ARYSTOTELES
`POLITYKA'
RÓŻNE RODZAJE USTOROJÓW :WŁAŚCIWE I ZWYRODNIAŁE
- w rządzie wyraża się ustrój państwowy, bo ustrój państwowy to ujęcie w pewien porządek władz państwa
- jako podstawę rozważań musimy wziąć powód, dla którego państwo się tworzy
- ludzie z natury dążą do życia społ., to ułatwia i umila życie
- układ władzy- poddaństwa albo jest korzystny dla jednej strony, albo częściej dla dwóch- bo bez jednej nie ma drugiej; szczególnie ważne jest to, by zwierzchnik miał na uwadze dobro podwładnych, bo leży ono także w jego interesie
- jeśli w państwie obowiązuje zasada równości, sprawujący władze powinni się zmieniać, chociaż dzierżący władzę zazwyczaj chcą ją utrzymywać w nieskończoność
ustroje właściwe:
jeśli jednostka czy grupa rządząca maja na względzie ogólny pożytek
monarchia,
arystokracja,
politeja- rządy obywateli
rządzą wyróżniający się cnotami ducha, lub chociaż męstwem
ustroje zwyrodniałe :
jeśli mają na względzie pożytek jednostki, małej grupy czy masy
tyrania, - dla korzyści władcy
oligarchia, - dla korzyści bogaczy
demokracja- dla korzyści ubogich
ale nigdy dla dobra ogółu
- ustrój i rząd oznaczają właściwie to samo
- ludzie są złymi sędziami we własnej sprawie, kwestia sprawiedliwości i niesprawiedliwości inaczej wygląda dla dwóch różnych stron sporu
- państwo musi się troszczyć o cnotę, inaczej jest wspólnota sprzymierzeńców dbających o własne interesy; a prawo staje się umową- rękojmią wzajemnej sprawiedliwości
- państwo nie jest tylko zespoleniem ludzi na jednym terenie, dla zabezpieczenia się przed krzywdami i dla ułatwionej wymiany towarów; jest ono przede wszystkim wspólnotą szczęśliwego życia, obejmującą rodziny i rody, dla celów doskonałego i szczęśliwego bytowania
DEMOKRACJA I JEJ RODZAJE
demokracja to ustrój w którym:
wprowadzona została zasada równości- wolność i równomierne rozłożenie władzy dla biednych i bogatych
lub
władza zaczyna się od jakiegoś (niskiego) cenzusu majątkowego
lub
wszyscy nieposzlakowani obywatele rządzą, a panuje prawo
lub
gdy wszyscy, którzy są obywatelami rządzą i panuje prawo
lub
gdy panem jest lud a nie prawo
dzieje się tak, gdy rolę rozstrzygającą grają każdorazowe uchwały, a nie prawo, a jest to wina demagogów, którzy pojawiają się, gdy nie jest tak, że najlepsi z obywateli panują
- władzą uzyskuje się za sprawą głosu ludu
- tam, gdzie nie rządzi prawo, a uchwały, trudno mówić o ustroju; żadna uchwała nie może mieć bowiem charakteru ogólnej normy
DEMOKRACJA A OLIGARCHIA, RÓŻNE RODZAJE OLIGARCHII
ARYSTOKRACJA; RÓŻNE RODZAJE
rodzaje oligarchii:
1. gdy dostęp do władzy zaczyna się od bardzo wysokiego cenzusu majątkowego, a władają prawa
lub
2. gdy dostęp do władzy zaczyna się od bardzo wysokiego cenzusu majątkowego, a panujący wybierają swoich następców; jeśli uwzględniają wszystkich bogatych, to jest arystokracja, jeśli niektórych, to oligarchia
3. gdy syn obejmuje urząd ojca
4. dziedziczność urzędów, a włada nie prawo, ale urzędnicy- rządy wielmożów (dynastów)
- uniemożliwienie komuś dojścia do władzy6 jest cechą oligarchii, ale jeśli ktoś nie ma wystarczających środków do życia, nie ma czasu na zajmowanie się władzą
rodzaje demokracji:
1. gdy rządzi prawo, a zgromadzenia ludowe odbywają się w wypadkach koniecznych
2. wszystkim z odpowiednim urodzeniem przysługuje prawo do władzy, o ile mają na to czas, a że muszą zajmować się pracą, to rządzą prawa
3. wszystkim wolnym przysługuje prawo do władzy, o ile mają na to czas, a że muszą zajmować się pracą, to rządzą prawa
4. wszyscy mają prawo do rządów- przewaga pospólstwa
arystokracja to ustrój oddający władzę bezwzględnie najlepszym pod względem moralnym
tu dobry człowiek = dobry obywatel
dobiera się przedstawicieli ze względu na ich bogactwo i wartość moralną
POLITEJA- MIESZANINA OLIGARCHII I DEMOKRACJI
praworządność:
- posłuszeństwo wobec przyjętych praw
- dobre ujęcie praw (możliwie najlepsze lub bezwzględnie najlepsze)
cechy znamienne ustrojów:
arystokracja- cnota
oligarchia- bogactwo
demokracja- wolność
wszędzie rozstrzyga wola większości biorących udział w zgromadzeniu
często miejsce wytwornych i szlachetnych zajmują bogaci
JAK POWSTAJE POLITEJA I JAK JĄ NALEŻY URZĄDZAĆ
trzy sposoby założenia politei:
1. wziąć z demokracji i oligarchii trzeba wziąć prawa, jakie ustanawiają w jakiejś dziedzinie
2. wypośrodkowanie między oboma systemami
3. połączenie części zarządzeń z demokracji, z częścią z oligarchii
że to zmieszanie zostało dobrze przeprowadzone, wiemy gdy ustrój równocześnie możemy nazwać i oligarchią i demokracją
geronci- członkowie rady starców
cecha oligarchii jest obsadzanie urzędów przez wybór (ale dlaczego...????)
dobrze założona politeja:
- powinna mieć cechy obu ustrojów
- utrzymywać się o własnych siłach
- utrzymuje się, bo żadna z części składowych innego ustroju by nie chciała
TYRANIA I RÓŻNE JEJ RODZAJE
tyrania ma podstawę prawna i poparcie podwładnych monarchy, ale władza jest despotyczna i samowolna
tyran włada ku własnej korzyści i nie ma oparcia w zgodzie ludu
NAJLEPSZYM PAŃSTWEM JEST TO, KTÓRE OPIERA SIĘ NA ŚREDNIM STANIE
„Jeśli bowiem w Etyce słusznie powiedziano, że życie szczęśliwe jest to życie polegające na cnoty bez przeszkód, a cnota to środek między skrajnościami, to najlepsze musi być życie, które się trzyma środka i to możliwego do osiągnięcia dla wszystkich”
- a więc w zakresie posiadania najlepszy jest stan średni
- takim ludziom najłatwiej iść za głosem rozumu,
-bo zbyt piękni i bogaci łatwo popadają w pychę, są zepsuci, egoistyczni, nieposłuszni; a biedni wykazują służalczą uległość
powstaje więc państwo niewolników i despotów, zaprawionych zawiścią i pogarda- nie służy to wspólnocie państwowej, która jest przyjaźnią
- obywatele o stanie średnim posiadania są najlepsi do oparcia na nich państwa, bo ani nie zazdroszczą innym posiadania, ani im nikt nie zazdrości
- gdy stan średni jest w większości, państwo nie przechyla się na żadną stronę
- trzeba jednak przyznać, że dla niektórych państw inny ustrój jest lepszy
JAK NALEŻY URZĄDZIĆ USTRÓJ DEMOKRATYCZNY?
ZAŁOŻENIEM JEGO JEST WOLNOŚĆ, RÓWNOŚĆ I SPRAWIEDLIWOŚĆ
TRUDNOŚCI PRZY REALIZOWANIU TYCH ZASAD
przyczyny, dla których są różne rodzaje demokracji:
- różnego rodzaju masy ludu
- różne urządzenia, różna ich ilość (chodzi o zasady funkcjonowania państwa)
- cecha demokracji jest wolność, a wolności, to, że na przemian raz rozkazuje, raz słucha
a) prawo w ujęciu demokratycznym przyjmuje za podstawę równości nie wartość, a liczbę, czyli tłum jest czynnikiem rozstrzygającym- co większość uchwali staje się prawem
b) możność urządzenia sobie życia jak się chce
urządzenia demokratyczne:
Wszyscy urzędnicy są wybierani spośród wszystkich.
Wszyscy panują nad każdym i każdy nad wszystkimi na przemian.
Urzędy obsadza się w drodze losowania i to albo wszystkie, albo te, które nie wymagają szczególnego doświadczenia ani umiejętności.
Urzędy nie są uzależnione od żadnego cenzusu majątkowego albo tylko od bardzo niskiego.
Żadnego urzędu nie może ten sam człowiek dwa razy piastować albo też jest to dopuszczalne niewiele razy, albo w niewielu wypadkach, z wyjątkiem stanowisk wojskowych.
Urzędy są krótkotrwałe albo wszystkie, albo w tych wypadkach, gdzie to możliwe.
Sędziami są wszyscy, albo też są oni powoływani spośród wszystkich, a wyrokują o wszelkich sprawach, albo też o największych i najważniejszych, jako to: o sprawozdaniach, o zagadnieniach ustrojowych i prywatnych umowach.
Zgromadzenie ludowe rozstrzyga we wszystkich sprawach, albo przynajmniej w najważniejszych, żaden zaś urząd nie ma w niczym władzy rozstrzygającej albo też w bardzo niewielu wypadkach.
a także:
płacenie wynagrodzeń za uczestnictwo we władzy
- w oligarchii wyróżniają ród, majątek i wykształcenie, w demokracji odwrotnie: niskie pochodzenie, ubóstwo i nieokrzesanie
- żaden urząd nie jest dożywotni
równość zapewnia się dając głosy w stosunku liczbowym do ilości ludzi należących do danego stanu, ale wtedy biedni robią konfiskatę dóbr bogatych
niech prawem będzie to, co uchwali większość jednych i drugich, ale jesli nie zgodzą się niech prawem będzie to, co uchwali strona górująca liczbą i cenzusem majątkowym
jesli będzie równość głosów, to losowanie, lub podobny środek
słabsi zawsze szukają sprawiedliwości i równości, możnych to nie obchodzi
3
4