CHARAKTERYSTYKA RYNKU UBEZPIECZEŃ NA ŻYCIE

Najwcześniejsza znana, udokumentowana umowa ubezpieczenia na życie została zawarta 18 czerwca 1583 r. Przez Office of Insurance w budynku Royal Exchange w Londynie. Ubezpieczonym był William Gybbons - obywatel Londynu. Suma ubezpieczenia wynosiła 382 funty, 6 szylingów i 8 pensów i miała być wypłacona w przypadku zgonu Williama Gybbona w ciągu 12 miesięcy od zawarcia umowy. Za kwotę tą było odpowiedzialnych 16 asekuratorów.

Rynek ubezpieczeniowy (insurance market) - ogół zakładów ubezpieczeniowych działających na danym terenie, oferujących swoje usługi ubezpieczeniowe i społeczeństwo o określonym (przede wszystkim warunkami ekonomicznymi) poziomie życia, które oczekuje i wyraża swoje zainteresowania tymi usługami oraz - zawierane między nimi transakcje w postaci zawieranych umów ubezpieczenia.

Rynek ubezpieczeniowy kształtują z jednej strony takie elementy jak ilość zakładów ubezpieczeń, ich stan finansowy gwarantujący wiarygodność, rodzaje, zakres i formy ochrony ubezpieczeniowej, w tym także wysokość składki (cechy) ubezpieczeniowej, za jaką można nabyć tą usługę; z drugiej strony wielkość rynku wyrażające się liczbą mieszkańców (pole ubezpieczeniowe), charakter i struktura gospodarki, zasobność finansowa ludności, poziom życia itp. Ilość i rodzaje zawieranych ubezpieczeń na danym rynku może być wykładnikiem procesu wzajemnej wymiany informacji o oczekiwanej a oferowanej ochronie ubezpieczeniowej.

PODSTAWOWE POJĘCIA I FUNKCJE UBEZPIECZEŃ NA ŻYCIE

Produkt

• wytwory materialne lub niematerialne, które stanowią pewną wartość dla konsumentów

• z punktu widzenia rynkowego (mark.) jest pewnym zespołem korzyści, które mogą zaspokajać potrzeby potencjalnych klientów

Produkt ubezpieczeniowy

• korzyści dostarczane ubezpieczonemu przez zakład ubezpieczeń

• pakiet usług dostarczanych ubezpieczonemu przez zakład ubezpieczeń, za określona opłatą, od chwili zawarcia umowy ubezpieczenia aż do jej rozwiązania

Typologia produktów

Elementy

niematerialne czysta usługa (np. ubezpieczenie)

usługa z dobrem materialnym

dobro materialne z usługi

Elementy

materialne

czyste dobro materialne

Elementy składowe produktu ubezpieczeniowego:

• rdzeń właściwy (istota)

• rdzeń sensu largo

• otoczenie produktu

ad 1 - ryzyko podstawowe produkty globalny (całkowity)

ad 2 - ryzyka dodatkowe produkt ubezpieczeniowy

ad 3

• marka firmy i jej pozycja i prestiż społeczny

• obowiązujące procedury w zakresie oceny ryzyka, zawieranie umów, pobieranie opłaty, obsługi roszczeń

• poziom ceny i sposób jej opłacania (do ręki, do kasy, system bankowy

• komunikacja z otoczeniem zewnętrznym i klientami oraz intersywność i charakter tworzonych więzi

• dostępność świadczonych usług sprzedażowych i posprzedażowych (informacja oraz likwidacja)

• stosowane środki materialne - widoczne dla nabywcy fizyczne elementy usługi, takie jak wygląd siedziby firmy i jej placówek sprzedaży, likwidacyjnych, wyposażenie agentów, wygląd stosownych druków itd.

Korzyści nabywcy:

1. dostarczone przez sam produkt ubezpieczeniowy, które można nazwać korzyściami autonomicznymi lub samoistnymi

2. korzyści dostarczone w ogóle przez zakład ubezpieczeń, wskutek przynależności do grupy ryzyka (np. prestiż), którą on zarządza oraz wskutek istnienia pakietów ubezpieczeniowych, które oferuje

3. korzyści wynikające z systemu sprzedaży i obsługi (service delivery system) stosowanego w zakładzie ubezpieczeń

koszty	rdzeń 70%	otoczenie 30%
wpływ na decyzje zakupowe	30%	70%

Podstawowe pojęcia ubezpieczeń życiowych

Przedmiotem ubezpieczenia w ubezpieczeniach na życie jest życie lub życie i zdrowie osoby ubezpieczonej, zawarcie umowy ubezpieczenia poprzedza wypełnienie ankiety wywiadu medycznego, a w razie potrzeby badanie lekarskie. Wyróżniamy ubezpieczenia grupowe i indywidualne. W ubezpieczeniach grupowych nie ma badań lekarskich.

Ubezpieczony. Zazwyczaj umowa ubezpieczenia indywidualnego dotyczy jednej osoby ubezpieczonej, ale funkcjonują również ubezpieczenia na dwoje lub nawet więcej „żyć” płatne w przypadku pierwszej śmierci wśród osób objętych ubezpieczeniem lub ostatniej.

Okres ubezpieczenia. Ubezpieczenia życiowe mogą być zawierane:

• na czas określony - z reguły okres ubezpieczenia wyrażony jest w pełnych latach i trwa od 1 roku do 25 lat (ale może trwać dłużej)

• do końca życia osoby ubezpieczonej

Preferencje klientów dotyczące długości okresu ubezpieczenia mogą być i w wielu państwach są, kształtowane przez system ulg podatkowych związanych z kontraktami ubezpieczeniowymi o określonym minimalnym okresie ubezpieczenia, np. składka na ubezpieczenie życiowe lub mieszana o okresie conajmniej 10 lat może być odliczona od podstawy opodatkowania.

Składka.

Wysokość składek w ubezpieczeniach na życie może być stała przez cały czas ich płacenia lub zmienna w zależności od rodzaju polisy, składki płacone są regularnie przeważnie rocznie lub miesięcznie w ciągu całego okresu ubezpieczenia lub tylko w określonym jego przedziale. Czasami następuje jednorazowe opłacenie składki z góry za cały okres ubezpieczenia. Przy kalkulacji składek uwzględnia się wiele różnych czynników. Wysokość może zależeć nie tylko od rodzaju ubezpieczenia i wysokości sumy ubezpieczenia, ale również od:

• wielu i płci ubezpieczonego

• stanu zdrowia ubezpieczonego

• charakteru wykonywanej pracy

• trybu życia ubezpieczonego, jego hobby, palenia tytoniu, spożywania alkoholu

• trybu opłacania składki

• wysokości prowizji agenta

• narzutów na koszty towarzystw ubezpieczeniowych

Świadczenia.

Wysokość świadczenia może być stała lub zmienna, w zależności od zawartej umowy ubezpieczenia. Świadczenie w wysokości ustalonej sumy ubezpieczeniowej, w przypadku śmierci ubezpieczonego, może być płatne osobie uposażonej jednorazowo w postaci renty dożywotniej lub renty terminowej. W przypadku ubezpieczenia na życie lub mieszanego świadczenie płatne jest ubezpieczonemu po dożyciu przez niego określonego w polisie wielu. Często świadczenie wypłacone ubezpieczonemu obejmuje oprócz sumy ubezpieczenia określonej w umowie ubezpieczenia również udział w zysku towarzystw ubezpieczeniowych z tytułu dochodów z inwestycji funduszy ubezpieczeniowych. Udział w zysku przyznawany jest ubezpieczonym w formie podwyższenia sumy ubezpieczenia lub obniżenia wysokości składek, ewentualnie skrócenia okresu ich płacenia. Wypłatę udziału w zysku podczas trwania okresu ubezpieczenia, stosuje się sporadycznie. W celu zapewnienia satysfakcjonującej wysokości udziału w zysku firmy ubezpieczeniowe z reguły przy kalkulacji składki wprowadzają dodatkowe narzuty na składkę. Na ogół towarzystwo ubezpieczeniowe wtedy gwarantuje ubezpieczonemu w umowie minimalny poziom udziału w zysku.

Dodatkowe opcje.

Zakład ubezpieczeń oferujący polisę na życie często proponuje również dodatkowe świadczenia lub polisy np. na wypadek inwalidztwa, utraty możliwości wykonywania zawodu, zachorowania na określone choroby. Zazwyczaj ubezpieczenia oferowane przez pracodawcę jako dodatkowe świadczenie na rzecz pracowników zawierają wiele takich dodatkowych opcji ubezpieczeniowych.

Ograniczenie odpowiedzialności. Zakłady ubezpieczeń nie wypłacają świadczeń w przypadku, gdy śmierć osoby ubezpieczonej następuje przy popełnianiu przestępstwa, pod wpływem alkoholu itp.

Funkcje ubezpieczeń życiowych

1. ochronna. W przypadku śmierci osoby ubezpieczonej jest to jedyny obszar, gdzie towarzystwa ubezpieczeniowe świadczą usługi niedostępne, gdzie indziej. Znaczenie ubezpieczeń indywidualnych o charakterze ochronnym, bez elementów oszczędzania zależy w danym kraju od poziomu ochrony oferowanej przez państwo i od powszechności i rodzaju ubezpieczeń grupowych. Podstawowa ochrona dla większości populacji zwykle zapewniona jest przez ubezpieczenia grupowe, często sponsorowane przez pracodawców pewne świadczenia są gwarantowane przez państwo (nie są one wysokie - więc nie stanowią realnego zabezpieczenia dla rodziny ubezpieczonego - zwykle wystarczają jedynie na pogrzeb)

2. oszczędzanie. Ubezpieczenia zapewniają wypłatę określonej sumy nie tylko w przypadku zgonu ubezpieczonego, ale w dowolnym momencie trwania umowy ubezpieczenia - gromadzenie funduszy za pomocą polisy ubezpieczeniowej

3. ubezpieczenia na życie związane z zaciągniętą pożyczką, np. na zakup domu

Zabezpieczenie dochodów na starość - znaczenie indywidualnych ubezpieczeń emerytalnych zależy od systemu ubezpieczeń emerytalnych w danym kraju; od poziomu świadczeń oferowanych przez państwo w ramach systemu ubezpieczeń społecznych oraz od istnienia i zasięgu zakładowych funduszy emerytalnych sponsorowanych przez pracodawców.

Ubezpieczenia na długotrwałą opiekę (Japonia, USA, Niemcy, Francja) mogą być sprzedawane łączne z ubezpieczeniami na życie. Innym powodem nabycia polisy na życie może być chęć zmniejszenia lub uniknięcia podatku spadkowego.

UMOWA UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE

• regulowana KC i ustawą

• inny przedmiot, okres ubezpieczenia

Pojęcie i przedmiot umowy ubezpieczenia

• jest czynnością prawną, zawiera zgodne oświadczenia stron, zmierzającą do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego

• przez umowę ubezpieczenia na życie zakład ubezpieczeń zobowiązuje się w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej spełnić świadczenie w postaci zapłaty umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia, a ubezpieczający obowiązuje się zapłacić składkę. Wypadek musi posiadać określone cechy, a zwłaszcza musi to być zdarzenie:

• przyszłe - późniejsze od powstania stosunku prawnego ubezpieczenia

• niepewne - takiego, którego wystąpienie nie jest przesądzone

• niezależne od woli jednostki, która została nim dotknięta

• prawne, a więc powodujące powstanie po stronie zakładu ubezpieczeń obowiązku spełnienia umówionego świadczenia

Ubezpieczenia na życie może w szczególności dotyczyć:

• śmierci osoby ubezpieczonej

• dożycia przez nią określonego wieku, a ponad to może objąć w postaci ryzyk dodatkowych

• uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć wskutek wypadku

• utratę zdolności do pracy.

Wypadek ubezpieczeniowy w umowie ubezpieczenia na życie:

• zdarzenie losowe objęte ochroną ubezpieczeniową

• wystąpienie wypadku ubezpieczeniowego powoduje szkodę i wypłatę odszkodowania

• może nastąpić wskutek zamierzonego działania człowieka oraz niezależnie od niego jako przejaw działania sił przyrody.

Szkoda osobowa ma charakter:

• całkowity - śmierć, niezdolność do pracy

• częściowy - częściowa niezdolność do pracy

Podstawowym rodzajem wypadku ubezpieczeniowego w ubezpieczeniach na życie jest śmierć ubezpieczonego.

Zdarzenie losowe musi być kategorią istniejącą obiektywnie

1. statystyczna prawidłowość - prawo wielkich liczb

2. nadzwyczajność - zagrażają znacznej liczbie jednostek, ale tylko nieliczni im podlegają

3. losowość - nie można przewidzieć, która jednostka zostanie dotknięta tym zdarzeniem

Strony umowy ubezpieczenia:

• zakład ubezpieczeń i ubezpieczający (ubezpieczony oraz uprawniony)

• pomoc brokerów ubezpieczeniowych

• zakład ubezpieczeń musi posiadać zezwolenie MF

• ubezpieczający - osoba prawna lub fizyczna (podmiot prawa cywilnego) zobowiązany do zapłacenia składki; osoba fizyczna musi posiadać zdolność do czynności prawnych

ubezpieczony

• osoba fizyczna, której życie lub zdrowie są przedmiotem umowy ubezpieczenia

• podmiot stosunku ubezpieczenia, nie zawsze strona umowy

uprawniony - do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego = uposażony lub beneficjent

zawarcie umowy ubezpieczenia:

• podstawą jest pisemny wniosek osoby, która zamierza zawrzeć ubezpieczenie, forma ustna lub pisemna

Rozróżnia się 3 podstawowe systemy deklarowanie ryzyka przy zawieraniu umowy ubezpieczenia na życia:

• system deklaracji spontanicznej

• system deklaracji kwestionariuszowych

• system mieszany

• stanu zdrowia oferenta

• zagrożeń wynikających z obciążeń genetycznych

• zagrożeń wynikających ze stylu życia i nawyków

Dowodem na przyjęcie oferty przez zakład ubezpieczeń jest wystawienie przez niego polisy ubezpieczeniowej.

Gdy polisa zawiera niekorzystne postanowienia dla ubezpieczonego musi na piśmie o tym mu przypomnieć pod groźbą nieważności i daje 7 dni ubezpieczającemu na sprzeciw.

Zawarcie umowy nie jest jednoznaczne z rozpoczęciem biegu umowy ubezpieczenia dopiero zapłata składki ubezpieczeniowej powoduje odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń.

Karencja - okres po zawarciu umowy, kiedy ubezpieczenie nie działa.

Tymczasowa ochrona ubezpieczeniowa - do momentu podpisania umowy (ryzyko zgonu z tytułu nieszczęśliwego wypadku).

Treść umowy ubezpieczenia na życie

• podstawowe prawa i obowiązki stron regulują OWU (logiczny zbiór klauzul umownych stanowiących typową treść umowy ubezpieczenia)

• adhezyjny charakter umowy - przystąpienie (adhezja) ubezpieczającego do umowy polega na zaakceptowaniu jej warunków sformułowanych przez ubezpieczyciela i zapisany w postaci OWU. W tym sensie owu mogą być traktowane jako integralna część wniosku i samej umowy ubezpieczenia.

OWU zawiera:

• przedmiot i zakres ubezpieczenia

• zasady zawierania umowy ubezpieczenia

• zakres i czas trwania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń

• zasady wypowiedzenia umowy

• ustalenie sumy ubezpieczenia i składki ubezpieczeniowej

• ograniczenie odpowiedzialności ub.

• Wyłączenie odpowiedzialności

• Rodzaje i wysokość świadczeń

• Osoby uprawnione

• Zasady zgłaszania roszczeń

• Tryb wypłaty świadczeń.

3

1

2

---