SYSTEM FINANSOWY BANKÓW

System bankowy jest centralnym ogniwem systemu finansowego. Obejmuje całokształt instytucji bankowych o różnych formach własności oraz normy prawne określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem.

Funkcje systemu bankowego:

• stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania,

• zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami,

• zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym,

• zapewnienie informacji cenowej,

• stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania

Czynniki wpływające na kształt systemu bankowego.

Narodowe systemy bankowe różnią się między sobą, co wynika z uwarunkowań społeczno-ekonomicznych poszczególnych państw.

Na rozwój systemu bankowego wywierają wpływ następujące czynniki:

• państwo - prowadzi działalność gospodarczą i realizuje długofalowe cele.

Państwo określa podmioty prowadzące działalność bankową, ich organizację i kompetencje oraz występujące między nimi powiązania,

• stopień rozwoju gospodarczego kraju - im wyższy stopień rozwoju ekonomicznego, tym większa liczba operacji pieniężnych i potrzeba lepszej organizacji bankowości,

• charakter stosunków klient-bank - jego znaczenie wynika z zależności między formą organizacyjną banku a formą (rynkową lub nierynkową) prowadzenia bankowości. W gospodarce rynkowej jako samodzielne podmioty, banki muszą działać na własny rachunek i własne ryzyko,

• historycznie uwarunkowany podział pracy w bankowości. W niektórych czynności niektórych systemach bankowych dominują banki specjalistyczne - wyspecjalizowane w wykonywaniu wyłącznie niektórych czynności bankowych w innych banki uniwersalne - dokonujące operacji ze wszystkimi sferami gospodarczymi,

• skłonność banku do innowacji,

• regulacja prawna działalności bankowej.

O systemie bankowym mówimy wówczas, gdy rozwój banków pozwala na ustalenie zasad struktury tego systemu. Podstawą do ukształtowania systemu bankowego jest powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego oraz banków komercyjnych.

Stabilność systemu bankowego w Polsce.

Stabilność systemu bankowego jest to zdolność systemu do zachowania płynności finansowej oraz poszczególnych jednostek do pokrywania ryzyka i strat, nieodłącznie towarzyszących ich działalności, z funduszy własnych. Jest ona zależna od:

• uwarunkowań instytucjonalnych systemu bankowego, tj. obowiązujących przepisów prawa, instytucji zewnętrznych,

• sytuacji ekonomiczno-finansowej poszczególnych banków.

Instytucjami zewnętrznymi, czuwającymi nad stabilnością systemu bankowego, są:

• nadzór finansowy,

• system gwarantowania depozytów.

Nadzór finansowy ma za zadanie ciągłe monitorowanie przestrzegania przez banki zasad ostrożnościowych i interweniowanie, w razie ich naruszenia.

Zadaniem systemu gwarantowania depozytów jest ochrona deponentów przed utratą ich środków zgromadzonych w niewypłacalnych bankach oraz pośrednio zapobieganie runowi na banki.

Środki gwarantowane objęte są obowiązkowym systemem gwarantowania od dnia ich wniesienia na rachunek bankowy nie później niż w dniu poprzedzającym dzień zawieszenia działalności banku. W przypadku należności wynikających z czynności bankowych, o ile czynność ta została dokonana przed dniem zawieszenia działalności banku - do wysokości (łącznie z odsetkami) równowartości w złotych 50 000 euro - w 100 % przeliczone według kursu średniego z dnia spełnienia warunku gwarancji, ogłaszanego przez NBP. Kwota ta stanowi maksymalną wysokość roszczeń deponenta w stosunku do Funduszu, niezależnie od tego, w jakiej wysokości i na ilu rachunkach posiadał środki pieniężne lub z ilu wierzytelności przysługują mu należności w danym banku.

System bankowy obejmuje następujące grupy banków:

• banki centralne,

• banki operacyjne (depozytowo-kredytowe, inwestycyjne, uniwersalne),

• banki specjalne,

• kasy oszczędnościowe,

• spółdzielczość kredytową.

BANK CENTRALNY.

1. Pojęcie, funkcje i zadania.

Bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej jest Narodowy Bank Polski.

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Realizując powyższy cel, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz uchwala coroczne założenia polityki pieniężnej. Zgodnie z opracowaną Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

Do głównych zadań NBP należy:

• organizowane rozliczeń pieniężnych,

• prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi,

• prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami,

• prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa,

• regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie,

• kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego,

• działania w zakresie statystyki i edukacji.

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni trzy podstawowe funkcje, jako:

• Bank emisyjny.

NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej, co oznacza, że jest on jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze Polski.

NBP określa wielkość emisji, wzór i wartość nominalną znaków pieniężnych oraz moment wprowadzenia ich do obiegu, a w przypadku monet także stop, próbę i masę.

Do zadań NBP należy również wycofywanie z obiegu poszczególnych znaków pieniężnych. Odbywa się to na mocy zarządzenia Prezesa NBP, które określa znak pieniężny, termin jego wycofania z obiegu i zasady wymiany we wskazanych bankach.

NBP ustala też zasady wymiany zużytych i uszkodzonych znaków pieniężnych oraz zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych. Znaki zużyte lub uszkodzone tracą moc prawnego środka płatniczego i podlegają wymianie. Fałszywe znaki pieniężne są zatrzymywane bez prawa zwrotu ich równowartości.

Po przyjęciu euro jako prawnego środka płatniczego banknoty będzie emitował Europejski Bank Centralny, natomiast NBP pozostanie emitentem monet.

• Bank banków.

NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego.

Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w operacjach na rynku międzybankowym.

NBP jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.

• Centralny bank państwa.

NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Organami Narodowego Banku Polskiego są:

• Prezes NBP - jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej i Zarządu NBP,

• Rada Polityki Pieniężnej - w jej skład wchodzi Prezes jako Przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP,

• Zarząd NBP - kieruje działalnością NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.

2. Pojęcie i cele polityki pieniężnej NBP.

Polityka pieniężna to całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarujących w pieniądze i kredyt, a także w celu regulowania ilości pieniądza w obiegu.

Polega ona na ustalaniu odpowiednich celów makroekonomicznych i ich realizacji za pomocą wybranych instrumentów ekonomicznych w celu regulowania podaży i popytu na pieniądz.

Cele polityki pieniężnej:

• operacyjne - mogą być kontrolowane przez bank centralny, np. stopy procentowe,

• pośrednie - mogą być częściowo kontrolowane przez bank centralny, np. Podaż pieniądza, kurs walutowy,

• finalne - na który bank centralny tylko oddziałuje, np. poziom PKB.

Polityka pieniężna może być:

• ekspansywna - przyczynia się do pobudzania aktywności gospodarczej,

• restrykcyjna - ogranicza podaż pieniądza,

• neutralna - pozostawia rynkowi swobodę działania.

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen.

W realizacji polityki pieniężnej NBP wykorzystuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. Utrzymując poziom stóp procentowych zgodny z realizowanym celem inflacyjnym NBP wywiera wpływ na wysokość stóp procentowych rynku pieniężnego, a pośrednio także na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych oraz rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji.

2. Instrumenty polityki pieniężnej.

Do osiągnięcia celów polityki pieniężnej NBP wykorzystuje instrumenty polityki pieniężnej:

• instrumenty kontroli ogólnej - zmiany oficjalnej stopy redyskontowej, operacje otwartego rynku, system minimalnych rezerw obowiązkowych,

• instrumenty kontroli selektywnej - kontrola stóp procentowych, udzielonych pożyczek, polityka selektywnych wskaźników rezerwowych,

• oddziaływanie przez perswazję - przekazywanie wszelkich uwag i sugestii w stronę polityki banków komercyjnych. Polega to zazwyczaj na ustnym formułowaniu przez bank centralny i rząd nieformalnych zaleceń w celu wymuszenia określonych działań. Często oddziaływanie to ma skalę znacznie szerszą - międzynarodową i wywierane jest przez międzynarodowe organizacje finansowe.

3. Instrumenty polityki pieniężnej możemy podzielić na:

• ilościowe, tj. limity kredytowe, pułapy kredytowe,

• jakościowe, tj. stopy oprocentowania kredytów refinansowych, rezerwy obowiązkowe, operacje otwartego rynku.

Duże większe zastosowanie w praktyce mają instrumenty jakościowe.

Operacje otwartego rynku są to transakcje polegające na warunkowej lub bezwarunkowej sprzedaży lub zakupie przez bank centralny papierów wartościowych lub dewiz, a także emisji własnych papierów dłużnych banku centralnego. Przedmiotem operacji otwartego rynku w Polsce są głównie bony pieniężne i bony skarbowe. Papiery te są chętnie kupowane przez banki, ze względu na dużą płynność, niskie ryzyko oraz wysoki dochód.

Zakup papierów wartościowych zwiększa aktywa banku centralnego i przyczynia się do zwiększenia ilości pieniądza w obiegu.

Transakcje sprzedaży przyczyniają się do spadku zasobów pieniężnych pozostających do dyspozycji banków komercyjnych, co przyczynia się do osłabienia działalności kredytowej.

Ze względu na cel podejmowania przez bank centralny działań ingerujących w stan płynności sektora bankowego wyróżnia się 3 typy operacji otwartego rynku:

• podstawowe operacje otwartego rynku - obejmują transakcje realizowane w celu osiągnięcia założeń polityki pieniężnej. Odbywają się one regularnie, a przy ich przeprowadzaniu wykorzystuje się krótkoterminowe papiery wartościowe, których rentowność wyznacza stopa referencyjna,

• operacje dostrajające - podejmowane są przez bank centralny w przypadku pojawienia się nieoczekiwanych zakłóceń w płynności sektora bankowego i niepożądanych z punktu widzenia polityki pieniężnej zmian wysokości rynkowych stóp procentowych,

• operacje strukturalne - służą wywoływaniu długoterminowych zmian w stanie płynności sektora bankowego.

Ze względu na charakter transakcji dokonywanych w ramach operacji otwartego rynku, wyróżnia się operacje:

• warunkowe (transakcje zwrotnej sprzedaży) - strony zgadzają się zawrzeć transakcję pod warunkiem, że po ściśle określonym czasie zostanie zawarta operacja odwrotna. Za pomocą tych operacji bank centralny może wpływać na stan płynności systemu bankowego w przedziałach czasowych wyznaczonych przez okres, na jaki została zawarta transakcja,

• bezwarunkowe (natychmiastowy) - zakup lub sprzedaż papierów wartościowych kończy transakcję. Operacje takie wykorzystywane są do regulowania płynności w okresach dłuższych

W ramach operacji warunkowych wyróżnić można:

• operacje REPO - transakcje warunkowego zakupu przez bank centralny papierów wartościowych. Polegają one na zakupie przez bank centralny papierów wartościowych od banków komercyjnych z przyrzeczeniem ich odkupienia w uzgodnionym terminie, po uzgodnionej cenie,

• operacje REVERSE REPO - transakcje warunkowej sprzedaży polegające na sprzedaży przez NBP skarbowych papierów wartościowych z przyrzeczeniem ich odkupienia w uzgodnionym w umowie terminie, po uzgodnionej cenie.

Zalety operacji otwartego rynku jako instrumentu polityki pieniężnej:

• bezpośrednie oddziaływanie na bazę monetarną,

• elastyczność w dostosowywaniu się do podaży pieniądza,

• wysoka precyzja działania.

Rezerwa obowiązkowa stanowi wyrażoną w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych w postaci depozytów. Rezerwa obowiązkowa jest określana procentowo w stosunku do posiadanych przez bank depozytów złotowych oraz walutowych i przetrzymywana częściowo na rachunku w banku centralnym, częściowo w kasie banku w postaci gotówki.

Rezerwa obowiązkowa pełni następujące funkcje:

• wpływa na popyt banków komercyjnych na pieniądz rezerwowy banku centralnego, zwiększając wrażliwość banków komercyjnych na stopy banku centralnego,

• działa stabilizująco na krótkookresowe stopy procentowe.

Stopę rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5 % dla wszystkich rodzajów depozytów, z wyjątkiem środków uzyskanych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, dla których stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 0 %. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.

Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Ma również na celu zabezpieczenie wypłacalności i utrzymanie płynności finansowej banków komercyjnych.

Operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone są z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP. Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.

NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:

• zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,

• termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,

• warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.

NBP oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).

Od 30 grudnia 2010 r.:

KORZYSTNE DLA KLIENTÓW BANKÓW

ZMIANY W SYSTEMIE GWARANTOWANIA DEPOZYTÓW

Zmiany zasad gwarantowania depozytów w bankach wprowadzone zostały we wszystkich krajach Unii Europejskiej zgodnie z Dyrektywą 2009/14/WE z 11 marca 2009 r. nowelizującą Dyrektywę 94/19/WE w sprawie systemów gwarancji depozytów. Limit gwarancyjny w wysokości 100 000 euro stał się jednolitym limitem obowiązującym w całej Unii.

Podwyższenie kwoty limitu gwarancyjnego do równowartości w złotych 100 000 euro oraz wypłata środków w ciągu 20 dni roboczych to główne zmiany w zasadach gwarantowania depozytów w Polsce. Zmiany te obowiązują od 30 grudnia 2010 r. i związane są z wejściem w życie nowelizacji ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym.

Poza zwiększeniem limitu środków gwarantowanych oraz skróceniem czasu ich niedostępności nowe przepisy wprowadzają także inne istotne zmiany:

• zlikwidowano tzw. zasadę kompensowania. Oznacza to, że wypłacana będzie cała kwota zgromadzonych przez klienta środków do wysokości limitu gwarancyjnego, bez pomniejszania o wartość zaciągniętych kredytów w danym banku;

• gwarancjami zostały objęte wszystkie podmioty gospodarcze (z wyłączeniem instytucji finansowych wprost wskazanych w ustawie o BFG);

• rozpoczęcie procedury wypłaty środków gwarantowanych nastąpi już w dniu zawieszenia działalności banku przez Komisję Nadzoru Finansowego i złożenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości. Oznacza to, że nie jest konieczna decyzja sądu o ogłoszeniu upadłości banku, aby BFG rozpoczął wypłatę środków gwarantowanych.

Należy podkreślić, że pozostałe - kluczowe dla deponentów - rozwiązania zostały w nowej ustawie utrzymane. Objęte gwarancjami są zarówno depozyty złotowe jak i walutowe bez względu na walutę, a wypłata środków gwarantowanych następuje w złotych. W przypadku rachunków wspólnych każdy ze współposiadaczy ma prawo do oddzielnej kwoty gwarantowanej. Środki gwarantowane można odbierać przez okres 5 lat od dnia zawieszenia działalności banku.

8

---