ROZDZIAŁ 9
Dobro wspólne
Dobro wspólne to coś więcej niż instrumentalne działanie razem w imię wspólnego celu. Człowiek to istota społeczna, której samorealizacja może w pełni dokonać się jedynie w sprawnie funkcjonującej społeczności. Porządek społeczny i polityczny, gwarantujący rozwój i bezpieczeństwo jednostek, to właśnie klasycznie rozumiane wspólne dobro wszystkich obywateli, bez którego nie mogliby oni realizować swoich życiowych celów. Przykładami dóbr wspólnych jest też rodzina i rozmaite małe społeczności, w których możliwa jest świadoma dyskusja oraz wkładanie przez wszystkich wysiłku w realizację wspólnego celu. Jak poznać czy dane dobro jest dobrem wspólnym:
Wyraźnie wyodrębniona całość - rodzina, społeczność miejska, klub sportowy, dzielnica, która stanowi coś więcej niż przypadkowy zbiór jednostek. Możemy śledzić losy danej grupy, a nie tylko pojedynczych jej członków czy części.
Istnieje wspólny cel, podzielany przez członków danej społeczności
Komunikacja między członkami społeczności, często uzupełniona o specyficzne symbole, praktyki, ceremonie
Przeciwieństwem tak rozumianego dobra wspólnego są dobra partykularne, przy czym rozróżnienie to ma sens tylko przy jasnym określeniu punktu odniesienia: partykularne w kontekście do tego, co wspólne.
Dobro prywatne - to takie które posiadamy na wyłączność.
Dobro publiczne - to takie, z których korzysta wiele osób jednocześnie i dostęp do tych dóbr nie może być ograniczony przez ich dostawcę - takimi dobrami są bezpieczeństwo i spokój społeczny, dobra narodowe, wiedza.
Dobra wspólnej puli - to wspólne zasoby, które wszyscy posiadamy, trudno kogokolwiek wykluczyć z ich użytkowania, a nadmierne eksploatowane ulegają przeciążeniu. Dlatego też dobrami wspólnej puli trudno zarządzać i chronić przed zniszczeniem.
To co dla jednych jest wartością i dobrem wspólnym, dla innych jest bez znaczenia, a jeszcze innych wprawia wręcz w złość.
Dlaczego kapitał społeczny jest tak ważny dla dóbr wspólnych?Pomaga przekraczać pułapki społeczne. Przeciwstawiając się powszechnemu myśleniu, że piłapki określanej jako dylemat więzienia nie da się wyjść. W wielu społecznych sytuacjach mamy dostęp do informacji, znamy tych, z którymi dzałamy, możemy ocenić ich wiarygodność na podstawie wcześniejszych doświadczeń, możemy wreszcie z nimi wspólnie ustalić zasady działania. To jest właśnie kapitał społeczny, czyli podzielne rozumienie norm, zasad i oczekiwań, a także znajomość innych oraz możliwość oceny ich wiarygodności. Kapitał społeczny możemy więc rozumieć jako zasób, który dobrze wykorzystany, zaprocentuje w wrzyszłości wzrostem zaufania i pomoże skutecznie rozwiązać dylematy działania zbiorowego w gorpodarowaniu dobrami wspólnmi.
Kapitał społeczny kapitał społeczny na tle innych kapitałów. Jednym z najpowszechniejszych skojarzeń z pojęciem kapitału są pieniądze. Słusznie zresztą, gdyż termin ten wywodzi się z ekonomii i jest związany z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Kapitał ludzki - są to pewne umiejętności i doświadczenie, które są bardzo cenne.
Kapitał kulturowy - jest to więc dobry gust ale też tytuł naukowy potwierdzający nasze kompetencje.
Wszystkie trzy typy kapitału możemy przy tym rozpatrywać nie tylko jako cechy jednoski ale również większej grupy. Możemy zatem mówić o kapitale firmy, społeczności czy wręcz całego społeczeństwa.
Kapitał społeczny - ma charakter społeczny, zatem opiera się na relacjach między ludźmi. Podobnie jak wszystkie pozostałe typy kapitału, można go analizować zarówno z perspektywy jednostek jak i z perspektywy społeczeństwa. Można powiedzieć że w podejściu osoby, które znamy i grupy, do których należymy dają nam dostęp do pewnych zasobów, a wielkość naszego kapitału zależy od tego, do ilu osób jesteśmy w stanie dotrzeć oraz jaki kapitał te osoby posiadają. Kapitał społeczny jest więc swego rodzaju przepustką do korzyści. Kapitał społeczny to kontakty i relacje między ludźmi uruchomione, by pomóc zrealizować wspólne cele, których nie byliśmy nigdy w stanie osiągnąć w pojedynkę. To kapitał społeczny sprawia że łatwiej nam funkcjonować w codziennym życiu.
Skąd się bierze kapitał społeczny? Po pierwsze siłą napędową jest zaufanie. Ludzie są skłonni poświęcać swoje zasoby aby pomóc innym, ponieważ wierzą że inni zachowali by się wobec nich w podobny sposób. Zaufanie redukuje także ryzyko związane z działaniem innych, daje możliwość przewidywania ich zachowań, przez co zmniejsza niepewność i pozwala na podjęcie swobodnych działań.
Po drugie w społeczeństwach istnieją normy, czyli wskazówki dotyczące zachowania się jednostek. Dzięki normom wiemy, jak postąpić w danej sytuacji. Szczególnym rodzajem umowy jest norma wzajemności, która nakazuje wynagradzać przysługi. Ludzie wyświadczając przysługę, świadomie wytwarzają więc poczucie zobowiązania. Pomagają w momencie, gdy mogą sobie na to pozwolić i liczą na rewanż, gdy sami będą w potrzebie.Kapitał społeczny dzielimy na: kapitał pomostowy - włączający. Kapitał pomostostowy, jednoznacznie pozytywny, polega na tworzeniu relacji z osobami innymi niż my sami. Przykładem takiego kapitału może być miasto, w kórym mieszkańcy mają wielu znaomych wśród sąsiadów, osób z pracy i rodziców kolegów i koleżanek swoich dzieci, akceptuja swoją różnorodność, pomagają sobie wzajemnie, dzielą się dobrymi pomysłami i współpracują. kapitał wiążący - wyłączający. Polega na tworzeniu kontaktów z osobami podobnymi do nas, głównie z rodziny i bardzo bliskich znajomych. Ta forma kapitału może okazać się zamykająca i zmniejszać szansę na twórczą współpracę z innymi. Jednostki dbają o rodzinę i przekładają interesy własnej grupy nad interesy ogółu. Zamykają się w kręgu swoich bliskich albo wąskich zamkniętych społecznościach. Kapitał społeczny i dobro wspólne - wskaźniki i sposób badania
Jak mierzyć kapitał społeczny? Kapitał społeczny to zjawisko trudno uchwytne i wielowymiarowe. Pomiar utrudnia także wielość definicji pojęcia - często niełatwo jest wybrać, która definicja oddaje najlepiej badane zjawisko. Wiele pomiarów kapitału społecznego skupia się na poszczególnych przypadkach grup, zbiorowości lokalnych i instytucji. Zaufanie na którym koncentruje się największa część badań, może odnosić się do jednostek, społeczeństwa oraz instytucji. W ankietach zaufanie mierzy się przede wszytkim pytaniami na temat tak zwanego uogólnienia zaufania. Większość definicji kapitału społecznego odnosi się do relacji społecznych i wskazuje na ich produktywny aspekt. Pozytywne relacje mogą zarówno tworzyć atmosferę sprzyjającą podejmowaniu wspólnych inicjatyw, jak i wspierać jednostki w trudnych sytuacjach. Częste interakcje między ludźmi świadczą o wysokim kapitale społecznym. Relacje z osobami innymi niż my sami wskazują na kapitał pomostowy, z kolei relacje z rodziną i bliskimi znajomymi odzwierciedlają poziom wiążącego kapitału społecznego. Dla tworzenia kapitału społecznego sam fakt przynależności i posiadanie odpowiedniej legitymacji jest najmniej istotny niż aktywne zaangażowanie ludzi w działanie stowarzyszeń. Zakłada się że poziom rozwoju organizacji pozarządowych pozwala wnioskować o społecznej aktywności.
Jak badać dobra wspólne? Dobra wspólne są w większym stopniu uchwytne za pośrednictwem badań jakościowych. Badania jakościowe: (najpopularniejszą badaczka była Elinor Ostrom - politolożka) udało się jej skutecznie pokonać dylematy zbiorowego działania i unikać pułapek społecznych w gospodarowaniu wspólnymi dobrami, dokonała rewolucji w podejściu naukowym - wyszła w teren, łącząc badania eksperymentalne z pogłębioną analizą konkretnych przypadków. Badania ilościowe: próby ilościowego badania dóbr wspólnych podjęli w Polsce autorzy „Diagnozy społecznej” dodając w 2007 r. do kwestionariusza dotyczącego kapitału społecznego pytania mierzące społeczne podejście do dóbr wspólnych. „Dobra wspólne” jest stosowana w badaniu zamiennie z nazwą „dobra publiczne”. Im wyższy wskaźnik, tym większa wrażliwość na takie zachowania jak np. „jazda na gape”, nie płacenie podatków, oszukiwanie na cle.