UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE

1. SPECYFIKA UBEZPIECZEO NA ŻYCIE

1.1. ZAGADNIENIA PODSTAWOWE

Ubezpieczenie na życie ma na celu zapewnienie osobom zależnym finansowo od ubezpieczonego określonego standardu życia po jego śmierci przez wypłatę świadczenia ubezpieczeniowego.

Zabezpiecza ono ekonomiczne skutki związane ze śmiercią. Ubezpieczenie na życie może również zabezpieczyć interesy osób spoza rodziny, na przykład pracodawcy lub wspólnika, którzy ponieśliby stratę w sytuacji śmierci ubezpieczonego. Takie zdefiniowanie ubezpieczenia na życie odpowiada pierwotnym założeniom dotyczącym tych ubezpieczeń. Obecnie ubezpieczenia te pozwalają na ubezpieczenie siebie na wypadek nieszczęśliwego zdarzenia, jak niezdolność do pracy, kalectwo, choroby czy inne, powodujące utratę źródła dochodu i to, że osoby zależne finansowo również tracą środki do życia. Stwarzają też możliwość, oprócz zabezpieczenia ryzyka, oszczędzania, przez dodanie do klasycznej polisy dodatkowych elementów, np. ubezpieczenie na życie z funduszem kapitałowym.

Z ubezpieczenia na życie skorzystać może każda dorosła osoba w wieku do 65-70 lat. Dokładna granica wieku ubezpieczonego określana jest przed ubezpieczyciela. Ubezpieczenie takie mogą również zawierać dzieci powyżej 13 roku życia, za zgodą rodziców i ich gwarancją na opłacanie składek za dziecko do momentu osiągnięcia przez nie pełnoletniości.

Ubezpieczenie na życie ma charakter długoterminowy i jest to cecha odróżniająca to ubezpieczenie od pozostałych. Umowy podpisywane są na kilka lub nawet kilkadziesiąt lat. Ze względu na długoterminowy charakter ubezpieczenia jest tworzona rezerwa matematyczna. Stanowi ją nadpłacona składka, służąca pokryciu przyszłych zobowiązań ubezpieczonego. Przedmiotem ubezpieczenia na życie jest długość trwania życia ubezpieczonego. Jest to cecha nie występująca w żadnych innych ubezpieczeniach. Stronami w ubezpieczeniu na życie jest z jednej strony zakład ubezpieczeń a drugiej ubezpieczający. Zakład ubezpieczeń przejmuje na siebie ryzyko ubezpieczeniowe, natomiast ubezpieczający zobowiązuje się do płacenia składek. Podmiotem ubezpieczenia może być:

• ubezpieczenie własnego życia, które są ubezpieczeniami najbardziej popularnymi,

• ubezpieczenie cudzego życia; W Polsce nie można ubezpieczać cudzego życia na wypadek śmierci bez uzyskania zgody tej osoby. Wymóg taki zapobiega sytuacjom, w których ubezpieczenie zawierane jest w celu uzyskania korzyści majątkowej na skutek spowodowania śmierci ubezpieczonego. Wyklucza również spekulacyjny charakter ubezpieczenia, na przykład nie jest możliwe ubezpieczenie znanego polityka, a przez to spekulacje co do terminu jego śmierci.

Podstawowym ryzykiem jest tu ryzyko śmierci. Charakterystyczne w tym przypadku jest fakt, że ryzyko to zrealizuje się jedynie w ubezpieczeniach na całe życie. W pozostałych przypadkach, np. w ubezpieczeniu na dożycie, ryzyko to może się zrealizować w okresie ubezpieczenia bądź nie.

1.2. SKŁADKA W UBEZPIECZENIACH NA ŻYCIE

Kalkulacje składki w ubezpieczeniach na życie opierają się z trzech czynnikach:

1. prawdopodobieństwie zdarzenia objętego ubezpieczeniem, czyli prawdopodobieństwie zrealizowania się ryzyka (śmierci, a także wypadku, zachorowania i ewentualnie innego jeszcze ryzyka dodatkowego, objętego ubezpieczeniem),

2. zysku, który może być osiągnięty z zainwestowanego kapitału,

3. poziomie wydatków związanych ze sprzedażą ubezpieczenia i obsługą ubezpieczenia na życie.

W klasycznych ubezpieczeniach na życie składka wyliczana jest w dwóch etapach.

• W pierwszym etapie wylicza się składkę netto, która oparta jest na przyjętym prawdopodobieństwie ryzyka.

• W drugim etapie składka netto powiększana jest o koszty prowadzenia ubezpieczenia (np. koszt wystawienia polisy, rejestracji polisy, korespondencji z ubezpieczonym, badania lekarskie itd.) i tworzy się składkę brutto.

Im większe ryzyko związane jest z ubezpieczeniem, tym więcej środków będzie musiał zgromadzić zakład ubezpieczeń na zabezpieczenie tego ryzyka. W przypadku ubezpieczeń na życie ryzyko wzrasta wraz z wiekiem ubezpieczonego. Składka również musiałaby wzrastać wraz z wiekiem, aby zabezpieczyć rosnące ryzyko. Osoby starsze musiałyby, więc płacić bardzo wysokie składki. Wiele takich osób nie byłoby stać na takie ubezpieczenie. Młode osoby, dla których składka byłaby niska, często nie są zainteresowane ubezpieczeniem na życie. W celu uniknięcia takich sytuacji wprowadzono składkę uśrednioną. Uwzględnia ona ryzyko w całym okresie ubezpieczenia, przez co ubezpieczony płaci jednakową składkę w całym okresie ubezpieczenia. W początkowym okresie ubezpieczenia pojawia się nadwyżka składki nad ryzykiem, czyli ubezpieczeni płacą zawyżoną składkę w stosunku ryzyka. W końcowym okresie ubezpieczeni płacą składkę niższą od ryzyka, bądź są zwolnieni ze składki. Pojawia się tzw. deficyt składki na ryzyko. Poziom składki i ryzyka w różnym okresie ubezpieczenia pokazuje rysunek 1.

Rysunek 1 Mechanizm kalkulacji składki w ubezpieczeniach na życie

Nadpłacona składka jest utrzymywana przez zakład ubezpieczeń i tworzy tzw. rezerwę matematyczną. Ma ona na celu pokrycie przyszłych zobowiązań w stosunku do ubezpieczonego. Jest ona własnością ubezpieczonego.

W ubezpieczeniach z funduszem kapitałowym cała wpłacana składka po odliczeniu kosztów początkowych jest przeznaczana na inwestycje. Schemat naliczania składki przedstawia rysunek.

Rysunek 2 Operacje finansowe w ubezpieczeniu z funduszem kapitałowym

2. KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ NA ŻYCIE

Ubezpieczenia na życie klasyfikuje się w parciu o różne kryteria:

1. Zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej, ubezpieczenia na życie należą do działu I, i wyróżnia się:

• Ubezpieczenia na życie.

• Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci.

• Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

• Ubezpieczenia rentowe.

• Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem powyższych ubezpieczeń. Nie mogą być sprzedawane jako odrębny produkt.

2. W zależności od udziału w polisie elementu oszczędnościowego, ubezpieczenia na życie dzieli się na:

• Ubezpieczenia czyste (klasyczne); podstawowym celem jest tu ubezpieczenie na życie. Zawierane są polisy ochronne. Wypłata środków następuje jedynie w momencie śmierci, w trakcie trwania ubezpieczenia. Nie zapewniają one możliwości gromadzenia kapitału.

• Ubezpieczenia mieszane; Oprócz ochrony przed ryzykiem zapewniają możliwość oszczędzania. Beneficjentem środków może być sam ubezpieczony, jego rodzina w trakcie jego życia.

3. W zależności od tego, czy ryzyko kalkulowane jest dla jednego klienta, czy dla większej ilości osób wyróżniamy:

• Ubezpieczenia indywidualne, gdzie ryzyko definiowane jest dla określonej osoby

• Ubezpieczenia grupowe, gdzie ryzyko szacowane jest dla wyodrębnionej grupy osób

3. PRODUKTY UBEZPIECZEŃ NA ŻYCIE

3.1. UBEZPIECZENIA TERMINOWE (CZASOWE) NA ŻYCIE

W tego typu ubezpieczeniach w umowie określony jest termin, na jaki zawarte jest ubezpieczenie. Jeżeli w okresie trwania ubezpieczenia ubezpieczony umrze, świadczenie ubezpieczeniowe zostanie wypłacone najbliższym, wskazanym w polisie. W sytuacji, gdy ubezpieczony przeżyje ustalony w umowie okres czasu świadczenie pieniężne nie przysługuje. Umowy w przypadku ubezpieczeń na życie zawierane są zazwyczaj na okres od 1 roku do 20 a nawet 30 lat.

Ubezpieczenia terminowe mogą przybierać różne formy:

• Ubezpieczenie terminowe stałe w przypadku, którego ustala się okres trwania ubezpieczenia i sumę ubezpieczenia, stałą przez cały okres ubezpieczenia.

• Ubezpieczenie terminowe odnawialne, które zakłada możliwość przedłużenia ubezpieczenia na kolejny okres ubezpieczenia, bez konieczności ponownej oceny ryzyka (niezależnie od stanu zdrowia ubezpieczonego). Zakłady ubezpieczeń zezwalają na przedłużanie polisy zazwyczaj do osiągnięcia przez ubezpieczonego 65 lat. Ubezpieczenia terminowe odnawialne stosowane są zazwyczaj, jeżeli pierwsze ubezpieczenie zawarte zostaje na okres minimum pięciu lat.

• Ubezpieczenia terminowe zamienne polegają na możliwości zamiany ubezpieczenia terminowego na bezterminowe, bądź na inne rodzaje ubezpieczeń, np. na życie i dożycie. Nowe ubezpieczenie zawierane jest na warunkach i ocenie ryzyka dokonanej dla ubezpieczenia poprzedniego.

• Ubezpieczenie terminowe z możliwością wzrostu, które pozwala na podniesienie sumy ubezpieczenia w okresie trwania ubezpieczenia, bez konieczności dostarczania dodatkowych informacji o zdrowiu. Poziom, do jakiego suma ubezpieczenia może wzrosnąć jest z góry ustalony, na przykład jako określony procent, bądź wskaźnik inflacji. Podwyższenie sumy ubezpieczenia oznacza konieczność płacenia wyższej składki.

• Ubezpieczenia terminowe malejące, które zakładają że w ustalonym z góry okresie suma ubezpieczenia maleje. Najczęściej tego typu ubezpieczenia powiązane są z kredytem bankowym, gdzie wraz ze spłatą kredytu maleje suma ubezpieczenia. Przykładem takich ubezpieczeń są również ubezpieczenia mające zapewnić stały dochód rodzinie, gdzie zakład ubezpieczeń płaci rodzinie w razie śmierci ubezpieczonego rentę okresową. Czas trwania ubezpieczenia i wysokość renty określona jest w polisie.

• Ubezpieczenia terminowe dla przedsiębiorstw, których podstawowym celem jest dostarczenie środków firmie, a przez to zapewnienie jej dalszej egzystencji, w sytuacji śmierci kluczowego pracownika bądź wspólnika.

3.2. UBEZPIECZENIA NA CAŁE ŻYCIE

Ubezpieczenie na całe życie trwa do dnia śmierci ubezpieczonego. Świadczenie jest wówczas wypłacane, co jest równoznaczne z zakończeniem ubezpieczenia. Tego typu ubezpieczenie zawsze kończy się wypłatą świadczenia. Składka w ubezpieczeniach na całe życie może być opłacana do określonego wieku (najczęściej 60 - 65 roku życia), bądź może być opłacana aż do śmierci. Dla osób młodych składka w tego typu ubezpieczeniach jest bardzo wysoka, kilkakrotnie przewyższająca składkę w ubezpieczeniach terminowych.

3.3. UBEZPIECZENIA NA DOŻYCIE

W przypadku ubezpieczeń na dożycie ustala się okres trwania ubezpieczenia oraz sumę ubezpieczenia. Ubezpieczenie to zakłada, więc wypłatę świadczenia w momencie, gdy ubezpieczony dożyje czasu określonego w umowie. Najczęściej jest to moment zakończenia aktywności zawodowej, co wiąże się ze zmniejszonymi dochodami. Składka wpłacana przez ubezpieczonego, przez cały okres trwania ubezpieczenia, jest inwestowana przez zakład ubezpieczeń. W trakcie trwania ubezpieczenia nie wypłaca on żadnych świadczeń.

W sytuacji, gdy ubezpieczony umrze w trakcie trwania ubezpieczenia jego składki nie są wypłacane, a powiększają fundusz dla osób, które dożyją wymaganego wieku. Otrzymują one wówczas atrakcyjniejsze świadczenie. Składka może być opłacona jednorazowo lub w określonych ratach. W niektórych umowach mogą wystąpić zapisy zapewniające zwrot składek, w określonych przypadkach śmierci. Do ubezpieczeń na dożycie mogą być dołączone dodatkowe ryzyka, na przykład ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków czy ubezpieczeń chorobowych.

3.4. UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE I DOŻYCIE

Ubezpieczenie na życie i dożycie łączy ubezpieczenie na życie i ubezpieczenie na dożycie. Jego konstrukcja opiera się na założeniu, że w trakcie trwania ustalonego w polisie okresu ubezpieczenia, w przypadku śmierci ubezpieczonego jego najbliżsi otrzymują świadczenie ubezpieczeniowe. Jeżeli natomiast ubezpieczony dożyje określonego wieku, wówczas zakład ubezpieczeń wypłaca mu świadczenie. Wypłata może mieć formę rat, np. miesięcznych lub całej sumy świadczenia jednorazowo. Ubezpieczenie to gwarantuje wypłatę świadczenia zarówno w wypadku śmierci w trakcie trwania ubezpieczenia jak i po przeżyciu okresu ubezpieczenia. Z tego powodu ubezpieczenia na życie i dożycie są zazwyczaj drogie. Schematycznie przebieg takiego ubezpieczenia przedstawia rysunek 3.

Rysunek 3 Schemat przebiegu ubezpieczenia na wypadek śmierci i dożycia

3.5. UBEZPIECZENIA POSAGOWE

Ubezpieczenia posagowe mają na celu zabezpieczenie startu dziecka w dorosłym życiu. Zapewniają, więc środki na kształcenie się, zakup mieszkania, kupno samochodu czy inne potrzeby. Ubezpieczenia posagowe mogą dodatkowo zabezpieczać dziecko na wypadek śmierci rodziców, czy kalectwa dziecka po śmierci rodziców.

Składka w ubezpieczeniach posagowych opłacana jest regularnie, najczęściej co miesiąc, przez cały okres trwania ubezpieczenia. Sporadycznie może ona być opłacona jednorazowo. Ubezpieczonym w ubezpieczeniu posagowym jest z zasady ubezpieczający. Dziecko jest natomiast uposażonym. Otrzyma ono świadczenie, gdy osiągnie określony w umowie wiek, niezależnie od tego czy ubezpieczony dożyje momentu wypłaty czy nie. W sytuacji, gdy ubezpieczony nie dożyje momentu wypłaty umowa ubezpieczenia obowiązuje nadal, nie jest jednak pobierana składka. W przypadku śmierci dziecka w trakcie trwania ubezpieczenia, ubezpieczenie wygasa. Zakład ubezpieczeń zwraca składkę, po odliczeniu kosztów.

Długość okresu ubezpieczenia zależy od wieku, w którym jest dziecko w momencie zawierania umowy. Niektóre zakłady zastrzegają minimalny okres ubezpieczenia na 5 lat. Ubezpieczenie może być zawarte nawet tuż po narodzinach dziecka. Maksymalny wiek dziecka to na ogół 13 lat, jako że wiek, w którym dziecko korzystać będzie z ubezpieczenia to okres od 18 do 25 lat.

Ubezpieczenie posagowe może być prowadzone w następujących wariantach:

• ubezpieczenie zaopatrzenia dzieci bez renty, które ma za zadanie zgromadzenie kapitału,

• ubezpieczenie zaopatrzenia dzieci z rentą, zakłada możliwość otrzymywania przez dziecko renty do końca okresu ubezpieczenia, w sytuacji śmierci ubezpieczonego w trakcie trwania ubezpieczenia,

• ubezpieczenie zaopatrzenia dzieci „na dwa życia”, w którym renta wypłacana jest dziecku, niezależnie od tego który rodzic umiera w trakcie trwania ubezpieczenia,

• ubezpieczenie młodzieżowe i stypendialne, zapewniające środki na kształcenie na wszystkich poziomach nauki,

• ubezpieczenie rozszerzone o umowy dodatkowe, np. zakładające wypłatę renty, jeżeli dziecko stanie się inwalidą niezdolnym do pracy.

3.6. UBEZPIECZENIA RENTOWE

Podstawowym celem ubezpieczeń rentowych jest zapewnienie dodatkowych dochodów osobom na emeryturze.

Świadczenie (renta) wypłacana jest bądź przez ustalony okres czasu (10, 15, 20 lat), niezależnie od tego czy osoba ją otrzymująca żyje czy też zmarła, bądź może być ona wypłacana do momentu śmierci ubezpieczonego. W ubezpieczeniach tego typu dłuższy okres życia ubezpieczonego wiąże się z mniejszą korzyścią dla zakładu ubezpieczeń, który dłużej płaci rentę. Składka w ubezpieczeniach rentowych jest wpłacana jednorazowo (dlatego jest wysoka), natomiast świadczenia wypłacane są w określonych ratach. Kapitał wraz odsetkami, wniesiony przez ubezpieczającego, może być wycofany, ale przed rozpoczęciem wypłaty renty.

3.7. UBEZPIECZENIA WYPADKOWE I CHOROBOWE

Celem ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych jest zapewnienie środków finansowych w sytuacji wypadku lub choroby, powodujących brak możliwości wykonywania pracy bądź utratę pracy z powodu inwalidztwa.

Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe oparte są na ogólnych zasadach ubezpieczenia podstawowego, którego stanowią uzupełnienie.

W Polsce najczęściej oferowane są następujące ryzyka dodatkowe do ubezpieczeń na życie:

1. z zakresu ubezpieczeń następstw nieszczęśliwych wypadków:

1. świadczenie z tytułu śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku,

2. świadczenie z tytułu kalectwa (inwalidztwa) wskutek nieszczęśliwego wypadku,

2. z zakresu ubezpieczeń niezdolności do pracy:

• zwolnienie z opłaty składki z tytułu niezdolności do pracy z powodu wypadku lub choroby,

• świadczenie z tytułu niezdolności do pracy z powodu wypadku lub choroby,

3. z zakresu ubezpieczeń chorobowych:

• zwrot kosztów leczenia,

• inne ubezpieczenia chorobowe, w tym ubezpieczenia ciężkich chorób.

Zawierając ubezpieczenie chorobowe lub wypadkowe zakłady ubezpieczeń uzależniają zawarcie ubezpieczenia od analizy czynników takich jak:

• wiek ubezpieczonego, który większość zakładów ogranicza do 60 lat,

• zawód ubezpieczonego,

• ogólny stan zdrowia,

• tryb i sposób spędzania wolnego czasu, w szczególności uprawianie sportów niebezpiecznych.

3.8. UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE Z FUNDUSZEM KAPITAŁOWYM

Specyfika ubezpieczeń na życie z funduszem kapitałowym polega na tym, że składka dzielona jest na dwie części:

• pierwszą, będącą typowym ubezpieczeniem chroniącym życie,

• drugą, inwestowaną w funduszu inwestycyjnym.

W przypadku śmierci ubezpieczonego rodzina otrzyma sumę ubezpieczenia oraz środki zgromadzone w funduszu inwestycyjnym.

Istnienie funduszu inwestycyjnego przy ubezpieczeniach na życie stwarza możliwości oszczędzania i jest elementem różniącym ten typ ubezpieczeń od standardowych ubezpieczeń na całe życie. Opcja ubezpieczenia z funduszem inwestycyjnym powoduje, że ryzyko ubezpieczeniowe ponosi ubezpieczający. Zakład ubezpieczeń nie gwarantuje dochodu.

Wielkość środków, jakie ubezpieczony otrzyma zależeć będzie od zysków osiągniętych przez fundusz. Ubezpieczający ma prawo wyboru, w ramach funduszy oferowanych przez zakład ubezpieczeń, rodzaju funduszu, w którym jego środki mają być lokowane. Fundusze inwestycyjne charakteryzują się bowiem różnym stopniem ryzyka. Można wyróżnić fundusze agresywnego inwestowania, gdzie większa część środków ulokowana jest w akcje, co wiąże się z dużym ryzykiem, ale i z możliwością osiągnięcia znacznych zysków. Innym typem funduszy są fundusze zróżnicowane, gdzie akcje stanowią około 30%, a pozostałe środki ulokowane są w bezpieczne papiery skarbowe. Funduszem bardzo bezpiecznym, ale równocześnie zapewniającym najmniejszy zysk jest fundusz obligacji, gdzie wszystkie środki ulokowane zostaną w obligacjach, głównie skarbowych. Ubezpieczony może podzielić swoje środki między wszystkie fundusze.

Lokując swoje składki w funduszu ubezpieczonym nabywa jednostki uczestnictwa. Wartość jednostki zmienia się każdego dnia wraz ze zmianami cen papierów, w jakich środki te ulokowano. Zakłady ubezpieczeń mają obowiązek regularnego publikowania ceny jednostek udziału, ubezpieczony zna więc na bieżąco wartość swego ubezpieczenia.

4. SPRAWDŹ CZY UMIESZ

1. Co jest przedmiotem i podmiotem ubezpieczenia na życie?

ODPOWIEDŹ: Przedmiotem ubezpieczenia na życie jest długość trwania życia ubezpieczonego, a podmiotem ubezpieczenia może być ubezpieczenie własnego życia lub ubezpieczenie cudzego życia.

2. Na czym polega składka uśredniona?

ODPOWIEDŹ: Składka uśredniona uwzględnia ryzyko w całym okresie ubezpieczenia, przez co ubezpieczony płaci jednakową składkę w całym okresie ubezpieczenia.

3. Na czym polega ubezpieczenie terminowe zamienne?

ODPOWIEDŹ: Ubezpieczenie terminowe zamienne polega na możliwości zamiany ubezpieczenia terminowego na bezterminowe, bądź na inne rodzaje ubezpieczeń.

4. Kiedy wypłacane jest świadczenie w przypadku ubezpieczenia na dożycie?

ODPOWIEDŹ: Wypłata świadczenia w przypadku ubezpieczenia na dożycie następuje w momencie, gdy ubezpieczony dożyje czasu określonego w umowie, a najczęściej jest to moment zakończenia aktywności zawodowej.

2

---