1. Ustrój demokratycznych Aten:

Nazwa demokracja pochodzi od demos - lud i kratos - władza, czyli dosłownie ludowładztwo. Na przełomie V i IV w p.n.e. (po reformach Klejstenesa, a następnie Peryklesa) Ateny stały się państwem, w którym ustrój gwarantował udział obywateli w rządzeniu..

Podstawową instytucją demokracji ateńskiej było Zgromadzenie Ludowe - Ekklezja,

• uczestniczyć mógł każdy obywatel po ukończeniu 18 lat,

• posiedzenia odbywały się początkowo raz w miesiącu, z czasem jednak ich częstotliwość wzrosła do 3-4 posiedzeń w miesiącu,

• raz na miesiąc zgromadzenie poddawało ocenie działalność urzędników państwowych,

• posiedzenia zwoływane były przez prytanów, czyli urzędującą część członków Rady

• spośród prytanów losowano jednego, aby prowadził obrady zgromadzenia,

Kompetencje Ekklezji:

• prawodawstwo - przyjmowała ogólnie obowiązujące normy prawne oraz decydowała w sprawach szczegółowych w postaci ustaw,

• administracja - dokonywała wyboru urzędników państwowych i doradców wojskowych oraz kontrolowała na bieżąco wykonywanie przez nich obowiązków,

• sądownictwo - w przypadkach najcięższych zbrodni (np. zdrada ojczyzny)

Wielka Rada - Bule:

• liczyła 500 członków (wybieranych po 50 z każdej fyli, natomiast w fylach wybierano na podstawie losowania spośród chętnych do objęcia urzędu),

• kadencja członka rady trwała rok, a urząd ten można było sprawować dwukrotnie,

• członkami rady mogli zostawać tylko bogatsi obywatele, gdyż niskie diety oraz nawał obowiązków nie pozwalały na utrzymanie siebie,

• obradowała codziennie, z wyjątkiem świąt,

• Prytanowie - 50 członków danej fyli, którzy przez jedną dziesiątą roku urzędowali w sposób ciągły; codziennie wybierano jednego prytana, który sprawował kierownictwo i urzędował przez całą dobę, wraz z nim urzędowało stale 10 - 12 prytanów; urząd ten powstał w celu usprawnienia funkcjonowania Rady (codzienne obrady 500 osób nie dawały dobrych rezultatów).

Kompetencje Rady:

• Prawodawcze - przygotowywała projekty praw i uchwał przyjmowanych w zgromadzeniu, a następnie wprowadzała w życie przyjęte uchwały i prawa,

• Odpowiadała za politykę finansową kraju

• Sprawowała nadzór nad urzędnikami,

• Prowadziła politykę wewnętrzną i zagraniczną kraju,

• Sądownicze - początkowo posiadała rozległe kompetencje, z czasem były systematycznie

ograniczane.

Urzędy:

• Arachonci - uprawnienia w zakresie spraw wykonywania kultu religijnego oraz wymiaru sprawiedliwości (sądownicze funkcje, nie były zbyt istotne)

• Thesmotheci - działali w zakresie sądowniczym,

• Strategowie - kompetencje w zakresie wykonawczym, spraw wojskowych oraz polityki zagranicznej.

Sądownictwo:

• Heliaia - sąd składający się z 6000 heliastów (przysięgłych); każda fyla wybierała raz w roku 600 przysięgłych spośród 30 letnich, pełnoprawnych obywateli; wyrokonwali w sprawach cywilnych i karnych,

• Areopag - podlegały mu sprawy o najcięższe przestępstwa karne,

• Sąd Efetów (51 sędziów) - orzekał w poważniejszych sprawach karnych,

• Kolegium Jedenastu - orzekało w sprawach pospolitych zbrodni oraz nadzorowało wykonywanie wyroków sądowych,

• Kolegium Czterdziestu - orzekało w drobnych sprawach karnych i cywilnych.

2. Cechy administracji ateńskiej:

• Kolegialność, czyli zespołowe wykonywanie obowiązków. Grecy skonstruowali wszystkie urzędy na zasadzie kolegialnej. Miało to chronić instytucje demokratyczne przed możliwością obalenia ich przez dyktatorów.

• Kadencyjność wszystkich urzędów. Kadencje były bardzo krótkie, zwykle roczne i niepowtarzalne. Objąć urząd można było tylko dzięki decyzji zgromadzenia lub Rady (decyzje były w postaci wyboru lub losowania). Kadencyjność była kolejnym zabezpieczeniem przed możliwościami powstania dyktatury.

• Każdy urzędnik musiał posiadać mandat władz demokratycznych (czyli pełnomocnictwo do sprawowania urzędu). Do zadań urzędnika należało jedynie wykonywanie uchwał zgromadzenia i Rady. Nie mógł on stanowić żadnych norm prawnych (mogły je stanowić jedynie zgromadzenie i Rada). Mógł posługiwać się także przymusem w celu egzekwowania swych decyzji, ale w sposób ograniczony, ponieważ każdy obywatel dotknięty takim działaniem mógł doprowadzić do uruchomienia procedur kontrolnych przez Radę albo zgromadzenie.

3. Związki miast - państw greckich

• federacje - namiastki jednolitego państwa, którego wówczas nie dało się utworzyć (ze względu na daleko posuniętą autonomię państw)

• ustrój związków miał charakter demokratyczny:

- najwyższa władza - Zgromadzenie (przedstawiciele państw członkowskich, których głosy były tak samo ważne bez względu na wielkość i znaczenie)

- stojąca na czele Rada o charakterze kolegialnym podlegała ciągłej kontroli ze strony Zgromadzenia, miała ściśle określone kompetencje dotyczące wspólnego prowadzenia wojny, wspólnej polityki gospodarczej czy sprawowania kultu religijnego

- najściślejszej kontroli podlegał skarb związku; do dysponowania wkładami od każdego państwa członkowskiego wyłaniano niezależną, specjalną reprezentację

• Ligi obronne - tworzone w momencie zagrożenia zewnętrznego o charakterze ogólno greckim (wojna z Persami) lub wokół wiodących miast-państw (jako próba rozszerzenia wpływów). Ograniczone czasowo i nietrwałe - niechęć poddawania się dominacji silniejszych.

• Stowarzyszenia gospodarcze - wspólne interesy ekonomiczne (głównie handlowe)

• Związki o celach religijnych - chęć wspólnego oddawania czci bóstwom, wznoszenie świątyń, pomnażanie ofiar zjednujących sympatię bogów. Najbardziej trwałe - skłaniały do tworzenia wspólnoty.

4. Monarchia Aleksandra Macedońskiego i monarchie hellenistyczne

Aleksander Macedoński - monarcha w latach 336 - 323 p.n.e., twórca ogromnego imperium, na terenie którego rozszerzyła się kultura grecka.

Podwaliny pod te osiągnięcia położył ojciec Aleksandra - Filip, który zdołał podbić rozproszone plemiona macedońskie. Stworzenie znakomitej armii umożliwiło mu podbicie całego Półwyspu Bałkańskiego (skłócone miasta-państwa greckie nie były w stanie stawić oporu), a śmierć przerwała przygotowania do wojny z Persją. Aleksander - po przejęciu władzy - umiejętnie wykorzystywał ojcowski model prowadzenia polityki: podbitym państwom pozostawiał znaczny zakres swobód i autonomii w ramach swego państwa; Macedończycy nie narzucali swej dominacji - przeciwnie - ulegali integracji; a zadowalając się dominacją w armii i tworząc w nowym państwie elitę arystokratyczną - zarząd cywilny pozostawiali w rękach dotychczasowych instytucji, żądając jedynie lojalności i współpracy. W istocie okazywało się więc, że podbój niewiele zmieniał.

Aleksander, zajmując obszary Bliskiego Wschodu, opierał się na macedońskiej elicie wojskowej i greckiej elicie urzędniczej. Po pokonaniu Persji przejął jej model zarządzania wielkim państwem. Przejął perski podział kraju na satrapie, a satrapów zastąpił greckimi strateg osami. Rozdzielił jednak władzę cywilną i wojskową oraz wprowadził wzajemną kontrolę urzędników macedońskich/greckich i perskich.

Monarcha zorganizował swoje imperium ustanawiając trzy jego części, w których rządził jako: król Macedonii, hegemon Ligii Korynckiej i król perski. Uznał równość wszystkich Macedończyków, Greków i Persów. Ogłosił, że w jego państwie panować mają: harmonia i wspólnota. Wprowadził jednolity system monetarny.

Wraz ze śmiercią Aleksandra Wielkiego doszło do rozpadu imperium i powstania monarchii hellenistycznych. Państwo podzieliło się na trzy części: Macedonię (Grecja i Azja Mniejsza), Egipt i Afrykę Północną oraz obszar byłego imperium perskiego. Po wielu starciach te obszary uległy stopniowemu rozdrobnieniu.
Świat helleński przetrwał do I w. n.e., kiedy to został włączony do państwa rzymskiego.

5.Ustrój republiki rzymskiej.

Władza w republice rzymskiej była podzielona między lud, senat i urzędników.

Najwyższą władzę prawodawczą i sądowniczą sprawował lud i wykonywał ją poprzez skomplikowany system zgromadzeń ludowych - zebrań całego ludu. Te różnego rodzaju zgromadzenia to:

• komicja kurialne (comitia curiata):

zgromadzenie kurii, stanowiło najdawniejszą formę organizacji politycznej w starożytnym Rzymie, składało się z 30 kurii - po 10 z każdej tradycyjnej tribus: Tities, Ramnes i Luceres). Nie posiadały one władzy ustawodawczej (jak np. komicja trybusowe) ani prawa obierania urzędników państwowych. Ich kompetencje ograniczały się do spraw czysto formalnych, takich jak np. zatwierdzanie wybranych przez comitia centuriata urzędników, nadając im imperium, czyli władzę wojskową i religijną. Przed zgromadzeniem kurialnym możliwe było dokonanie testamentu, taka forma ustanowienia spadkobiercy nosiła nazwę testamentum calatis comitiis (dosłownie: "testament przed zgromadzeniem zwołanym").Zwoływał je zwykle konsul, pretor lub dwa razy w roku: 24 marca i 24 maja. Wraz z upadkiem ustroju rodowego, straciły na znaczeniu.

• komicja centurialne (comitia centuriata):

zgromadzenie centurii w starożytnym Rzymie - zorganizowane wg podziału majątkowego (193 centurie), a wzorowane wg podziału na centurie - jedn. wojskowe, gdyż w prostej linii wywodziły się one właśnie z podziału wojskowego: lepiej uzbrojeni, a więc zamożniejsi, głosując na zgromadzeniu jako pierwsi, pomimo faktu, że było ich mniej, to jednak mając więcej jednostek głosujących (98 centurii) z reguły przesądzali sprawę. Komicja centurialne zwoływał urzędnik mający ius agendi cum populo, czyli prawo do zwoływania zgromadzeń ludowych. W tym przypadku mógł to być konsul, pretor lub dyktator. Komicja centurialne zbierały się na Polu Marsowym i wybierały wyższych urzędników w Republice Rzymskiej: konsulów, pretorów i cenzorów oraz decydowały o wojnie i pokoju. Komicja te były również organem prawodawczym, czyli uchwalały ustawy. W zakresie wymiaru sprawiedliwości były one sądem apelacyjnym w sprawach gardłowych.

• komicja trybusowe (comitia tributa):

zgromadzenie tribus, czyli obywateli podzielonych na dane jednostki administracyjno-terytorialne, jakimi były właśnie tribus. Skład zgromadzenia był zbliżony do concilium plebis, z tym że występowała tutaj niewielka liczba patrycjuszy. W praktyce jednak zgromadzenie to było niemal identyczne jak concilia plebis, stosowano na nim taką samą procedurę głosowania, ale podczas gdy comitia tributa zwoływał konsul lub pretor, concilium plebis zbierało się na wniosek trybuna ludowego. W III w. p.n.e. komicja trybusowe stały się istotnym czynnikiem ustawodawczym w republice rzymskiej. Wszelkie reformy ustroju mogły być uchwalane tylko poprzez to właśnie zgromadzenie. Wydawano tutaj również ustawy, ale raczej rzadko. Na komicjach trybusowych wybierano niższych urzędników kurulnych: edylów kurulnych i kwestorów. Do roku 131 p.n.e. głosowanie było jawne, a później na tajne. W przeciwieństwie do komicjów centurialnych na komicjach trybusowych ważną rolę odgrywały warstwy uboższe i tutaj mieli szerokie pole do popisu trybunowie ludu, którzy mogli występować z inicjatywą ustawodawczą.

• concilium plebs:

Organizacja tego zgromadzenia opierała się na jednostkach terytorialnych tribus, których liczba ustaliła się na 35. W praktyce concilium plebis było bardzo podobne do comitia tributa, dlatego też z czasem zacierały się między nimi różnice kompetencyjne. W 287 p.n.e. na mocy lex Hortensia postanowiono, że uchwały concilia plebis (plebiscita) miały obowiązywać wszystkich obywateli, czyli stanowione były w imieniu państwa. Concilium plebis wybierało urzędników plebejskich: trybunów ludowych (tribuni plebis) i edylów plebejskich (aediles plebis).

Najwyższą władzę polityczną i administracyjną sprawował złożony z patrycjuszy SENAT:

było to ciało ustawodawcze i wykonawcze,

Dosłownie Senat to rada starszych. Senat decydował także o polityce wewnętrznej i zewnętrznej państwa.

W II w p.n.e liczbę senatorów zwiększono do 300, a w 80 r. p.n.e do 600.

Senatorowie byli wybierani spośród dorosłych mężczyzn pochodzących z tzw. rodów senatorskich - czyli najbardziej wpływowych i najzamożniejszych rodzin patrycjuszy. Nowych kandydatów proponował za czasu wczesnej republiki konsul (z czasem rolę tę przejął cenzor), a zatwierdzał ich cały senat. Stanowisko senatora było dożywotnie, chyba że dany senator splamił się hańbą i został przez senat wykluczony ze swojego składu. Senatorowie ginęli też nierzadko w walkach frakcyjnych. W samym senacie decyzje zapadały na ogół demokratycznie - poprzez jawne głosowania polegające na przechodzeniu (lub nie) przez linię narysowaną na posadzce Senatu. W trakcie niektórych ważnych głosowań dochodziło do przepychanek, czy wręcz zmuszania siłą opornych senatorów do przechodzenia na właściwą stronę.

Każdy senator miał prawo do jednego wystąpienia w danej sprawie. Zgodnie z prawem nie wolno mu było przerywać, o ile sam nie przestał wygłaszać swojej mowy. Miał też prawo, zanim przeszedł do rzeczy, mówić o czym chciał i jak długo chciał. Było to wykorzystywane czasami do blokowania obrad poprzez niekończące się przemówienia, w trakcie których koledzy "głoszącego" senatora prośbą lub groźbą "organizowali" poparcie dla projektów, które chcieli przeforsować.

.

Uprawnienia Senatu:

• przydzielanie prokonsulom ich prowincji,

• zarządzanie budżetem republiki,

• zawieranie i zrywanie sojuszy politycznych,

• deklarowanie wojen,

• ogólna kontrola nad armią,

• stanowienie prawa,

• sądzenie członków rodzin senatorskich.

Władzę wykonawczą, w tym realizację uchwał senatu i ludu, sprawowali urzędnicy (magistratus) o ograniczonych kompetencjach i kadencji. Urzędnicy dzielili się na zwyczajnych (ordinarii), regularnie wybieranych na kadencyjne urzędy:

• konsulowie - godność zastępowała godność królewską, było ich dwóch wybieranych na rok, dowódcy armii. Najwyżsi urzędnicy rzymscy, zostawali namiestnikami najważniejszych prowincji. Posiadali inicjatywę ustawodawczą, oraz prawa sądownicze.

• pretorzy - prowadzili nadzór nad sądownictwem, sędziowie. Początkowo dwóch, z czasem powiększano ich liczbę sukcesywnie aż do szesnastu.

• cenzorzy- początkowo powoływani na 5, później na 1,5 roku. Prowadzili spis ludności (status majątkowy, liczba dzieci) oraz sporządzali listy senatorów. Dbali o budżet Rzymu oraz stali na straży moralności obywateli.

• edylowie plebejscy i kurulni - zajmowali się porządkiem publicznym (np. sprzątanie ulic), organizowali także igrzyska oraz rozdawali zboże. Sprawowali swój urząd przez rok.

• trybuni ludowi - ochraniali prawa plebejuszy. Wprowadzenie urzędu trybuna ludowego było wielkim ich sukcesem. Na początku było ich dwóch lub czterech, później dziesięciu. Mieli oni dość szerokie uprawnienia m.in. poprzez ingerencję w czynności wszystkich urzędników oprócz dyktatora i cenzorów. Mogli zwoływać comitia tributa i przeprowadzać na nich uchwały. Z czasem uzyskali prawo stosowania sprzeciwu (intercessio) na zgromadzeniu ludowym (concilium plebis) przeciw wnioskom senatu, jeśli uznali je za szkodliwe dla obywateli.

• kwestorzy - zajmowali się zbieraniem podatków. Byli mianowani przez kwestorów, sprawowali swój urząd przez rok.

oraz na nadzwyczajnych (extraordinarii), powoływanych w specjalnych okolicznościach:

• interrex - Interreksi byli powoływani do przeprowadzenia wyborów konsulów, jeżeli poprzedni konsulowie z jakichś powodów nie przeprowadzili wyborów w czasie swojego urzędowania. Każdy pełnił urząd przez pięć dni, dopóki komicja nie przeprowadziły wyborów. Plebejusze nie byli dopuszczani do tego urzędu i wyboru interreksa dokonywali tylko patrycjuszowscy senatorzy

• dyktator - urzędnik nadzwyczajny, któremu przyznawano władzę absolutną na okres maksymalnie sześciu miesięcy, aby zapobiegł nadzwyczajnym kryzysom (np. podczas ciężkiej wojny lub wewnętrznych rewolt). Wybór dyktatora należał początkowo do komicjów centurialnych. Później powoływany był przez konsulów na polecenie senatu i był to jedyny urząd w republice rzymskiej, na który mianowano, a nie wybierano.

6. Ciała reprezentacyjne w republice rzymskiej.

Opisane w punkcie pierwszym do senatu włącznie.

7.Cechy administracji rzymskiej.

1. Obieralne

2. Kadencyjne

3. Nieopłacalne

4. Kolegialne - kolegialność jednak przez rzymian była całkowicie inaczej pojmowana, niż przez greków. Każdy z urzędników mógł podejmować działania w całości przysługujących kolegium kompetencji. Jeśli ktokolwiek złożył sprzeciw wstrzymywano to działanie aż do momentu osiągnięcia konsensusu.

8. Ciała reprezentacyjne w Atenach i w Rzymie.

Tutaj wystraczy opisać Ekklezje i wszystkie Kurie Rzymskie.

9. Podobieństwa i różnice urzędów ateńskich i rzymskich.

Urzędy rzymskie podobnie jak ateńskie były:

1. obieralne

2. kadencyjne

3. nie opłacane

Różnice:

1. pojmowanie kolegialności

Urzędy greckie i rzymskie były urzędami kolegialnymi. Mimo to , istniały między nimi, jeśli chodzi o ten aspekt spore różnice. Kolegia greckie były większe liczebnie od rzymskich i decyzje podejmowały na podstawie uzgodnionego stanowiska większości swego składu. Posiadały też węższe kompetencje od kolegiów rzymskich. W kolegiach rzymskich natomiast każdy z urzędników mógł podejmować działania w całości przysługujących kolegium kompetencji, przy czym działanie to mogło zostać wstrzymane wobec sprzeciwu innego urzędnika wchodzącego w skład kolegium. Podsumowując, w obu tych państwach kolegialność miała służyć zapobieżeniu zbudowania na bazie sprawowanych urzędów dyktatury.

2. potestas - były to szczególne uprawnienia urzędników rzymskich używane w celu skutecznej egzekucji swoich decyzji. Dzieliły się na:

- ius edicendi czyli wydawanie przepisów prawnych obowiązujących wszystkich obywateli bez konieczności odwoływania się do ciał reprezentacyjnych

- ius coercitionis czyli prawo do nakładania kar, a w tym kar pieniężnych (ius mulatce dictionis)

3. imperium - przysługiwało urzędnikom wyższego szczebla. Zawierało:

- szereg kompetencji wojskowych

- prawo uwięzienia

- prawo zajęcia majątku

- prawo do wzywania do stawienia się przed sądem

- prawo wymierzania kary śmierci ( przysługiwało konsulom)

10. Cechy ustroju rzymskiego w okresie pryncypatu

1. koncentracja władzy przez cesarza polegająca na umiejętnym skupieniu najważniejszych atrybutów władzy i instrumentów rządzenia

- władza (imperium) prokonsularna (faktyczny wpływ na zarząd terytorialny, dowództwo nad niemal wszystkimi jednostkami wojskowymi)

- dożywotni tytuł trybuna ludowego (nietykalność, prawo do zwoływania i przewodniczenia posiedzeniom senatu, inicjatywa ustawodawcza, prawo weta.

- funkcja najwyższego kapłana (szczególna pozycja religijna)

- tytuł pierwszego senatora

2. wykształcenie samodzielnych kompetencji prawodawczych imperatorów (wydawanie konstytucji cesarskich w postaci edyktów, mandatów dekretów i reskryptów)

3. systematycznie rosnące uprawnienia sądownicze imperatora

4. Wzmocnienie się pozycji senatu

- funkcje prawodawcze

- wybór niższych urzędników

- uprawnienia do orzekania w sprawach o popełnianie najcięższych przestępstw przeciw państwu, dobru publicznemu, a także popełnionych przez urzędników cesarskich

-dysponowanie skarbem państwa

5. Ograniczanie wpływu ciał reprezentacyjnych na funkcjonowanie państwa (mogły one jedynie zatwierdzać proponowane prawa)

6. Ograniczanie kompetencji dawnych urzędów republikańskich.

7. Stworzenia nowego aparatu urzędniczego, skupionego wokół cesarza i od niego zależnego ( stanowiska te były opłacane).

- centrum tegoż aparatu była Kancelaria , ciałem doradczym była Rada Cesarska

Najważniejsi urzędnicy:

- prefekt pretorianów (zwierzchnictwo wojskowe w Rzymie, faktyczne zwierzchnictwo nad administracją terytorialną i wyrokowanie w sprawach wywołanych przez osąd cesarski

- prefekt miejski (zastępował cesarza wobec jego nieobecności w mieście)

- prefectus annoae - dostawy żywności

- prefectus vigilum

8. Zmiany w zarządzie terytorialnym

- początkowe ograniczenia autonomii miast

-zmiany w zarządzie prowincjami (prowincje senatorskie zarządzane przez namiestników i prowincje cesarskie zarządzane przez namiestników zwanych legati augusti pro praetore)

- pojawienie się zgromadzeń prowincjonalnych - Consilia provinciae

11. Rzym w okresie dominatu

Na przełomie III i IV wieku podjęty został trud głębokiej modernizacji imperium, czego przyczynami było m.in.: brak dalszego rozwoju terytorialnego, problemu z zarządzaniem tak wielkim obszarem, kryzys ekonomiczny a przede wszystkim kryzys podstawy rzymskiej dominacji - armii. Efektem tego procesu stanowiło powstanie nowej formy ustrojowej - dominatu. Największe zmiany wprowadził cesarz Dioklecjan, który zdołał odbudować autorytet władzy cesarskiej:

• Wprowadzono nową tytulaturę cesarza - dominus - pan i bóg (przeciwwaga na wzór wschodnich systemów autokratycznych dla rosnących w siłę przedstawicieli nowej religii, władca traktowany jak bóstwo, uzasadnienie dla rozszerzonego zakresu uprawnień cesarza i odejścia od republikańskiej tradycji)

• Cesarz - pan skoncentrował w swym ręku całość najważniejszych kompetencji - władzę prawodawczą, wykonawczą, sądowniczą i wojskową

• Stworzony został nowy - scentralizowany aparat administracyjny na czele ze Świętym Konsystorzem. Ciało to zastąpiło Radę Cesarską, pełniąc dalej funkcję organu doradczego i przejmując istotne uprawnienia sądownicze cesarza. W skład wchodzili najwyżsi urzędnicy i specjalnie powołani przez cesarza radcy

• Najważniejszą postacią w administracji pozostał prefekt Konstantynopola - pierwszy minister. Inne funkcje ministerialne pełnili: kanclerz (jako minister sprawiedliwości przewodniczył Konsystorzowi w czasie pełnienia przez organ funkcji sądowniczych; opracowywał projekty aktów prawnych wydawanych przez cesarza i kontrasygnował je), członkowie Konsystorza - minister dworu (kierował urzędami centralnymi, polityka zagraniczną i gwardią cesarską), minister skarbu (zarządzający skarbem), minister domen cesarskich (zarządzający prywatnym majątkiem cesarza), magister militium (dowodził wojskami cesarskimi).

• Następowała systematyczna biurokratyzacja systemu administrowania państwem

• Obywatele stracili wpływ na życie publiczne wraz z upadkiem instytucji reprezentacyjnych i usunięciem się spod ich kontroli urzędników

• Wprowadzono 4-stopniowy zarząd terytorialny, przeprowadzono rozdział kompetencji między administrację cywilną i wojskową; kraj podzielono na: 4 prefektury z prefektami na czele (których zadaniem było nadzorowanie sposobu wykonywania zarządu niższymi jednostkami), o szczebel niżej na 12 diecezji z wikariuszami na czele (każda diecezja obejmowała kilka prowincji), na najniższym szczeblu jednostkę stanowił okręg - civitates;

• Obowiązek służby wojskowej złożono na barki wolnych chłopów - kolonów; na służbę Rzymu przyjmowano całe formacje plemion barbarzyńskich

• Próba uregulowania zasad obejmowania tronu - w 286 r. Dioklecjan podzielił państwo na 2 części, jednocześnie dzieląc się władzą z Maksymianem - obaj mieli być Augustami i posiadać równorzędną pozycję. Obaj Augustowie mieli wybierać sobie po jednym współrządzącym cezarze - mającym przejąć później władzę. System ten - tetrarchia - nie przetrwał długo; rozpoczął się okres walk wewnętrznych.

Po okresie konfliktów władzę przejął Konstantyn, utrwalając system jedynowładztwa.

12.Ustrój starożytnego Izraela.

Ustrój starożytnego Izraela na tle innych państwowości wyraźnie się różni. Podstawową tego przyczyną była tam wyjątkowa jak na świat starożytny religia monoteistyczna oraz przekonanie o naczelnym miejscu narodu żydowskiego w świecie.

Organa władzy państwowej.

1. Król

-Stał na czele państwa. Konsekwencją takich, nie-innych podstaw religijnych był fakt, że nie był traktowany jako istota boska, ale jak Boży pomazaniec.

Podstawowym jego zadaniem było wymierzanie sprawiedliwości. Tutaj jego uprawnienia były bardzo rozbudowane i istotne, w dużym stopniu wykonywane przez króla osobiście.

- nie posiadał kompetencji prawodawczych, ze względu na to, że prawo Izreala, jako pochodzące od Boga, było doskanałe. Żaden więc władca nie mógł w nie ingerować

- jego władza administracyjna było stosunkowo ograniczona ze względu na dużą rolę przywódców klanowych

-był wybierany za pośrednictwem natchnionych przez Boga proroków, następnie wybór ten musiało potwierdzić zgromadzenie

- ponosił odpowiedzialność przed Bogiem i ludem Izraela

2. Zgromadzenie

- potwierdzało wybór króla

- posiadało w stosunku do niego szereg uprawnień kontrolnych (mogło za wskazaniem proroków władcę zdetronizować, gdy uznało, że sprzeciwia się on woli Bożej.

13. STAROŻYTNE IMPERIUM PERSKIE

- Państwo ukształtowane drogą podbojów i aneksji. Jednocześnie podbitym ludom Persowie zapewniali zachowanie znacznego zakresy swobód i autonomii.

- Państwo nie miało charakteru sakralnego.

- Czynnik religijny nie odgrywał u Persów tak wielkiej roli ( jak choćby w Egipcie)

- Federacja różnych organizmów państwowych zdominowanych przez silną władze króla perskiego.

1. KRÓL - najwyższa władza

-nie bóg, ale szczególny wybraniec boga, „pan panów” „król ziemi”

- obejmuje trony w podbitych królestwach,

pozostawiając ich kształt wewnętrzny.

- lub pozostawia panująca dynastię i jest jej zwierzchnikiem

- koncentruje całość władzy prawodawczej, adm, sadow,

- najwyższy dowódca wojskowy

- kieruje polit zagraniczna

- fk kapłańskie

2. terytorium - podział kraju na :

- prowincje - satrapie - na czele z satrapami ( władza cywilna i wojskowa, uprawnienia do bicia własnej monety ) - nierzadko funkcję satrapów obejmowali w podporządkowanych obszarach ich dotychczasowi zarządcy

Kontrola terytorium:

- inspektorzy - weryfikują stopień lojalności prowincji wobec władzy królewskiej, kontrola adm państwowej

3. Ponadto:

- Persowie stworzyli rozbudowany system pocztowy, który pełnił głównie funkcje inwigilacyjne

- rozbudowano system dróg wewnętrznych

- wprowadzili dla całego imperium jednolity pieniądz - rozwój gospodarczy.

4 .Podsumowanie :

Starożytne państwo perskie stało się obszarem wielu interesujących doświadczeń ustrojowych. Przez blisko 3 stulecia Persom udało się nie tylko stworzyć, ale i utrzymać i rozwijać olbrzymie terytorialne imperium.

Łącząc silną władzę królewską i znaczną autonomię poszczególnych jednostek terytorialnych, zbudowali bodaj pierwsze uniwersalne imperium, posiadające zdecentralizowany system zarządu.

14. Państwa plemion germańskich i słowiańskich.

Germanowie:

- podstawą organizacji był ród (osoby pochodzące od wspólnego przodka i posiadające wspólnego zwierzchnika rodowego). - grupy rodów tworzyły szczepy, te zaś łączyły się w większe grupy, tworząc plemiona.

- zamieszkiwane przed rody, szczepy, plemiona terytoria nazywane były odpowiednio: osadami (vicus), ziemiami (pagus) i państwami (civitates).

Motywem tworzenia większych grup była:

- konieczność zapewnienia wspólnej obrony

- konieczność współdziałania podczas przemieszczania się na nowe obszary

Model demokracji bezpośredniej - najważniejsze decyzje dotyczące wspólnoty plemiennej podejmowali wszyscy zdolni do noszenia broni mężczyźni. Wiec decydował przede wszystkim o podjęciu, przebiegu i zakończeniu działań wojennych (demokracja wiecowa, wojenna). Decydował także o:

- wyborze wodza

- wymiar sprawiedliwości w sytuacjach spornych i konfliktowych

Rada Starszych - tworzyli ją najbardziej doświadczeni i cieszący się największym autorytetem przywódcy rodów; wspierali obranego wodza.

Wódz stopniowo stawał się księciem (dux) bądź królem (rex).

Olbrzymi wpływ na ukształtowanie się państw plemion germańskich miało ich zetknięcie z cesarstwem rzymskim i jego cywilizacją, a następnie przyjęcie chrześcijaństwa.

Wkrótce powstaje nowy kształt państwowości germańskiej.

- oparty na stosunkowo silnej władzy króla bądź księcia - fk sądowe

- zadania o charakterze adm.

- wymierza sprawiedliwość

- ukształtowane nowych elit politycznych

- zmniejszenie uprawnień wiecu

Jeśli chodzi o stosunek do stanowienia prawa:

Germanowie uznawali, że życiem ich społeczności rządzą prawa istniejące odwiecznie, a pochodzące od ich bóstw. Dlatego prawa nie mógł stanowić ani wiec ani władca. Dopiero zetknięcie z kulturą Rzymu prowadzi do pojawienia się prawa stanowionego jako uzupełnienia praw tradycyjnych.

Państwo Ostrogotów: (osiedleni w Italii)

Administracja centralna:

- minister dworu - dowódca gwardii królewskiej

- kanclerz - kieruje kancelarią

- minister skarbu

- minister domen

- comes patrimonii - zarządza posiadłościami prywatnymi panującego i sądzi osoby zamieszkałe w tych posiadłościach

- sajo - zaufany kontroler królewski

Terytorium:

- podział na prefektury Galii i Italii, w których władzę sprawują prefekci pretorii - uprawienia w zakresie administracji cywilnej, fk skarbowe i sądownicze.

- prefektury dzieliły się na prowincje - w nich władzę sprawują namiestnicy - kompetencje podobne jak prefekci

- civitates

Państwo Wizygotów (obszar Hiszpanii)

Terytorium:

- podział na prowincje, na czele z urzędnikami nazwanymi dux (książę, wojewoda)

- prowincje dzieliły się na civitates - władzę sprawowali hrabiowie (władza cywilna i wojskowa)

- 2 sędziów:

- iudex provinciae - sądził Rzymian

- iudex millenarius - sądził Wizygotów

Z czasem pierwszy przejął całość sądownictwa, a drugi orzekał w sprawach związanych z funkcjonowaniem wojska.

Państwo Longobardów

Administracja centralna:

- marszałek - nadzór nad stajniami królewskimi, dowodził jednostkami konnymi

- majordomus - zarząd dworu i majątku królewskiego

- referendarius - kieruje kancelarią

Terytorium:

- województwa (ducatus) z wojewodami (dux) na czele - posiadali władzę adm, wojskową i sądowniczą

- województwa dzieliły się na sculdasia - władzę sprawowali urzędnicy - sculdahis

- sculdasia dzieliły się na dekanie z Decanami na czele

Warto zwrócić uwagę na to, że wraz z postępem chrześcijaństwa osłabło natężenie konfliktów wewnętrznych i międzyplemiennych.

Słowianie

Ród słowiański - familia - obejmował grupę mężczyzn (i ich żon) pochodzących od wspólnego przodka, scementowanych podporządkowaniem władzy seniora rodu.

Rody tworzyły wspólnoty terytorialne, przybierające postać żupy - u słowian Południowych, opola - u Słowian Zachodnich, czy miru u Słowian Wschodnich.

Opole (podobnie żupa czy mir) było związkiem kilku osad, zamieszkanych przed ród w węższym znaczeniu. Siedliskiem władz opola było tzw. czoło opola, gdzie zamieszkiwał patriarcha, pełniący fk starosty opola i przewodniczącego sądu.

Konieczność stawienia czoła nowym wyzwaniom (np. obrona przed agresją) wymuszały współpracę rodów i powstanie szerszych grup - szczepów i plemion.

Proces ten u Słowian przebiegał dłużej niż u Germanów. Przyczyny:

1. większa skłonność do kultywowania kolektywnej formy życia społecznego

2. Słowianie praktycznie nie zetknęli się z cywilizacją rzymską

3. Słowianie późno weszli w zakres pozytywnego oddziaływania chrześcijaństwa.

Plemiona Wieleckie

Wraz z tzn. plemionami sprzymierzonymi, utworzyły związek - federację. - wspólny kult religijny

- duża rola starszyzny plemiennej, rodowej i struktury wiecowej

- silny kontekst religijny - silna pozycja kapłanów (Swarożyc - najważniejsze bóstwo)

- nie dopuszczono do powstania władzy książęcej

Plemiona Obodrzyckie

- uformowanie ustroju książęcego

- elita wojskowa, ściśle związana z władcą

- ograniczona rola demokracji wiecowej, struktury kapłańskiej

Pomorzanie:

- duża różnorodność ustrojowa: kilka, może kilkanaście księstw i republik

- część rządzona przez księży, część miała kolektywne władze w postaci rad starszych

- przywiązanie do demokracji wiecowej

15. Ustrój monarchii frankońskiej

1. Charakterystycznym elementem ewolucji ustrojowej Franków jest systematycznie rosnąca pozycja monarchów - pozycja ta wzmacniała się w okresach reintegracji państwa po przejściowych podziałach.

2. Tron - tron frankoński był tronem dziedzicznym (z wyłączeniem kobiet). W początkowym okresie tron obsadzany był w następstwie decyzji wiecu, a w okresie ukształtowania się dziedziczności tronu refleksem tej starej instytucji było tzw. wyniesienie na tron. Jednak za Karolingów zwyciężyła już zasada dziedziczności tronu, a generalnie obejmował go najstarszy syn zmarłego władcy. ( Charakter państwa powodował konieczność wydzielania pozostałym synom ziemi - co prowadzi do problemów z utrzymaniem jedności państwa).

Monarcha :

3. Kolejnym problemem, była także kwestia utrzymania spokoju i porządku w państwie (stare zasady prawne, oparte na odpowiedzialności zbiorowej i krwawej zemście prowadziły do walk). Monarcha zmuszony był do ingerowania w spory - jako strażnik pokoju posiada :

• bannus królewski - prawo do wydawania nakazów i zakazów sankcjonowanych określonymi grzywnami.

Ponadto - monarcha podejmuje działania w kwestii prawodawczej (wzmacnia to jego pozycję) :

• 789 - 806 - za panowania Karola Wielkiego wydany zostaje cykl kapitularzy, który staje się podstawowym instrumentem jego działalności prawotwórczej (były to protokoły zebrań urzędników bądź duchownych, zapiski poleceń dla urzędników, uzupełnienia spisanych praw, a przede wszystkim zapiski wypowiedzi królewskich - wyraz prawotwórczej woli panującego).

• 792 r - Karol Wielki wprowadził nowy obowiązek dla swoich poddanych - wszyscy sprawujący jakiekolwiek urzędy w państwie mieli składać przysięgę wierności wobec panującego.

W ten sposób tworzy się system przymierzy (feudum), na których opiera się cała ówczesna architektura społeczna i polityczna - ukształtował się model ustrojowy zwany feudalizmem.

4. Wiec - zebrania nadworne - placitum.

Rozwój państwa - terytorialny i ludnościowy - wraz ze wzmocnieniem władzy królewskiej spowodował, że stare formy reprezentowania opinii przez wiec - zastąpione zostały nowymi. Pozostałością były odbywane raz do roku - pola marcowe i majowe, na których monarcha komunikował poddanym najważniejsze decyzje.

Powstała nowa - instytucja zebrań nadwornych - 2 x roku, forma konsultacji panującego z najważniejszymi dygnitarzami w państwie.

Nowa - instytucja placitum - stała forma konsultowania władcy z najbliższymi współpracownikami.

5. Aparat urzędniczy.

- urząd majordoma - zlikwidowany po przejęciu władzy przez Pepina - zastąpił go

- seneszal - jako zarządca dworu królewskiego.

- kanclerz - na czele kancelarii królewskiej, która stawała się głównym ośrodkiem realizacji zadań państwa.

- palatyn - sprawy sądowe

5. Zarząd terytorialny

Nawiązując do rzymskich prowincji bądź do germańskich okręgów opierał się na * hrabstwach. Na ich czele stali hrabiowie - powoływani i odwoływani przez króla, w jego imieniu dysponowali władzą adm, cywilną i wojskową, realizowali fk skarbowe i sądownicze.

Hrabstwa dzieliły się na *setnie z setnikami na czele, te zaś na *wikariaty z wikariuszami. Posiadali oni zakres analogiczny do hrabiów.

*Marchie z margrabiami na czele (kompetencje wojskowe) - powołane wobec zagrożenia zewnętrznego.

*Województwa z wojewodami na czele - obejmowało kilka hrabstw, wojewoda uzyskiwał uprawnienia do koordynacji działań wojennych.

6. Instytucje o charakterze inspekcji. (wprowadził Karol Wielki)

Instytucja wysłanników królewskich (missi), pod 2 postaciami:

- missi ad hoc - powoływani do realizacji zadań nadzwyczajnych, jednorazowych inspekcji w hrabstwach i marchiach

- missi dominici - charakter stały

7. Sądownictwo:

- sądy wiecowe - wiec wybiera sędziego (thungin), który przewodniczy rozprawom. Z czasem w procesie pojawiają się hrabiowie, których wspiera 7 ławników (rachimburg). Hrabia z ławnikami przeprowadza rozprawę i proponuje wiecowi wyrok, decyzję podejmuje wiec. - za Karolingów odbywają się już tylko 3 x rok, rozpatrują najpoważniejsze sprawy. Sprawy drobniejsze rozpatrują hrabiowie ze skabinami.

- sądownictwo kościelne - poddani mu byli duchowni

16. Restytucje cesarstwa na Zachodzie Europy.

Karol Wielki - król Franków (rex Francorum) po podbojach w Italii dodał do swej tytulatury także tytuł króla Longobardów i patrycjusza rzymskiego (rex Longobardorum ac patricius Romanorum). Kiedy u schyłku Viii zagrożony naporem wrogich sił wewnętrznych i zewnętrznych papież Leon III wezwał go na pomoc, Karol po raz kolejny wybawił z opresji zwierzchnika Kościoła Zachodniego. Najważniejszemu z nowych protektorów papież zaproponował tytuł cesarski.

Akt koronacyjny, dokonał się z Boże Narodzenie 800r, był jednak tylko pozornym wskrzeszeniem cesarstwa rzymskiego. Już sama forma - liturgicznego namaszczenia - była czymś zupełnie nowym, nieznanym w starym cesarstwie. Tak forma jak i treść nowej instytucji miały ukształtować się od nowa. Nie było żadnej adekwatności pomiędzy cesarstwem rzymskim a państwem Franków.

W istocie pierwsza restytucja cesarstwa była okresem wahań i niejasności. Wraz z koronacją cesarską stosunki wewnętrzne i zasady ustrojowe w monarchii Karola nie uległy żadnej zmianie. Początkowo Karol przyjął nową, skomplikowaną tytulaturę, która miała oddawać związki ze starożytnym Rzymem, ale i wskazywać jego germańskie korzenie.

- cesarz bizantyjski nie uznawał tytuły Karola.

* Ładne zdanie na podsumowanie ;) :

Pojęcie restytucji Cesarstwa Zachodniego jest swego rodzaju nadinterpretacją. Nie ulega wątpliwości, że w momencie cesarskiej koronacji Karola Wielkiego nie istniał jasny program ideowy, którego celem było doprowadzenie do wskrzeszenia cesarstwa rzymskiego. Idea ta, miała jednak już wkrótce stać się podstawowy elementem tworzącego się zupełnie nowego łady ustrojowego w całej chrześcijańskiej Europie.

17. EWOLUCJA USTROJU BIZANCJUM

476 - upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Cesarstwo Wschodniorzymskie przetrwało jeszcze niemal 1000 lat. Nazywano je także cesarstwem Romajów.

• Zmiany, które nastąpiły bezpośrednio po upadku Rzymu:

- Bizancjum uległo hellenizacji, wyeliminowano elementy kultury łacińskiej

- nastąpiła orientalizacja cesarstwa

- zwyciężyło chrześcijaństwo, co miało znaczący wpływ na koncepcję najwyższej władzy (patrz następny punkt)

• Cesarz - autokrator (zwany bazileusem wskutek hellenizacji):

- najwyższy prawodawca, źródło sprawiedliwości, kierował administracją, wojskiem, polityką zagraniczną

- nosił tytuł pomazańca Bożego, od Boga pochodziła jego władza. Był postrzegany także jako zwierzchnik chrześcijaństwa. Chronił papieża przed najazdami barbarzyńców. Oddawano mu szczególną cześć. Jego pozycja była bardzo silna

- zasady następstwa tronu nie były uregulowane, co było przyczyną wieloletnich walk między elitą dworską i wojskową - czynnik destrukcyjny dla państwa

• System ustrojowy Bizancjum niewiele zmienił się od czasów Konstantyna, dopiero w VII i VIII wieku wprowadzono reformy:

- ukształtowała się zasada jedynowładztwa

- skrajny biurokratyzm

- centralizm aparatu państwowego

- brak jakiegokolwiek ciała reprezentacyjnego (pozostałości senatu działały tylko jako organ sądowniczy)

- stworzono scentralizowany aparat administracji terytorialnej:

Jednostki zarządu terytorialnego tworzył już Herakliusz na początku VII w. Powstały wtedy okręgi administracyjne - tremy (jedna do kilku prowincji). Na ich czele stali strategowie (posiadali władzę cywilną i wojskową). Zwierzchnikami władz cywilnych w prowincjach należących do themów byli prokonsulowie.

W tremach osiedlano ludność napływową, w zamian za nadanie ziemi była ona zobowiązana do służby wojskowej -> zwiększenie bezpieczeństwa, zmniejszenie kosztów w porównaniu do utrzymywania zawodowej armii.

• Urzędy w cesarstwie Romajów:

- kompetencje prefekta Konstantynopola (drugiej osoby w państwie) przejął Logothetes ton dromon (przewodniczył także nieformalnej radzie ministrów)

- Święty Konsystorz zastąpiono nieformalną radą ministrów

- pozostali ministrowie: logothetes ton genikon (poborca podatków), logothetes ton stratiotikon (skarbnik armii), logothetes ton agelon (zarządca dóbr cesarskich)

- kancelarią cesarską kierował protoasekretis

- zwierzchnictwo nad administracją skarbową z rąk sakellariosa przejął megas logoriastes

- mistrzem ceremonii był protoprepositus

- kierownictwo wojskowe: domestikoi i stratarchai

• System sądowniczy:

- nie nastąpiły znaczące zmiany, wymiar sprawiedliwości opierał się w dalszym ciągu na prawie rzymskim

- Sąd cesarski - najcięższe sprawy, orzekał pod przewodnictwem eparcha (w wyjątkowych przypadkach pod przewodnictwem cesarza)

- podstawowy wymiar sprawiedliwości sprawowali strategowie w swoich themach (sprawy wojskowe, w pozostałych mianowani przez nich sędziowie).

19. USTRÓJ RZESZY NIEMIECKIEJ

• Początkowo podstawowe znaczenie miało 5 księstw: Szwabia, Lotaryngia, Bawaria, Saksonia i Frankonia -> w rezultacie królestwo/cesarstwo niemieckie stało się konfederacją państw. Każde posiadało znaczny zakres samodzielności.

• Cesarz - król zasady następstwa tronu (chronologicznie):

- elekcja

- prawo krwi (wybór kandydata spośród rodziny panującego jeszcze za jego życia)

- XIII w. - niemieccy władcy świeccy i duchowni uznali, że wybór elektorów wystarczy do udzielenia wybranemu władcy pełni praw cesarskich (wykluczenie papieży z elekcji; papież nadawał jedynie tytuł cesarski)

- XIV w. - Złota Bulla - ograniczenie kręgu uprawnionych elektorów, ustalenie nowego składu (król Czech, palatyn reński, książę saski, margrabia brandenburski. Arcybiskup Moguncji, Kolonii, Trewiru, władca Bawarii, władcy hanowerscy).

• Kompetencje cesarza - króla:

- realizowanie polityki zagranicznej

- stanie na straży pokoju

- najwyższy sędzia

- prawo do wzywania wasali do pełnienia obowiązków wojskowych, najwyższy dowódca sił wojskowych

- właściciel dóbr uznanych za dobra Rzeszy

• 1512 - po raz pierwszy użyto nazwy „Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego”

• Administracja cesarska:

- Kancelaria Rzeszy (arcykanclerz - arcybiskup Moguncji)

- XVI w. - podział Rzeszy na okręgi: Austria, Bawaria, Frankonia, Szwabia, Burgundia, Górna Nadrenia, Nadrenia Elektorska, Dolna Nadrenia - Westfalia, Dolna Saksonia, Górna Saksonia.

- Rada Nadworna - najbliżsi współpracownicy monarchy

- Zjazdy Nadworne - zgromadzenia, na których cesarz wysłuchiwał opinii swoich wasali

• W XII w. przekształciły się w Sejm Rzeszy (Reichstag)

Nie był jednak klasyczną reprezentacją stanów Rzeszy, lecz jednostek terytorialnych - państw wchodzących w skład.

Składał się z 3 kurii:

- elektorów

- książąt i panów Rzeszy

- miast (od drugiej połowy XV w)

Kurie obradowały oddzielnie. Zgodna decyzja 3 kurii + potwierdzenie przez cesarza=ustawa Rzeszy.

Kompetencje Sejmu:

-decydowanie o wojnie i pokoju

- zawieranie umów międzynarodowych

- tworzenie nowych jednostek terytorialnych

• Sądownictwo:

- XIII w. - nieudane próby utworzenia stałego Sądu Nadwornego

- Sąd Kameralny Rzeszy ( powstał na fundamencie sądu nadwornego). Kompetencje:

W pierwszej instancji: spory między władcami księstw, sprawy, w których stronami byli poddani książąt, sprawy, których przedmiot stanowiły skargi cywilne wobec władców terytorialnych

W drugiej instancji: apelacje od orzeczeń sądów w poszczególnych państwach (pod warunkiem, że spór toczył się o duży majątek).

Skład: początkowo z nominacji cesarskiej, potem cesarz mianował przewodniczących a asesorów mianował sam sąd.

20. SPÓR PAPIESTWA Z CESARSTWEM W XI - XII WIEKU

• Przedmiotem sporu była rywalizacja o ustanowienie uniwersalnego przywództwa dla wszystkich chrześcijan.

• Uniwersalne cesarstwo chrześcijańskie próbował stworzyć Karol Wielki. Idea ta upadła wraz z jego śmiercią. Jego aspiracje przejęli władcy niemieccy. Było dla nich oczywiste, że otoczą władzą zwierzchnią europejskie państwa chrześcijańskie.

• Tymczasem Kościół wzmacniał się, między innymi dzięki zakonom i ruchowi kluniackiemu. Ponadto papiestwo uwolniło się od zagrożenia ze strony Longobardów i Arabów - nie potrzebowało już ochrony ze strony państw europejskich.

Ruch kluniacki - program wewnętrznej reformy Kościoła, antyteza dążeń cesarza. Założenia:

- ponadpaństwowa sieć klasztorów

- podporządkowanie władzy jednemu ośrodkowi

- jednolita reguła i zasady postępowania

- materialna niezależność od władz świeckich

- skupienie najwyższej elity intelektualnej

• Monarchowie europejscy byli przeciwni dążeniom cesarstwa. Dopiero jego osłabienie oraz stworzenie przez monarchów francuskich formuły rex est imperator in regno suo (król jest cesarzem w sowim królestwie) pozwoliło na wyzwolenie się od zwierzchnictwa niemieckiego władcy.

• W XI w. Kościół ustanowił nowe zasady wyboru papieża (miało go dokonywać konklawe, czyli kolegium kardynalskie). Był to ważny krok ku niezależności od cesarstwa.

• Reformy Grzegorza VII - m.in. powierzenie papieżowi władzy prawodawczej, wykonawczej i sądowniczej w Kościele (patrz teza nr 21) - miały przekształcić Kościół w uniwersalną wspólnotę katolików i miały ogromny wpływ na jego dalsze dzieje.

• Kościół odnowił koncepcję osobowości prawnej, dzięki czemu zagwarantował sobie niezależność od władz świeckich.

• Spór wygrał Kościół. W efekcie konfrontacji z cesarstwem ukształtował się Kościół łaciński o uniwersalnym charakterze.

24. Monarchia stanowa we Francji - S

Zmiana charakteru władzy królewskiej

Wraz z postępującym rozwojem terytorialnym zjednoczonego państwa i głębokimi przemianami gospodarczymi oraz społecznymi zmianie uległa też pozycja króla w państwie. W okresie rozdrobnienia władza królewska wyrażała się przede wszystkim w zwierzchnictwie lennym nad wasalami. To zwierzchnictwo miało jednak w stosunku do wielkich wasali jedynie charakter nominalny. Przez długi czas władza króla opierała się jeszcze na lennych, umownych stosunkach osobistych. Podstawą autorytetu królewskiego była jego domena, która miała charakter własności dynastii. Od XIV w. stan ten zaczął się radykalnie zmieniać, ponieważ:

a) władza króla przestała się opierać na samych związkach lennych; domena królewska straciła charakter majątku prywatnego, stała się dobrem publicznym, domeną korony;

b) rozwijało się pojęcie państwa jako rzeczy publicznej; całą domenę królewską zaczęto identyfikować z państwem;

c) władza królewska zaczęła docierać do całego społeczeństwa; król współdziałał już nie tylko ze swoimi wasalami, lecz również z szerokimi kręgami społeczeństwa, zorganizowanego w stany.

Legiści

Aparat państwowy przestał opierać się - jak dawniej - na wasalach. Coraz liczniej pojawiali się w otoczeniu króla fachowo wykształceni urzędnicy pochodzenia drobnoszlacheckiego lub mieszczańskiego. Oni to właśnie, wykształceni na uniwersytetach, na prawie rzymskim, wprowadzać zaczęli nowe, z prawa rzymskiego wydedukowane koncepcje państwa i władzy królewskiej. Określa się ich mianem legistów. Im to zawdzięczać należy ugruntowanie zasad określających prawo następstwa tronu, zasadę niepodzielności domeny królewskiej oraz m.in. następujące zasady określające ogólne stanowisko króla w monarchii:

1. "Król jest najwyższym zwierzchnikiem lennym w królestwie". Zasada ta, znana już dawniej, służyła wydatnie monarchii w wykorzystaniu prawa lennego do powiększania domeny. Obecnie z zasady tej wyciągano dalsze jeszcze konsekwencje, mianowicie uprawnienia króla do kontroli wszystkich stosunków lennych ponad głowami swych bezpośrednich wasali.

2. "Król jest źródłem wszelkiej sprawiedliwości". I ta zasada, przyjęta już przez królów frankońskich, znana w okresie rozdrobnienia, w nowej interpretacji zapewniała sądownictwu królewskiemu zwierzchnictwo nad wszystkimi sądami w kraju, nie wyłączając sądownictwa wykonywanego przez seniorów w ich władztwach. I tutaj objawiły się więc siły dośrodkowe feudalizmu. Nici zależności, które tak słabo wiązały poszczególne człony hierarchii lennej z królem w okresie rozdrobnienia feudalnego, stały się po wzmocnieniu władzy królewskiej silnymi więzami zależności sądowej, wiążącej całą hierarchię lenną i budującej w ten sposób podstawy władzy

królewskiej.

3. Następną, nową zasadą była maksyma: "król jest cesarzem w swoim królestwie". Już w XIII w. juryści, analizując teksty prawa rzymskiego, poczęli nauczać, że cesarzowi jako sukcesorowi cesarzy rzymskich przysługuje taka sama nieograniczona i suwerenna władza jaką posiadali cesarze rzymscy, a więc i władza ustawodawcza, i prawo nakładania podatków, i inne uprawnienia szczególne, jak np. tzw. regalia. Ci sami juryści nie przyznawali tych uprawnień innym władcom, uważając je za zastrzeżone łącznie dla cesarza. Głoszona we Francji już od XIII w. zasada: „król jest cesarzem w swym królestwie" stawiała dwa zagadnienia:

a) podkreślenie tego, że król francuski nie podlega zwierzchnictwu uniwersalnego cesarstwa i że podobnie jak cesarz ma władzę suwerenną od nikogo niezależną;

b) przyznanie królowi władzy absolutnej, skoro ma te same uprawnienia, które mieli cesarze.

Następstwo tronu

1. Wykluczenie prawa kobiet.

Od początku XIII w. ustaliła się zasada, że królestwo przechodzi niepodzielnie najstarszego syna na zasadzie primogenitury. Po śmierci Filipa Pięknego r. 1314 tron dziedziczyli kolejno trzej jego synowie: Ludwik X, Filip i Karol IV - z pominięciem ewentualnych praw do tronu córki Ludwika X. Ustalił się więc już wtedy zwyczaj, że kobietom nie przyznaje się prawa do korony. Zasada ta jednak była niezgodna z ówcześnie we Francji stosowanym prawem, które przyznawało już wtedy kobietom prawa do dziedziczenia. Sprawa stanęła na ostrzu noża po śmierci ostatniego z synów Filipa Pięknego, Karola IV, który umarł w r. 1328 bez potomstwa męskiego - jako ostatni członek najstarszej linii Kapetyngów. W tej sytuacji, zgodnie z zasadą wyłącznego dziedziczenia w linii męskiej, panowie wprowadzili na tron najbliższego krewnego, hrabiego Valois, który koronował się jako Filip VI. Po upływie pewnego czasu z pretensjami do tronu wystąpił król angielski Edward III, powołując się na zasady stosowanego we Francji prawa dziedziczenia kobiet i wysunął swe pretensje jako krewny zmarłego króla w linii żeńskiej. Był on bowiem przez matkę wnukiem Filipa Pięknego i siostrzeńcem Karola IV. Pretensje te nie były mniej uzasadnione niż prawa Walezjusza, zostały one jednak odrzucone przez wrogich Anglii Francuzów, pragnących widzieć na tronie Francuza. Tak więc o wykluczeniu kobiet od tronu zdecydowały względy polityczne. Później dopiero znaleziono uzasadnienie prawne tej decyzji. Powołano się na przepis dawnego prawa salickiego, który odsądzał kobiety od spadku, a właśnie prawo Franków salickich miałoby być prawem dynastii Kapetyngów jako następców królów frankońskich. Na prawo salickie aż do XX w. powoływać się będą te monarchie europejskie, które stosują system agnatyczny następstwa tronu (z wykluczeniem kobiet), w przeciwieństwie do innych monarchii, które stosują system kognatyczny (np. Anglia, Holandia, Luksemburg).

2. Teoria statutowa.

Postawienie tej zasady z powołaniem się na prawo salickie nie skłoniło królów Anglii do zrezygnowania ze swych pretensji. W ostatnim etapie wojny stuletniej (105) król Francji, obłąkany Karol VI, traktatem w Troyes z 1420 r. wydał swą córkę za króla angielskiego Henryka V i zapewnił mu przy tym następstwo tronu z wykluczeniem własnego syna, delfina. Nastąpiło wtedy znane wystąpienie Joanny D'Arc, koronacja delfina jako Karola VII i klęska zadana Anglii. I tym więc razem pretensje angielskie nie uległy zaspokojeniu. Legiści postawili natomiast nową teorię, tzw. Teorię statutową, dla uzasadnienia praw Karola VII do tronu Francji. Wedle niej traktat w Troyes był nieważny, bo królowie nie mieli prawa dysponować koroną jak majątkiem prywatnym. Koronę objął najstarszy syn, nie jak zwykły spadek, lecz na podstawie "statutu królestwa", którego nie można zmieniać.

3. Regencje.

Na początku XV w. ustaliła się też zasada ciągłości monarchii. Określała ona, że następca tronu (delfin), nawet małoletni, stawał się królem przez sam fakt śmierci swego poprzednika. Zasada ta uwolniła więc Francję od b e z k ról e w i a. Koronacja i inne akty, zwykle związane z obejmowaniem tronu, miały więc we Francji z punktu widzenia prawnego znaczenie drugorzędne. Sposób ogłaszania śmierci króla Francji przez herolda: "król umarł, niech żyje król" (Le roi est mor t, vive te roil) miał więc głęboki ustrojowy sens. Zasada ciągłości tronu miała taki sam walor w wypadku małoletności nowego króla. Rządy opiekuńcze, czyli regencję, przejmowała wówczas zazwyczaj królowa matka. Rządy regencyjne nie trwały nigdy zbyt długo, bo w XIV w. obniżono granicę pełnoletności króla z 20 lat do 14.

Zasada niepodzielności domeny. Apanaże.

Obszar domeny królewskiej powiększał się systematycznie już od XII w., równocześnie jednak ulegał zmniejszaniu przez darowizny królewskie, głównie zaś przez wyznaczanie młodszym synom lub członkom dynastii tzw. apanaży, czyli określonych części domeny. W XIV w. jednak domena królewska, podobnie jak korona, przestała być uważana za własność prywatną, którą król mógł swobodnie dysponować. I tu legiści znaleźli w prawie rzymskim podstawę do odmówienia królowi prawa dysponowania domeną. Przyrównywano mianowicie domenę do rzymskich dóbr publicznych, które były niezbywalne - w przeciwieństwie do dóbr cesarskich (fiscus), którymi cesarz mógł dysponować. I tak ustaliła się zasada niezbywalności domeny jako podlegającej prawu publicznemu, a nie prawu prywatnemu.

Niektóre z wyżej wymienionych praw, w szczególności zasady następstwa tronu i zasada niezbywalności domeny, zostały później uznane za prawa fundamentalne monarchii.

Stany Generalne

Już w końcu XIII w. z kurii królewskiej wydzieliły się niektóre odrębne organy, jak Parlament i Izba Obrachunkowa. Na początku XIV w. z tejże kurii wyłoniły się zgromadzenia Stanów Generalnych.

Początki Stanów Generalnych

We Francji, podobnie jak w wielu krajach Europy, dawne zgromadzenia feudalne wasali przekształciły się w reprezentację społeczeństwa feudalnego podzielonego na stany. Te zgromadzenia, zwane we Francji Stanami Generalnymi, w Niemczech Reichstagiem, w Anglii Parlamentem, w Rosji Soborem Ziemskim, w Polsce Sejmem Walnym - wprowadziły do organizacji państwa feudalnego wiele nowych elementów. Po pierwsze, skład ich nie miał arystokratycznego charakteru zjazdów feudalnych, gdyż udział w nich brały także miasta. Po drugie, uczestnikami zgromadzeń nie byli poszczególni wasale występujący w swoim własnym imieniu i broniący swych osobistych interesów, lecz głównie osoby reprezentujące interesy stanu, do którego należały. Po trzecie, zgromadzenia te zdobywały uprawnienia, które im zapewniły jeśli nie udział we władzy państwowej, to przynajmniej wpływ na niektóre sprawy państwowe. Pierwsze zebranie Stanów Generalnych jako uroczystego zjazdu kurii królewskiej, rozszerzonej przez udział zaproszonych miast, zwołane zostało przez -Filipa Pięknego do Paryża w r. 1302. Król odwołał się do Stanów dla zasięgnięcia u nich rady w swym trudnym sporze z papieżem Bonifacym VIII. Względy polityczne spowodowały również zwołanie następnego zjazdu Stanów Generalnych w r. 1308. W tym przypadku król szukał ze strony Stanów poparcia w związku ze skasowaniem zakonu Templariuszy. Podkreślić więc trzeba, że pierwsze zebrania Stanów Generalnych miały określone cele polityczne, dopiero później motywem, i to najczęstszym, zwoływania Stanów stały się potrzeby finansowe monarchii.

Uprawnienia podatkowe

Ostatecznie więc we Francji, tak jak - w innych krajach, uchwalanie podatków stało się główną, lecz nie wyłączną funkcją zgromadzeń stanowych. Podstawy finansowe zjednoczonego państwa były nikłe i niedostateczne do utrzymania rozbudowującego się aparatu państwowego, przede wszystkim zaś do pokrycia podstawowych wydatków państwa, tj. kosztów wojskowych. Konieczność zastąpienia armii feudalnej wojskami najemnymi postawiła zjednoczoną monarchię przed potrzebami finansowymi tak dużymi, że zaspokoić je mogło jedynie odwołanie się do nowego źródła dochodów, tj. do nowych podatków. Pojęcie podatku publicznego zaginęło zupełnie w okresie rozdrobnienia feudalnego. Podatków król nie mógł nakładać samowolnie, gdyż stany na podstawie immunitetów i innych przywilejów zwolnione były od świadczeń finansowych poza granice określone przywilejami. Hierarchia kościelna uważała się za wolną od podatków. Feudałowie świeccy na podstawie norm prawa lennego płacili jedynie wyjątkowo zasiłki. Miasta dawały jedynie określone przywilejami świadczenia, których podwyższać panu miasta nie było wolno. Świadczenia od chłopów na podstawie immunitetów należały się tylko ich panom. Król mógł więc nałożyć podatek jedynie za zgodą zainteresowanych. Zgoda ta mogła dotyczyć:

1) ze strony duchowieństwa i szlachty:

a) nałożenia podatków na stan duchowny i szlachecki,

b) nałożenia podatków na chłopów i mieszczan podległych władzy panów feudalnych;

2) ze strony mieszczan:

c) nałożenie na miasta świadczeń ponad sumy określone przywilejami miejskimi.

Walka o prawa polityczne

Królewskie żądania podatkowe i targi z tym związane między królem a stanami wypełniały więc głównie treść zebrań Stanów Generalnych. Król stawał wobec Stanów jako petent, a to dawało Stanom Generalnym poczucie ich siły politycznej i skłaniało je do walki o otrzymanie szerszych uprawnień, mianowicie kontroli nie tylko nad podatkami, ich pobieraniem i wydatkowaniem, ale i kontroli nad całym zarządem państwa. Stany skłonne były uchwalać podatki w ogóle tylko jednorazowo na jeden rok lub na okres wojny. Królowie domagali się uchwalania podatków stałych, co mogłoby ich od Stanów uniezależnić. Stany w zamian za udzielone koncesje domagały się dla siebie władzy. W ich ambitnym programie leżało przekształcenie Stanów Generalnych w instytucję stałą, zwoływaną regularnie, niezależnie od woli króla, następnie uzyskanie

władzy ustawodawczej.

Walka między Stanami a królem toczyła się we Francji ze zmiennymi rezultatami. Dwukrotnie Stany uzyskały szerokie uprawnienia. Pierwszy raz w r. 1357, w okresie powstania dowodzonego przez Stefana Marcela, król wydał obszerny ordonans, który przewidywał periodyczne zbieranie się Stanów Generalnych dwa razy w roku, sprawowanie przez nie kontroli nad podatkami, wprowadzenie przedstawicieli Stanów do ścisłej Rady Królewskiej. Ordonans z 1357 r. został cofnięty, podobnie jak zbliżony doń charakterem, później wydany ordonans z 1413 r. Tymczasem w r. 1439 król uzyskał uchwalenie przez Stany Generalne podatku (taille) jako podatku stałego na utrzymanie armii. Tym samym Stany Generalne pozbyły się podstawowego atutu, jakim dysponowały. Królowie przestali odczuwać potrzebę odwoływania się do Stanów dla uzyskiwania uchwał podatkowych. Ludwik XI zwołał je tylko jeden raz, a po jego śmierci, po jednorazowym zebraniu się Stanów w r. 1484, nastąpiło 70 lat przerwy, które były okresem umocnienia się rządów absolutnych.

W ogólnym bilansie stwierdzić można, że Stany Generalne, mimo przejściowych sukcesów, nie miały bardzo szerokich uprawnień. Do nich należało:

a) uchwalanie podatków, co często bywało równoznaczne z wyrażeniem zgody na prowadzenie wojny;

b) prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych;

c) prawo wyrażania zgody na alienację domeny i prawo wyboru króla w wypadku wygaśnięcia dynastii.

Skład i organizacja Stanów

Stany Generalne jako królewski organ doradczy mogły być zwołane jedynie przez króla w miejscu i w czasie przez niego wyznaczonym. Pierwotnie król powoływał indywidualnie przedstawicieli duchowieństwa i szlachty oraz wzywał miasta do przysłania swych delegatów. Dopiero w XV w. wprowadzony został system wyborczy. Przed zebraniem się Stanów baliwowie (i seneszalowie) zwoływali szlachtę i duchowieństwo swoich okręgów na specjalne zgromadzenia, które delegowały wybranych przez siebie deputowanych do Stanów Generalnych. Deputowani otrzymywali spisane dla siebie instrukcje, w których określone były ich przyszłe działania i sposób głosowania. Instrukcje te miały charakter wiążący, tym samym więc posłowie byli nie reprezentantami całego kraju, lecz tylko swojego stanu bądź baliwatu. Głosować musieli zgodnie z instrukcją, chociażby to miało być sprzeczne z ich osobistym przekonaniem o tym, co byłoby lepsze dla dobra kraju. Reprezentacja trzech stanów tworzyła trzy osobne kolegia; kolegia te obradowały oddzielnie w poszczególnych stanach. Jednomyślność wszystkich trzech stanów była niezbędna do podjęcia uchwały.

Stany Prowincjonalne

Obok Stanów Generalnych w połowie XIV w. pojawiły się we Francji Stany Prowincjonalne, tzn. zgromadzenia stanowe o podobnym charakterze, lecz zwoływane jedynie w ramach określonych prowincji. Skład ich i kompetencje były podobne do tych, które dotyczyły Stanów Generalnych. W drugiej połowie XIV w. król zwoływał je chętnie dla uzyskania podatków, gdyż Stany Prowincjonalne łatwiej uginały się przed wolą króla niż Stany Generalne.

Stany Prowincjonalne utrzymały się na terenie domeny jedynie w niektórych jej prowincjach. Zgromadzenia stanowe rozwijały się również na terenie niektórych władztw senioralnych jeszcze przed ich przyłączeniem do korony, jak np. w Bretanii, w Prowansji czy w Burgundii. Po przyłączeniu tych prowincji do domeny zgromadzenia te funkcjonowały nadal pod nazwą Stanów Prowincjonalnych. Stany Prowincjonalne utrzymały się nawet do końca XVIII w., ale w niektórych tylko prowincjach francuskich.

Parlament

Już w XIII w., na skutek rozrostu sądownictwa królewskiego, z Rady Królewskiej wyłonił się odrębny organ sądowy, który od XIV w. nosił nazwę Parlamentu. Stało się bowiem już wtedy rzeczą niemożliwą, by wszystkie sprawy, coraz liczniej napływające do sądu królewskiego, były sądzone przez Radę z udziałem króla. Następnie również i charakter spraw wymagał tego, by były one rozstrzygane nie przez niefachowych wasali, lecz przez wykształconych prawników. Trzeba też było, by sąd królewski uzyskał stałą siedzibę i by sądził w terminach określonych. Rada Królewska działała przecież przy królu tam tylko, gdzie król się aktualnie znajdował.

Z tych względów w łonie Rady znalazła się grupa legistów, którzy mieli się zajmować specjalnie sprawami sądowymi . Następnie grupa ta otrzymała od króla stałą delegację do sądzenia w jego imieniu i pod jego nieobecność jako Rada Królewska "w parlamencie" (tzn. w miejscu, w którym się rozmawia). Od początku XIV w. Parlament działał już regularnie jako najwyższy sąd królewski ze stałą siedzibą w paryskiej Cite. Parlament był odtąd obsadzony zasadniczo przez samych sędziów zawodowych, wykształconych prawniczo sędziów świeckich i duchownych. Od XV w. sędziowie ci byli nieusuwalni. Zanik elementów feudalnych w Parlamencie wywołał opory wśród arystokracji, której przysługiwało prawo do feudalnego sądu sprawowanego przez "parów". Ostatecznie przyznano im, by w przypadku rozpatrywania ich spraw jako podsądnych, Parlament sądził jako Sąd Parów, tj. w komplecie obsadzonym dostateczną liczbą parów.

Wobec nadmiernego przeciążenia Parlamentu paryskiego, już w XIV w. zaczęły powstawać w innych miejscowościach podobnie zbudowane sądy najwyższe, pod mianem Parlamentów. Liczba ich w XVIII w. doszła do 16. Wszystkie te Parlamenty miały jako sądy najwyższe stanowisko równorzędne

z Parlamentem paryskim.

Parlament był królewskim sądem najwyższej instancji właściwym dla wszystkich spraw zarówno cywilnych, jak i karnych oraz administracyjnych. Działał przede wszystkim jako sąd apelacyjny od wyroków niższych sądów królewskich. Od wyroków Parlamentu nie było apelacji, lecz

mogły być one skasowane przez Radę Królewską.

Poza sprawowaniem sądownictwa Parlament od XIV w. miał prawo rejestrowania ustaw królewskich. Na tym gruncie Parlamenty w okresie monarchii absolutnej uzyskają poważny wpływ faktyczny na ustawodawstwo królewskie.

Wojskowość i skarbowość

W zjednoczonej monarchii francuskiej agendy państwowe uległy poważnemu rozszerzeniu. W związku z tym podstawowym zadaniem państwa stało się zapewnienie dostatecznych, o wiele wyższych niż dawniej, dochodów na utrzymanie aparatu państwowego. Aparat ten obecnie w dużym już stopniu opierał się na urzędnikach pobierających uposażenie w naturze lub w pieniądzu, a nie jak dawniej na feudałach czerpiących dochody z posiadanych przez siebie lenn ziemskich.

Zapewnienie obronności kraju w związku z nowym systemem służby wojskowej wymagało ze strony państwa olbrzymich nakładów. Dotychczas służba wojskowa opierała się przede wszystkim na rycerskiej służby lennej. System ten nie mógł dłużej się utrzymać głównie z dwóch przyczyn.

Po pierwsze, armia lenna opierała się na kawalerii, a to nie odpowiadało już nowej taktyce wojennej, w której szczególną rolę odgrywała obecnie sztuk: zdobywania albo obrony zamków lub warownych miast. Nowa taktyk wymagała piechoty, a nawet artylerii i inżynierii lądowej. Po drugie, kawaleria nie tylko przestała odpowiadać wymogom taktyki, lecz co ważniejsze, armia feudalna oparta organizacyjnie na hierarchii lennej stała się w wysokim stopniu niezdyscyplinowana i nie nadawała się do dłuższych operacji.

Dlatego też Francja, tak jak i inne państwa europejskie, musiała się od wołać do organizowania wojskowości w oparciu o wojska najemne, tzn. o oddziały składające się z żołnierzy zawodowych pobierających żołd. Wymagało to zaś tak wysokich nakładów finansowych, że państwo feudalne mogło je uzyskać jedynie w drodze wprowadzenia nowych podatków.

W okresie rozdrobnienia feudalnego pojęcie podatku publicznego uległo zanikowi i nowe podatki mogły być nakładane jedynie za zgodą uprzywilejowanych stanów. I otóż właśnie za zgodą Stanów Generalnych monarchia wprowadziła dwa nowe podatki:

1. Aide royale. Podatek ten był uchwalany w XIV w. w różnych formach jako podatek jednorazowy. Wywodził się z dawnych opłat lennych płaconych przez wasali w wyjątkowych wypadkach. Podatek ten został uchwałą Stanów Generalnych z 1435 r. wprowadzony jako podatek stały.

2. Taille. Podatek ten wprowadzony został w 1439 r. jako podatek stały na utrzymanie wojska i wszedł w miejsce aide. Był to podatek bezpośredni pobierany od dochodów. Płaciła go tylko ludność nieszlachecka, szlachta i duchowieństwo były od niego wolne.

Poza wymienionymi podatkami skarbowość państwa opierała się i na innych, starszych dochodach, a więc na dochodach z dóbr ziemskich, z ceł i różnego rodzaju opłat. Jednym z nich była tzw. gabelle. Był to podatek od soli, związany z królewskim monopolem handlu solą. Sól musiała być oddawana do magazynów królewskich i mogła być nabywana jedynie po cenach oznaczonych przez koronę.

Dla zarządu skarbowością powołane zostały nowe organy centralne. Naczelne miejsce wśród nich zajmowała Izba Obrachunkowa wydzielona w XIV w., podobnie jak Parlament, z kurii królewskiej. Zajmowała się ona kontrolą niższych organów skarbowych i sprawowała sądownictwo w sprawach skarbowych. Kontrolę nad lokalnymi organami skarbowymi od XIV w. wykonywali powoływani przez króla czterej skarbnicy Francji (tresoriers de France). Obok skarbowego aparatu państwowego powstał odrębny aparat skarbowy stanowy.

Zarząd lokalny

Wprowadzony już w poprzednim okresie podział administracji domeny na baliwaty (lub seneszalie), w których zarząd lokalny wykonywali baliwowie, utrzymał się w zasadzie do końca okresu monarchii stanowej. Zjawiskiem nowym w monarchii stanowej było pojawienie się pewnych form samorządu lokalnego, tzn. występowanie w zarządzie lokalnym, obok organów państwowych, organów powoływanych przez stany. Wyrazem takiego samorządu była instytucja Stanów Prowincjonalnych, które nie tylko uchwalały podatki, ale zajmowały się - przez powołane przez siebie organy administracji podatkowej - ich repartycją i ściąganiem. Podobny dualizm, istnienie aparatu państwowego , występował również tam, gdzie nie było Stanów Prowincjonalnych. Zarząd dochodów królewskich sprawowali w poszczególnych baliwatach poborcy podporządkowani 4 skarbnikom Francji. Tymczasem dla administracji podatków nadzwyczajnych, tj. uchwalanych przez Stany, Stany Generalne wprowadziły własny aparat. Kraj podzielony został na okręgi skarbowe, zwane elekcjami. Każda elekcja zajmowała obszar jednej diecezji kościelnej i podlegała 3 elektom wybieranym z każdego z trzech stanów przez Stany Generalne. Na szczeblu centralnym władzę skarbową Stany Generalne powierzały powołanym ze swego łona 4 generałom finansowym. Ten dualizm zarządu skarbowego, typowy dla feudalnej monarchii stanowej, zostanie zlikwidowany, ale nie w całości, przez monarchię absolutną w XVI w.

Charakterystyka okresu - główne cechy wyróżniające

1. Okres monarchii stanowej we Francji mieści się w granicach czasowych od początku XIV w. do końca XV w. Daty graniczne wiążą się z powołaniem po raz pierwszy Stanów Generalnych w r. 1302 i z ich ostatnim zebraniem się przed dłuższą przerwą w r. 1484.

2. Władza królewska uległa znacznej konsolidacji jako władza publiczna, uwolniona w dużej mierze od znamion patrymonialnych. Była ona ograniczona przez szczególne uprawnienia polityczne uprzywilejowanych stanów.

3. Państwo miało charakter monarchii stanowej. Istotnym rysem okresu było występowanie w ramach zjednoczonej monarchii prawnie wyodrębnionych i zorganizowanych stanów uprzywilejowanych, dążących do działu we władzy państwowej.

4. Głównym organem stanów było zgromadzenie stanowe, zwane Stanami Generalnymi oraz Stanami Prowincjonalnymi. Nie uzyskały one tak wielkiego znaczenia jak zgromadzenia stanowe w wielu innych monarchiach stanowych. Jedną z przyczyn tego było uchwalenie przez Stany Generalne w początku XV w. stałych, a nie jednorazowych podatków. Ułatwiło to monarchii uniezależnienie się od Stanów Generalnych.

5. Typowy dla monarchii stanowej dualizm władzy państwowej i stanowej wystąpił również na szczeblu lokalnym, w szczególności działalności Stanów Prowincjonalnych i stanowej administracji finansowej.

6. Okres monarchii stanowej we Francji był stosunkowo krótki. Instytucje stanowe nie rozwinęły się w tym stopniu, co w innych krajach. Procesy gospodarcze o charakterze przedkapitalistycznym - tak jak w Anglii - wcześnie, bo już w XV w., umocniły pozycję mieszczaństwa, które poparło dążenie króla do przełamania oporu feudałów, a to przyczyniło się do wprowadzenia rządów absolutnych.

25. Ustrój Rusi Kijowskiej

WIELKI KSIĄŻE KIJOWSKI:
-dziedziczył tron najstarszy z synów, w praktyce ciągłe walki między potomkami księcia
-najwyższy zwierzchnik aparatu państwowego, jemu podlegali wszyscy urzędnicy
-najwyższy dowódca wojsk książęcych
-kierował polityką wewnętrzną i zewnętrzną
-najwyższy sędzia
-w zakresie koniecznym był też prawodawcą
Rozbicie państwa na dzielnice (za Jarosława Mądrego) osłabiło pozycję wielkiego księcia, KAŻDY syn miał otrzymać swoją dzielnicę, najstarszy (zasada senioratu) tron wielkoksiążęcy i ziemię kijowską (senioralną).
Następowało „przesuwanie się” w drabinie rodowej - kolejny senior zwalniał dotychczasową dzielnicę na rzecz senioralnej i tronu.
*Zjazd książąt dzielnicowych w Lubeczu w 1097r. postanowił od zaprzestaniu „przesunięć” i przez chwilę był formą koordynowania polityki przez wszystkich władców dzielnicowych w ważniejszych sprawach, jednak szybko to ustało.
URZĘDNICY:
-ciwum dworski (ogniszczanin-->dworecki),zastępował władcę w wyznaczonych sprawach
-klucznik zawiadywał skarbcem
-strażnik pieczęci kierował kancelarią książęcą
-wirnik wspierający księcia i ciwuna w funkcjach sądowych
-posadnik rezydował w najważniejszych miastach
-wołostiel(starosta) urzędował w okręgach zwanych wołoskie lub pogosta. (wł. wojskowa, administracyjna(gł. skarbowa) oraz sądownicza)
SYSTEM WOJSKOWY
-oparty na dziesiątkach, setniach, tysięcznicach(tysięcznik-czasem również posadnik)

26. Ustrój normańskiego Królestwa Sycylii
1) Na podbitych ziemiach pozostawiali dawne urzędy(+udoskonalali), których objęcie wymagało „zdania specjalnego egzaminu” - nie było warunków pochodzenia społecznego.
2) URZĘDY:
-KRÓL SYCYLIJSKI: bardzo silna, prawotwórcza, administracyjna, wojskowa, sądownicza i KAPŁAŃSKA (władza absolutna, stali ponad prawem ALE rozwijali system rządzenia za pomocą prawa).
-WALNA RADA: opiniotwórcza i doradcza, składająca się z dostojników kościelnych i arystokracji, po XIIIw także przedstawiciele miast królewskich
RESZTA URZĘDNIKÓW:
-kanclerz - kierował kancelarią królewską

- naczelny justycjariusz - kierował aparatem terenowym i sądownictwem karnym
-admirał - sprawy marynarki i polityki morskiej
-naczelny komornik - organizował system skarbowy, sądownictwo cywilne
-sąd królewski- na czele najwyższy sędzia, sąd orzekał o najcięższych przestępstwach

27. Ustrój państwa krzyżackiego
DATY:
a) 1198r. - powstanie zakonu
b)1226r. - sprowadzenie przez Konrada Mazowieckiego krzyżaków do Polski
c)1244r - zatwierdzenie przez papieża „Statutów Braci Domu Niemieckiego Panny Marii w Jerozolimie”, będących swoistą konstytucją Zakonu
d)1409-1411 - pierwsza wojna z Polską, zakończona pokojem toruńskim - odzyskanie Żmudzi i zatrzymanie ekspansji zakonu
e) 1454-1466r wojna trzynastoletnia z Polską, zakończona II pokojem toruńskim, utrata Pomorza Gdańskiego, uznanie za lennika króla Polski i ponoszenie świadczeń na rzecz Polski
f)1519-1521r ostatnia wojna Zakonu, po klęsce Wielki Mistrz Albrecht Hohenzollern przeszedł na luteranizm i zadecydował o likwidacji Zakony w Prusach.
URZĘDY:
- WIELKI MISTRZ - zarządzał zakonem za pomocą scentralizowanego aparatu administracyjnego, bardzo rozbudowanego
-Przy nim rządziła KAPITUŁA GENERALNA (zgromadzenie wszystkich urzędników i mistrzów krajowych co roku) - wybór wielkiego mistrza, decydowanie w niektórych kwestiach finansowych i stanowienie przepisów wewnętrznych
URZĘDY PRZY WIELKIM MISTRZU(składający się na swoisty rząd):
-wielki komtur - zastępca wielkiego mistrza(administracja wewnętrzna i gospodarka Zakonu)
-wielki marszałek - sprawy wojskowe
-wielki szpitalnik - działalność charytatywna
-wielki szatni - sprawy zaopatrzenia rycerzy
-wielki skarbnik - sprawy finansowe i zarządzanie skarbcem
-Wielki szafarz - polityka handlowa
-mincerz - polityka monetarna Zakonu
ZARZĄD TERYTORIALNY:
Podział na prowincje - baliwaty, zarządzane przez komturów krajowych
By usprawnić zarządzanie tak licznymi baliwatami, utworzono mistrza krajowego niemieckiego, a dla Prus i Inflant - mistrzów krajowych Prus/Inflant (wiem, że troche zagmatwanie, ale Górski nie tłumaczy tego dokładniej).
Najniższą jednostką terytorialną były komturia (komenda) z komturem. (komturie tworzył zamek lub dom zakonny. Komtur zarządzał administracją i wojskiem obszaru. Obok niego działał Konwent - zgromadzenie ok.13 rycerzy.
Władzom Zakonu podporządkowana była organizacja kościoła - od biskupów po proboszczy.

28. Wpływ reformacji na przemiany ustrojowe.

Istotny wpływ wywarła reformacja na stosunki gospodarczo-społeczne w Europie. Tu szczególną rolę niektórzy badacze (Max Weber) przypisują kalwinizmowi, zwłaszcza w dziedzinie rozwoju stosunków wczesnokapitalistycznych, a także i republikańskich teorii źródeł władzy. W doktrynie kalwińskiej nie było już potępienia dla pobierania procentów od pożyczek, dotychczas uznawanego za lichwiarstwo. Podkreślano w niej też rolę pracowitości, a powodzenie materialne na ziemi było traktowane jako zwiastun zbawienia. Również bardziej demokratyczna organizacja kościoła kalwińskiego sprzyjała pozyskiwaniu zwolenników - szlachty i magnaterii, co przy malejących uprawnieniach monarchy, choć ciągle jeszcze silnych w niektórych państwach, postępującym powoli rozdziale władz, uniezależnianiu się do pewnego stopnia od monarchów i zwiększających się swobodach osobistych tworzyło bazę do rozwoju społeczno-gospodarczego, gdyż szlachta i magnateria stanowiły zalążki późniejszych przemysłowców. Z drugiej strony wobec faktycznego podporządkowania kościoła władzy świeckiej, stała się ona ostateczną instancją wyznaczającą normy moralne co otwierało drogę absolutyzmowi. Konfiskując dobra Kościoła katolickiego, państwo przejmowało też obowiązek kontynuowania jego charytatywnej działalności. Luter dobitnie sformułował program opieki społecznej państwa nad sierotami, wdowami, kalekami i chorymi. Jednakże zadanie to było przez państwa protestanckie zaniedbywane.

 

Reformacja odrzucając władzę Papieża odrzuciła doktryny uniwersalistyczne, wspomagając tym samym tworzenie się państw narodowych.

 

Reformacja była przyczyną licznych wojen religijnych z wojną trzydziestoletnią na czele. W ich wyniku w większej części Europy przyjęto zasadę Cuius regio, eius religio (czyja władza, tego religia), oznaczającą, że władca decydował o wyznaniu swoich poddanych. W nielicznych krajach (np. Rzeczpospolita Obojga Narodów) reakcją na reformację był wzrost znaczenia idei tolerancji.

• Powstanie absolutyzmu w Hiszpanii

Model silnie scentralizowanej , w istocie absolutnej monarchii kształtował się w początkach XVI wieku, a sprzyjała temu:

1. Likwidacja kortezów →(organ powstały z kurii królewskiej który był reprezentacją całej szlachty i duchowieństwa

• zajmowały się kwestiami finansowymi i podatkami

• stanowiły prawo razem z monarcha

Król już ich nie zwoływał bo szlachta i duchowieństwo zainteresowani byli tylko ekspansja terytorialną. Natomiast mieszkańcy miast w wyniku buntu w latach 1520-1522 zostali pozbawieni niezależności tj. król wyeliminował przedstawicieli mieszczaństwa z kortezów.

2. Utworzenie w 1481 Inkwizycji-najważniejszego instrumentu łamania dotychczasowych praw podmiotowych. Początkowo „ostrze” inkwizycji skierowane było przeciw muzułmanom i Żydom , z czasem jednak jej ofiarą padli wszyscy przeciwnicy silnej władzy króla .

3. Podporządkowanie Kościoła hiszpańskiego królowi-władcy hiszpańscy wprowadzili zasadę, że wszystkie decyzje dotyczące Kościoła muszą uzyskać tzw. „placet” czyli aprobatę króla, gdyż bez niej nie są ważne.

4. Utworzono nowy system administracji

• Rady(ciała kolegialne) -wsparcie monarchy przy podejmowaniu decyzji

• Skład: dostojnicy koronni, ministrowie, sekretarze stanu, prawnicy

• Królewska Najwyższa Rada ds. Kastylii - wszystkie sprawy związane z polityką wewnętrzną, pełniła funkcje administracyjne oraz była najwyższym sądem administracyjnym.

Rady o charakterze terytorialnym to rady ds. Aragonii, Indii, Flandrii oraz Włoch

Rady o charakterze funkcjonalnym :

• ds. wojny-sprawy wojskowe

• ds. finansów- cała polityka finansowa

• ds. zakonów rycerskich - zarządzanie skonfiskowanymi posiadłościami zakonów, które walczyły z Arabami

• ds. inkwizycji - wszystkie sprawy związane z zagadnieniami kościelnymi

• ds. sędziów - sądownictwo

• na przełomie XVII/XVIII wieku utworzono radę ds. handlu i finansów-zajmowała się rozwojem gospodarczym

Komitet Koordynacji i Arbitrażu

• określał kierunki działania rad

• rozstrzygał spory pomiędzy poszczególnymi ośrodkami

• w 1586 Filip II przekształcił komitet w Rade Królewską

• w XVII wieku rada królewska przybrała postać Rady Ministrów

Centralizacja władzy na szczeblach niższych

• utworzono nowe urzędy podporządkowane radom królewskim

• obszary byłych monarchii wchodzących w skład królestwa Hiszpanii podporządkowano wicekrólom, którzy posiadali pełnię władzy

• zarząd nad prowincjami przejęli komisarze

• w sprawach wojskowych oba urzędy wspomagane były przez kapitana, zaś w sprawach sądowych przez wizytatora

• politykę króla w koloniach realizowali wicekrólowie, gubernatorzy lub kapitanowie

• w XVIII wieku utworzono jednolita jednostkę koordynującą zarząd koloniami- Sekretariat ds. Indii

• Anglia w okresie rządów Tudorów i Stuartów.

Rządy Tudorów rozpoczęły się kiedy na tronie zasiadł Henryk VII . Panujący w Anglii chaos wywołany wojną domową oraz kryzys elit arystokratycznych tylko pomógł nowemu władcy w „budowie” nowego okresu w dziejach państwa , który bywa nazywany fazą rządów absolutnych.

Etapy budowy nowego ustroju w Anglii

• znacznie wzmocniła się władza monarchy

• ograniczono rolę parlamentu( który dotąd skutecznie ograniczał kompetencje władcy)

• za rządów kolejnych władców z dynastii Tudorów parlament stał się w istocie fasadą i narzędziem realizowani polityki królewskiej

• wyjątkowość ustroju angielskiego przejawia się jednak tym, że w okresie najsilniejszych rządów królewskich parlament nie został zlikwidowany a nawet władcy dokładali starań by najważniejsze decyzje państwowe były przez parlament przyjęte.

• Konfrontacje religijne -jedną z głównych przyczyn przemian ustrojowych

↓

Główną przyczyną było potwierdzenie przez parlament(którego skład był zatwierdzony przez Henryka VIII) decyzji królewskich o unieważnienie jego małżeństwa z Katarzyną Andegaweńską ,potwierdzeniu ślubu z Anną i jego późniejszym unieważnieniu.

Ten sam parlament zatwierdził ważny statut mówiący o tym , że o ile w okresie małoletniości przyszłych królów parlament wydałby akty prawne, na które pełnoletni król już się nie zgadza to ma prawo je skasować w swej Tajnej Radzie → parlament uznawał supremacje królewska nad sobą.

1534- Act of Suprematio - parlament zaakceptował przejęcie przez władcę zwierzchnictwa nad Kościołem , co oznaczało wmontowanie Kościoła w struktury państwowe.

1539-Act of Proclamation - parlament zgadzał się by król samodzielnie wydawał akty prawne obowiązujące wszystkich podanych, bez konieczności zatwierdzania ich przez izby.

↓

Tudorowie zręcznie wykorzystywali swoje kompetencje , by uczynić z parlamentu powolne sobie narzędzie . Procesowi jego podporządkowywania towarzyszyło rozbudowywanie aparatu wykonawczego panującego.( nie jest to jednak nawiązanie do modelu monarchii absolutnej, chodziło raczej o skonstruowanie wokół króla wąskiego grona zaufanych osób).

↓

W czasach panowania Henryka VIII powołana została Tajna Rada

→ kolegium ministerialne u boku króla-wsparcie władcy przy podejmowaniu decyzji

→ skład: lord kanclerz, kanclerz skarbu, dwóch sekretarzy stanu, osoby powołane

przez króla do Komisji i Komitetów Rady ↓

polityka wewnętrzna i zagraniczna

Wymiar Sprawiedliwości

→ Sąd Izby Gwieździstej-jego działalność wymierzona była w przeciwników polityki królewskiej,

wyroki zapadały w efekcie nacisku króla na podporządkowanych mu sędziów. (przestępstwa przeciwko władzy królewskiej)

→ Sąd Wysokiej Komisji dla Spraw Kościelnych-sąd ten powstał wyniku przejęcia kontroli nad Kościołem przez króla. Oprócz dotychczasowej jurysdykcji ingerował także w sprawy przekonań religijnych .Odegrał też znacząca rolę w polityce represji wobec katolików.

Podsumowując rządy Tudorów

• Anglia stała się najsilniejszym państwem protestanckim, protektorem państw ewangelickich na kontynencie

• Stworzono podwaliny pod budowę późniejszego imperium kolonialnego

• To okres rozkwitu kulturalnego kraju

Rządy Stuartów rozpoczęły się kiedy tron w 1603 roku objął Jakub I, i to jego panowanie otworzyło drogę do późniejszych zmian ustrojowych.

→ Jakub I chciał rządzić opierając się na modelu silnie scentralizowanej władzy dlatego całkowicie odsunął parlament od wpływu na sprawy państwowe

→ zaostrzył swoją politykę w kwestii wyznaniowej, od 1605 roku zakazał legalnego praktykowania purytanizmu, stosował represje wobec katolików a w końcu uznał anglikanizm za jedyną, legalna religię.

→ podjął szereg regulacji poddających jeszcze ściślejszej kontroli sprawy kolonialne

Po śmierci Jakuba tron przejął jego syn. Karol I zmuszony potrzebami finansowymi( wojna trzydziestoletnia) zwołał parlament .Ten zaś wykorzystał tą sytuację i przedstawił królowi Petycję o prawo(1628) . Dokument został zatwierdzony przez władcę jednak nie został przez niego respektowany.

Petycja stała się jednak manifestem politycznym epoki, w swych postulatach zawierała :

• sprzeciw wobec samowolnemu nakładaniu podatków, ceł i innych opłat

• sprzeciw bezprawnym aresztom

• sprzeciw bezprawnym kwaterunkom wojskowym

• sprzeciw wprowadzania nadzwyczajnych sądów wojskowych

Po 1628 roku parlament nie był zwoływany aż do 1640 roku, kiedy to niepowodzenia Karola w wojnie ze Szkocją i wzmożenie fermentu i niepokojów na tle religijnym w Anglii zmusiły króla do przeciwstawienia się opozycji. W tym samym roku parlament został zwołany dwa razy. Pierwszym razem tzw. „krótki parlament'' został niemal od razu rozwiązany, zaś kadencja drugiego, zwanego „długim” trwała aż do 1660 roku.

→ W 1641 roku parlament przyjął Triennial Act , którego głównym ustaleniem było zobowiązanie króla do zwoływania parlamentu minimum raz na 3 lata.

→ Ustalono także ,że odtąd żaden parlament nie może być rozwiązany przed upływem 50 dni od daty pierwszego „posiedzenia”

→ W maju 1641 roku przyjęto, że parlament będzie obradował tak długo, jak sam uzna to za słuszne

→ Kolejnym sukcesem było wydanie tzw. instrukcji dodatkowych , w których parlament prosił króla , by podczas najbliższej wyprawy do Szkocji powoływał sobie takich doradców i ministrów , którzy cieszyć się będą zaufaniem izb. Postulat ten powtórzono w Wielkiej Remonstracji a wtedy król „prośbę” odrzucił.

→ Parlamentowi udało się także usunąć biskupów i Izby Lordów a także doprowadzić do likwidacji Sądu Izby Gwiaździstej, co pociągnęło za sobą unieważnienie wyroku sądowego , w którym stwierdzono , że rozkaz królewski jest świętszy niż najważniejszy pomnik prawa angielskiego. Dwa ostatnie wydarzenia oznaczały wielkie zwycięstwa w konfrontacji z samowolą królewską w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości.

W 1642 roku rozpoczęła się wojna domowa między królem a parlamentem. Po stronie króla walczyła konserwatywna szlachta zwana kawalerami natomiast parlament powołał armię złożoną z przedstawicieli nowej szlachty - gentry, która dowodził Oliwer Cromwell. Na ich czele odniósł zwycięstwo w bitwie pod Naseby (1654), w której wojska królewskie zostały definitywnie rozbite. Król został ostatecznie pojmany i skazany na kare śmierci. Od stracenia króla w 1649 Anglia stała się republiką w , której władzę przejął Cromwell.

Rządy Stuartów

• byli zapatrzeni we wzory francuskiego absolutyzmu

• nie liczyli się z angielskimi zwyczajami politycznymi, w tym przede wszystkim z tradycja konsultowania decyzji monarchy z parlamentem

• Jakub I rządził praktycznie bez parlamentu a politykę ojca kontynuował Karol I

31 Początki absolutyzmu we Francji

1 Po wojnie stuletniej królowie Francji dążyli do wzmocnienia swej władzy

• Ograniczenie roli Stanów Generalnych → 1439 stały podatek na armię

• Krwawe zawirowania w XVI wieku.

2 Legiści formułowali nowe podstawy prawne i zakres władzy królewskiej

• niepodzielna władza króla

• monarcha samodzielnie decyduje we wszystkich sprawach państwowych

• stanowienie prawa

• wykonywanie wszystkich funkcji zarządu państwem i jego reprezentacja

• najwyższy sędzia

• król nie jest związany prawem

• decyzje królewskie nie mogły być podważane przez żądne organy czy instytucje państwowe

Jedynie prawa fundamentalne królestwa były niezmienne.

• Sposób następstwa tronu

• Nienaruszalność i terytoriów korony francuskiej i domeny królewskiej

• Określony status Kościoła francuskiego(duża integralności państwa w jego sprawy)

• Niezależność króla od cesarza i papieża

Wśród ustaleń legistów znalazła się także regulacja następstwa tronu, który miał przechodzić w momencie śmierci panującego, na jego syna lub wnuka w linii prostej.( + zobowiązanie do wyznania religii katolickiej)

Najważniejszą rolę w praktycznym realizowaniu niepodzielnej władzy królewskiej odgrywała :

Rada królewska( książęta krwi, parowie Francji, najważniejsi urzędnicy mianowani przez króla spośród duchowieństwa i świeckich)

Wewnątrz rady powstały:

• Rada Tajna lub Rada Ściślejsza-składała się z najbliższych współpracowników króla i działała pod jego kierunkiem ; rozstrzygała najważniejsze sprawy królewskie

• Wielka Rada Sądowa -sprawy sądowe zastrzeżone do kompetencji władcy

• Rada Prywatna - bieżące sprawy mniejszej wagi

• Rada Finansów- sprawy finansowe i gospodarcze królestwa

Z czasem wyłoniła się grupa 4 sekretarzy stanu , którzy przejęli odpowiedzialność za

• sprawy wojny

• sprawy zagraniczne

• sprawy domu królewskiego( w istocie sprawy wewnętrzne i sprawy wyznaniowe)

• sprawy floty( w Tym także polityka kolonialna)

Stopniowo zaczęły zanikać stare urzędy, pozostał tylko urząd kanclerza, który właściwie stał się ministrem sprawiedliwości.

Panowanie Ludwika XIV to proces ciągłego skupiania większej władzy w rękach monarchy.

Urzędy

• urzędnicy wybierani przez króla

• musieli być wykształceni gdyż za swoja prace pobierali wynagrodzenie

• główne zadanie to wspieranie władcy i wykonywanie jego decyzji

• urzędy kolegialne- skupione przy władcy

Zmiany/reorganizacja Rady Królewskiej

• Rada Stanu- kontynuacja Rady Tajnej(3-5 członków tzn. ministrów stanu), pod przewodnictwem króla wykonywała najważniejsze sprawy wewnętrzne i zagraniczne

• Rada Depesz pod przewodnictwem monarchy bądź kanclerza zajmowała się sprawami bieżącymi administracji wewnętrznej

• Depesze decyzje kierowane do organów wykonawczych niższego szczebla

• W obradach rady brali też udział sekretarz stanu, dyrektor finansów, intendenci i zaproszenie przez króla

• Rada Finansów - rada zajmowała się sprawami finansów państwa i polityką

państwa a kierował nią generalny dyrektor finansów

• Rada Stron Procesowych -realizacja królewskich uprawnień sądowych oraz rozstrzyganie sporów między sądami , organami administracyjnymi i skarg na decyzje organów administracyjnych, kierował nią kanclerz

W specjalnych sytuacjach Rada występowała jako Wielka Rada

• Wtedy był to Najwyższy Organ Politycznej Decyzji

• W obradach udział brali: ministrowie, sekretarz stanu, generalny dyr. finansów, radcowie stanu, referendarze, książęta i parowie Francji.

Zmiany w zarządzie terytorialnym -pojawienie się gubernatorów

→ dowódcy wojskowi, odpowiadali za bezpieczeństwo i porządek na podległych im terenach

→ z czasem ich uprawnienia objęły wymiar sprawiedliwości i administrację finansową

→ król chcąc zmniejszyć ich znaczenie zwiększył ich liczbę, a następnie całkowicie zlikwidował to stanowisko

W miejsce gubernatorów powołano intendentów :

• nadzór nad wymiarem sprawiedliwości wszystkimi zagadnieniami tj. policji i skarbu

• realizacja rosnącego zakresu reglamentacji życia przez państwo

• realizacja zadań dotyczących polityki skarbowej i gospodarczej powierzonych przez generalnego dyrektora finansów

• przejmowanie kompetencji kolejno likwidowanych instytucji

• ingerencja w codzienne życie mieszkańców

• część spraw powierzali swym zastępcom dzięki czemu sprawy były załatwiane skutecznie

32. Samodierżawienie w Wlk. Księstwie Moskiewskim

* Od 1547 roku - cesarstwo moskiewskie

Do poł. XVII wieku w ustroju państwa moskiewskiego występowało wiele elementów monarchii stanowej gwarantujących uczestnictwo części ludności w funkcjonowaniu najważniejszych instytucji ustrojowych ,dopiero po ich zlikwidowaniu możemy mówić o kształtowani się modelu skrajnego absolutyzmu tzw. samodzierżawia.

Początkowa pozycja monarchy

→ brak ograniczeń

→ nie ponosiło odpowiedzialności przed żadnymi ośrodkami

→ przed nikim nie rozliczał się ze swych decyzji

→ supremacja nad Kościołem

→ jego kompetencje obejmowały prawie wszystkie obszary życia państwowego

Po koronacji Iwana IV Groźnego przyjął on tytuł cara.(wcześniej Wielki Książę Moskiewski), natomiast od Piotra I tytułowano władców Car Wszechrosji

↓

1 nawiązanie do tradycji ciągłości cesarstwa rzymskiego i bizantyjskiego

2 podstawy roszczeń wobec wszystkim ziem ruskich

DUMA BOJARSKA(utworzona przez pierwszego cara z nim współpracująca) → organ doradczy tzw. „rada carska” → brak konkretnych kompetencji → wykonywała zadania powierzone przez cara → skład * bojarzy dumni(elita arystokratyczna)

* przedstawiciele drobnej szlachty tj. dworian

* diakowie ( urzędnicy carscy)

Z czasem z Dumy powstała Bliżniaja Duma, z która Car jeszcze ściślej współpracował.

W XVII wieku z Dumy wykształcił się samodzielny organ Rasprawnaja Pałata → organ sądowniczy → orzekanie w najcięższych przestępstwach przeciw państwu → funkcja trybunału apelacyjnego od orzeczeń innych sądów

Od 1556 roku nowy organ o charakterze reprezentacji stanów rosyjskich

Sobór Ziemski → zwoływany przez cara lub w okresie bezkrólewia przez Dumę → w I poł. XVII wieku wybierał carów ( nowo wybrany musiał zaprzysiąc określone prawa podmiotowe ludu ruskiego) → ciało prawodawcze ale dla obowiązywania aktów prawnych konieczna była sankcja carska → skład

* duchowieństwo

* dworiaństwo i mieszczanie

* bojarowie i krotko chłopi

Władza carska

→ kompetencje prawodawcze → polityka wewnętrzna i zagraniczna → sądownictwo → zwierzchnik armii imperium → sam dobierał sobie współpracowników i urzędników → nadrzędna pozycja nad Kościołem

Pomocy w zarządzie państwem udzielały carowi prikazy- ośrodki odpowiadające za funkcjonowanie określonych dziedzin życia. W XVII wieku podzielono je na 4 grupy

→ prikazy wojskowe (strzelecki, wojsk cudzoziemskich, artyleryjski ) → prikazy specjalne (poselski tj. spraw zagranicznych , aptekarski) → dworsko-skarbowe(wielkiego dworu, wielkiego skarbu, wielkiego dochodu, łowicki, stajenny) → prikazy sądowe → oddzielna 5 grupa prikazy terytorialne, które łączyły kompetencje władz centralnych (zwykle sądowe i skarbowe) z bezpośrednim zarządem pewnymi częściami państwa.

Podział terytorialny Ziemie Guby → na czele każdego wojewoda (wybierany przez cara) Ujezdy ↓

w jego im. nadzór nad funkcjonowaniem izb

sprawy wojskowe, policyjne, skarbowe, sądownicze

Zarząd terytorialny

→ Izby Gubne- sądownictwo

→ Izby Ziemskie - kompetencje administracyjne, policyjne, skarbowe

↓

Na czele obu stali bojarzy( tj. starosta gubny i starosta ziemski)- wybów miejscowej szlachty, natomiast ich zastępców mogli wybierać i miejscowi chłopi.

33. republika w Anglii

Po straceniu Karola I "kadłubowy" parlament rządził "rzeczpospolitą" (commonwealth) bez Izby Lordów i Rady Państwa. Żywiołowo rozwijały się sekty religijne (np. lewellerzy - równacze). Cromwell z pomocą swej purytańskiej armii dokonał brutalnej pacyfikacji Irlandii (1649), połączonej z konfiskatą niemal całej ziemi. Dało to początek nienawiści Irlandczyków do Anglii. Armia purytańska dokonała też podboju Szkocji (1650/51). Po rozwiązaniu parlamentu "kadłubowego" Cromwell przyjął w 1653 r. tytuł Lorda Protektora. Był to początek dyktatury wojskowej purytanów.

Cromwell odniósł szereg sukcesów w polityce zagranicznej (przeciwko Hiszpanii i Holandii). Wprowadził m.in. Akt Nawigacyjny (1651) na mocy którego wszystkie towary mogły przybywać do Anglii i opuszczać ją tylko na angielskich statkach. Uderzyło to w handel holenderski i wywołało w latach 1652-54 pierwszą angielsko-holenderską wojnę morską (flotą angielską dowodził adm. Robert Blake).

W latach 1654-59 Anglia prowadziła wojnę z Hiszpanią. Anglicy zdobyli wówczas na Hiszpanach Jamajkę (1655) i Dunkierkę (1658).

Panowanie purytanizmu w Anglii rozciągało się nawet na życie prywatne (np. karanie za nieprzestrzeganie obowiązku udziału w niedzielnym nabożeństwie). John Milton (1608-74), były sekretarz Cromwella, napisał Raj utracony (1667). Utwór ten jest świadectwem ówczesnego angielskiego mesjanizmu, zgodnie z którym purytanie byli narodem wybranym (God's own people).

W 1658 r. umarł Cromwell. Jego nieudolny syn Richard ustąpił po niespełna roku sprawowania funkcji lorda-protektora. W tej sytuacji generał Georg Monk, dowódca sił wojskowych w Szkocji, zwolennik porozumienia ze Stuartami, popierany przez bogate mieszczaństwo angielskie, zajął Londyn i przywrócił monarchię.

34. Chwalebna rewolucja

Chwalebna rewolucja, sławetna rewolucja (ang. Glorious Revolution), 1688-1689 zwana też czasem bezkrwawą rewolucją.

Wiążę się ona z przybyciem protestanckiego Wilhelma III Orańskiego - męża Marii Stuart do Anglii i ucieczką prokatolickiego Jakuba II (ojca Marii).

To parlament postanowił definitywnie rozprawić się z rządzącą dynastią Stuartów w 1688 i w tym celu usunął z tronu Jakuba II. Do Anglii wezwano Wilhelma i Marię, i koronowano ich jako Wilhelma III i Marię II. Wszystko odbyło się na drodze bezkrwawego przewrotu, podczas rewolucji burżuazyjnej w Anglii w XVII wieku. O tym, jak powszechne było zmęczenie stylem rządów jaki uprawiali Stuartowie może świadczyć fakt, że list do Wilhelma podpisało 4 Wigów i 3 Torysów.

Wilhelma III (zięcia Jakuba II) rok później zmuszono do wydania Deklaracji praw (ang. Bill of Rights). Dokument ten ostatecznie spełnił cele angielskiej rewolucji.

Deklaracja praw ( Bill of Rights ) - wydana w Anglii w 1689. Zaprzysiągł ją Wilhelm III Orański. Została zaakceptowana przez parlament 16 grudnia 1689 roku.

W trzynastu punktach wyliczała podstawowe nadużycia władzy, popełnione przez dynastię Stuartów. Jednocześnie przy każdym z tych punktów sformułowano nowe zasady prawne, które odnosiły się do uprawnień monarszych. Ich celem było zapobieżenie nawrotowi absolutyzmu.

Najważniejsze postanowienia Bill of Rights:

* król nie mógł wykonywać prawa suspensy ( czyli zawieszania ustaw parlamentu wobec wszystkich osób ) bez zgody parlamentu;

* bezwzględny zakaz udzielania dyspensy ( czyli uchylania ustaw parlamentu w odniesieniu do niektórych osób bądź czynności );

* król nie mógł nakladać podatków bez zgody parlamentu;

* zakaz utrzymywania stałej armii w czasie pokoju;

* poddani mogli odtąd wnosić petycje w sprawach zarówno publicznych, jak i prywatnych;

* postulat częstszego zwoływania sesji parlamentu oraz wprowadzenie wolności słowa oraz debat;

* zniesiono restytuowany przez Jakuba II Sąd Wysokiej Komisji;

* postulat powoływania na sędziów przysięgłych ludzi uczciwych, którzy nie są stronnikami monarchy.

W roku 1690 rozszerzono postanowienia Bill of Rights o dalsze dwa:

* władca, przed wstąpieniem na tron, miał potępić katolicki dogmat o transsubstancjacji;

* królem nie mógł zostać katolik, ani też osoba wstępująca w związek małżeński z przedstawicielem tego wyznania.

Od momentu wydania przedmiotowego dokumentu (1689 r.) faktyczna władza w państwie należała zatem do parlamentu. Władza królewska poddana została bowiem kontroli parlamentu, co uczyniło Anglię pierwszą na świecie monarchią parlamentarną. Religią panującą pozostał anglikanizm.

35. Powstanie monarchi parlamentarno-gabinetowej w Anglii

1688 r. - z tronu angielskiego usunięty zostaje Jakub II z dynastii Stuartów (tzw. Chwalebna Rewolucja), dzięki czemu kończy się spór między królem a parlamentem;

- 1689 r. - zostaje przyjęta Deklaracja Praw (Bill of Rights) - ogranicza władzę króla na rzecz parlamentu (tylko parlament może nakładać podatki, królowi nie wolno zmieniać ani zawieszać ustaw parlamentu itp.);

- 1701 r. - wchodzi w życie Akt o następstwie tronu:

• ustala zasady następstwa tronu,

• wprowadza odpowiedzialność ministrów za decyzje panującego,

• odbiera królowi prawo do usuwania sędziów (niezawisłość sądów),

• ustala, iż monarcha podlega prawu (władza nie pochodzi od Boga).

System parlamentarno-gabinetowy rządów - to układ stosunków między parlamentem a władzą wykonawczą, w którym rząd (gabinet) jest powoływany przez głowę państwa, odpowiada przed parlamentem, musi uzyskać votum zaufania od parlamentu i dlatego jest powoływany z partii, które zdobywają większość w parlamencie.

- 1714 r. - na tron wstępuje Jerzy I z dynastii hanowerskiej (po śmierci Anny Stuart), ugruntowuje się system parlamentarno-gabinetowy (król panuje, ale nie rządzi):

• każdy akt królewski wymaga kontrasygnaty ministra,

• rząd odpowiedzialny jest przed parlamentem,

• premierem zostaje przywódca partii, która wygrywa wybory;

- kształtuje się system dwupartyjny: Wigowie - partia liberalna, Torysi - partia konserwatywna związana z arystokracją;

- parlament angielski:

• Izba Lordów - dożywotnia, miejsca otrzymuje się z nominacji króla,

• Izba Gmin - wybory raz na 7 lat - majątkowy cenzus wyborczy, w połowie XVIII w. prawa polityczne posiada ok. 150 tys. ludzi.

36. Reformy Piotra Wielkiego w Rosji

Informacje ogólne

Piotr I Romanow, zwany Wielkim (1672-1725), syn Aleksego Michajłowicza Romanowa, car rosyjski od 1682, cesarz od 1721, twórca nowożytnej Rosji. 1682 wraz z bratem Iwanem został powołany na tron, a ich starsza siostra Zofia sprawowała władzę regentki. 1689 wystąpił przeciwko spiskującej Zofii, osadził ją w klasztorze.

Do 1696 rządził razem z Iwanem jako współregentem, a 1696 został jedynym monarchą Rosji. W pierwszych latach panowania zajmował się głównie sprawami armii, rządzenie krajem i politykę zagraniczną pozostawiając Naryszkinom, rodzinie ze strony matki.

Był pierwszym z carów rosyjskich, który podróżował za granicę. 1697 w celu zwiedzenia krajów europejskich zorganizował Wielkie poselstwo, które odwiedziło kraje Rzeszy, Holandię oraz Anglię i prowadziło rozmowy w imieniu cara. Uczestniczył w wyprawie incognito jako Piotr Michajłow.

Spotkał się z wieloma monarchami europejskimi, poznał stosunki społeczne krajów zachodnioeuropejskich, ich osiągnięcia techniczne, organizację socjalną itp. Po powrocie krwawo zemścił się na buntujących się przeciwko niemu strzelcach.

1700, dążąc do odzyskania przez Rosję dostępu do Bałtyku, dołączył do koalicji antyszwedzkiej i wypowiedział Szwecji wojnę (północna wojna 1700-1721). 1703 na zdobytych terenach nad Bałtykiem rozpoczął budowę twierdzy Pietropawłowskiej, później miasta Petersburg (Sankt Petersburg), które w 1712 uczynił stolicą państwa.

1721, po zerwaniu pokoju nysztackiego, przyjął tytuł cesarza (imperatora). Prowadził wojny z Turcją (osmańskie imperium) i Persją, które przyniosły mu zdobycze terytorialne nad Morzem Czarnym i Morzem Kaspijskim.

Reformy Piotra I

Uważany przez wielu historyków za największego reformatora państwa rosyjskiego. Rozpoczął reformy od rewolucji obyczajowej, rozkazując bojarom golić brody, ucząc ich żony tańców zachodnich, wprowadzając palenie tytoniu itp.

Zmienił kalendarz na juliański w miejsce stosowanego dotychczas w Rosji kalendarza "od stworzenia świata", wprowadził nowy alfabet - grażdankę. Zreformował armię, zaprowadzając coroczny obowiązkowy pobór rekruta do służby stałej w regularnej armii. Przy pułkach gwardyjskich utworzył szkoły kadetów, gdzie młodzi szlachcice zdobywali szlify oficerskie. Zorganizował flotę wojenną.

1708 wprowadził nowy podział administracyjny, dzieląc kraj na gubernie, prowincje i dystrykty. Na czele nowych urzędów umieścił podległych sobie ludzi, utrwalając w ten sposób absolutyzm carski i centralizację władzy. 1711 zlikwidował Radę Bojarską i wprowadził w jej miejsce Senat Rządzący, zobligowany do realizacji rozporządzeń cara i kontroli administracji terenowej.

1721 w miejsce godności patriarchy Kościoła prawosławnego wprowadził Synod Świątobliwy, w skład którego obowiązkowo wchodził urzędnik carski (oberprokurator). 1720 wprowadził zmiany w systemie zarządzania miastami, tworząc magistraty z burmistrzami na czele, podporządkowane Magistratowi Głównemu w Petersburgu.

Żywo interesował się sprawami gospodarczymi, dbał o rozwój manufaktur i handlu, w obrotach z zagranicą stosował politykę protekcyjną. Zorganizował sieć szkół świeckich na poziomie elementarnym. 1724 utworzył Akademię Nauk.

Podejrzewając swego syna Aleksego o chęć pozbawienia go tronu, doprowadził do aresztowania syna i jego śmierci w więzieniu (1718). 1722 wydał ustawę, na mocy której każdy imperator Rosji mógł wyznaczyć za życia swojego następcę. Nie zdążył skorzystać z tej ustawy - zmarł nie wyznaczając następcy na tronie cesarskim.

37.  Rewolucja Francuska

PRZYCZYNY WYBUCHU WIELKIEJ REWOLUCJI FRANCUSKIEJ:

- brak reform ze strony aparatu rządzącego

- kryzys skarbu państw spowodowany kosztownymi wojnami , wystawnym życiem arystokracji

- klęski nieurodzaju

- polityka najwyższych francuskich sądów(parlamentów) była czynnikiem wprowadzającym ferment w społeczeństwie

- upadek prób reform ministra Maupeou, dymisji liberalnego reformatora ministra Turgot i upadku reform sądowych ministra kanclerza Lamoignon

-  podczas zgromadzenia notabli w 1787 zostały odrzucone plany nowych podatków które mogłyby poprawić stan skarbu państwa

- hasła oświeceniowe( nurt liberalny)

PERIODYZACJA OKRESU( DZIEJE WIELKIEJ REWOLUCJI FRANCUSKIEJ I RZĄDÓW NAPOLEONA)

1)budowa monarchii konstytucyjnej 1789-1792

2) dyktatura jakobińska 1792-1794

3) potermidoriański i rządy Dyrektoriatu 1794-1799

4)  Konsulatu i Cesarstwa Francuskiego

BIEG WYDARZEŃ POLITYCZNYCH ISTOTNYCH DLA TEJ EPOKI:

- zwołanie Stanów Generalnych na maj 1789 do Wersalu (ostatni raz były zwołane w 1614) obudziły nadzieje Francuzów na reformy państwa

- konflikt interesów króla i społeczeństwa które domaga się radykalnych zmian tudzież król był nastawiony tylko na minimalne ustępstwa wobec poddanych w zamian za nowe podatki

- połączone na obrady stany nazwały się Zgromadzeniem Narodowym

- wybuch rewolucyjny w Paryżu wiąże się ze zdobyciem Bastylii 14 lipca 1789r.

- uchwały Konstytuanty z sierpnia 1789r. prawnie pozbawiły króla władzy absolutnej

- we wrześniu 1791 Konstytuanta uchwaliła pierwszą pisaną konstytucje dla Francji

- 10 sierpnia 1792r nastąpiło obalenie monarchii a formalnie we wrześniu 1792 proklamowano I Republike Francuską

 

PRZEMIANY USTROJOWE W OMAWIANYM OKRESIE:

1.       Budowa monarchii konstytucyjnej

- genezy rewolucji należy doszukiwać się w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789r. uchwalonej w Stanach Zjednoczonych zasady w niej zawarte to:

         Zasada suwerenności ludu

         Prawo jest wyrzem woli powszechnej , a wszyscy obywatele są równi wobec prawa

         Podatki muszą być uchwalane przez obywateli bądź ich reprezentantów

         Każdy przedstawiciel władzy podlega kontroli społeczeństwa

         Społeczeństwo w którym nie istnieje gwarancja praw ani określony podział władzy , nie posiada konstytucji

         Prawa jednostki były naturalne, niezbywalne i święte należało do nich prawo: wolności, własności, bezpieczeństwa i prawa do oporu wobec ucisku

         Zasada w dziedzinie działalności gospodarczej głosiła że wszystko czego się nie zakazuje jest dozwolone

         Nie ma przestępstwa jeżeli nie stanowi o tym ustawa

         Domniemania niewinności oskarżonego w procesie karnym

         Wolności sumienia i wyrażania opinii

         Państwo jest środkiem a nie celem samym w sobie , najważniejsze bowiem wydawały się jednostka i jej prawa

ZASADA LIBERALNEGO KONSTYTUCJONALIZMU- cele państwa określa umowa społeczna , a granice ingerencji państwa - zasada indywidualizmu. Państwo jako ,,stróż nocny" miało zabezpieczać wolność jednostki. Fikcja władzy ludu, realne wykonywanie wolał ograniczać do posiadaczy

 

REGULACJE PRAWNE WPROWADZONE PRZEZ KONSTYTUANTE:

4 sierpnia 1789 który zniósł przywileje szlacheckie oraz feudalne powinności chłopów, znosiło we Francji ustrój stanowy

Ustawa szczegółowa z 11 sierpnia - te prawa które uznano za narzucone chłopu i dyskryminujące go , zostały zniesione.

Ustawa z grudnia 1789 dokonała podziału terytorialnego kraju na 83 departamenty

DYKTATURA JAKOBIŃSKA

- na czoło nowe Zgromadzenia Prawodawczego wysunął się Klub Jakobinów przejawiający silne tendencje republikańskie

- 22 sierpnia w atmosferze terroru wybrano nowe Zgromadzenie nazwane Konwentem ogłosiło powstanie republiki

- Konwent przejął pełnię władzy w kraju, konstytucja z 1791 przestała obowiązywać

- Komitet Ocalenia Narodowego stał się rządem rewolucyjnym

- Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego zwarł w swych kompetencjach bezpośrednie kierowanie całym apartem terroru

- W 1793 POWOŁANO Trybunał Rewolucyjny jako instytucja nadzwyczajnej sprawiedliwości jako realizator krwawego terroru

- Jakobini jako pierwsi w historii realizowali prototyp modelu monopartii nie uznającej żadnej legalnej działalności opozycyjnej, z tych doświadczeń czerpać będzie dwudziestowieczny totalitaryzm

- był to reżim nadzwyczajny poparty terrorem masowym , formy sądownictwa nie odegrały w nim żadnej roli

- 22 sierpnia 1795r. po uprzednim uchwaleniu konstytucji zwanej Konstytucją Dyrektoriatu  Konwent rozwiązał się podejmując decyzję że 2/3 deputowanych Konwentu musi wejść do nowych zgromadzeń ustawodawczych

UPADEK DYREKTORIATU( 9 XI 1799)

- konstytucja Roku III Republiki nie sprawdziła się w rzeczywistości

- Dyrektoriat w obliczu klęsk na froncie wojennym, kłopotów finansowych oraz rodzącej się silnej opozycji rojalistów chcąc utrzymać się przy władzy łamał przepisy konstytucyjne

- w tych okolicznościach doszło do Zamchu stanu gen. Napoleona Bonaparte

- system Dyrektoriatu upadł , odtąd gen. N. Bonaprte srawował rządy osobiste, autorytarne

 

38.  Konstytucje francuskie do końca XVIII wieku

 

KONSTYTUCJA Z 1791

- składała się z preambuły, Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela( jako części składowej) oraz 210 artykułów

- stworzyła ustrój monarchii konstytucyjnej

- podkreślenie praw parlamentu

- ograniczenie kompetencji króla

- wyszczególnienie słabej pozycji władzy wykonawczej

- król jako pierwszy urzędnik państwa składający przysięgę na wierność konstytucji

- trójpodział władzy: wł. Ustawodawcza - Zgromadzenie Prawodawcze  miało być wybierane przez obywateli czynnych tj. tylko przez mężczyzn z cenzusem wieku 25 lat zamieszkałych na stałe w danym kantonie i tylko tych którzy płacili podatki bezpośrednie o wartości minimum trzech dni pracy( na 26  milionów ludności Francji prawo wyborcze przysługiwało ludności w liczbie 4,3 miliona)

- wybory były cenzusowe, równe, pośrednie, ograniczone cenzusem majątkowym

- uprawnienia Zgromadzenia Prawodawczego: uchwalanie podatków i wydatków publicznych, kontrola władzy wykonawczej, podejmowanie decyzji o wojnie i pokoju, ratyfikacja traktatów międzynarodowych, wyłączna inicjatywa ustawodawcza, uchwały o postawieniu ministrów i wysokich urzędników w stan oskarżenie przed Trybunałem Stanu.  Miało obradować pernamentnie

- Władzę wykonawczą miał sprawować król Francuzów , tron dziedziczny, pełnił funkcje reprezentacyjne, dysponował wyłącznym prawem powoływania i odwoływania ministrów których miało być sześciu , nie istniała instytucja premiera . Każda decyzja urzędowa króla winna uzyskać kontrasygnatę właściwego ministra

- sędziowie byli niezawiśli i w okresie kadencji mogli zostać pozbawieni urzędu tylko wyrokiem sądowym

- na czele wszystkich sądów stał Trybunał Kasacyjny rozpatrujący wnioski kasacyjne

- konstytucja znosiła przywileje

- tytuł Vi konstytucji głosił że naród francuski nigdy nie użyje siły na szkodę wolności innego narodu

- zakazywała sprzedaży urzędów i dziedziczności, zakładania wszelkich zrzeszeń o charakterze monopolistycznym w tym związków zawodowych

 

KONSTYTUCJA ROKU I REPUBLIKI( 24 VI 1793)

- Nigdy nie stała się aktem prawnym obowiązującym ponieważ zawarte w niej zasady zburzyłyby dyktatorskie rządy jakobinów

-  głosiła demokrację polityczną i społeczną

- można doszukiwać się w niej źródeł socjalizmu utopijnego

- kładła nacisk na zasadę równość, wolność, bezpieczeństwo i własność

- celem społeczeństwa jest powszechne szczęście

- uobecniała prawa socjalne , miała gwarantować wszystkim obywatelom prawa  polityczne, prawo do pracy , do opieki społecznej i oświaty

- zerwanie z zasadą trójpodziału władz

- demokracja bezpośrednia

- wybory powszechne, równe,  bezpośrednie, jawne w okręgach jednomandatowych

- wł. Wykonawcza należała do Rady Wykonawczej, kolegialnego rządu

- konstytucja jakobińska ze względu na swój propagandowy, utopijny charakter stała się wzorcem dla konstytucji komunistycznych

KONSTYTUCJA DYREKTORIATU( 22 VIII 1795)

-zawierała wykaz obowiązków obywatelskich w postaci leg es imperfecta tj. przepisy pozbawione konkretnej sankcji

- prawa człowieka i obywatela były nieznacznie zmienioną redakcją przepisów Deklaracji z 1789r.

- suwerenność narodu

- zasada podziału władz

-wł. Ustawodawcza została podzielona na dwie izby: Rade pięciuset i Rade Starszych

- inicjatywa ustawodawcza i uchwalanie ustaw należały wyłącznie do Rady Pięciuset, Rada Starszych mogła jedynie uchwały te przyjąć lub odrzucić je bez prawa dokonywania poprawek

- całość władzy wykonawczej należała do pięcioosobowego Dyrektoriatu , dyrektorzy byli wybierani przez obie izby parlamentu na pięcioletnią kadencję, decyzje podejmowali kolegialnie

- Dyrektoriat nie mógł rozwiązywać parlamentu stąd  dochodziło do ostrych konfliktów między wł. Ustawodawczą a wykonawczą

- wł. Wykonawcza , ustawodawcza i sądownicza były od siebie niezależne

39. Napoleoński model ustrojowy

- autorytarne rządy N. można określić jako stabilizacje sytuacji, utrzymanie podstawowych zdobyczy rewolucyjnych z lat 1789-1791 z odrzuceniem wszelkiej tradycji jakobińskiej tego okresu

- sprawował władze w sposób centralistyczny, surowy, sprawny

- N. stworzył Kodeks Cywilny , kodeks karny, procedur, kodeks handlowy

- przeprowadził reformę administracji i sądownictwa

- uporządkował budżet państwa

- konkordat z papieżem Piusem VII- 1801 r.

ZMIANY W KONSTYTUCJI KONSULARNEJ :

• Brak zasad zaczerpniętych z DPCziO

• Wzmocnienie władzy wykonawczej, trzech konsuli powoływanych na 10 lat przez Senat( faktyczna władza należała do jednego z konsuli)

• Uprawnienia pierwszego konsula: był głową państwa, decydował o wojnie i pokoju, przysługiwała mu inicjatywa ustawodawcza i ogłaszanie ustaw, mianował ministrów i obsadzał najważniejsze stanowiska w państwie

• Zamiast wyborów panowała zasada nominacji

• Ograniczenie roli samorządów

• Urzędy jednostkowe

• Konsulowie nie ponosili odpowiedzialności konstytucyjnej

• Powołanie instytucji Rady Stanu która przygotowywała projekty ustaw oraz występowała jako najwyższy sąd administracyjny

• Parlament składał się z trzech ciał: Trybunat, Ciało Ustawodawcze, Senat

• Na szczeblu departamentu wprowadzono Rady Prefektury była ona sądem apelacyjnym administracyjnym a także w pewnych sytuacjach sądem kasacyjnym

• Podział sądownictwa: sądy pokoju, sądy okręgowe, trybunały okręgowe, trybunały karne departamentów, trybunały apelacyjne

- przekształcenie republiki w cesarstwo nastąpiło w 1804 r. Napoleon przyjmując tytuł cesarza Francuzów koronował się w katedrze w Paryżu z ceremoniałem feudalno-religijnym.

- w 1802 Napoleon został ogłoszony konsulem dożywotnim

- zmiana w konstytucji zaprowadzona w 1807r. znosiła Trybunat

- od 1804 cesarz wybierał senatorów

- cesarz podejmował wszystkie ważne decyzje w państwie

40. Przemiany ustrojowe w Rosji w XVIII i XIX wieku

- rozwój terytorialny państwa w XVIIw. Powodował że istniejące instytucje i urzędy nie były w stanie zapewnić efektywności działania władzy centralnej

- podróże cara Piotra I po Europie zainspirowały go do przeprowadzenia zmian ustrojowych

REFORMY PIOTRA I:

• Likwidacja dumy bojarskiej

• Likwidacja prikazów- centralnych urzędów władzy wykonawczej

• Stworzenie na to miejsce administracji państwowej

• Utworzenie Senatu Rządzącego - organ doradzający( miał też nadzorować administracje i sądownictwo, przygotowywał projekty ustaw, nadzorował wprowadzenie w życie wydanych praw

• Nadzór nad organami administracji centralnej i terenowej sprawowała prokuratura

• Kraj podzielił na gubernie, prowincje, dystrykty na czele tych jednostek administracyjnych stali: gubernatorzy, wojewodowie, komisarze ziemscy

• Sądownictwo stanowe

• Zniósł patriarchat moskiewski przejął kierownictwo nad kościołem, powołał Święty Synod

ORGANIZACJA WŁADZY WYKONAWCZEJ

Kolegia ministerialne- stanowiły organy władzy wykonawczej odpowiadające za poszczególne dziedziny funkcjonowania państwa. Ustanowiono ich dziewięć:

1. Spraw wojskowych

2. Spraw marynarki

3. Spraw zagranicznych

4. Wymiaru sprawiedliwości

5. Spraw handlu

6. Spraw górnictwa i przemysłu

7. Spraw wydatków państwowych

8. Spraw dochodów państwowych

9. Spraw kontroli dochodów i wydatków

ZMIANY KATARZYNY II:

• Senat rządzący stał się najważniejszą instytucją sądowniczą

• Przejęła bezpośrednio kierownictwo nad poszczególnymi kolegiami które zaczęły przypominać nowożytne ministerstwa resortowe

• Wprowadziła nowy podział terytorialny ustanawiając generał gubernie które były bezpośrednie podporządkowane carowi

• Przywrócony został samorząd szlachecki

PRZEMIANY USTROJOWE W XIXW.:

• Aleksander I powołał w 1810r. Radę Państwa( ch. Doradczy w zakresie stanowienia prawa)

• Od 1802 powoływał ministrów odpowiedzialnych za określone dziedziny życia państwowego

• Rozszerzył zakres uprawnień senatu( uzyskiwał uprawnienia nadzorcze wobec ministrów

• Dokonał uwłaszczenia chłopów w 1864 r.

• W 1861 wprowadzenie samorządu wiejskiego, w 1864 samorządu ziemskiego i w 1870 dla samorządu miejskiego

• W 1864 wprowadzono w całym państwie sądy powszechne

41.Ustrój monarchii habsburskiej w XVIII i początkach XIX wieku

POWSTANIE MONARCHII HABSBURGÓW

# XVI w. - połączenie austriackiej monarchii Habsburgów z królestwem czeskim i węgierskim

# Jedność monarchii narażona przez różne zasady następstwa tronu - SANKCJA PRAGMATYCZNA (1713)-monarchia habsburska dziedziczna w linii męskiej (primogenitura),a w razie wygaśnięcia linii męskiej mogły dziedziczyć kobiety.

ORGANA CENTRALNE

# Jak w innych krajach - warunkiem wprowadzenia centralistycznych rządów absolutnych było załamanie potęgi stanów i sejmików stanowcyh.

• nie poddały się temu Węgry które do XIX w zachowały ustrój stanowy z sejmem o wielkich uprawnieniach.

# XVIIw - - załamanie Czech, XVIII w - okres absolutyzmu oświeconego

# Nie do końca udało się w Austrii stworzyć jednolitej administracji centralnej z podziałem na resorty.Zarząd centralny opierał się na organach kolegialnych (jak w Prusach i Francji), a ostatecznie istaniały takie organa centralne:

• KANCELARIA STANU: sprawy zagraniczne, na czele kanclerz stanu

• TAJNA KONFERENCJA: wyłoniona z Tajnej Rady współpracowała z monarchą w prowadzeniu polityki zewnętrznej.

• ZJEDNOCZONA KANCELARIA NADWORNA: zarząd spraw wewnętrzynych(bez spraw skarbowych i sądowych) na czele kanclerz

• NAJWYŻSZA IZBA SPRAWIEDLIWOŚCI: najwyższy sąd

• NADWORNA RADA WOJENNA: polityka wojskowa

• NADWORNA IZBA SKARBOWA: polityka finansowa

ORGANA TE BYŁY ŚCIŚLE PODPORZĄDKOWANE MONARSZE

# Monarcha nie skupil w swym ręku całego zarządu państwa, bo współpracował z RADĄ STANU ( od 1761, organ doradczy)

ORGANA LOKALNE

# XVIII w. - nowa jednolita centralistyczna organizacja administracji lokalnej

• Kraj podzielono na gubernie z nomionowanymi gubernatorami podlegającymi Zjednoczonej Kancelarii Nadwornej

• Gubernie dzieliły się na cyrkuły ze starostami obwodowymi - nadzór nad miastami i dominiami

• Dominia - gromady wiejskie podporządkowane panu, ale miały pewne formy samorządu z wójtem mianowanym przez pana

• Miasta (po reformie z 1782) - dość szeroki samorząd z wybieralnymi organami (zniesiony na początku XIX w.)

42.Ustrój Prus w XVIII i początkach XIX wieku

ORGANA CENTRALNE

# Walka ze stanami prowadzona była oddzielnie w poszczególnych terytoriach. Monarcha wygrał uzyskując prawo swobodnego nakładania podatków.

# Stworzono stałą armię, nakładając monarchii pruskiej charakter militarny - armia tworzyła więź między wszystkimi terytoriami i podtrzymywała władzę absolutną.

# Stworzono podporządkowany monarsze aparat państwowy oparty na centraliźmie i biurokratyźmie - nie doszło (jak we Francjii) do zorganizowania zarządu centralnego opartego na jednolitym podziale na resorty, ale dawnej Rady nadwornej wykształciły sie 3 kolegialne organy (zwane ministerstwami):

1) Generalne Dyrektorium Finansów,Wojen i Domen: składające się z 4 departamentów złożonych z 2-3 ministrów : administracja wewnętrzna i finanse.

2) Ministerstwo Gabinetowe: sprawy zagraniczne 2-3 ministrów

3) Ministerstwo Sprawiedliwości: na czele kanclerz i kilku ministrów;sądownictwo i wyznania

---------koniec XVIII w powołanie Sądu Najwyższego dla całego państwa.

# Jedynym czynnikiem koordynującym działalność ministrów był sam król (ministrowie tworzyli TAJNĄ RADĘ STANU- bez większego znaczenia) - wykonywał on rządy osobiste.

---------sprawy były rozpatrywane w ministerstwach (król nie brał udziału), raporty szły do króla a ten sam podejmował decyzję w formie Nakazów Gabinetowych.

(TAJNA RADA STANU u schyłku XVII w utraciła swoje kompetencje (związane z prowadzeniem polityki fiskalnej oraz zabezpieczeniem potrzeb wojska) na rzecz TAJNEJ DWORSKIEJ KAMERY i GENERALNEGO KOMISARIATU WOJNY.To drugie ciało z czasem stało się włąścciwie głónym ośrodkiem koordynującym politykę gospodarczą państwa.

# Generalna Dyrekcja Monopoli i Ceł- utworzono w połowie XVIII w dla usprawnienia funkcjonowania aparatu fiskalnego panstwa.

ORGANA LOKALNE

# XVIII w - monarchia absolutna zorganizowała centralistyczną organizację zarządu lokalnego:

• ograniczono działalność stanowych organów lokalnych lub w ogóle je zniesiono

• podział państwa na DEPARTAMENTY KAMER, podlegające KAMEROM WOJNY i DOMEN, które były podporządkowane Generalnemu Dyrektorium

• departamenty podzielono na powiaty z nominowanym przez króla LANDRATEM (radcą ziemskim) na czele -był szlachcicem, więc był zarazem organem stanowym reprezentującym interesy szlachty i urzędnikiem państwowym.Landraci czyli starostowie kierowali wykonywaniem w powiecie zarządzeń władz wyższego szczebla.

# Miasta nie zostały podporządkowane organizacji powiatowej,nadzór nad nimi mieli radcy skarbowi.Bardzo ograniczono samorząd miejski.

ABSOLUTYZM OŚWIECONY

# Powstanie i rozwój pruskiej monarchii absolutnej miało szereg specyficznych cech, wynikających ze struktury społecznej państwa:

• zahamowanie rozwoju miast , przemysłu i handlu na skutek rozpowszechnienia się gospodarki folwarczno-pańśzczyźnianej,która umocniła panowanie feudałów.

# połowa XVIII w. - monarchia ''oświecona'' - wiele nowych postępowych poglądów - domagano sę wewnętrznej reformy państwa. Reformy przeprowadzano bo władcy chcieli zabezpieczyć się przed rosnącą opozycją:

• pewne ograniczenie poddaństwa wsi

• ograniczenie monopolu cechów i otwarcie pola dla wolności przemysłowej

• zniesienie nietolerancji religijnej

# Oświecenie przyniosło nowe uzasadnienie absolutyzmu - monarcha był pierwszym sługą państwa i miał służyć dobru ogółu. O tym, co jest dobre dla ogółu,decydował monarcha,kierując się racją stanu.

• wszechwładza monarchii absolutnej wykraczała ''dla dobra poddanych'' w najdrobniejsze szczegóły ich życia i państwo pruskie stało się wzorem państwa policyjnego.

---