PAŃSTWO

organizacja polityczna, wyposażona w suwerenną władzę (całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zew. - innych państw; i wew. - jest władzą najwyższą na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania), zajmująca określone terytorium (obejmuje ludzi związanych z określonym terytorium, jest zawsze ściśle ograniczone i w jego skład wchodzi obszar lądowy, wody przybrzeżne, strefa powietrzna nad obszarem lądowym, a także statki wodne i powietrzne). Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany (obywatelstwo). W obrębie państwa występuje stosunek: władza - podporządkowane jej osoby i grupy (sprawująca pełnię władzy na jego terytorium i nad ludnością. Władza najwyższa jest kompetentna do nawiązywania i prowadzenia stosunków z innymi państwami. Zakres kompetencji naczelnych organów władzy i administracji określa konstytucja).

Funkcja wew. - podejmowanie działań, z których wynika, że władza państwowa jest najwyższa na danym obszarze i decyduje sama o zakresie swoich kompetencji, a wszystkie inne instytucje i organy funkcjonują za jej zgodą i na warunkach przez nią określonych. Zapewnienie bezpieczeństwa i porządku.

Funkcja zewnętrzna - realizacja celów niezależnych od innych państw i ochrona interesów danego państwa.

Funkcja gospodarczo-organizatorska - organizowanie gosp./oddziaływanie na nią (maksymalne i minimalne)

Funkcja socjalna - zapewnienie minimum egzystencji jednostek i grup, tworzenia miejsc pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska nat.

Ograniczenie suwerenności może nastąpić w wyniku przyjętych przez państwo zobowiązań (np. w następstwie przegranej wojny). Wszystkie funkcje realizowane są przez organa państwa, które dzielą się na: przedstawicielskie, przymusu, administracji gospodarczej, administracji kulturalnej, kontrolne.

Geneza: przejście ludzi do osiadłego trybu życia, też wyzwolenie się określonej grupy ludzi spod panowania innego państwa i oderwania od niego części terytorium, rozpad państwa na kilka nowych, połączenie się kilku istniejących w jedno, na podstawie aktu prawa międzynarodowego, w wyniku podboju itp.

Na obszarze państwa jego władze sprawują zwierzchność nad wszystkimi przebywającymi tam osobami, z wyjątkiem osób posiadających immunitet dyplomatyczny.

MONARCHIA

Reprezentantem władzy suwernnej jest monarcha (król, cesarz, sułtan, faraon, szach) sprawujący władzę dożywotnio, samodzielnie lub z innymi organami państwowymi. Monarchia: dziedziczna i elekcyjna. M.absolutna - monarcha stał ponad prawem, mając pełnię władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. M. konstytucyjna - władza m. ujmowana i ograniczana w konstytucji danego państwa. M. parlamentarna: "król panuje, ale nie rządzi", tzn. pełni funkcję ceremonialno-reprezentacyjną, integracyjną (symbol jedności narodu), arbitrażową. Kompetencje przejęte zostały przez inne organy państwowe (parlament, rząd, niezawisłe sądy). Monarcha - symbol zachowania tradycji i ciągłości.

REPUBLIKA

najwyższe organy państwowe (jednoosobowe/kolegialne) wyłaniane są na jakiś czas w drodze wyboru (przez obywateli/kolegium wyborcze).

PAŃSTWO TOTALITARNE

państwo całkowicie kontroluje wszelkie sfery życia obywateli w celu całkowitego podporządkowania sobie jednostki, kontroli nad nią, a nawet jej podglądania. Stworzona oficjalna ideologia, system indoktrynacji (z różnymi formami propagandy). W efekcie następuje pozbawienie jednostki jej prawa do prywatności życia i ścisłe jej uzależnienie od doraźnych interesów państwa.

- skrajna centralizacja państwa

- omnipotencja jego władz, gwałcąca prawa i wolności obywatelskie, likwidująca własność i samorządność, niszcząca podstawy demokracji poprzez pozbawienie społeczeństwa prawa kontroli nad organami władzy (delegalizacja opozycji).

- przeciwnicy polityczni są eliminowani poprzez ich fizyczne unicestwienie lub tzw. resocjalizację w obozach pracy.

- monopartyjny system władzy (niekiedy istnieją partie satelickie).

- zasada wodzostwa, czyli dyktatorskiej władzy jednostki, której bezwzględnie podporządkowany jest cały aparat państwa. Władza przedstawiana jest jako wywodząca się z woli mas.

III Rzesza, ZSRR, Kampucza pod rządami Czerwonych Khmerów. Teoretykami totalitaryzmu byli m.in. C. Schmitt i G. Gentile.

PAŃSTWO UNITARNE - wew. jednolite, władza suwerenna dotyczy całego obszaru w jednakowym zakresie (jednostki admin.-terytorialne są podporządkowane ściśle organom centralnym i nie mają żadnej polit. samodzielności. Jednolity system prawa materialnego i formalnego, organów sądowych, prawodawczych i ustawodawczych, obywatelstwo, podział kraju na jednostki admin.-terytorialne. Scentralizowane lub zdecentralizowane.

PAŃSTWO ZŁOŻONE:

UNIA PERSONALNA - związek 2/więcej państw z zachowaniem odrębnego systemu instytucji państwowych, posiadający wspólną głowę państwa.

UNIA REALNA - związek 2/więcej monarchii będący podmiotem prawa międzynarodowego. Sprawy wojskowe, finansowe i polityka zagraniczna prowadzone są dla wszystkich państw wspólnie, np. unia Polski z Litwą po 1569 czy Austrii i Węgier po 1867. Unia realna rozwinęła się z unii personalnej.

KONFEDERACJA - związek, zrzeszenie utworzone przez jeden lub kilka stanów/państw/miast dla osiągnięcia określonych celów, mający istnieć do chwili osiągnięcia tego celu. Władza za pośrednictwem organów państw członkowskich. Prawie nie ogranicza suwerenności poszczególnych państw (stosunki między członkami mają charakter prawnomiędzynarodowy). Powoływany jest jeden organ w formie zgromadzenia parlamentarnego (każde państwo ma 1 głos).

FEDERACJA - państwo związkowe, w przeciwieństwie do konfederacji posiadające własne organy związkowe. Na ich rzecz członkowie federacji zrzekają się części swoich suwerennych praw (odrębności armii, finansów, polityki zagranicznej). Terytorium nie ma prawa uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych, secesji. Mogą mieć własną konstytucję, system prawny i sądowy, uchwalać ustawy tam obowiązujące. Istnieje podwójne obywatelstwo. Federacjami są np. USA, Niemcy, Szwajcaria.

AUTORYTARYZM

antydemokratyczny system rządów. Władza sprawowana jest przez armię, partię polityczną, aparat biurokratyczny - nomenklatura partyjna. Potocznie - "rządy mocnej ręki". Autorytaryzm nie jest oparty na większości parlamentarnej i nie podlega kontroli społecznej (wybory aklamacyjne - przyjęcie/odrzucenie jednolitych list), a wiele spraw ekonomicznych, społecznych, religijnych i kulturalnych pozostawionych jest indywidualnej aktywności. Autorytarne rządy świadczą o niedorozwoju demokracji w danym państwie. Udział obywateli w życiu polit. jest ściśle kontrolowany.

OBYWATELSTWO - to przynależność jednostki do państwa o charakterze sformalizowanym. Nie musi pokrywać się z narodowością i nie zależy od woli jednostki (można być ob. danego państwa i przyznawać się do innej narodowości niż większość obywateli - mniejszość narodowa). Sposób nabycia obywatelstwa:

1. Przez urodzenie: prawo krwi (ius sanguinis, dziecko nabywa obywatelstwo tego państwa, którego obywatelami są jego rodzice, bez względu na miejsce urodzenia, np. w Polsce); prawo ziemi (ius soli, każde dziecko urodzone na terytorium danego państwa nabywa jego obywatelstwo bez względu na o. rodziców, np. Australia).

2. Przez naturalizację: uznanie przez organ danego państwa człowieka za obywatela na podstawie wniosku/po wyrażeniu zgody przez tą osobę jeśli spełnia odp. warunki (np. w USA mieszka 5 lat).

3. Przez małżeństwo: małżonek cudzoziemiec może wystąpić o przyznanie mu obywatelstwa kraju, którego obywatelem jest współmałżonek (np. po zrzeczeniu się dotychczasowego obywatelstwa).

4. Przez opcję: osoba może ubiegać się o obywatelstwo co najmniej 2 państw.

W państwie demokratycznym przyjmuje się pierwszeństwo obywatela nad państwem (p. podporządkowane interesom obywateli, obywatele lojalni p.: przestrzegać prawa, płacić podatki, stawać w jego obronie).

Prawa człowieka I generacji - prawa i wolności osobiste i polityczne (do życia, nietykalność osobista, do oporu przeciwko bezprawnej przemocy, nienaruszalność mieszkania, tajemnica korespondencji, do wyboru miejsca zamieszkania, wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń i wieców)

Prawa człowieka II generacji - prawa ekonomiczne i socjalne (do pracy, równej płacy za równą pracę, do wypoczynku, do strajku, do zasiłku dla bezrobotnych, ochrona kobiet i dzieci, do renty inwalidzkiej).

Prawa człowieka III generacji - prawa ekologiczne i prawa do korzystania z osiągnięć współczesnej cywilizacji (do czystego powietrza, do wolnych od zanieczyszczeń wody i gleby, do bezpiecznej dla zdrowia żywności, do korzystania ze źródeł światowego przekazu informacji).

NARODOWOŚĆ - niesformalizowana i nie posiadająca organów grupa wspólnotowa oparta na wspólnym dla jej członków odniesieniu do do pewnych wartości związanych z tradycją wspólnych losów, wspólnymi elementami kultury oraz dążeniami do zachowania ich obrębności. Przeważnie wspólne pochodzenie (wyjątek - Amerykanie), wspólny język (wyjątek - Szwajcarzy), kultura i tradycja - dziedzictwo kulturowe. Powstaje na danym terytorium, ale może później ulec rozproszeniu (naród żydowski, cygański).

KONSTYTUCJA - ustawa zasadnicza (normuje sprawy dla społeczności najważniejsze). Określa podstawowe zasady ustroju polit. oraz u. społ. państwa. Wszystkie inne akty prawne muszą być z nią zgodne (nie mogą naruszać wartości, których obronę konstytucja poręcza, muszą być tworzone/zmieniane/uchylane zgodnie z jej postanowieniami). Konstytucję uchwala się/zmienia w specjalny sposób (zazwyczaj specjalną większością głosów i obecnością większej ilości członków organu uchwalającego)=duża stabilność. Może być oktrojowana (nadana).

Określa podstawowe organy państwa, sposób ich powoływania, zakres ich upoważnień, stosunki między nimi, podstawowe cele i metody sprawowania władzy państwowej, pozycję jednostki w państwie, jej prawa i obowiązki, gwarancje i ograniczenia, formy własności (też ograniczenia/pozbawienia własności), finanse państwa.

Konstytucje: pisane w formie ustawy (USA z 1787, 3 Maja z 1791, francuska z IX.1791) i nie- (normy prawa zwyczajowego oraz kilka ustaw zwykłych regulujących podstawy ustroju państwa - GBR, Izrael, Nowa Zelandia).

Funkcje:

- prawna (podstawa systemu prawnego)

- integracyjna (integruje społ.)

- organizatorska (statut org. państwa, zasady org. i funkcjonowania państwa oraz jego strukture wew.)

- programowa (kierunki rozwoju państwa)

- wychowawcza (pewien system wartości i przekonań polit., zawiera idee i dąży do ich realizacji)

SYSTEM PARTYJNY - konfiguracja partii polit. operujących w przestrzeni politycznej i dążących do maksymalizacji efektów wyborczych, sformułowania gabinetu, koalicji. Istotę stanowi układ wzajemnych powiązań między partiami na różnych poziomach systemu polit. (wyborczym, parlamentarnym, organizacyjnym, transnarodowym). System p. jako określona forma organizacyjna rywalizacji (pierwotnie oparta na grupowej tożsamości) przejawia wyjątkową trwałość, a tym samym zdolność do pasywnej i aktywnej adaptacji do zmieniającego się otoczenia, np. poprzez zaproponowanie nowego modelu partii w wyniku zmiany w strukturze społecznej. Dopiero później wprowadzają one określone zmiany w systemie rywalizacyjno-kooperacyjnym.

SYSTEM JEDNOPARTYJNY (MONOPARTYJNY) - niedemokratyczne reżimy wykluczające istnienie rywalizacyjnych mechanizmów alternacji władzy politycznej. Zakaz istnienia innych partii politycznych oprócz rządzącej, delegalizacja ugrupowań już istniejących. Państwa totalitarne (faszystowskie i komun.), realnego socjalizmu, też w krajach pokolonialnych, jako sposób kontrolowania i sterowania procesami integrującymi nową wspólnotę polityczną.

SYSTEM DWUPARTYJNY - kategoria wyróżniana przez większość autorów typologii systemów partyjnych, alternacja władzy dokonuje się tylko pomiędzy dwoma ugrupowaniami: lewicowym (centrolewicowym) i prawicowym (centroprawicowym). Nie ma tu znaczenia faktyczna liczba partii uczestniczących w wyborach (znacznie więcej). Rywalizacja polityczna ma charakter dwubiegunowy, dwa ugrupowania kontrolują łącznie ponad 90% mandatów w parlamencie (w GBR mniej), ich siła jest zbliżona, co uprawdopodobnia alternację władzy. W dłuższym czasie - jedna z partii może uzyskać przewagę nad drugą (w GBR w latach 1945-1998 konserwatyści przez 31 lat, a Partia Pracy (LP) - 22 lata). Rywalizacja polityczna przebiega dwutorowo (arena wyborcza oraz parlamentarno-gabinetowa). Sprzyja wyłanianiu trwałych rządów i zapewnia wysoki poziom stabilności politycznej (jednopartyjny gabinet z poparcie, parlamentu - gabinet większościowy).

Klasyczny przykład s.d.: GBR i USA. Wspólne: wyrastają z podobnych sys. wyborczych (większość względna). Ale odmienne reżimy polityczne.

SYSTEM DWU-I-PÓŁPARTYJNY - kategoria wprowadzona przez J. Blońdela dla oznaczenia takiego typu rywalizacji politycznej, w którym obok dwóch wielkich partii występuje trzecia, zdolna do zdobycia do 20% mandatów i posiadająca potencjał koalicyjny. Cecha s.d.p.: żadne z 2 wielkich ugrupowań nie jest w stanie uzyskać bezwzględnej większości mandatów --> rządzić samodzielnie (jednopartyjny gabinet większościowy). Efektem rywalizacji w ramach s.d.p. są zatem stabilne, większościowe gabinety koalicyjne. System: w RFN (do momentu zjednoczenia Niemiec), Austria. Mechanizm systemu partyjnego jest jednak w obu przypadkach odmienny. W RFN regułą stały się koalicje zawierane przez jedną z dwóch wielkich partii (Unię Chrześcijańskich Demokratów - CDU i Socjaldemokratyczną Partię Niemiec - SPD) z Partią Wolnych Demokratów (FDP). Jedna z wielkich partii jest w opozycji.

SYSTEM WIELOPARTYJNY - Belgia, Holandia, Polska po 89r. 3 lub więcej partii ma szansę na zdobycie władzy. Wyraz rozbicia i zróżnicowania społeczeństwa. Może zapowiadać niestabilność i zmiany w polityce. Może wystąpić jako: system partii dominującej (pozycja dominująca - 1 partia, np. indyjski Kongres Narodowy lat 60. Absolutna przewaga w parlamencie, zdolna do utworzenia rządu jednopartyjnego. Brak partii opozycyjnej zdolnej do przeciwstawienia się. Stanowiska państwowe obsadzane przez członków partii (kumulacja stanowisk). System kooperacji partii (Szwajcaria, Austria 45-66, po 82 r.) - wszystkie partie tego samego systemu/liczące się podejmują współpracę (konkurują tylko podczas wyborów). Ogranicza to rolę parlamentu i zanika odpowiedzialność przed nim. System dwublokowy - Francja V Republiki (po 62 r.), RFN - walka toczy się między 2 blokami (RFN: SPD/FDP a CDU/CSU). Po wyborach rządzi jeden z bloków mający absolutną przewagę w parlamencie. System rozbicia partyjnego (Polska) - brak partii większościowej mającej przewagę. Konieczność koalicji (partie centrowe i ugrupowania prawicowe/lewicowe).

INNE TYPY SYSTEMÓW PARTYJNYCH:

1. Konkurencyjność partii: konkurencyjny (Francja, Polska) i oparty na uzgodnieniach (Szwajcaria, Austria, Holandia, Belgia, Liban).

2. Charakter programów polit. i zasady walki międzypartyjnej: zideologizowany (duże różnice między głównymi p. - Republika Weimarska) i pragmatyczny (mały dystans ideologiczny między p. - Niemcy).

3. Częstotliwość zmiany partii rządzącej: hegemoniczny (jedna partia sama/w koalicji pozostaje przy władzy przez długi okres - Japonia, W) i zmienny (Polska 21-26, Francja IV Republiki).

4. Sposób tworzenia rządu: zrównoważony (wyraźna polaryzacja, bez dłuższej dominacji - RFN, USA, GBR) i rozproszony (kilka partii ma te same wyniki wyborcze - Holandia i Belgia).

5. Liczba partii, ideologiczny dystans między nimi, intensywność konfliktów: dwupartyjny ze zmieniającymi się rządami (2 bipolarnie zwrócone wobec siebie partie, zmieniają się formując samodzielne rządy, USA, Nowa Zelandia), umiarkowany pluralizm (niewielki dystans ideologiczny, dążenie do biegunowego budowania koalicji, dominacja dośrodkowa koalicji, GBR, Kanada, RFN, Beneluks), spolaryzowany pluralizm (opozycja z lewa i prawa, ideologizacje systemu polit, Finlandia, Republika Weimarska), partia hegemoniczna w spolaryzowanym pluralizmie (partia dominująca tworzy rząd, Partia Liberalno-Demokratyczna w Japonii).

PARTIA POLITYCZNA - zorganizowana, społeczna grupa celowa, zmierzająca do uzyskania władzy w państwie poprzez obsadzenie najwyższych stanowisk państwowych ludźmi, którzy realizowaliby jej program polityczny (koncepcje polityczne, ustrojowe, ekon., etyczne, społ.). Przynależność - na ogół dobrowolna (~ - system totalitarny).

Rola:

1) przekazuje poprzez swoich członków idee polityczne, hasła i programy głoszone przez przywódców partii do szerokich mas społecznych i nakłania je do działań zmierzających do realizacji tych idei.

2) gromadzi postulaty społeczne i polityczne obywateli i na ich podstawie dochodzi do formułowania programów partyjnych.

Przeważa 1) - charakter wodzowski, 2) - demokratyczny.

Kieruje się doktrynami i ideologiami politycznymi. Przyjmuje różne nazwy: stronnictwo, unia, blok itp.

Podział partii:

1. Org. geneza partii: parlamentarno-wyborcze (z grupy posłów, wokół której tworzą się komitety wyborcze --> organizację, np. p. liberalne, konserwatywne) i pozaparlamentarne (z inicjatywy org., która nie brała udziału w wyborach parlamentarnych, np. p. socjaldem., komun., chłopskie, ekolog.)

2. Typ struktury org.: komitetowe (bez członków, z kręgiem aktywistów org. wybory, np. Republikanie i Demokraci w USA) i rozwinięte (rozwinięta str. org., np. p. komun., socjalistyczne, chadeckie)

3. Stopień upartyjnienia wyborów: kadrowe (rezygnacja z masowości, niewielka liczba zawodowych polit. i aktywistów/wolontariuszy, np. część partii liberalnych) i masowe (dobra struktura, działa stale, niezależnie od kampanii w. do parlamentu, np. p. socjaldem., chadeckie)

4. Typ członkostwa: bezpośrednie (zdobywa się poprzez wstąpienie do lokalnych komórek org., np. p. liberalne, komun.) i pośrednie (pośrednio i zbiorowo na drodze przyjęcia przez odrębną org., np. związek zaw.: brytyjska Partia Pracy, Austriacka Partia Ludowa)

5. Podział kompetencji: scentralizowane (władza w instancjach centr., np. brytyjska Partia Konserwatywna) i zdecentralizowane (autonomia w podejmowaniu decyzji, np. Francuska Partia Socjalistyczna)

6. Rodzaj komórki podst.: zakładowe (komun.) i terytorialne (określona jednostka t., np. socjaldem., chadeckie, liberalne)

7. Powoływanie władz partyjnych: demokratyczne (powoływane i kontrolowane przez członków, np. p. socjalistyczne, ch., l., ekolog.) i nie- (wodzostwo, np. p. faszystowskie)

8. Typ kierownictwa partyjnego: jednoosobowe (wodzostwo, np. p. faszystowskie), kolegialne (kongres/zjazd, np. p. socjaldem., chadeckie, liberalne, konserwatywne), parlamentarne (frakcja p. kieruje, np. brytyjska Partia Konserwatywna), pozaparlamentarne (organ poza parlamentem, obecnie brak)

9. Cele/zadania: wyborcze (Republikanie i Demokraci w USA), społeczne (socjaldem.), totalitarne (totalne opanowanie społ.: faszystowskie, mniej komun.)

10. Funkcje społeczne: rewolucyjne, reformistyczne, konserwatywne, narodowe.

11. Ideologie: partie komunistyczne, socjalistyczne, chrześcijańsko-demokratyczne.

RODZINY PROGRAMOWE PARTII POLIT.:

1. P. konserwatywne: zachowanie gospodarki rynkowej, silne państwo wew. i na zew., antysocjalizm (brytyjska Partia Konserwatywna, francuska RPR, irlandzka Fianna Fail, polska Partia Konserwatywna).

2. P. chrześcijańskie: chrześcijaństwo, antykomunizm, wolna gosp. rynkowa (CDU, CSU w RFN, polskie Chrześcijańsko-Dem. Stronnictwo Pracy).

3. P. liberalne: antyklerykalizm, liberalizm lewicowy (socjalnie skorygowany kapitalizm) i prawicowy (własność prywatna i wolna gosp. rynkowa) - FDP w RFN, Liberal Party w GBR, polska Unia Polityki Realnej.

4. P. socjal. i socjaldem.: socjalizm demokratyczny, dem. gospodarczo-socjalna, polit., kulturalna, międzynarodowa.

5. P. komun.: marksizm i leninizm (z nich: maoizm, eurokomunizm, nowa lewica): francuska FPK, Związek Komunistów Polskich "Proletariat".

6. P. chłopskie: agraryzm, reprezentacja konfliktów miasto-wieś (Polskie Stronnictwo Ludowe)

7. P. etniczne i regionalne: konflikty centrum-peryferie i narodowościowe (Partia Basków, Szwedzka Partia Ludowa w Finlandii)

8. P. skrajno prawicowe: rasistowskie, antysemickie, nacjonalistyczne, autorytarne postulaty, np. National Socialist White People Party w USA, francuski Front Narodowy)

9. P. ekologiczne: decentralizacja władzy, ograniczenie wzrostu gosp. Kosztem środowiska nat. (odrzucenie energii jądrowej, rozbrojenie w Europie, ochrona środowiska, pokoju).

FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH:

Zygmunt Bauman - partie jako:

* mechanizm wyłaniania elity rządzącej państwa (członkowie zyskują wiedzę i doświadczenie niezbędne do sprawowania władzy, piastowania najwyższych stanowisk państwowych. Elita polityczna ma istotny wpływ na podejmowane przez aktualny rząd decyzje)

* organ formułujący doktryny i programy polityczne (szansa na tworzenie realnych programów działania politycznego, które mogą mieć wpływ na bieg wydarzeń)

* mechanizm kształtowania opinii publicznej (rozpowszechnianie wśród społ. poglądów na sprawy będące przedmiotem publicznego zainteresowania za pomocą środków komunikacji masowej)

* ogniwo wiążące państwo ze społeczeństwem (działalność partii wytwarza autorytet, na którym opiera się skuteczność działania władzy państwowej, przekazują społeczeństwu stanowisko i zamierzenia elity rządzącej, zabiegają o akceptację działań rządu)

* mechanizm społecznej integracji w sferze życia politycznego (łączy w sobie lokalne stanowiska, interesy cząstkowe mniejszych ugrupowań, prezentując je na arenie ogólnopaństwowej, ogólnospołecznej)

* miejsce kariery polit. (stworzenie możliwości kariery politycznej --> objęcie władzy przez kierownictwo, korzyści materialne i duchowe dla aktywnych członków)

* aparat rządzenia (obejmuje kierownictwo państwem w drodze obsadzenia decydujących organów państwowych. Można określić jak kontrolę rządu lub opozycję do rządu. Partia zwycięska obsadza kluczowe stanowiska w państwie i zaczyna realizować funkcję kierowania organami państwowymi/kierowania państwem (ma wpływ na podejmowanie decyzji politycznych i mianowanie personelu wykonawczego - obejmowanie przez przywódców partii najwyższych stanowisk państwowych: stanowiska prezydenta, premiera, ministrów). Kontrola rządu, funkcja opozycji - partie opozycyjne prowadzą działania w 2 kierunkach: przygotowania do zwycięstwa w następnych wyborach (krytyka posunięć partii rządzącej i przygotowanie własnego programu politycznego) i próby włączenia się do rządzenia państwem (krytyka korygująca - mająca na celu wywarcie bieżącego wpływu na politykę państwa)

* wojownik - dąży do zdobycia i utrzymania władzy dla swoich członków, podobnie jak żaden kraj nie może obyć się bez wojska, tak też w polityce nie moze obejść się bez partii;

* ekspert - realizuje i kształtuje interesy społeczne, analizuje potrzeby społeczeństwa, wsłuchuje się w głos opinii publicznej i reaguje na posunięcia innych partii; na tej podstawie tworzy programy polityczne i przedstawia je wyborcom tak, by ułatwić swoje działanie jako wojownika;

* przywódca - realizuje politykę państwa lub też ma na nią wpływ, stając przy władzy lub znajdując się w opozycji; opiera się na informacji dostarczanej przez siebie jako eksperta, a spora część jej działań ma znów na celu oczyszczenie w przyszłości dróg dla wojowników;

* menedżer - tworzy ze swoich członków efektywną i sprawną organizacją zdolną realizować powyższe cele i dba o to, by jako taka została zaprezentowana społeczeństwu; koordynuje swoje działania jako wojownika, eksperta i przywódcy; dobiera sobie ludzi i kształtuje ich, dba o rozwój ich kariery.

GRUPA INTERESU/NACISKU/WPŁYWÓW/LOBBIES

Organizacje, które: reprezentują interesy określonych grup społecznych, przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym, oddziałują na rząd, parlament, partie, opinię publiczną i wpływają na rozstrzygnięcia polit. Głównie: związki przedsiębiorców, zrzeszenia pracodawców, związki pracobiorców (z. zaw.). Powstały i rozwijały się w związku z postępującą industrializacją. Działalność: zbieranie informacji, doradztwo, pośrednictwo, edukacyjna. Część uczestniczy w podejmowaniu decyzji państwowych/współtworzy ją.

Typy grupy interesów/rodzaj/przykłady:

1. Ekonomiczna/ podstawowe (kapitału: zrzeszenia przemysłowe i pracodawców, pracownicze: związki zawodowe i izby samorządowe) i niepodstawowe (rolnicze, rzemieślników, wolne zawody, spółdzielcze, konsumenci: zrzeszenia rolnicze, org. konsumenckie)

2. Nieekonomiczna/ org. o cechach polit., nie powiązane z partiami, Kościoły i zrzeszenia religijne, zrzeszenia kulturalne, filantropijne, humanistyczne/ stowarzyszenia o cechach polit., koła dyskusyjne, Fundacja na Rzecz Wspierania Demokracji, org. kombatanckie.

PARLAMENT

najwyższy organ przedstawicielski (funkcje: ustrojodawcza, ustawodawcza (inicjatywa, debata na posiedzeniach plenarnych, rozpatrzenie w komisjach, przyjęcie projektu, przesłanie do 3 izby, sankcjonowanie przez głowę państwa, promulgacja), kreacyjna (formowanie organów państwowych - rząd) i kontrolna (władzy wykonawczej: debata nad polityką rządu, sprawozdania z realizacji zadań, komisje parlamentarne, ombudsman - komisaez parlamentarny kontrolujący decyzje z punktu widzenia ich legalności i trafności, pytania i interpelacje poselskie, wniosek o wotum nieufności)), wybierany najczęściej w wyborach powszechnych na kilkuletnią kadencję. Uchwały w sprawach budżetu, podatków, powołania i kontroli rządu oraz in. naczelnych organów państwowych. Pracuje na sesjach zwyczajnych/nad- zwoływanych przez deputowanych/władzę wykonawczą. Posiedzenia są z reguły publiczne. Organy kierownicze mogą być jednoosobowe (speaker)/kolektywne. Pomocnicze organy - komisje: stałe (tworzone na początku kadencji i pracujące przez cały czas jej twania), nadzwyczajne, śledcze (naruszenie prawa przez urzędników państwowych). Deputowani gromadzą sie w klubach/frakcjach partyjnych (od kilku do kilkudziesięciu d.).

Francja - Stany Generalne, w Hiszpania - Kortezy, USA - Kongres, w krajach afrykańskich - Kongres Narodowy itp. W ok. 100 państwach 1-izbowy (Dania, Finlandia, Grecja, Portugalia, Szwecja), w ok. 50 - 2 (BIKAMERALIZM, Francja: Zgromadzenie Narodowe i Senat, GBR: Izba Gmin i Izba Lordów, USA: Izba Reprezentantów i Senat). Izba niższa - na podstawie powszechnego i bezpośredniego głosowania. Izba wyższa - z mianowania (GBR), z wyborów pośrednich (Francja), bezpośrednie z podwyższonym cenzusem dot. biernego prawa wyborczego. I. w. ma dłuższy okres pełnomocnictw, może być odnawiana częściowo - stabilność i następstwo w jej działalności.

Najstarszy parlament - od 930 islandzki Althing.

Demokracja: przedstawicielstwo całego narodu, nie zajmuje uprzywilejowanej pozycji. Przeszkoda dla autorytaryzmu (--> tworzenie instytucji nadrzędnych, np. Wielkiej Rady Faszystowskiej we Włoszech, zjazdów partii komunistycznych w ZSRR i państwach satelickich).

W Polsce międzywojennej - Sejm i Senat (po referendum 1947 1-izbowy Sejm do 1989). Sejm - 460 posłów, senat - 100 senatorów. Pracami sejmu i senatu kierują właściwi marszałkowie, a parlament obraduje na posiedzeniach. Kadencja = 4 lata. Połączone izby tworzą Zgromadzenie Narodowe o szczególnych uprawnieniach.

ORDYNACJA WYBORCZA

Dem. - głosy wszystkich obywateli mają jednakową wagę (równe prawo wyborcze). W pluralnym systemie głosów niektórym przysługuje więcej niż 1 głos. Wybory mogą byc bezpośrednie (muszą być wykonane osobiście przez obywatela)lub pośrednie (przez elektorów, którzy dokonują wyboru reprezentantów). Są powszechne (każdy ma możliwość wybierania i bycia wybieranym). Tajne (treść głosu nie zostanie ujawniona).

Ordynacje w. to ustawy określające tryb przeprowadzania wyborów, podział na okręgi wyborcze, sposób rozdziału mandatów (niezbywalny, mandat wolny - deputowany nie jest związany wolą tych, którzy go wybrali, nie może być odwołany w trakcie kadencji, głosuje zgodnie z sumieniem; mandat związany/imperatywny - deputowani związani instrukcjami wyborców i reprezentują ich, są przed nimi odpowiedzialni i mogą być przez nich odwołani):

System większościowy - jednomandatowe okręgi wyborcze i ten, kto otrzyma większość głosów otrzymuje mandat.. Także wielomandatowe - głosuje się na listy kandydatów (zwycięska lista otrzymuje wszystkie mandaty w danym okręgu). Stosuje się w krajach z kilkoma silnymi ugrupowaniami polit.

System proporcjonalny - w zależności od liczby oddanych głosów partia uzyskuje odpowiednią liczbę mandatów. Duże rozdrobnienie polityczne, trudności w tworzeniu rządów. Wprowadza się klauzulę zaporową (próg mniejszościowy) - minimum głosów, jakie partia musi zdobyć w skali kraju, żeby zostać wziętą pod uwagę przy rozdzielaniu mandatów.

SYSTEMY POLITYCZNE:

SYSTEM PREZYDIALNY

Opiera się na zamkniętej egzekutywie (głowa państwa jest szefem rządu). Zakazane jest łączenie miejsca w rządzie i w parlamencie. Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu (nie może rozwiazać parlamentu). Przydent i jego ministrowie nie są odpowiedzialni politycznie przed parlamentem. Mogą być w formie monarchicznej i republikańskiej: 1. System prezydencki w USA. S. p. w Ameryce Łacińskiej (prezydent - głowa państwa i szef rządu ograniczony przez swój gabinet). 3. System kolegialny w Szwajcarii (głowa państwa=rząd=7-osobowa Rada Związkowa).

SYSTEM PARLAMENTARNY

Podwójna egzekutywa (rozdzielenie funkcji głowy państwa od szefa rządu). Parlament odgrywa rolę ustawodawczą. Rząd powoływany przez głowę państwa na wniosek premiera. Głowa państwa ponosi odpowiedzialność konstytucyjną, rząd - konstytucyjną i polityczną (przed parlamentem). Można łączyć funkcję w rządzie i w parlamencie (wyjątek - Francja). Rząd ustępuje po otrzymaniu wotum nieufności. Głowa państwa może rozwiązać parlament (bez ograniczeń w GBR, z konstruktywnym wotum nieufności w RFN). Mogą być w formie monarchicznej (premier ma przewagę nad monarchą) i republikańskiej.

SYSTEM MIESZANY=PARLAMENTARNY+PREZYDENCKI (Francja V Republiki)

NIEMCY:

1. Forma państwa: republika, państwo federalne, system parlamentarny (demokracja kanclerska).

2. Konstytucja: ustawa zasadnicza z 23.V.1949

3. System organów państwowych:

a) dwuizbowy parlament: Bundestag i Bundesrat.

Bundestag (Parlament Związkowy) - izba niższa, wybory powszechne, równe, tajne i bezpośrednie na 4 lata. Część mandatów - jednomandatowe okręgi wyborcze (większość względna), pozostałe - są rozdysponowane między poszczególne landy stosownie do liczby ich ludności i rozdzielane na szczeblu kraju między listy krajowe zgodnie z zas. proporcjonalności. 656 posłów. Czynne i bierne prawo wyborcze - ukończone 18 lat, przebywa od 3 miesięcy, nie jest ubezwłasnowolniony ani pozbawiony praw publicznych. Posiedzenia zwoływane przez przewodniczącego, kanclerza, prezydenta, 1/3 parlamentarzystów. Prezydium: przewodniczący + 4 zastępców. Rada Seniorów = Prezydium + 23 delegatów partyjnych. Komisje: stałe (budżetowa z przewodniczącym z opozycji), nadzwyczajne, dochodzeniowe, śledcze, ankietowe. Pełnomocnik d/s wojskowych.

Bundesrat (Rada Związkowa) - izba wyższa tworzona przez delegatów rządów krajowych, które ich mianują i odwołują. Liczba głosów uzależniona jest od liczby ludności: 4-6 mln = 4 głosy, 6-7 mln = 5, pow. 7 mln = 6. 68 członków (mandat związany - związani instrukcjami swoich rządów).

Kompetencje: ustawodawcze należą do Bundestagu i Bundesratu. Inicjatywa ustawodawcza - rząd, Bundesrat, deputowani do Bundestagu; kontrolne wobec rządu (prawo żadania obecności, informacji, wysłuchania, interpelacja i zapytania, komisje śledcze, konstruktywne wotum nieufności)

b) Prezydent - wybierany przez Zgromadzenie Federalne (Bundesversammlung): deputowanych Bundestagu i taką samą liczbę parlamentarzystów wybranych przez parlamenty krajowe). Ukończone 40 lat, kadencja 5 lat. Bezstronny i apolityczny arbiter. Reprezentacja związku w stosunkach międzynarodowych. Prawo zawierania umów międzyn., wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych, mianowania i odwoływania sędziów związkowych, oficerów i podoficerów, prawo łaski, rozwiązania parlamentu, gdy ten nie wybierze kanclerza/odmówi mu wotum zaufania, prawo wprowadzenia wyższej konieczności ustawodawczej wobec określonego projektu ustawy. Przedstawia Bundestagowi kandydata na kanclerza, a na jego wniosek powołuje i odwołuje ministrów.

c) Kanclerz, wicekanclerz i rząd federalny (ministrowie poszczególnych resortów i ministrowie bez teki: 18-25) - wybierany przez Bundestag albo z inicjatywy prezydenta, albo parlamentu. Kompetencje: określanie struktury organizacyjnej rządu, formowanie rządu, polityka rządu, reprezentowanie gabinetu na zew. Odpowiedzialność parlamentarna - konstruktywne wotum nieufności (podaje następcę kanclerza bezwzględną większością głosów)

4. Partie polityczne: klasyczny przykład systemu dwu-i-półpartyjnego. Trzon - 2 wielkie ugrupowania polityczne - wyznaniowa, centroprawicowa Unia Chrześcijańskich Demokratów (CDU, socjalna gosp. rynkowa - świadczenia wiekowe, szkolnictwo), która wraz z jej bawarskim odpowiednikiem - Unią Chrześcijańsko-Społeczną (CSU, człowiek najwyższą wartością) - tworzy trwały alians polityczny CDU/CSU oraz Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD, antykomunistyczna, częściowe uwłaszczenie środków pracy, rozwój świadczeń społecznych). Pomiędzy nimi, na pozycji partii obrotowej sytuuje się liberalna Partia Wolnych Demokratów (FDP, N - konserwatyzm, S - liberalizm, luźna struktura, wolny rynek, religia, szczęście rodzinne, kadrowa). W latach 1957-1990 chadecja i socjaldemokracja uzyskiwały łącznie około 80% głosów. Poparcie to było niższe w pierwszych dwóch elekcjach oraz po zjednoczeniu Niemiec (większa liczba partii uczestniczących w wyborach). W latach 1961-1983 w parlamencie reprezentowane były tylko trzy wymienione wyżej partie. W 1983 r. obowiązujący w ordynacji wyborczej 5% próg przekroczyła Partia Zielonych (lewicowi, radykalni, ekologiczni). Nie udało się jej to natomiast w 1990 r. Po zjednoczeniu Niemiec do grona partii parlamentarnych dołączyła neokomunistyczna Partia Demokratycznego Socjalizmu (PDS), zawdzięczając ten fakt poparciu, jakie uzyskała w landach wschodnich. Choć nie zmieniło to praktyki formowania rządów (od 1982 r. opartych na koalicji chadecji i liberałów), zmieniło strukturę rywalizacji wyborczej. Poparcie dla głównych sił politycznych w latach 80 i 90 przedstawia się następująco: Charakterystyczną cechą systemu partyjnego RFN jest jego wysoka stabilizacja.

Obydwie wielkie partie odrzucają możliwość formowania gabinetów jednopartyjnych.

FRANCJA:

1. Forma państwa: republika, państwo unitarne, system parlamentarno-prezydencki (półprezydencki, neoprezydencki, mieszany).

2. Konstytucja: ustawa zasadnicza z 4.X.1958 (przygotowana przez rząd, poddana referendum)

3. System organów państwowych:

a) Prezydent: kandydatów zgłaszają wyborcy kwalifikowani (parlamentarzyści, członkowie rad generalnych, zamorskich zgromadzeń terytorialnych, radcy rady Paryża, merowie municypalni). Wiele kadencji 7-letnich. WYbierany w bezpośrednim głosowaniu większością absolutną (~ to 2 tura wyborów). Kompetencje: wobec rządu - powołuje premiera i na jego wniosek mianuje ministrów oraz przyjmuje dymisję rządu; przewodniczy posiedzeniom rządu; podpisuje rozporządzenia i dekrety; jest szefem sił zbrojnych; przewodniczy posiedzeniom rady i Komitetowi Obrony Narodowej. Wobec parlamentu: rozwiązuje Zgromadzenie Narodowe po zasięgnięciu opinii premiera i przewodniczących obu izb, zwołuje sesje nadzwyczajne obu izb, Kongres - połączone izby; zwraca się z orędziem do obu izb; promulguje ustawy uchwalane przez parlament. Wobec organów wymiaru sprawiedliwości: powołuje 1/3 składu Rady Konstytucyjnej (występuje do niej z wnioskiem o stwierdzenie zgodności z konstytucją ustaw/traktatów międzynarodowych); jest przewodniczącym Rady Najwyższej Sądownictwa oraz mianuje jej członków i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości, ma prawo łaski. Mianuje ambasadorów, może rozpisać referendum, przejąć całkowitą władzę nad państwem.

b) Rząd: premier, ministrowie stanu (funkcja tytułowa), m. resortowi i delegowani, sekretarze stanu - ok. 40 osób. Funkcji członka rządu nie można łączyć z mandatem parlamentarnym. Rząd: określa i prowadzi politykę państwa: kieruje administracją, siłami zbrojnymi. Premier wydaje akty normatywne, odpowiada za obronę narodową, zabezpiecza wykonywanie ustaw, powołuje na stanowiska cywilne i wojskowe (niższe niż prezydent).

c) Parlament dwuizbowy: Zgromadzenie Narodowe i Senat

ZN: 577 posłów wybieranych na 5 lat w jednomandatowych okręgach wyborczych do 100 tys. osób (2 tury). Czynne prawo: 18letni obywatele francuscy mieszkający w gminie od 6 miesięcy, bierne - 23 lata. Prezydium - 22 osoby (przewodniczący, 6 wice-, 3 kwestorów, 12 sekretarzy), od 60-120 komisji stałych i powoływanych. Max. 120 posiedzeń (od 1 dnia roboczego października do ostatniego dnia r. czerwca). Kompetencje: prawa jednostek, kwestia obywatelska, stanu cywilnego, ustawy finansowe, sądy, prawodawstwo karne, kontrola rządu.

Senat: reprezentacja departamentów i terytoriów zamorskich. 321 członków wybieranych na 9 lat, co 3 lata odnowienie 1/3 składu. Bierne prawo wyborcze - powyżej 35 roku życia. Wybory w departamentach (wyborcami są deputowani, radcowie gneralni, członkowie rad municypalnych). Prezydium = 16 osób.

Mandat wolny, immunitet nawet po zakończeniu kadencji, nietykalność, dieta, zwrot kosztów na prowadzenie biura, bezpłatne koleje,telefony, kilka biletów lotniczych do okręgów, coroczne deklaracje majątkowe.

4. Partie polityczne: mechanizm współdziałania i rywalizacji partii (model "śródziemnomorski" z bipolarną strukturą rywalizacji, "potencjalnie" centrowe ugrupowania, np. Demokratyczna Siła (FD), Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej (UDF) czy Ruch Lewicowych Radykałów (MRG) zostały przyciągnięte w ramy układów koalicyjnych przez jeden z dwóch dominujących bloków - lewicowy lub prawicowy).

Wielopartyjny system --> układ dwublokowy z czterema partiami politycznymi dysponującymi łącznym procentem mandatów w okresie IV ok. 44,3% (rekordowo niska wartość w krajach Europy Zachodniej). Obecnie ok. 70,2%. Poszczególne bloki reprezentowane są przez więcej niż dwie partie polityczne. Blok prawicowy tworzą dwie partie polityczne (gaullistowski Związek na Rzecz Republiki (RPR) oraz Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej (UDF)). Druga stanowi przymierze polityczne ("federację"), w którego skład wchodzą partie polityczne, dysponujące zarówno odrębną tożsamością organizacyjną, jak i programową (chadecka Demokratyczna Siła - FD czy Partia Republikańska - PR). Od wyborów w 1978 r. status największej partii bloku lewicowego uzyskała Partia Socjalistyczna (PS). Inne lewicowe: Francuska Partia Komunistyczna (PCF), Partia Socjalistyczna (PS) oraz dwa ugrupowania w zasadzie centrolewicowe, Zieloni (L'V) i Ruch Lewicowych Radykałów (MRG).

WIELKA BRYTANIA:

1. Forma państwa: monarchia parlamentarna, państwo unitarne o szerokiej autonomii części składowych, system gabinetowo-parlamentarny.

2. Konstytucja: obejmuje normy prawa pisanego (np. Wielka Karta Wolności 1215,Bill of rights 1689, ustawa o następstwie tronu 1701, ustawy o parlamencie 1911 i 1949), prawo precedensowe (case alw - orzeczenie sądowe regulujące ważne problemy z zakresu prawa państwowego), konstytucyjne zwyczaje i konwenanse (normy prawaniepisanego powstające w wyniku działania innych niż sądy organów państwowych)

3. System organów państwowych:

a) Monarcha: tron dziedziczny, głowa państwa, formalnie stoi na czele władzy wykonawczej i jest 1 z 3, obok Izby Lordów i I. Gmin, ogniw legislatywy. Zgodnie z zasadą "The King cannto act alone" = "Król nie może działać sam", wszystkie sprawy państwowe są wykonywane bezpośrednio przez ministrów bądź w imieniu monarchy, bądź przez monarchę, ale za radą i zgodą ministrów. Dowodzi siłami zbrojnymi (synowie służą w wojsku), ma prawo łaski, mianuje ministrów, sędziów, parów, biskupów kościoła anglikańskiego jako jego głowa. Politycznie monarcha centralizuje i integruje państwo brytyjskie. Reprezentuje je na zew.

b) Parlament dwuizbowy: Izba Gmin i I. Lordów

Izba Gmin: 651 posłów wybieranych w w. powszechnych, równych, tajnych i bezp. na 5-letnią kadencję. Czynne prawo w.: 18-letni obywatele brytyjscy (stali mieszkańcy okręgu wyborczego). Bierne prawo: prawo głosowania + 21 lat. Okręgi jednomandatowe z większością względną (658 okręgów). Obradom przewodniczy speaker (udziela głosu, przy równej liczbie głosów głosuje tak jak frakcja rządząca).

Izba Lordów: ok. 800 lordów (parowie dziedziczni, dożywotni parowie - 340, lordowie duchowni - 26, lordowie z prawa powoywani przez monarchę - 21, lordowie z powołania za zasługi od 58). W posiedzeniach bierze udział ok. 300 osób (kworum 3 osoby). Obradom przewodniczy Lord-Kanclerz. Sąd apelacyjny

Kompetencje: ustawodawcze, prawo inicjatywy przysługuje wyłącznie członkom parlamentu. Rozpatrywane najpierw w Izbie Gmin, później w I. Lordów.

c) Rząd i gabinet: ok. 100 osób. Monarcha wyznacza premiera, a na jego wniosek pozostałych członków gabinetu i rządu.

Rząd nie jest organem kolegialnym. 3 ministerstwa wspólne dla GBR: finansów, obrony, spraw zagr. Reszta - resortowe i terytorialne. Struktura: sekretarze stanu (najważniejsze resorty), ministrowie resortowi (do gabinetu), m. nieresortowi (historyczni), radcy prawni korony (m. stanu, odpowiadają przed szefem resortu), m. młodsi (reprezentują szefa resortu w parlamencie.

Gabinet - organ kolegialny (najbliższe otoczenie premiera, wybiera on sam członków), strona administracyjna, sekretariat premiera (sprawozdania prasowe i konferencje).

Gabinet cieni (Opozycja Jej Królewskiej Mości) - tworzony przez przegraną partię.

4. Partie polityczne:

Klasyczny system dwupartyjny (wymuszona przez swoisty system wyborczy: większość względna). Dominują: Partia Konserwatywna (S kraj bez Londynu, budowa piramidalna, 1,5 mln członków) i Partia Pracy (gł. Szkocja, w 1945 po raz 1 stworzyła jednopartyjny gabinet, zw. zaw.). Konserwatyści dominowali w latach 80 i na początku lat 90. Labourzyści powrócili do władzy w 97 r. (Tony Blair). Inne: Liberalna Partia Pracy Wielkiej Brytanii, Partia Socjaldemokratyczna, Komunistyczna Partia Wielkiej Brytanii, Szkocka Partia Narodowa (SNP), Partia Nacjonalistów Walijskich (Plaid Cymru), Partia Irlandzka.

STANY ZJEDNOCZONE

1. Forma państwa: republika, federacja, system prezydencki

2. Konstytucja: z 1787 (pierwsza pisana na świecie), preambuła, 7 artykułów, 26 poprawek. Poszczególne stany mają własne k. zgodne z k. federalną.

4. Główne zasady ustrojowe:

Federalizm - stany to suwerenne jednostki polityczne (50 stanów i Dystrykt Kolumbii z Waszyngtonem, terytoria zależne: Guam, Peurto Rico, W. Dziewicze, W. Midway, Samoa Amerykańskie, obywatel USA i określonego stanu), terytorium zorganizowane - co najmniej 60 tys. ludzi, konstytucja, kongres, gubernator. Władza podzielona między organy federalne i stanowe. Decyzje federalne są nadrzędne nad stanowymi. Stany mają własne parlamenty, władzę wykonawczą i sądownictwo.

3. System organów państwowych:

a) Prezydent: głowa państwa i szef rządu. Kadencja 4-letnia (rodowity Amerykanin, co najmniej 35 lat, mieszkać od 14 lat, jedna reelekcja). Prawybory: podczas konwencji wyborczych (zjazd przedstawicieli partii z całych Stanów) wybiera się kandydata na prezydenta. Wybory pośrednie (kulminacja na wrzesień/październik): wyborcy głosują na elektorów (średnio 2 na stan), a ci na kandydatów na prezydenta. Prawdziwe wybory w styczniu (każdy głosuje w stolicy swojego stanu). Wynik w styczniu.

Kompetencje: główny ośrodek sprawowania władzy państwowej, inicjatywa polityczna, nie może rozwiązać Kongresu. Stoi na czele aparatu państwowego, powołuje urzędników, sekretarzy, ambasadorów, dyrektorów FBI, CIA, sędziów Sądu Najwyższego (przechodzą przez Kongres). Głównodowodzący armii i floty USA. Zawiera za radą i zgodą Senatu traktaty lub bez zgody umowy międzynarodowe, zatwierdza zarządzenia, rezolucje i uchwały wymagające stanowiska Senatu i Izby Reprezentantów. Prawo weta wobec ustaw Senatu. Ponosi odpowiedzialność prawną (usunięty na drodze impeachmentu za zdradę, łapownictwo, inne ciężkie przestępstwo). Decyzje o postawieniu w stan oskarżenia podejmuje Izba R., o winie rozstrzyga Senat (decyzje zapadają większością 2/3 głosów).

b) Administracja federalna: 13 departamentów, urząd wykonawczy prezydenta i jego biuro (Urząd Wykonawczy z Biurem Białego Domu, Biuro Zarządzania i Budżetu, Rada Ekonomiczna, Rada Bezpieczeństwa Narodowego, ponad 20 niezależnych agencji admin., kilka federalnych agencji gospodarczych i rządowych agencji wew.

c) Parlament dwuizbowy: Izba Reprezentantów i Senat.

I. R. - 435 deputowanych wybieranych przez społeczeństwo na 2 lata w okręgach 1-mandatowych na podstawie większości względnej. Czynne prawo wyborcze: 18 lat, bierne: 25 lat i obywatelstwo USA co najmniej przez 7 lat. Deputowani nie mogą łączyć funkcji z posadą w administracji. Obradom przewodniczy speaker. Kompetencje: w określonych sytuacjach wybiera prez., stawia urzędników federalnych w stan oskarżenia, ustanawia podatki i cła, patenty i handel.

Senat - 100 senatorów (po 2 z każdego stanu). Wybierani na 6 lat, co 2 lata odnawiana 1/3 składu. Czynne prawo od 18 lat, bierne - od 30 i obywatelstwo USA od 9 lat. Kompetencje: ratyfikacja prezydenckich umów międzynar., zatwierdzanie wyższych urzędników państwowych, wybieranie w określonych okolicznościach wiceprezydenta, rozstrzyganie w sprawach impeachmentu, zezwalanie na tworzenie agend rządowych.

d) Sądy: Sąd Najwyższy i inne. 1 instancja - sądy okręgowe (91), 2 - s. apelacyjne (11), 3 - SN (dokonuje wykładni konstytucji, arbitrażu w konfliktach politycznych, legitymizuje działalność innych organów, rozstrzyganie np. precedensów, 8 sędziów + prezes, od 1869). Sędziów mianuje dożywotnio prezydent za zgodą Senatu.

4. System partyjny: klasyczny system dwupartyjny. Cecha - rywalizacja polit. od początku powstania USA. Dwubiegunowość (każdy biegun reprezentowany przez 1 wielką partię zdolną zdobyć poparcie co najmniej połowy elektoratu. Partia Republikańska (konserwatyści, na północy, ugrupowanie prorynkowe, ograniczenie roli państwa do minimum - państwo to stróż nocny, rezygnacja z programów socjalnych, polityka zagraniczna), Partia Demokratyczna (południe, ograniczenie wydatków na zbrojenia i przemysł, gwarancja pracy, podniesienie funduszy na oświatę). Typowe partie wyborcze poszukujące poparcia w całym elektoracie. Główna stawka to prezydentura. Programy polityczne nie są adresowane do konkretnej grupy. Niski poziom centralizacji (komitety ogólnokrajowe, okręgowe, władze lokalne bez organizacji podstawowych zrzeszających masy członkowskie).

LIBERALIZM:

ideologia polityczna (koncepcja indywidualizmu, priorytetu interesów jednostkowych i własności prywatnej). Prekursor - J. Locke, klasycy: J. Bentham, A. Smith, J.S. Mill, B. Constant i A. de Tocqueville. Nurty: l. klasyczny, socjalny, neoliberalizm.

Elementy typowe:

- indywidualizm (odmienność ludzi, społ. jako zbiór jednostek (a nie byt zbiorowy).

- najwyższą wartością - jednostka ludzka/szczęście (człowiek=prawo decydować o sobie i być wolny).

- jedyna granica wolności jednostki=wolność innych ludzi (równe prawo jednostek do wolności).

- dysponowanie własnością=gwarancja wolności jednostek.

- ograniczenie roli państwa, które zapewnić ma porządek i bezpieczeństwo.

- władza podzielona (aby ~despotyzm). --> Postęp i lepsza organizacja życia polit. i społ.

Zasada społeczeństwa otwartego (konfrontacja z ideologiami): swobodna konkurencja towarów i producentów (najlepszą formę zaspokajania ludzkich potrzeb) - Leseferyzm (liberalizm ekonomiczny=pozwólcie działać) A. Smith, J. Say, F. Batistat, D. Ricardo.

Liberalizm przyjął zasady demokracji (demoliberalizm), ale pod warunkiem respektowania praw mniejszości (tzw. suwerenność ludu nie może przeradzać się w samowolę).

Liberalizm socjalny (socjalliberalizm) (np. J.M. Keynes) z polityką Nowego Ładu F.D. Roosevelta oraz koncepcja "państwa dobrobytu" - po II wojnie światowej Europę Zachodnią (prawo do bezpieczeństwa socjalnego skrytykowane przez neoliberałów z F.A. Hayekiem i M. Friedmanem na czele, którzy: trzeba powrócić do wolnej gry sił rynkowych, odrzucają interwencjonizm państwowy, stawiają na jednej płaszczyźnie faszyzm, komunizm i nazizm, które odbierały jednostce wszelką wolność. Dlatego też koncepcja "sprawiedliwości społecznej" to nonsens z logicznego punktu widzenia. Sprawiedliwy może być tylko pojedynczy człowiek, a nie społ. Obecnie koncepcje liberalne zbliżone są do konserwatywnych.

FASZYZM:

(z wł. fascio - wiązka, związek), kierunek polityczny po I w. św. (opozycyjny wobec socjalistów i komunistów). Hasła skrajnie nacjonalistyczne, antydemokratyczne i antyliberalne, stworzenie państwa totalitarnego i monopartyjnego. Skupiał w swoich szeregach nie tylko tzw. warstwy średnie (średnia burżuazja miejska i wiejska, drobnomieszczaństwo, drobni kupcy, byli wojskowi), ale także najbardziej zacofane grupy klasy robotniczej (zwłaszcza w Niemczech).

Ideologia faszyzmu - wybiórcze połączenie filozofii irracjonalistycznych XIX w., nacjonalistycznych doktryn solidaryzmu społecznego i antydemokratycznych teorii socjologicznych, które miały teoretycznie uzasadniać idee etnocentryzmu, elitaryzmu i rasizmu.

Całkowicie nierealny pogląd na świat (mit "misji dziejowej", wyższości własnego narodu nad wrogiem, sprawcą wszelkiego zła społecznego. W każdym kraju inaczej, f. włoski - "zgniły liberalizm", niemiecki - "twór żydowski" (komunizm i "międzynarodowa plutokracja"). Misja dziejowa=uzasadnienie instytucjonalizacji życia społecznego i podporządkowanie jednostki interesowi państwa (mit wroga=uzasadnienie ciągłego terroru). Faszystowski kodeks moralny: bezwzględna wierność wodzowi (wyznaczał granice norm etycznych). Idee państwa totalitarnego (utożsamianie narodu z państwem, państwa z rządem, rządu z jego szefem, a szefa z wodzem faszystowskim). Propaganda=demagogia społeczna (rozczarowanie rządami demokratyczno-parlamentarnymi, niezadowolenie na antysemityzm i antykomunizm, odwracając je od prawdziwych przyczyn nędzy i pauperyzacji społeczeństwa). Dojście do władzy: siłą (Hiszpania), legalne ustanowienie dyktatury (Włochy, Niemcy). Partie faszystowskie: silne wpływy jeszcze przed zdobyciem władzy (później: podporządkowywały sobie aparat państwowy, bojówki tworzyły trzon nowych organów terroru i ucisku). System monopartyjny, władza wykonawcza i ustawodawcza - w ręce wodza partii (gabinet - jedynym ośrodkiem dyspozycyjnym). Faszyści na stanowiskach (państwowe pod kontrolą partii). System bezpieczeństwa: kilka rodzajów policji mundurowej i tajnej (niemieckiego Gestapo, włoskiego OVRA). Sieć obozów koncentracyjnych. Terror i donosicielstwo. Wychowanie młodzieży (włoskie Avanguardia Balilla, niemieckie Hitlerjugend). Agresja faszystowska wzrosła w 1933 (hitlerowskie rządy z gospodarką wojenną). Po II wojnie światowej faszyzm skompromitowany zbrodniami hitlerowskimi nie odrodził się już w dawnej formie, ale dzisiaj --> neofaszyzm.

NACJONALIZM:

(z łacińskiego natio - naród), ideologia i ruch polityczny, postawa społ.-polit., podporządkowujące interesy innych narodów interesom własnego. Wszelkie działania polit. --> podniesienie siły własnego narodu. Ukształtował się w XIX w. Pojęcie nowoczesnego narodu - po raz pierwszy w czasie rewolucji francuskiej, a przez M. Barrčsa w 1892. Naród: wspólnota duchowa i moralna, też wytwór historii. Przynależność jednostki do danego narodu jest warunkiem jej rozwoju. Interesy narodów, jako sprzeczne, są nie do pogodzenia ze sobą. I. n. jest celem wszelkich działań politycznych, a metodą realizacji tego interesu - egoizm narodowy (konieczność budowy przez każdy naród własnego państwa kosztem innych narodów - ksenofobia/uprzedzenia narodowe, wrogość i nietolerancja - etnocentryzm). Elitaryzm kreujący na przywódców bardziej świadomą narodowo elitę. Szowinizm (skrajny n.) - uznaje prawo własnego narodu do podbojów i panowania nad innymi narodami. Tak rozumiany, stał się składnikiem nazizmu i faszyzmu.

RASIZM:

ludzie dzielą się na rasy nie tylko ze względu na cechy somatyczne (budowa ciała, kolor skóry, kształt czaszki), ale i psychiczne. Rasy są nierównej wartości, "wyższe" i "niższe". Mieszanie ras --> do degeneracji ludzkości, upadku cywilizacji i kultur. Wg tego przekonania konieczna jest troska o czystość rasową i stosowanie segregacji rasowej.

Twórcy: dyplomatę francuskiego z XIX w. hrabiego J.A. Gobineau (uznawał wyższość rasową Germanów) i niemieckiego filozofa pochodzenia angielskiego H.S. Chamberlaina (teoria o wyższości rasy aryjskiej).

Podstawa ideologiczna III Rzeszy (usprawiedliwiając politykę eksterminacji niektórych narodów). Rasizm w RPA do 1991 - apartheid (ścisłej segregacji rasowej, zakazu mieszanych małżeństw). Także m.in. w krajach afrykańskich w 2. połowie XX w. pojawiła się rasistowska wrogość. Formą rasizmu jest antysemityzm - wrogość wobec Żydów (także wobec Arabów).

KONSERWATYZM:

doktryna społ.-ekonom.: przywiązanie do tradycyjnych wartości, powolne zmianami. Z krytyki rewolucji francuskiej (E. Burke).

- wiara w istnienie porządku społecznego (od Boga),

- przekonanie o potrzebie stosowania aprobowanych powszechnie zasad moralnych

- o ułomności jednostki, która wymaga kierowania przez autorytety (państwo, Kościół,rodzina)

Sceptycyzm do postępu, szacunek do tradycji i przeszłości.

W polityce: zachowanie istniejących struktur władzy. wolność z własności. Aktualnie: konieczność istnienia elit społecznych i podstawowych zasad wolnej konkurencji. W USA i GBR (R. Reagan i M. Thatcher).

MARKSIZM:

system poglądów filozof., ekonom. i polit.-społ. (K. Marks i F. Engels w poł. XIX w). Ideologiczna i polityczna podstawa ruchów robotniczych końca XIX i początku XX w. w Europie (też rewolucji socjalistycznej w Rosji 1917). W ZSRR i innych państwach socjalistycznych (po II w. św.) - jedyna obowiązująca doktryna ekonom. i polit.-społ.

Krytyka rynkowej gospodarki kapitalistycznej w "Kapitale". Teoria wartości dodatkowej: źródłem zysku kapitalistów jest wyzysk (nieopłacony czas pracy) robotników przez posiadanie monopolu własności środków produkcji. Konkurencja między przedsiębiorcami - muszą płacić robotnikom coraz więcej lub coraz nowocześniejsze maszyny (spadkową tendencja stopy zysku --> ogólny kryzys kapitalizmu --> upadek).

W XIX w. dwa nurty: rewolucyjny (R. Luksemburg, W.I. Lenina) --> ekonomia polityczna socjalizmu (M. Kalecki i O. Lange), reformatorski poddający rewizji, w ostrzejszej (E. Bernstein) lub słabszej (K. Kautsky, R. Hilferding) formie, poglądy Marksa, w tym zwłaszcza teorię wartości i tezę o nieuchronności upadku kapitalizmu.

SOCJALIZM:

ideologia społ. (z krytyki kapitalizmu): pierwotnie zniesienie stosunków społecznych opartych na prywatnej własności środków produkcji oraz budowę struktur socjalnych w duchu kolektywizmu.

Twórcy: F. Babeuf, C.H. de Saint-Simon, Ch. Fourier, R. Owen. Ich koncepcje, nazwane później mianem socjalizmu utopijnego, krytykowały stosunki kapitalistyczne z punktu widzenia praw natury i zasad sprawiedliwości.

Teoretycy K. Marks, F. Engels i P. Proudhon (--> marksizm i anarchosyndykalizm). Wrzesień 1864: Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotnicze (I Międzynarodówka), na której forum walka między zwolennikami marksizmu, proudhonizmu i anarchizmu M.A. Bakunina, koncepcje reformistyczne F. Lasalle'a (reformy przy pomocy państwa).

Rozłam (krytyka marksistowskiej teorii walki klasowej, rewolucji socjalistycznej i dyktatury proletariatu) - rewizjonizm (E. Bernstein z teorią pokojowej transformacji kapitalizmu w socjalizm).

Kierunki antagonistyczne: socjaldemokracja i komunizm, syndykalizm i anarchizm. III Międzynarodówka (III.1919, Lenin) - rozprzestrzenianie, wzorem Rosji Radzieckiej, rewolucji we wszystkich krajach. W latach 20. zmierzała ona do całkowitego ograniczenia samodzielności partii wchodzących w jej skład.

Obecnie: dążenie do sprawiedliwości społecznej poprzez m.in.: systemy podatkowe, ubezpieczenia społeczne, interwencjonizm państwowy. Najsilniejszy nurt socjalizmu - partie socjaldemokratyczne (Europa W i N, Szwecja).

KOMUNIZM:

ideologia skrajnie lewicowa: zasady społeczeństwa bezklasowego, równości w podziale dóbr, zniesienie własności prywatnej. Teoretycy: K. Marks i F. Engels (społ. z antagonistycznych klas społecznych, zmiana systemu przez rewolucję robotniczą, proletariat uzyska pozycję hegemona).

Twierdzili, że odkryli naukowe i ostateczne prawa rządzące historią --> wprowadzenie idealnego społeczeństwa. Teoria ta, głosząca hasła ostatecznego "zbawienia ludzkości", stała się substytutem religii (świecką religią). ZSRR: dyktatura proletariatu (przez zawodowych rewolucjonistów, czyli odkrywców ostatecznej prawdy). Cel: uświadomienie robotników co do ich roli społecznej, fizyczna likwidacja burżuazji i wszystkich przeciwników nowego systemu. Jednostka podporządkowana państwu, wyzbyta pragnień, swobód religijnych itp. Wprowadzenie totalitaryzmu, kultu jednostki. Internacjonalizm proletariacki - popieranie interesów państwa sowieckiego (szpiegostwo przez Komintern i Kominform). W wyniku sowieckiej agresji i zwycięstwa nad Niemcami w II wojnie światowej system ten został wprowadzony siłą w krajach Europy E pod osłoną Armii Czerwonej. W krajach Europy W - eurokomunizm ("rozmiękczanie" systemów kapitalistycznych). Popularny jest tam neokomunizm (wśród intelektualistów i studentów)

DOKTRYNA SPOŁECZNA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO:

Nauka (magisterium) społeczna, którą kierują się katolicy w życiu społ.-polit. (1891 Rerum Novarum, Leon XIII). Rozwinięcie tez od pontyfikatu Jana XXIII: encyklika Piusa XI 1931, Jana XXIII, Pawła VI, J. Pawła II 1991, konstytucja soborowa z 1965r.

1. Personalizm chrześcijański (katolicy budują ład społeczny nawet z niewierzącymi, jeśli dążą do dobra i godności osoby ludzkiej).

2. Kościół potępia komunizm, ale powinno zrównać różnice między bogatymi a biednymi. Każdy ma prawo do wyboru zawodu, stanu, oświaty, inf., udziału w życiu polit., poszanowania jego os., wolności sumienia i wyznania.

3. Solidaryzm społ. z miłością bliźniego (godziwe wynagrodzenie i praca).

4. Własność prywatna=drobna, rodzinna jest gwarancją wolności os., ale dopuszcza spółdzielczość/opiekuńczość państwa - służba człowiekowi (zasada subsydiarności)

5. Praca ludzka to powołanie człowieka na Ziemi.

6. Watykańska Karta Praw Rodziny: rodzina najważniejszym elementem społ. (państwo - rodzina rodzin)

7. Obowiązek troski o pokój, ochronę środ. nat., zasobów Ziemi.

8. Prawo do zrzeszania s, organizowania z. zaw., zakładania partii

9. Kościół instytucją religijną oceniającą moralnie państwo.

10. Krytyka liberalizmu: społeczeństwo solidarne (anty wolnorynkowość), państwo ma wspierać pracujących, likwidować bezrobocie, opiekować s dziećmi/słabszymi/starcami.

Chadecja: CDU + Democrazia Cristiana = Europejska Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

Data: 24 X 1945 (wejście w życie Karty Narodów Zjednoczonych - statut). 2 po Lidze Narodów org. międzynarodowa. Powszechna organizacja w celu pokojowego rozwiązywania konfliktów. Zasady Karty Atlantyckiej --> w Deklaracji Narodów Zjednoczonych (1 I 1942, 26 państw).

Karta Narodów Zjednoczonych: Kolejne etapy tworzenia organizacji to konferencje: moskiewska, teherańska, w Dumbarton Oaks, w Jałcie oraz założycielska w San Francisco (26.06.45 podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych przez 50 państw założycielskich, 51 była Polska, która nie wzięła udziału w konferencji (podpisała 15 X 1945, a dokumenty ratyfikacyjne złożyła po 11 dniach).

Cele działalności

- utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego,

- obrona praw człowieka,

- poszanowanie zobowiązań międzynarodowych,

- pomoc krajom rozwijającym się.

Organy i instytucje:

1) Zgromadzenie Ogólne (parlament, każde państwo członkowskie ma jeden głos. Decyzje zwykłą większością głosów, w sprawach ważnych - 2/3 głosów (wybór nowych członków, deklaracje pokojowe, budżet, w sprawach Rady Bezpieczeństwa czy polecenia użycia sił zbrojnych).

Obraduje - coroczne sesji zwyczajnych, nadzwyczajne zwoływane przez Radę Bezpieczeństwa lub na wniosek większości członków ONZ. Sesja wyjątkowa zwoływana jest z 24-godzinnym wyprzedzeniem w momencie zagrożenia pokoju światowego.

2) Rada Bezpieczeństwa (5 członków stałych: Chiny, Francja, Wielka Brytania, USA i Rosja reprezentująca WNP z prawem weta zawieszającym każde postępowanie oraz dziesięciu członków niestałych wybieranych na kadencję dwuletnią (5 z Afryki i Azji, 2 z Ameryki Łacińskiej, 3 z Europy. W 1995 - Polska). W sprawach proceduralnych decyzje zapadają zwykłą większością głosów, a w merytorycznych - 9.

Sankcje polit. i ekonom., użycie sił zbrojnych w celu przeciwdziałania agresji lub usuwania jej skutków. Centralne ogniwo systemu bezpieczeństwa zbiorowego i utrzymania światowego status quo.

3) Sekretariat (z Sekretarzem Generalnym na kadencję 5 przez ZO na wniosek RB. T.H. Lie (1946-1953), D. Hammarskjöld (1953-1961), U Thant (1961-1971), K. Waldheim (1971-1981), J. Pérez de Cuéllar (1981-1991), B. Butrus Ghali. Zarządzanie majątkiem ONZ i prawo uczestniczenia w posiedzeniach wszystkich organów organizacji).

4) Rada Gospodarczo-Społeczna (54 wybieranych na 3 lata, coroczna rotacja 1/3 członków). Sprawy ekon. i społ.

5) Rada Powiernicza (rola wygasła wraz z ogłaszaniem niepodległości terytoriów powierniczych).

6) Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (Haga, rozstrzyganie sporów międzynarodowych w składzie 15 sędziów).

ONZ - rozwiązywanie konfliktów międzynarodowych (ale nie z udziałem mocarstw). Prestiżowa rywalizacja: USA i ZSRR. Ogromne zadłużenie (niepłacenie składek, USA --> gruntowna reforma). w wyniku rozbudowanej biurokracji.

Wiele wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych zostało powiązanych z ONZ. Są to:

- Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO),

- Organizacja Wyżywienia i Rolnictwa (FAO),

- Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO),

- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO),

- Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF),

- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD),

- Międzynarodowe Towarzystwo Finansowe (IFC),

- Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA),

- Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO),

- Powszechny Związek Pocztowy (UPU),

- Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU),

- Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO),

- Międzynarodowa Doradcza Organizacja Morska (IMCO),

- Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO),

- Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA),

- Światowa Organizacja Turystyki (WTO),

- status zbliżony do wyżej wymienionych posiada także Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu (GATT).

Można do nich zaliczyć także organizacje utworzone przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, np.:

- Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF),

- Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDAP),

- Urząd Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców (UNHCR),

- Program Narodów Zjednoczonych Ochrony Środowiska (UNEP) i in.

Przystąpienie państwa-członka ONZ do tych org. --> zaakceptowanie postanowień ich statutu. (obowiązek składania corocznych sprawozdań ze swej działalności RG-S. IAEA - też ZO ONZ).

Wykonują one polecenia RB. Org. międzynarodowe pozarządowe --> status konsultacyjny przy RG-S w kategoriach od I do III (zakres częstotliwości kontaktów: I - Światowa Federacja Związków Zawodowych, Międzynarodowa Izba Handlowa, Liga Czerwonego Krzyża, II - INTERPOL, Międzynarodowa Organizacja Prawnicza, Międzynarodowa Organizacja Dziennikarzy, III - Międzynarodowa Organizacja Samochodowa czy Międzynarodowe Stowarzyszenie Hoteli). Każda z nich ma jednakowe prawa, niezależnie od statusu konsultacyjnego.

KONFERENCJA BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE

(Akt Końcowy w Helsinkach w 1975 między Europą oraz USA i Kanadą: porozumienie co do współpracy naukowo-technicznej i przestrzegania praw człowieka: wolności myśli, sumienia, wyznania i przekonań, zapisy o swobodzie poruszania się, łączenia rodzin i osiedlania się --> tworzenie w krajach bloku sowieckiego tzw. komitetów helsińskich. Kolejne konferencje w Belgradzie (1977-1978), Madrycie (1980-1983), Sztokholmie (1984-1986) i Wiedniu (1986-1989) były powiązane z rokowaniami rozbrojeniowymi. Wprowadzenie w 1992 głosowania większością zamiast jednomyślności.

UNIA EUROPEJSKA

Związek 15 (na mocy traktatu z Maastricht przez państwa-członków Wspólnot Europejskich: Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, czyli: Belgię, Danię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię, Włochy i Wielką Brytanię (1.01.1995: Austria, Finlandia i Szwecja).

Cel: unia gospodarczej, monetarna i polit. oraz wspólne obywatelstwo (nie zastępującego obywatelstwa państw-członków). Organy Wspólnot Europejskich są organami UE.

RADA MINISTRÓW (RADA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH) - najwyższy organ wspólnoty, tworzą ministrowie spraw zagranicznych delegowani przez poszczególne rządy, by reprezentować w niej interesy swoich państw.

KOMISJA EUROPEJSKA (Europejska Konwencja Praw Człowieka) - organ kolegialny o szerokich uprawnieniach wykonawczo-kierowniczych. Jest inicjatorem polityki Wspólnoty, reprezentantem jej interesów, realizuje postanowienia traktatu, czuwa nad przestrzeganiem i spójnością prawa europejskiego, posiada prawo wydawania aktów prawnych wprost wiążących adresatów, jak i inicjatywę uchwałodawczą, utrzymuje także stosunki dyplomatyczne z organizacjami międzynarodowymi i poszczególnymi państwami. Członkiem Komisji Europejskiej może być tylko obywatel państwa członkowskiego Wspólnoty. Mianowany jest na 5 lat z możliwością odnowienia mandatu.

PARLAMENT EUROPEJSKI - organ Unii Europejskiej, wspólny dla Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, EWG i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EURATOM). Składa się z 518 członków - reprezentantów państw członkowskich Unii Europejskiej, wybieranych w wyborach bezpośrednich, powszechnych, równych, tajnych na okres 5 lat (od 1979 - poprzednio byli wybierani przez parlamenty państw członkowskich).

Od 1962 Parlament Europejski był organem EWG, a powstał w 1958 jako Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne wywodzące się z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Posłowie nie tworzą grup reprezentujących poszczególne państwa, lecz politycznie zorientowane frakcje. Parlament Europejski obraduje w Strasburgu, a komisje parlamentarne i poszczególne frakcje - w Brukseli. Parlament Europejski nie jest głównym organem prawotwórczym Unii Europejskiej, jednakże zasięganie jego opinii w procesie stanowienia prawa europejskiego jest obligatoryjne. Ponadto Parlament Europejski uczestniczy w zatwierdzaniu budżetu Unii Europejskiej, posiada polityczną inicjatywę, ma wpływ na przyjmowanie do Unii Europejskiej nowych członków, udziela Komisji Europejskiej absolutorium z realizacji wspólnego budżetu, mianuje rzecznika praw obywatelskich.

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI - organ Unii Europejskiej pełniący funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego, administracyjnego. Jako sąd międzynarodowy rozstrzyga wszelkie spory pojawiające się przy realizacji traktatów i dotyczą naruszenia prawa europejskiego. Jako sąd konstytucyjny kontroluje legalność aktów prawnych przyjmowanych przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej oraz dokonuje m.in. interpretacji traktatów, wykładni prawa europejskiego. Spory między Wspólnotami a funkcjonariuszami Unii Europejskiej rozstrzyga w ramach funkcji sądu administracyjnego. Trybunał Sprawiedliwości jest także instancją odwoławczą od decyzji Komisji. Składa się z 13 sędziów, którymi są obywatele państw członkowskich Unii. Ich kadencja trwa 6 lat i może być odnawiana. Przewodniczącego wybierają sędziowie spośród siebie. Trybunał Sprawiedliwości obraduje na sesjach plenarnych i w sprawach szczególnych może tworzyć 3-5-osobowe izby.

RADA EUROPY (Council of Europe), organizacja państw europejskich powołana do życia dokumentem sporządzonym w Londynie 5 V 1949 w językach angielskim i francuskim. Członkami założycielami byli: Królestwo Belgii, Królestwo Danii, Republika Francuska, Irlandia, Republika Włoska, Wielkie Księstwo Luksemburga, Królestwo Holandii, Królestwo Norwegii, Królestwo Szwecji i Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii. Obecnie do organizacji należą 32 państwa, w tym Polska, która została przyjęta 26 XI 1991.

Celem jej jest "osiągnięcie większej jedności Europy w drodze porozumień i działań gospodarczych, społecznych, kulturalnych, naukowych, prawnych i administracyjnych". Ideą, która przyświecała założycielom było szerzenie swobód demokratycznych poprzez uznanie przez członka Rady zasady praworządności, praw człowieka i podstawowych wolności. W razie nie dopełnienia tego warunku następuje wykluczenie członka, a także np. w sytuacji nie dopełnienia swoich zobowiązań finansowych. Organami Rady są: Komitet Ministrów, w skład którego wchodzą ministrowie spraw zagranicznych (lub inna osoba, niekoniecznie członek rządu) oraz Zgromadzenie Doradcze składające się z 233 przedstawicieli, które jest organem obradującym. Oba organy obsługiwane są przez Sekretariat. W 1954 Rada Europy uchwaliła Konwencję Praw Człowieka, a także powołała Komisję Praw Człowieka jako system kontroli oraz Trybunał Praw Człowieka. Siedzibą Rady Europy jest Strasburg, oficjalnymi językami: angielski i francuski. Statut jest złożony w archiwum rządu Zjednoczonego Królestwa.

---