmu są: marszałek sejmu, prezydium sejmu, konwent seniorów i komisje sejmowe.
Organy senatu to: marszałek senatu, prezydium senat, konwent seniorów oraz komisje stałe i nadzwyczajne.
Sejm funkcjonuje na posiedzeniach z zasady jawnych. Gdy wymaga tego dobro państwa sejm może ustalić tajność obrad co czyni bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Senat składa się ze 100 senatorów, wybory są powszechne, bezpośrednie o dobywają się w głosowaniu tajnym. Senator podobnie jak poseł pełni czteroletnią kadencję. Skrócenie kadencji może się odbyć w przypadku: uchwały sejmu podjętej większością 2/3 ustawowej liczby posłów, prezydent skraca kadencję sejmu jeżeli sejm w trzech kolejnych próbach nie jest w stanie wywołać Rady Ministrów, prezydent może skrócić kadencję sejmu gdy w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu.
Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.
Nie można być równocześnie posłem i senatorem.
Literatura:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.